Juliusz Słowacki - powieści poetyckie, wstęp: Marian Ursel

Juliusz Słowacki (4. 09. 1809 -

• ur. w Krzemieńcu

• ojciec: Euzebiusz - profesor literatury na Uniwersytecie Wileńskim i poeta

• matka: Salomea z Januszewskich, po śm. męża wyszła powtórnie za mąż za dr Augusta Becu (prof. UW, współpracownik senatora Nikołaja Nowosilcowa)

• przyjaźń z Ludwikiem Spitznaglem (syn prof. UW), który 1 1827 popełnił samobójstwo

• ukochana: Ludwika Śniadecka (córka prof. Jędrzeja Śniadeckiego)

• 1828 - kończy wydział prawa na UW wyjeżdża do Warszawy, gdzie jego pracę przerywa powstanie listopadowe 8 marca 1831 z Warszawy przez Wrocław udaje się do Drezna (w Dreźnie jego prywatna wyprawa staje się misją kurierską z Paryża do Londynu, z ramienia rządu powstańczego). Poeta już nigdy nie wróci do kraju.

• 1832 - rozpoczyna się druk poezji Słowackiego w paryskiej drukarni Pindara. Dwa tomy poezji natrafiły na mur milczenia. Można przypuszczać, że drukował utwory zbyt późno. Po powstaniu listopadowym gusty czytelników skierowane zostały na inne tematy.

• 1832 - poeta wyjeżdża do Genewy z ramienia Towarzystwa Litewskiego i Ziem Ruskich

Juwenilia (przed wyjazdem do Warszawy)

• Elegia. Tłumaczenie z Lamartina 1825, inspiracje literackie Alphonse'a Lamartine'a

• Księżyc 1825

• Pożegnanie przez Tomasza Moora; Melodia Moora; Melodia I; Melodia II -1826, cykl, inspiracje Irish Melodies Thomasa Moore'a

• Dumka ukraińska 1826, inspiracje rodzime: poezje Mickiewicza, Bohdana Zaleskiego i Antoniego Malczewskiego

• 
  Nowy Rok 1827

• 
  Ledwie słońce na wschodzie...

Zwarzyła jesień kwiaty...

Duszo, śpij, duszo moja...

Czyliż kto duszy mojej...

• Szanfary. Ułomki poematu arabskiego 1828, pierwsza redakcja pierwszej powieści poetyckiej, inspiracją była romantyczna moda na motywy Orientalne, wywołana twórczością Byrona. Bezpośrednim powodem był zaś przekład kasydy arabskiego poety z VI w., Szanfarego, pióra Spitznagla. Utwór aluzyjnie i poprzez nastrojowość nawiązuje do opowieści arabskiego poety Szanfarego, który żył w czasach przedmahometańskich (w utworze jednak mowa o religii mahometańskiej)

• Matka do syna 1828, wiersz

Warszawskie powieści poetyckie (pracuje tu ponad dwa lata i prowadzi bujne życie towarzyskie oraz salonowo-literackie)

• 
  Mindowie dramaty

• Maria Stuart

• Piosenka dziewczyny kozackiej i liryki powstańcze,

• Szanfary - red II, 1829

• Hugo - 1829, "powieść krzyżacka", nadto gotycka

• Mnich - 1830

• Jan Bielecki - 1830, powstaje na urlopie w Krzemieńcu, "powieść narodowa polska", historyczny zatarg między Bieleckim a magnatem Sieniawskim, potraktowany z dużą swobodą.

• Arab - 1830

• Żmija - 1831 styczeń, dwie pierwsze pieśni

Powieści poetyckie na emigracji

• Żmija - kolejne IV pieśni, 1831 lipiec

• Lambro - 1832

• Godzina myśli - 1833

POWIEŚĆ POETYCKA

1. Narodziny - angielski poeta Walter Scott, pracował nad balladą, jednak w trakcie okazało się, że musi rozbudować utwór w rodzaj wierszowanego romansu. Tak powstała Pieśń ostatniego minstrela (1805), pierwsza powieść poetycka. Scott zachęcony sukcesem pisze kolejne. Za ich pomocą wprowadził do literatury folklor i pejzaż lokalny. Najważniejsze jednak, że spoił historyzm z folklorem, egzotyką i impulsem patriotycznym.

