Psychologia rozwoju człowieka

1. Rozwój

1. Zmiana zmierzająca w pewnym kierunku, celowa, polegająca na przechodzeniu od form niższych do wyższych (Arystoteles).

2. Wszelki długotrwały proces kierunkowych zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo po sobie następujące etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu (układu), wykazujące obiektywnie stwierdzalne różnicowanie się tego obiektu (układu) pod określonym wzglądem.

2. Rozwój psychoruchowy

To proces rozwoju (ciąg zmian progresywnych), w którym motoryka jest ściśle powiązana z psychiką (całokształtem czynności poznawczych i emocjonalno -motywacyjnych).

Jedność rozwoju psychiki i motoryki zaznacza się szczególnie we wczesnych stadiach ontogenezy.

1. Zmiana

Różnica w stanie danego obiektu lub organizacji struktury obserwowana wraz z upływem czasu.

2. Zmiany rozwojowe:

• Zachodzą one w jednym kierunku.

• Każda zmiana jest zależna od poprzedniej i wywiera wpływ na późniejszą.

• Wpływa na pojawienie się nowych właściwości i zdolności.

• Polega na przechodzeniu od funkcji niższych do wyższych.

3. Zmiany rozwojowe dzielimy na:

• Zmiany uniwersalne - występują powszechnie, odnoszą się do każdego człowieka, powiązane z wiekiem; są uwarunkowane biologicznym dojrzewaniem organizmu i uniwersalnymi doświadczeniami społecznymi.

• Zmiany wspólne - charakteryzują osoby należące do tej samej grupy dzielącej wspólne doświadczenia.

• Zmiany indywidualne - wywołane czynnikami unikatowymi, oddziaływującymi tylko na jednostkę.

• Zmiany ilościowe - polegają na stopniowym wzrastaniu danej cechy lub zespołu cech somatycznych i psychicznych.

• Zmiany jakościowe - dana funkcja lub czynność psychiczna nie tylko wzrasta i rozszerza swój zasięg, lecz także przekształca się w sposób zasadniczy, staje się nową jakością rozwojową.

3. Badania nad rozwojem

• Norma statystyczna - za normalne uważa się to, co częste, najbardziej powszechne w danej populacji. Norma taka wynika z pomiaru występowania danej cechy - częstość występowania jest najczęściej zgodna z rozkładem normalnym krzywej Gaussa.

• Norma społeczno - kliniczna - to brak symptomów sygnalizujących stan patologiczny.

• Norma teoretyczna - stosowana, gdy stan jednostki odnosi się do ogólnie przyjętych prawidłowości lub twierdzeń fizjologicznej lub psychologicznej działalności człowieka.

• Podejście normatywne (krótkoterminowe) - aby, badać jak dzieci w danym okresie funkcjonują.

• Badania longitudinalne (długotrwałe) - badany jeden człowiek i w długich okresach czasu; badanie osobowości człowieka.

4. Determinanty rozwoju

1. Teorie biologiczne.

Wiara w znaczenie dojrzewania: człowiek rozwijają w sobie te umiejętności, do których został stworzony.

2. Teorie behawiorystyczne.

Wiara w sprawczą moc środowiska: rozwój człowieka zależy od tego, jak jest on traktowany l nauczany przez innych ludzi.

3. Interakcionizm.

Podkreślenie roli własnej aktywności człowieka: podejmując różne rodzaje działań nabywamy nowe umiejętności korzystając z naszego „zaplecza" biologicznego.

Natura czy wychowanie?

Interakcjonizm

=

Biologia + środowisko

Geny Typ układu nerwowego Temperament Inteligencja

Oddziaływania wychowawcze Uczenie się Stymulacja środowiska Doświadczenie

Determinanty rozwoju

• Rewolucja w poglądach - Allan Schore, neuropsychoanaliza

• Mózg jako organ biospoteczny (jego rozwój i strukturalizacja zależy od doświadczenia interpersonalnego).

• Dojrzewające struktury mózgowia małego dziecka podlegają psychobiologicznej regulacji podczas interakcji z opiekunem.

• Prawa półkula połączona z układem limbicznym i autonomicznym układem nerwowym, odpowiada za przetwarzanie inf. społecznych i emocjonalnych, przywiązanie, regulacją stanów cielesnych i afektywnych oraz kontrolę funkcji przetrwania (fizycznego i psychicznego).

