OSTEOPOROZA

Osteoporoza jest choroba układową szkieletu, charakteryzującą się niską masą kości , upośledzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej i w konsekwencji zwiększoną jej łamliwością i podatnością na złamania.

Osteoporoza (łac. osteoporosis, dawna nazwa zrzeszotnienie kości) - stan chorobowy charakteryzujący się postępującym ubytkiem masy kostnej, osłabieniem struktury przestrzennej kości oraz zwiększoną podatnością na złamania.

• Jest to jedna z najczęstszych chorób metabolicznych kości .

• Kościec pacjentów z osteoporozą zawiera mniejszą ilością zmineralizowanej tkanki kostnej niż równowiekowa populacja tej samej płci.

Rodzaje komórek kostnych:

• Osteoklasty (komórki kościogubne) - wchłaniające kość

• Osteoblasty (komórki kościotwórcze) - wytwarzające kość

• Osteocyty (komórki kostne) - powstają z osteoblastów i znajdują się w zrębie kostnym

Kość jest, wbrew potocznemu mniemaniu, bardzo aktywną tkanką. Przez cały okres życia organizmu zachodzą w niej jednocześnie procesy uszkadzania, odnowy i naprawy, "stara kość" jest wymieniana na "nową kość", oczywiście z zachowaniem jej skomplikowanej wewnętrznej mikroarchitektury.

W ciągu roku dochodzi do wymiany 2-10 % masy kostnej.

Przebudowa kości trwa przez całe życie. W okresie dzieciństwa i wczesnej młodości dominuje proces budowy nad resorpcją (utratą) kości, tak że ok. 30. roku życia człowiek osiąga tzw. szczytową masę kostną.

Mechanizm utraty masy kostnej:

Kość gąbczasta - zmniejszenie średnicy beleczek kostnych Az do utraty przerwania ciągłości -erozja

Kość zbita - zmniejszenie grubości ściany oraz pojawienie się w niej porów (przestrzenie puste)

Epidemiologia:

• Japonia, USA, Europa ok. 100 miliomów

• choruje co 3 kobieta po okresie pokwitania

• po 60 - 65 roku życia co 2 osoba w całej populacji

- masa kostna noworodka uzależniona jest od sposobu odżywiania matki

- chłopcy rodzą się z większą masą kostna w stosunku do dziewczynek

- szczytowa masa kostna uzależniona jest od sposobu odżywiania dziecka

Utrata masy kostnej w ciągu życia:

Mężczyźni

• Kość gąbczasta 40%

• Kość korowa 20%

Kobiety

• Kość gąbczasta 50%

• Kość korowa 30%

Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia osteoporozy:

• Płeć

• Rasa - znacznie częściej chorują osoby białe i żółte, niż przedstawiciele rasy czarnej

• Wiek

• Waga poniżej od 50 kg

• Czynniki genetyczne

• Wzrost poniżej 150 cm

• Przedwczesna menopauza

• Wiek pokwitaniowy

Czynniki zmniejszające ryzyko wystąpienia osteoporozy:

• Właściwa aktywność fizyczna

• Estrogenoterapia

• Nadwaga

• Wyższy wzrost

• Artroza stawów

• Zwiększona podaż witaminy D, soli wapnia

Typy osteoporozy:

Niekiedy autorzy klasyfikują osteoporozę na :

OGÓŁNĄ MIEJSCOWĄ

- dotyczy całego kośćca - dotyczy niektórych kości

- zapalenie, algodystroficzne - pierwotne80% i wtórne 20%

Idiopatyczne inwolucyjne

(młodzieńcze, dorosłych)

Typ I

(osteoporoza pomenopauzalna) Typ II

(osteoporoza starcza)

Bardziej trafny podział to na:

PIERWOTNĄ

- etiopatogeneza nie jest całkiem poznana

Zmiany osteoporotyczne są głównym i jedynym objawem zaburzeń homeostazy Ca i patologii tkanki kostnej. Do grupy tej zalicza się:

• Osteoporozę idiopatyczną występująca u dzieci i młodzieży u których brak zaburzeń hormonalnych

- wystepuje rzadko , ujawnia się między 5 - 15 r.ż, choroba rozwija się szybko, daje bóle kostne, złamania i powoduje zmniejszenie wysokości ciała.

