WITAMINY :

Witaminy są związkami organicznymi. Mają istotne znaczenie, ponieważ regulują podstawowe procesy ustroju ludzkiego. Wpływają na stan zdrowia i jego prawidłowy wzrost i rozwój.

Większość witamin zalicza się do składników egzogennych czyli takich, które człowiek dostarcza wraz z pożywieniem. Są jednak takie witaminy jak A, D, K, które mogą być syntezowane w organizmie. ( K. Funk )

Hiperwitaminoza - stan związany z nadmierną podażą jednej lub wielu witamin, powodującą nadmierne ich stężenie w organizmie. Najczęściej dochodzi do hiperwitaminozy A lub D, rzadziej innych witamin.

Hipowitaminoza - niedobór witamin w organizmie.

Przyczyny: niedostateczna podaż w diecie, zwiększone zapotrzebowanie przy nie zmienionej zawartości w pokarmach, upośledzenie wchłaniania, oddziaływanie leków i antywitamin.

Niedobory poszczególnych witamin powodują powstanie określonych objawów patologicznych.

Awitaminoza - długotrwały brak danej witaminy w organizmie. Przyczyny : niedostateczna podaż w diecie, zaburzenia przyswajania i zwiększone zużycie witamin oraz działanie antywitamin, np. B₁ - beri-beri, C - gnilec.

Prowitaminy - związki organiczne pochodzenia roślinnego i bakteryjnego, z których organizm ludzki jest w stanie wytworzyć witaminy. Pobieranie w pożywieniu prowitamin może zaspokoić zapotrzebowanie na daną witaminę (np. ß-karoten - wit. A, ergosterol - wit. D₂).

Antywitaminy - związki chemiczne działające antagonistycznie do witamin, unieczynniające lub rozkładające je. Antywitaminy wypierają witaminy z miejsc ich biologicznego działania, powodują zaburzenia czynności komórek, np. enzym tiaminaza -antywitamina B₁, znajdujący się w surowym mięsie ryb.

Witaminy występują zarówno w środowisku zwierzęcym jak i roślinnym. Ze względu na ich rozpuszczalność podzielono je na dwie grupy:

1. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach

2. Witaminy rozpuszczalne w wodzie

* Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K):

Witamina A - retinol

- magazynowana w wątrobie i częściowo w nerkach

- udział w procesach widzenia (retinol wchodzi w skład
rodopsyny, światłoczułego barwnika znajdującego się w
pręcikach siatkówki)

• zapobiega nadmiernemu rogowaceniu się skóry

• bierze udział w syntezie białek i dlatego jest niezbędna do
  prawidłowego wzrostu

- wchłanianie wit. A obniża niedobór wit. E i wysokie
spożycie błonnika

Niedobór powoduje:

1. kurzą ślepotę (przedłużony czas adaptacji do ciemności),

2. rogowacenie i suchość skóry,

3. wysychanie błon śluzowych i zmniejszenie odporności górnych dróg oddechowych oraz przewodu pokarmowego na czynniki zakaźne,

4. opóźnienie wzrostu i zaburzenia reprodukcji,

5. brak łaknienia, łatwe męczenie się, nadmierna drażliwość, bóle stawów, wypadanie włosów

Źródła

tłuszcze rybie (tran), karoteny : żółte i zielone warzywa

wątroba

mleko

śmietana

masło

żółtka jaj

Co niszczy: światło, wysoka temp., jełczenie tłuszczów ®.

............................................................................................................................

Witamina D - kalcyferol

- prekursorzy wit. D : ergosterol występujący w roślinach,
7-dehydrocholesterol, będący składnikiem tkanek zwierzęcych

• działanie wit. D wiąże się z przemianą wapnia i procesem uwapnienia kości (regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej przez zwiększenie ich retencji oraz prawidłowe odkładanie w kościach)

Niedobór :

1. krzywica u dzieci,

2. osteomalacja u dorosłych, odwapnienie kości

Nadmiar :

1. utrata łaknienia,

2. łatwe męczenie się,

3. zmniejszanie masy ciała,

4. nudności,

5. wymioty,

6. biegunka,

7. poliuria,

8. bóle głowy

Źródła

tłuszcze rybne

Co niszczy: światło, wysoka temp.

Pod wpływem naświetlania promieniami nadfioletowymi (promieniowanie słoneczne, naświetlanie lampą kwarcową) zostają uczynniane do produkcji witaminy D.