• Relacja przy wiązani owa (poziom psychologiczny) poprzez poziom interakcji (behawioralny) „odciska się" w strukturze mózgu (poziom biologiczny).

5. Dynamika rozwoju

• Tempo rozwoju - szybkość, z jaką dokonują się w organizmie i psychice różnorodne zmiany rozwojowe.

• Rytm rozwoju - stopień harmonii zmian rozwojowych, jakie dokonują się w organizmie i psychice dziecka, a więc w poszczególnych sferach rozwoju.

1. Rozwój psychoruchowy może być:

• Harmonijny - rozwój wszystkich czynności psychomotorycznych

przebiega z taką samą prędkością.

• Nieharmonijny - poszczególne sfery rozwijają się w innym tempie.

Rozwój harmonijny

• Przeciętne tempo rozwoju ruchowego WR=WŻ

• Globalne opóźnienie rozwoju WR<WŻ

• Globalne przyspieszenie rozwoju WR>WŻ

Rozwój nieharmonijny

• Parcjalne, fragmentaryczne opóźnienie rozwoju przy prawidłowym rozwoju innych funkcji.

• Głębokie, parcjalne opóźnienie przy opóźnionym rozwoju ogólnym innych funkcji.

• Parcjalne przyspieszenie rozwoju w zakresie jakiejś funkcji np. mowy czy myślenia.

• Różne tempo rozwoju wszystkich funkcji.

• W trakcie rozwoju występują szczególne okresy, w czasie których zmiany organizmu zależą od pewnych form stymulacji.

• Podatność na stymulacją zmienia się w toku rozwoju.

• Niektóre formy stymulacji oddziałują na jednostkę w pewnych stadiach jej rozwoju silniej, a w innych słabiej.

Okres sensytywny to czas, w którym organizm jest szczególnie wrażliwy na bodźce ważne dla rozwoju określonej funkcji.

Jeżeli ten okres minie to nie nauczy się danej czynności w innym okresie. Dla różnych funkcji przypada w innym okresie życia, (np. nauka języków obcych do 12r.ż.)

Okres krytyczny oznacza taki okres gdzie dana funkcji musi być ćwiczona i rozwijana, ponieważ gdy okres ten minie to organizm nie uzyska w pełni sprawności w danej funkcji, (np. prawidłowa postawa dała)

Poziom aktualnego rozwoju - określają zadania, które dziecko potrafi wykonać samodzielnie. Np. mierzą testy inteligencji, określając poziom rozwoju intelektualnego.

Poziom potencjalnego rozwoju - określają zadania, które dziecko jest w stanie wykonać przy pomocy dorosłego.

Strefa najbliższego rozwoju - to różnica między poziomem aktualnego a potencjalnego rozwoju.

6. Strefa najbliższego rozwoju

Wspieranie rozwoju polega na dostosowaniu wielkości pomocy do poziomu funkcjonowania dziecka.

Opiera się na przechodzeniu od wyraźnego, bezpośredniego instruowania, gdy dziecko sobie nie radzi, do stosowania bardziej pośrednich i wymagających form pomocy, gdy zbliża się do samodzielności.

7. Charakterystyka faz rozwoju na podstawie koncepcji E. H. Eriksona

Faza życia	Zadania rozwojowe	Kryzys psychospołeczny
Niemowlęctwo (0 - 1 r. ż.)	Społeczne przywiązanie, inteligencja sensomotoryczna i prymitywna, przyczynowość, stałość przedmiotu, dojrzewanie funkcji sensorycznych i motorycznych, rozwój emocjonalny	Bazalne zaufanie Versus Brak zaufania
Okres poniemowlęcy (1 - 3 r. z.)	rozwój lokomocji, fantazja i zabawa, rozwój języka, Samokontrola	autonomia versus wstyd i wątpliwości
Okres przedszkolny (3 -7 r.ż.)	identyfikacja z płcią, operacje konkretne, wczesny rozwój moralny, zabawa grupowa	inicjatywa ver$us poczucie winy
młodszy wiek szkolny (7 - 11 r. ż.)	kooperacja społeczna, Samoocena, nabywanie sprawności szkolnych, zabawa zespołowa	produktywność versus poczucie niższości
Wczesna adolescencja (11 - 17 r. ż.)	dojrzewanie fizyczne, operacje formalne, rozwój emocjonalny, uczestniczenie w grupach rówieśniczych, związki heteroseksualne	tożsamość grupowa versus alienacja
pozna adolescencja (18 - 23 r.ż.)	autonomia w stosunku do rodziców, tożsamość dotycząca roli seksualnej, uwewnętrzniona moralność, wybory dotyczące zawodu i pracy (kariery zawodów.)	Tożsamość indywidualna versus dyfuzja ró!
wczesna dorosłość {23 -35 r. ż.)	Małżeństwo, urodzenie dzieci, Praca, Styl życia	intymność versus izolacja
Średnia dorosłość (35 - 60 lat)	prowadzenie domu, opieka nad dziećmi, dbanie o karierę zawodową	generatywność versus stagnacja
Późna dorosłość (powyżej 60 r.ż.)	radzenie sobie z fizycznymi zmianami organizmu, ukierunkowanie energii na nowe role, akceptacja swego życia, kształtowanie poglądu dotyczącego śmierci	integralność versus desperacja i rozpacz