• Idiopatyczna Osteoporoza wieku dojrzałego

- wystepuje między 20 - 35 r.ż, głównie dotyczy mężczyzn, szybki postęp, zapadanie się trzonów kręgów, w moczy zwiększone stężenie Ca

• Osteoporozę pomenopauzalną kobiet w wieku 50 - 75 lat

- rozwija się 5-15 lat , zmniejszone wchłanianie Ca w jelicie co prowadzi do nadczynności tarczycy i nasilenia osteoblastów. Zmiany gł dotyczą tkanki gąbczastej trzonów kręgów co prowadzi do złamań kompresyjnych, bólu w obrębie kręgosłupa z powodu „wdowiego garbu”

• Osteoporozę inwolucyjną , związana z zaawansowanym wiekiem i zmianami typowymi dla procesu starzenia się

- dotyczy w takim samym stopniu mężczyzn i kobiet, przyczyna jest ujemny bilans białkowy i wapniowy, niedobór witaminy D. zmiany dotyczą trzonów kręgów, kości długich. Łatwo dochodzi do złamań w obrębie szyjki k. udowej, przedramienia

WTÓRNA

Następstwo m .in nadczynności tarczycy, nadnerczy, przytarczyc, alkoholizm, unieruchomienie, marskość wątroby, przewlekłej niewydolności nerek, stanom pokarmowym - niedobory.

Podział wg. Rigges:

• OP pomenopauzalna Typ I

• OP starcza Typ II

• OP wtórna Typ III

• OP spowodowana małą aktywnością hydrolazy w nerkach Typ IA

Typy złamań w zależności od osteoporozy:

1. Osteoporoza pomenopauzalna: złamania trzonów kręgów, złamania w obrębie kości gąbczastej, złamania nasady dalszej kości promieniowej

2. Osteoporoza starcza: złamania trzonów kręgów, złamania nasady bliższej k. udowej, złamania szyjki kości udowej, złamania przedkrętarzowe

Inne typy złamań:

• Złamania żeber- występujące samoistnie np. w czasie snu, kichnięcia

• Złamania kości miednicy - łonowej i kulszowej.

Złamania kręgosłupa w osteoporozie :

W przebiegu złamań nie dochodzi do uszkodzenia rdzenia kręgowego, w części piersiowej ulegają podrażnieniu korzenie nerwowe przemieszczające się wzdłuż żeber . Najczęściej występuje złamanie płytek granicznych ze zmniejszeniem wysokości trzonów (od przodu).

Mogą w osteoporozie występować bóle mięśniowe:

- okolica barków

- prostowniki kręgosłupa

- okolica miednicy (biodra , krętarze)

Diagnostyka osteoporozy:

1. Densynometria - metoda ta pozwala na wiarygodną ocenę gęstości mineralnej kości (BMD - Bone Mineral Density). Badanie to cechuje się bardzo dużą dokładnością i pozwala na określenie kilkuprocentowych zmian ilości masy kostnej.

Badanie densytometryczne jest bezbolesne, trwa od kilku do kilkunastu minut i nie wymaga specjalnych przygotowań ze strony badanego.

2. badania rentgenowskie (RTG) - są nadal najlepszymi badaniami służącymi identyfikacji dokonanych złamań osteoporotycznych, zwł. trzonów kręgowych. Powinny być wykonywane jako pierwsze badanie u osób z ostrymi dolegliwościami bólowymi ze strony układu kostnego.

3. ilościowa tomografia komputerowa (QCT) - badanie bardzo dokładne, ale trudno dostępne i drogie. Wiąże się ponadto ze znaczną ekspozycją na promieniowanie rentgenowskie,

4. ultrasonografia (QUS) - metoda tania, użyteczna w badaniach przesiewowych w celu identyfikacji chorych o wysokim zagrożeniu złamaniami. Nie nadaje się do oceny postępu choroby, ani monitorowania skuteczności leczenia,

5. badania biochemiczne - w większości przypadków niepowikłanej osteoporozy ich wyniki mieszczą się w granicach normy. Stanowią jednak podstawę różnicowania osteoporozy z innymi poważnymi chorobami układu kostnego, a także mogą ułatwiać decyzje terapeutyczne.