2. Inni wybitni twórcy angielscy w obrębie gatunku: William Wordsworth, Thomas Moore, John Keats i przede wszystkim George Gordon Byron.

3. Byron - Giaur; Narzeczona z Abydos; Korsarz i Lara; Paryzyna; Oblężenie Koryntu

Uznany został za genialnego kontynuatora i reformatora powieści poetyckiej (przyznał to nawet sam Scott).

4. Innowacje Byrona:

• egzotyczna sceneria, głównie orientalna

• bunt jednostki w imię indywidualnych praw egzystencjalnych, przez to na plan pierwszy wysuwa się bohater

• cechy bohatera: enigmatyczna i fragmentaryczna biografia, skłócenie ze światem i ludźmi, postępowanie determinowane chimerycznymi namiętnościami. Dzięki nim łatwo można było identyfikować się z postacią.

5. Tradycja kluczowa gatunku:

1. Literacka

• literatura wstępnego okresu gatunku - tj. powieści historyczne typu utworów Scotta i ich postulat kolorytu lokalnego

• powieść gotycka (XVIII / XIX w.) - jej prototyp stworzył Horacy Walpole powieścią Zamek Ontario (1756), gdzie połączył tradycje romansu rycerskiego z baśniowością, tajemniczością, grozą i nadnaturalnością, aby wywołać wstrząs u czytelnika.

Trzy rodzaje powieści gotyckiej:

1. historical ghotic (Walpole)

2. sentimental ghotic (Ann Radcliffe) - każde nadnaturalne zjawisko otrzymywało racjonalistyczne wyjaśnienie, uzyskując akcenty ironiczne.

3. terror ghotic (Matthew Gregory Lewis) - oprócz grozy epatował okrucieństwem i realizmem makabrycznych opisów.

Polska powieśc gotycka - w prozie polskiej pierwszy romans grozy napisała Anna Mostowska Strach w zameczku (1860); określone cechy gatunku zawiera także, pisany po francusku, Rękopis znaleziony w Saragossie (1803-1815)Jana Potockiego.

2. folklorystyczna - wyzyskiwano głównie motywy i wierzenia ludowe (np. rozmowa puszczyków, jak na Ukrainie), wplatano w utwory pieśni i ballady ludowe lub stylizowano na ludowe. Wprowadzano także schematy wersyfikacyjne z pieśni ludowych oraz charakterystyczne zwroty i wyrazy. Pojawiały się liczne utwory typu: tureckiego, hebrajskiego, sybirskiego, ukraińskiego.

3. Kulturowa - jakieś wydarzenia historyczne, przeżycia osobiste, wyprawy geograficzne, reminiscencje malarskie, architektoniczne czy muzyczne.

6. Termin powieść poetycka (powieść byronowska) - termin pojawił się w drugiej połowie XIX w. i używano go wymiennie z terminem "powieść poetyczna", która można uznać za jej wcześniejszą wersję. Jest to gatunek poezji narracyjnej, będący połączeniem elementów epickich i lirycznych. Rozbudowany utwór wierszowany, który zawierał fabułę nasyconą dramatyzmem. Opowiadanie było silnie zsubiektywizowane. Wprowadzała narratora, który komentował postawę bohatera i zwracał się bezpośrednio do czytelnika. Dystans między bohaterem a narratorem był bardzo mały. Fabuła miała luźną i fragmentaryczna kompozycję, była pełna niedomówień i zagadkowości. Jej tok był przyśpieszony i obfitował w luki i zakłócenia chronologii zdarzeń.