8. Mity na temat rozwoju

=> Miłość i opieka = pewność siebie.

=> Czytanie, rozmowy, słuchanie dziecka = wyższa inteligencja, lepszy start.

=> Stanowcze ograniczenia = dzieci mniej wpadają w kłopoty

=> Szorstkie traktowanie = agresja i lękliwość

=> Czułość = uczuciowość

=> Zły dom = złe związki

9. Rozwój poznawczy

1. Poznanie

Wszystkie procesy umysłowe wyższego rzędu, poprzez które ludzie dążą do zrozumienia świata;

a więc procesy które nazywamy myśleniem, rozumowaniem, uczeniem się i rozwiązywaniem problemów,

2. Teoria Piageta

• Pogląd na strukturę i funkcję inteligencji zaczerpnął z biologii.

• Teoria poznawczo - rozwojowa

• Epistomolog genetyczny (zajmuje się badaniem natury wiedzy małych dzieci oraz jej zmian następujących wraz z wiekiem - genetyczna znaczy tu rozwojowa)

3. Struktura poznawcza

Organizacja będąca podłożem inteligencji a nie indywidualne wyuczone reakcje czy pojedyncze wspomnienia.

Piagetowski model rozwoju umysłowego opiera się na dwóch ważnych zasadach: organizacji i adaptacji.

4. Organizacja

jest zdolnością do porządkowania i klasyfikowania w umyśle nowych doświadczeń zwanych schematami;

stanowi fundamentalny i wrodzony proces u wszystkich dzieci.

5. Adaptacja

Nie może zaistnieć dopóki nie ma schematu.

Adaptacja jest uzależniona od umysłowych procesów asymilacji i akomodacji.

Adaptacja przebiega w postaci uzupełniających się procesów asymilacji i akomodacji.

Adaptacja (przystosowanie) - inteligencja jest również zjawiskiem o charakterze adaptacyjnym.

Według Piageta nie istnieje jedna organizacja czy zestaw struktur poznawczych określających dziecięcą inteligencję (rozwój to zmiana zarówno w ciągu życia jak i w obrębie gatunku).

6. Asymilacja

Dziecko postrzega i interpretuje nowe informacje w kategoriach posiadanej wiedzy i rozumienia.

Dzieci próbują wyjaśniać nowe zjawiska, odwołując się do posiadanego przez siebie zespołu informacji (przykład krowa i pies!).

Jest konserwatywna w tym sensie, że jej podstawową funkcja jest uczynienie nieznanego znanym, sprowadzenie tego co nowe do tego, co stare.

(w teorii uczenia taki proces nazywa się generalizacją bodźcową -czyli reagowaniem na podobne bodźce jakby były one takie same).

Akomodacja Bardziej zaawansowana forma adaptacji. Odnosi się do przekształcania organizacji struktur umysłowych, po to by mogły zostać doń włączone nowe informacje. Zmienia tak strukturę umysłu, aby mogły być do niej włączone nowe doświadczenia. ( w teorii uczenia nazywamy takie zjawisko różnicowaniem bodźcowym i definiowane jest jako zdolność do odróżniania odmiennych, ale pod pewnym względem podobnych do siebie bodźców). Bardzo ważna jest równowaga między akomodacja a asymilacja zwana równoważeniem.