- ilość wydalanego Ca z moczem w ciągu doby

- poziom Ca we krwi

- badanie poziomu enzymów

OBJAWY:

W początkowej fazie, choroba przebiega bezobjawowo. Do najczęstszych objawów klinicznie jawnej osteoporozy należą:

• bóle kości długich pod wpływem obciążenia;

• obniżenie wzrostu (złamania kompresyjne kręgów) i ból kręgosłupa oraz powstanie nadmiernej kifozy piersiowej (garb starczy)

• złamania kości przy niewielkich urazach (szczególnie niebezpieczne są złamania szyjki kości udowej, ale często łamią się kość ramienna - bliższy odcinek i dalszy k. promieniowej).

Obraz kliniczny pacjenta z osteoporozą:

• Pogłębienie kifozy piersiowej , następnie lordozy szyjnej.

• Zmniejszenie wysokości ciała nawet do 8 cm z pozornym wydłużeniem KKG

• Zbliżenie żeber do talerzy biodrowych aż do momentu zetknięcia się z talerzami, ból przy każdym ruchu

• Uwypuklenie jamy brzusznej do przodu, które związane jest z pozornym skróceniem tułowia

• Przemieszczenie jelit ku przodowi ze zmniejszeniem ich perystaltyki

• Zmiana położenia żołądka w wyniku zmiany wysokości tułowia

• Wysokie ułożenie przepony

LECZENIE:

1. w okresie ostrego bólu

- przebywanie w pozycji leżącej nie dłużej niż 2 tyg

- pozycje ułożeniowe

- podawanie NLPZ , leki pobudzające procesy komórek kościotwórczych, leki spowalniające procesy kościogubne,

- w okresie leżenie wykonuje się okłady cieplne na okolicę grzbietu, zabiegi z elektroterapii - przeciwbólowe, TENS - rozluźniająco , ćwiczenia oddechowe

- następnie pionizacja pacjenta przy pomocy terapeuty, balkonika,

- zakłada się gorsety, ortezy

Leki stosowane w leczeniu osteoporozy to:

• bisfosfoniany:

• preparaty wapnia

• preparaty witaminy D

• fluorki, obecnie rzadko stosowane ze względu na możliwość powstania zaburzeń mikroarchitektury kości

• kalcytonina łososiowa

• hormonalna terapia zastępcza (estrogeny)

• raloksyfen

• ranelinian strontu

• teryparatyd czyli rhPTH (1-34); rozważa się zastosowanie parathormonu (PTH 1-84) lub innych jego fragmentów

3. Leczenie w przebiegu osteoporozy i profilaktyka złamań w stanie przewlekłym

• zapobieganie upadkom w warunkach domowych (maty antypoślizgowe, redukcja progów, montaż poręczy w łazience

• zapobieganie upadkom z powodu zawrotów głowy np. korzystanie z lasek

• ruch i ćwiczenia fizyczne mają bardzo korzystny wpływ na zwiększenie masy kostnej, poprawiają zakres ruchów w stawach, zwiększają masę mięśniową, działanie przeciwprzykurczowe

• ćwiczeń izometrycznych, czynno-biernych, czynnych wolnych, czynnych oporowych (opór zewnętrzny lub opór własnego ciała)

• omija się ćwiczeń w zgięciu

• reedukację prawidłowej postawy ( ćw. w oparciu o sprzężenie zwrotne)

• Ćwiczenia wzmacniające mięśnie ( głównie prostownik grzbietu)

• Ćwiczenia aktywizujące mięśnie stabilizatory odc. Lędźwiowego i piersiowego

• jazda na rowerze, chód (spacery) - przy braku zaburzenia równowagi

• ćwiczenia oddechowe, w pozycjach np. leżenie przodem

• edukacja pacjenta

• zaopatrzenie ortopedyczne : pasy, sznurówki, gorsety

• leczenie uzdrowiskowe

Fizykoterapia:

• zabiegi z ciepłolecznictwa

• magnetronie

• hydroterapia

• masaż ręczny delikatny (bez oklepywania)

---