7. Kompozycja gatunku - powieścią poetycką rządziło prawo synkretyzmu rodzajowego i gatunkowego. Obowiązywała w niej kompozycja otwarta i akcja "wierzchołkowa" (wydzielane są wierzchołki akcji, które zamykają w scenie momenty najwyższego napięcia, pozostawiając je niedopowiedzianymi). Od Byrona wywodzi się również zwyczaj sygnalizowania w podtytule powieści jej fragmentarycznego charakteru np. Szanfary, Ułomki poematu arabskiego. Ma to wywołać wrażenie autentyzmu i przywoływało także romantyczną ideę nieskończoności.

8. Powieść poetycka doby polskiego romantyzmu - dopiero całkowite zerwanie z wierszem bohaterskim stało się początkiem rozwoju polskiej wierszowanej epiki romantycznej. Utworem, który pierwszy spełnił ten warunek była Maria Malczewskiego (1825), pierwsza powieść poetycka. Powieść poetycka rozwijała się głównie na emigracji (w kraju nie zdobyła takiej popularności), prowadząc do skonstruowania formuły poematu romantycznego.

POWIEŚCI POETYCKIE JULIUSZA SŁOWACKIEGO

1. Słowacki a Byron - to co Mickiewicz doceniał w Byronie, to Słowacki odrzucał, tj.:

• stronę polityczną utworów

• dążenia narodowowyzwoleńcze

• tendencje reformatorskie

• postulat, że literatura nie jest rozrywką

Słowacki przyjął z Byrona wszystko inne. Czerpał więc natchnienie z ducha jego twórczości. Fascynował Słowackiego klimat utworów i ich bohater, pełen cierpienia i buntu, broniący prawa do wolności i zemsty.

2. Podobny jest stosunek Słowackiego do twórczości Mickiewicza. Najsilniej oddziałały tu: Konrad Wallenrod, Grażyna, Dziadów cz. II, Świtezianka.

3. Słowacki przejął również klimat twórczości poetów "szkoły ukrainskiej": Malczewskiego, Zaleskiego, Goszczyńskiego.

4. Ludowość - Słowacki w powieściach poetyckich sięga do tradycji ludowej oszczędnie. Pojawiają się motywy dziewicy-upioru, dziwczyny-chłopca itp. Poza tym wprowadza formy gatunkowe typowe dla folkloru, tj.: pieśni, ballady. Autor motywy te czerpie zarówno z literatury jak i przekazów ustnych.

5. Fantastyka, groza i tajemniczość - elementy te przejęte zostały z powieści gotyckiej i folkloru. Ich istnienie zależne jest od kreacji bohatera. Żmija, Hugon.

6. Frenetyzm - w romantyzmie, pod wpływem lit. gotyckiej, rozwinął się nurt lit. szalonej. Nurt polegał na przesycaniu utworów elementami makabry, zbrodni, szaleństwa, satanizmu. Bohaterów charakteryzował immoralizm, sadyzm, nienawiść wobec ludzi i świata. Arab, Samuel Zborowski, Sen srebrny Salomei.

7. Bohater:

• 1 typ - prometejsko-patriotyczny (Wallenrod) - bojownik sprawy narodowej

• 2 typ - egzystencjalny (Bielecki) - walka o indywidualne prawa: prawo do miłości i zemsty.

8. Słowacki a powieść narodowa - uważał, że poezja narodowa musi być związana z zagadnieniami narodowymi. Jedynie mecenat narodu-ludu pozwala prawdziwie rozwijać się poezji narodowej.

9. Lambro a kwestia walki narodowowyzwoleńczej - w powieściach poetyckich Słowackiego kwestie te bardzo rzadko dochodzą do głosu, ustępując raczej sprawie egzystencjalnej. Taki problem w nieznacznym wymiarze podejmuje jedynie Lambro. Jest to współczesny bohater, który jest chory duszą, a ma podjąć walkę o naród. Wie, ze jest do tego zdolny, ale nie potrafi siebie do tego przekonać. W tym celu narkotyzuje się "makowym napojem". Utwór przedstawia program narodowowyzwoleńczy, obok bohatera, który dyskredytuje go. Widać tu przepaść między deklaracjami i hasłami a biernością Lambra i Greków, których nie porusza do działania opowieść Ipsarioty. Jest to więc krytyczna ocena narodu, całkiem różna od Mickiewiczowskiej pochwały martyrologicznej klęski oraz Lambra, który ma być tu antywzorem bojownika. Powieść ta poprowadzi Słowackiego do problematyki Kordiana i Beniowskiego.