Tabela 1

Okres	Wiek (lata)	Opis
Sensoryczno - motoryczny	0-2	Niemowlęta rozumieją świat poprzez zewnętrzne oddziaływanie na niego. Te działania odzwierciedlają schematy sensoryczno-motoryczne. W miarę rozwoju schematy staja się stopniowo coraz bardziej złożone i powiązane. Następuje decentracja i dziecko dochodzi do zrozumienia stałości przedmiotu.
Przedoperacyjny	2-6	Przy rozwiązywaniu problemów dziecko posługuje się reprezentacjami a nie tylko zewnętrznymi działaniami. Myślenie jest szybsze, skuteczniejsze, bardziej mobilne i możliwe do społecznej wymiany. Początkowe funkcjonowanie na poziomie reprezentacyjnym ma także ograniczenia: egocentryzm i centracja
Operacji konkretnych	6-12	Pojawienie się operacji pozwala dziecku przezwyciężyć ograniczenia myślenia przedoperaeyjnego. Operacje to system wew. działań umysłowych, który stanowi podłoże logicznego rozwiązywania problemów. Dziecko dochodzi do różnych postaci pojęcia stałości ilości oraz do klasyfikacji i rozumowanie relacyjnego.
Operacji formalnych	12- dorosłość	Dalszy rozwój operacji doprowadza do powstania umiejętności rozumowania hipotetyczne- dedukcyjnego. W myśleniu punktem wyjścia staja się możliwości, po czym przechodzi ono systematycznie i logicznie.z powrotem do rzeczywistości. Prototypem tego rodzaju logicznego rozumowanie jest rozwiązywanie problemów naukowych.

8. Stadia rozwojowe wg Piageta:

W każdej koncepcji stadialnej ważny jest nie wiek dziecka, ale sekwencja stadiów stała dla wszystkich dzieci. Piaget opisał rozwój niemowląt na podstawie obserwacji trójki własnych dzieci (tylko od urodzenia do wieku poniemowlęcego) - dalsze uogólnienia powstały na podstawie badań tysięcy dzieci.

10. Okres sensoryczno - motoryczny

Stadium	Wiek (mieś.)	Opis
1. Ćwiczenie Odruchów	0-1	Ćwiczenie prostych odruchów pochodzenia biologicznego (ssanie, chwytanie);. Jest to podstawa do dalszego rozwoju - rozwój zachodzi, gdy niemowlęta dokonują asymilacji coraz większej liczby danych.
2. Rozwijanie	1-4	Odruchy rozwijają się w schematy adaptacyjne (schematy sensoryczno- schematów motoryczne). Schematy stają się bardziej precyzyjne (rozwój chwytu) i skoordynowane (koordynacja wzrokowo-ruchowa i inna koordynacja intermedialna). Piaget podkreśla rolę działania dla rozwoju inteligencji.
3. Odkrywanie procedur	4 -8	Zachowania stają się skierowane na zewnątrz (do tej pory do wew.).- dziecko ssie dla ssania i chwyta dla chwytania. Dziecko rozwija procedury w celu powtarzania interesujących zdarzeń (pojawia się wiedza o tym co trzeba zrobić, aby osiągnąć pożądane skutki. Pojawia się swoisty rodzaj rozumienia przyczynowości- rozumienie po fakcie. Po przypadkowym wywołaniu jakiegoś skutku, dziecko powtarza określone zachowania w celu wywołania go ponownie, nie umie jednak wyobrazić sobie, jak można wywołać określony ' skutek). Pojawia się "magiczna przyczynowość" - dziecko myśli, że określone zachowanie zawsze wy wół a określony skutek___________________________
4. Intencjonalne zachowanie	8-12	Pojawiają się pierwsze intencjonalne zachowania (cel istnieje wcześniej niż działania wybrane dla jego osiągnięcia. Dziecko potrafi oddzielić środki od celu. Najpierw dziecko dostrzega pożądany cel a następnie zastanawia się jak go osiągnąć. Typową sytuacją dla badania zachowań intencjonalnych jest reakcja na przeszkody. Piaget uważał intencjonalne zachowanie za przejaw inteligencji.
5. Nowość i eksploracja	12-18	Dziecko zaczyna systematycznie zmieniać schematy w celu wywołania nowych efektów. "Odkrywanie nowych środków poprzez aktywną eksplorację". Problemy są rozwiązywane poprzez aktywny proces prób i błędów. Tu po raz pierwszy pojawia się umiejętność posługiwania się narzędziami. Dziecko eksperymentuje dla przyjemności eksperymentowania. Pojawia się "zachowanie wysokiego krzesła'
6. Reprezentacje umysłowe	18-24	Do tej popy adaptacja dziecka do świata-przebiegała poprzez jawne zachowanie. Dziecko po raz pierwszy tworzy reprezentację (wykorzystanie symboli do obrazowania i oddziaływania w umyśle na świat). Pojawia się więc umiejętność funkcjonowania reprezentacyjnego czy symbolicznego. Umysłowe rozwiązywanie problemów zaczyna zastępować metodę prób i błędów. Pojawienie się reprezentacji określa przejście do okresu przedoperacyjnego.