..............................................................................................................................

Witamina E - tokoferol

• przeciwutleniacz: a) zapobiega utlenianiu wit. A,

b) chroni PUFA przed utlenianiem (a więc powstawaniu wolnych rodników)

• zwiększa oporność krwinek czerwonych na hemolizę

• zapobiega uszkodzeniom i zwiększeniu przepuszczalności
  naczyń krwionośnych

• ścisłe powiązanie z pierwiastkiem śladowym - selenem,
  wspólnie zapobiegają stłuszczeniu wątroby

• hamuje procesy starzenia się komórek

• czynnik przeciwmiażdżycowy i zapobiegający rozwojowi nowotworów

Źródła

ziarna zbóż zielone warzywa liściaste mleko

zielony groszek masło

kukurydza sery

oleje roślinne jaja

Co niszczy: światło, wysoka temp.

........................................................................................................................................

Witamina K - filochinon

• flora bakteryjna przewodu pokarmowego ją syntetyzuje, dlatego nie ma konieczności dostarczania jej z pożywieniem

(wyjątek : noworodki, podawanie antybiotyków, niedobory mogą również występować w przewlekłych chorobach wątroby, stosowanie leków przeciwkrzepliwych)

• bierze udział w procesie krzepnięcia krwi

• niedobór może prowadzić do przedłużenia czasu krzepnięcia
  krwi i wystąpienia innych objawów skazy krwotocznej

Źródła

• zielone warzywa liściaste,

• kalarepa, wątroba

• kalafior,

• pomidory,

• truskawki

Co niszczy: światło

..............................................................................................................................................

**Kwas pantotenowy ( należy do grupy wit.B)

- jest on składnikiem niezbędnym do prawid­łowego funkcjonowania gruczołów dokrewnych, zwłaszcza kory nad­nerczy.

- związek ten jest składnikiem koenzymu A, biorącego udział w przemianach tłuszczowych.

Kwas pantotenowy występuje w wielu produktach spożywczych (podroby, drożdże, groch, mięso wołowe,śledzie i inne), a także jest syntetyzowany przez florę bakteryjną przewodu pokarmowego człowieka.

* Witaminy rozpuszczalne w wodzie - grupa wit. B (B₁, B₂, B₆, B₁₂, PP, H), charakteryzuje się zawatością azotu. Związki te nie są magazynowane w ustroju, a ich nadmiar po wysyceniu tkanek zostaje wydalony, wobec czego muszą one być dostarczane z pożywieniem.

- witamina C

Witamina B₁ - tiamina

- flora bakteryjna przewodu pokarmowego ją syntetyzuje, jednak w ilościach nie wystarczających na pokrycie potrzeb ustroju

- bierze udział w przemianie węglowodanów, usuwając nadmiar kwasu pirogronowego

• zaburzenia ze strony układu nerwowego

• picie dużej ilości kawy i herbaty oraz alkoholu zmniejsza jej wchłanianie

Niedobór :

1. prowadzi do choroby beri-beri - zaburzenia ze strony układu nerwowego oraz zaniki mięśniowe,

2. utrata łaknienia, zaburzenia trawienia,

3. zmniejszenie masy ciała,

4. zaburzenia czucia i popędu płciowego (bardzo często występuje u alkoholików)

Źródła

drożdże, groch,

otręby, fasola

ciemne pieczywo, soja

kasze, orzechy

płatki owsiane

Co niszczy: światło, wysoka temp.,wilgoć

........................................................................................................................................

Witamina B₂ - ryboflawina

• udział w procesach utleniania i redukcji

• udział w utrzymaniu sprawnego działania narządu wzroku -
  zapobiega powstawaniu zaćmy

• ma znaczenie w mechanizmach odpornościowych ustroju

- wykorzystanie wit. B₂ jest ściśle związane ze spożyciem tiaminy

(niedobór B₁ powoduje zwiększone wydalanie wit. B₂ z moczem)

Niedobór :

1. zajady, zapalenie języka,

2. łojotok,

3. zmiany ze strony narządu wzroku (pieczenie, uczucie piasku pod powiekami, łzawienie) i układu nerwowego

Źródła

mleko i jego przetwory produkty zbożowe

jaja, drożdże

mięso

Co niszczy: światło

...........................................................................................................................................................