10. Nowatorstwo Godziny myśli - autor stworzył fragment "biografii romantycznej" poświęcony "dziecku romantycznemu", przełamując przy tym mit arkadyjskiego dzieciństwa. Stworzy tu własną "metodologię dziecięcą"

Rodzaje utworów Słowackiego wg Marii Janion:

• utwór o "egzystencji zamkniętej" - świadomość uwięzienia w egzystencji, będąca udziałem bohaterów i poety; głównie wczesna twórczość, okres przedmistyczny

• utwór o "egzystencji otwartej" - świadomość wyzwolenia poprzez stworzenie mistycznego systemu przezwyciężającego wcześniejsze zamknięcie; dojrzała twórczość

Godzina myśli to utwór przedmistyczny, w którym po raz pierwszy pojawia się koncepcja egzystencji otwartej, występując przy tym jednocześnie z koncepcja egzystencji zamkniętej. Jest to wiec dla dojrzałej twórczości Słowackiego utwór prekursorki. Tu po raz pierwszy nad światem realnym triumfuje poezja, dzięki temu pojawia się świadomość "otwarcia".

TREŚCI

1. Jan Bielecki - szlachcic pozbawiony przez magnata w dniu ślubu domu, porzuca żonę i uchodzi do Tatarów, by tam szukać pomsty. Podczas balu maskowego urządzonego dla okolicznej szlachty przez Sieniawskiego - a znajduje się tam również żona Bieleckiego, odziana w kosztowne szaty przyniesione przez tajemniczego posłannika męża - napadają na zamek Tatarzy. Dochodzi do pojedynku między magnatem a wodzem najeźdźców, którym okazuje się Bielecki. Sieniawski ginie a Anna odjeżdża wraz z mężem. Ostatnia część powieści rozgrywa się w wiejskim kościółku i na przyległym doń cmentarz. Po mszy ksiądz ogłasza anatemę rzuconą przez prymasa na renegata i wtedy jeden z obecnych umiera. Jest to Bielecki, dlatego nikt nie pomoże Annie. Osamotniona, cmentarnym krzyżem kopie grób dla wyklętego Jana.

2. Arab - opowieść o Arabie, któremu sprawianie ludziom bólu i sprowadzanie na nich nieszczęść sprawia przyjemność. Utwór nie tłumaczy zachowania bohatera.

3. Żmija - przewodniczący Kozakom w ich wyprawach na Turków i Carogród, ataman Żmija jest w rzeczywistości Turkiem, który w ten sposób mści się za doznane w młodości krzywdy. Śmierć ojca to pierwszy powód do zemsty i zdrady, drugi to łzy ukochanej Zulemy. Przebranie i pożary niesione na własne tereny są wynikiem doznanej krzywdy i przyczyna zdrady.

4. Lambro - bohater tytułowy to postać historyczna. Lambro Canzani był jednym z powstańców greckich walczących o niepodległość ojczyzny w latach 1789-1790. Później został korsarzem. Podobnie pojawiający się w powieści Rigas jest postacią autentyczną. Słowacki oczywiście traktuje historię z dużą swobodą. Lambro, mając za sobą czyny patriotyczne jest okrutnym piratem i narkomanem.

5. Godzina myśli - utwór traktuje się jako spoetyzowaną, ale autentyczną biografię młodzieńczą autora.

http://www.pawech2.republika.pl/slow/s1.htm

1827, cykl sonetów, wzór sonetów Mickiewiczowskich, podporządkowują się regułom i modzie literackiej (np. pesymizm)

---