KOSTRZAK KRZYSZTOF 19.01.1999 r.

V Ma mgr

PAŃSTWO JAKO AKTOR SCENY POLITYCZNEJ.

Amerykanie terminu „państwo” używają głównie w odniesieniu do 51 stanów unii. Pojęcie to odnosi się również do politycznie ważnych osobistości, czyli „mężów stanu”. W Europie pojęcie państwa zostało ukształtowane przez zupełnie inny kontekst historyczny niż w USA. Żaden amerykański przywódca nigdy nie twierdził, że „Państwo to ja”, jak wyraził się król Ludwik XIV.

We Francji przed rewolucją 1789 roku pojęcie państwa odnosiło się do instytucji rządowych, stworzonych na przestrzeni wieków przez królów z dynastii Burbonów. Królowie burbońscy poczytywali sobie za osobistą zasługę obdarzenia Francji strukturą rządową, skoro państwo francuskie było poniekąd ich prywatną własnością, a królowie z rodu Burbonów posługiwali się „swoim” państwem, by zarządzać terytorium kraju. Po to, by nadać swoim rządom prawomocność, deklarowali iż działają z przyzwolenia Boga i mają do spełnienia boże posłannictwo. Rządzili krajem z łaski Boga, a narzędziem ich władzy było państwo, które nosiło znamiona świętości. Zrodzona w ten sposób doktryna, która mówi, że interes państwa stoi ponad doczesnymi potrzebami obywateli, chociaż właśnie państwo ma funkcjonować dla dobra przyszłych obywateli.

Z kolei urzędnikom administracji państwowej wpajano przekonanie, że powinni służyć interesom króla i jego państwa. Takie widzenie zadań administracji nasiliło się zwłaszcza w epoce francuskiego absolutyzmu w XVII i XVIII wieku. Rządy absolutne występowały w tym czasie w wielu innych krajach europejskich, na przykład w Prusach, gdzie rozwinęła się ta sama doktryna nadrzędności państwa. Koncepcja, że państwo - w sensie rządu - ma swe własne interesy, jest sprzeczna z tradycją amerykańską, lecz w Europie koncepcja te ma swoich zwolenników. Uważa się tu, że interesy państwa stoją ponad bieżącą polityką.

We współczesnej Europie pojęcie nadrzędnego interesu państwa jest najbardziej wyraźne we Francji. Dzieje ostatnich 200 lat obfitowały w tym kraju w liczne wstrząsy, to jednak administracja państwowa działa tam nieprzerwanie, strzegąc właśnie interesów państwa. Najwyżsi urzędnicy cieszą się we Francji wysokim poważaniem społecznym. Przyszłe kadry administracji państwowej są starannie kształcone w specjalnych szkołach podyplomowych. Dostać się do nich jest niezwykle trudno, a studenci, którzy zostali przyjęci, są powszechnie uważani za przyszłą elitę swego kraju. Dożywotnia kariera w administracji państwowej jest uważana za bardziej atrakcyjną i prestiżową od kariery w prywatnym biznesie.

Wysoki prestiż społeczny francuskich urzędników państwowych pozwala zrozumieć ważną rolę państwa w tamtejszej gospodarce. Czując się elitą kraju, urzędnicy państwowi zawsze uważali, że są upoważnieni do podejmowania ważnych decyzji ekono- micznych. Dlatego państwo odgrywało ważną rolę we francuskim systemie bankowym na długo przed upaństwowieniem prawie wszystkich banków przez Francois Mitterranda i już wówczas liczne banki były własnością państwa. Pozostawienie w gestii urzędników państwo- wych istotnych decyzji inwestycyjnych może się oczywiście wydawać sprzeczne z zasadami gospodarki rynkowej. Jednak w przypadku Francji urzędnicy administracji wykazują wysoką kompetencję merytoryczną.

Mówiąc o ważnej roli urzędników państwowych, musimy zapytać, co mają oni na myśli, gdy twierdzą, że reprezentują wyższy interes państwa. Marksiści mówią, że administracje państwowe w zachodnich demokracjach służą jednie utrzymaniu systemu kapitalistycznego i dodają, że gdy urzędnicy mówią o interesie państwa, to naprawdę chodzi im o dobro klasy kapitalistycznej.

Inny krytyczny pogląd na rolę administracji państwowej głosi, że urzędnicy przede wszystkim bronią swych wąsko pojętych interesów zawodowych. Interes państwa znaczy dla nich tyle, co interes samej administracji i dlatego dążą do zdobycia wygodniejszych warunków pracy w coraz większych i kosztowniejszych biurowcach, domagają się coraz liczniejszej obsady, wyższych pensji, lepszych diet, itd. Oczywiście, wielu urzędników jest szczerze przekonana, że ich praca służy nadrzędnemu dobru państwa. Niewykluczone jednak, że służą oni - choćby nieświadomie - również innym celom.

System polityczny USA działa na zasadzie tzw modelu „wejścia - wyjścia”. Struktura zaczyna się wieloma wejściami środowiska społecznego w system polityczny. Owe elementy wejściowe są złożone z żądań zebranych i wyrażanych przez partie polityczne, ruchy społeczne i ekonomiczne grupy interesu. System polityczny zamienia je na decyzje i działania, które mogą spełniać pierwotne żądania. Jeśli żądania zostają zaspokojone, system polityczny otrzymuje w zamian poparcie na wejściu od grup, które były zainteresowane spełnieniem postulatów. Ten model wyrasta z amerykańskiej tradycji służebności systemu politycznego wobec społeczeństwa. Patrząc na rzeczywistość przez pryzmat takiej struktury, można odnieść wrażenie, że system polityczny nie wysuwa własnych żądań, jest natomiast neutralnym forum, na którym zmagają się interesy różnych grup społecznych. Jednak możliwe jest, że początek pewnych żądań znaleźć można we władzach państwowych.

Modelu tego nie można w pełni przyrównać do polityki europejskiej, gdyż urzędnicy państwowi mają swe własne, specyficzne interesy, które są często pomijane przez model „wejście - wyjście”. Warto także dodać, że w Europie mianowania i odwołania urzędni- ków państwowych ze względów politycznych są rzadsze niż w Stanach Zjednoczonych. Elita urzędnicza w Waszyngtonie z chwilą nastania nowego rządu jest zwykle zastępowana nowego prezydenta. W Europie takie zmiany odbywają się niezwykle rzadko. Obowiązuje tu zasada utrzymania stanowiska przez najwyższych rangą urzędników państwowych, ma przykład przez ambasadorów. W ten sposób zostaje zachowana większa ciągłość działania, która sprzyja powstawaniu administracji państwowej jako niezależnego aktora w grze politycznej.

Model „wejścia - wyjścia”.

Literatura: „Demokracje europejskie” J*rg Steiner

---