Witamina B₆ - pirydoksyna

- wytwarzana przez florę bakteryjną w przewodzie pokarmowym

• wchodzi w skład różnych układów enzymatycznych

• bierze udział w przemianach aminokwasów, węglowodanów i tłuszczów

Niedobór :

1. łojotok,

2. złuszczenie skóry,

3. zapalenie języka,

4. wypadanie włosów, może się pojawić przy stosowaniu środków antykoncepcyjnych

Źródła

drożdże, wieprzowina

kiełki pszenicy

warzywa strączkowe

jaja

Co niszczy: światło

............................................................................................................................

Wtamina B₁₂ - kobalamina

- wytwarzana przez florę bakteryjną w przewodzie pokarmowym

- niezbędna do prawidłowej czynności ustroju, a zwłaszcza
komórek szpiku, układu nerwowego i przewodu
pokarmowego

- jako koenzym bierze udział w przemianach kwasu foliowego

- bierze udział w przemianach białek, tłuszczów,
węglowodanów

Niedobór : 1. niedokrwistość złośliwa

•

Źródła

wątroba,

nerki

Co niszczy: światło, wysoka temp.

Folacyna - kwas foliowy

- bierze udział w przemianach niektórych aminokwasów,
kwasów nukleinowych

- wpływa na prawidłowy rozwój cewy nerwowej

Niedobór :

1. niedokrwistość megaloblastyczną,

2. zapalenie języka,

3. biegunki

Źródła

zielone warzywa liściaste wątroba

(sałata, brokuły, szpinak), mięso

drożdże, ryby

produkty zbożowe

Co niszczy: światło, wysoka temp.

........................................................................................................................................

Witamina PP - niacyna, kwas nikotynowy

- uczestniczy w przemianach białek, węglowodanów i tłuszczów jak również w utlenianiu komórkowym

Niedobór :

1. zapalenie języka (tzw. język truskawkowy),

2. niedobory niacyny występują przy niedoborze tryptofanu

Awitaminoza - pelagra (zapalenie skóry, biegunka, zaburzenia psychiczne w postaci depresji, drżenia rak)

Źródła

drożdże wątroba

otręby pszenne nerki

jaja mięso

ryby

Co niszczy: jest trwała

.......................................................................................................................................

Witamina H - biotyna

• uczestniczy w syntezie kwasów tłuszczowych, metabolizmie białek i węglowodanów

• wykazano współzależność działania biotyny z działaniem
  kwasu foliowego i wit. B₁₂

Niedobór:

1. łuszczenie się skóry,

2. zanik brodawek języka,

3. przygnębienie,

4. bóle mięśni, zaburzenia czucia,

5. łojotok

* Niedobór biotyny zaobserwowano u ludzi spożywających duże ilości surowego jaja kurzego (ze względu na awidynę -białko zawarte w białku jaja, które wiąże biotynę w nieprzyswajalny kompleks).

Źródła

drożdże, czekolada

warzywa strączkowe grzyby

jaja

Co niszczy: jest trwała

Witamina C - kwas askorbinowy

- bierze udział w reakcjach oksydoredukcyjnych, przemianie
aminokwasów, syntezie barwników skóry - melanin

- niezbędna do wytwarzania kolagenu, podstawowego
składnika tkanki łącznej

- zapewnia prawidłowe gojenie się ran

- ułatwia redukcję Fe⁺³ do Fe⁺² zwiększając jego przyswajalność

• bierze udział w procesach krwiotworzenia

• aktywator różnych układów enzymatycznych i hormonów

• zwiększa odporność organizmu

• opóźnia proces starzenia się ustroju - antyoksydant

- zapobiega miażdżycy, nowotworom (głównie przewodu pokarmowego)

Niedobór :

1. osłabienie odporności,

2. łatwe męczenie się,

3. utrata łaknienia,

4. krwawienia z dziąseł, z nosa

5. bóle stawowo-mięśniowe

Awitaminoza - gnilec (szkorbut), zmiany zapalno-martwicze dziąseł, wypadanie zębów, krwawienia z błon śluzowych

Nadmiar : 1. sprzyja powstawaniu kamicy nerkowej

Źródła

świeże warzywa i owoce

brukselka owoce róży

fasolka owoce jagodowe i cytrusowe

kapusta

kalafiory agrest, porzeczki,

kalarepa maliny, truskawki

pomidory cytryny, pomarańcze

pietruszka grejpfruty

szczypior orzechy włoskie

Co niszczy: wysoka temp., wilgoć, śr. zasadowe, O₂, promieni nadfiletowych

---