11. Pojęcie stałości przedmiotu

Stałość przedmiotu - wiedza, że przedmioty istnieją stale, niezależnie od naszego kontaktu percepcyjnego z nim.

W teorii Piageta podstawowe osiągnięcie okresu sensoryczno - motorycznego.

12. Rozwój pojęcia stałości przedmiotu:

• 1 i 2 stadium (3-4 mieś,) - dzieci nie rozumieją, że przedmioty istnieją, jeśli ich nie widać.

• Stadium 3 (4-8 mieś.) - dzieci zaczynają poszukiwać przedmiotu jeśli jest on częściowo zasłonięty, ale nie gdy jest całkowicie schowany. Jeśli 6 miesięcznemu dziecku zasłonimy rękę, w której trzymało zabawkę to ono jej nie "czuje", więc jej nie znajdzie.

• Stadium 4 (8 -12 mieś.) dziecko prowadzi systematyczne i inteligentne poszukiwania ukrytych przedmiotów. Szukają nawet, gdy nie widać całkowicie przedmiotu. Problem pojawia się, gdy dziecko musi poszukać- więcej niż w jednym miejscu.

• Błąd AB (błąd A-nie-B) - tendencja małych dzieci dd poszukiwania przedmiotów w pierwotnej lokalizacji, w której znajdowały się poprzednio, a nie w późniejszym miejscu ukrycia. Występuje w 4. stadium.

• Stadium 5 (12-18 mieś.) - dziecko potrafi poradzić sobie z błędem AB jeśli widzi ruch ukrywanego przedmiotu (z miejsca na miejsce). Gdy przemieszczenie jest niewidoczne problem dla dziecka jest nierozwiązywalny.

• Stadium 6 (18-24 mieś.) - problem błędu AB jest rozwiązywalny, gdyż pojawia się umiejętność posługiwania się symbolami.

13. Badania nad pojęciem stałości przedmiotu ilustrują dwie główne cechy piagetowskiego podejścia do rozwoju:

1. Rozwój jest procesem progresywnej decentracji.

Dziecko zaczyna życie w stanie głębokiego egocentryzmu, bo nie jest w stanie dokonać rozróżnienia pomiędzy sobą a zewnętrznym światem. Nie wie, co jest JA - (własne spostrzeżenia, działania, pragnienia itd.) a co jest poza Ja. Dla dziecka przedmioty istnieją, więc o tyle, o ile ono na nie oddziałuje.

Egocentryzm - w niemowlęctwie nieumiejętność odróżniania Ja od świata zewnętrznego, w późniejszych latach nieumiejętność odróżniania własnej perspektywy (np. doświadczenia wzrokowego, myśli, uczuć) od perspektywy innych ludzi.

Progresywna decentracja - używane przez Piageta pojęcie na oznaczenie stopniowego spadku egocentryzmu, zachodzącego w miarę rozwoju.

2. Znaczenie niezmienników

Jest bardzo ważnym rodzajem wiedzy jest wiedza o tym, co pozostaje takie samo, niezmienne w obliczu licznych zmian.

Pierwszym i najbardziej podstawowym niezmiennikiem poznawczym jest stałość przedmiotu - uświadomienie sobie, że istnienie przedmiotów jest niezmienne mimo zmian w percepcyjnym doświadczeniu.

W teorii Piageta różne niezmienniki podlegają zrozumieniu w różnych stadiach rozwoju.

14. Okres myślenia przedoperacyjnego

Drugie stadium rozwoju poznawczego to myślenie przedpojęciowe (stadium to pojawia się pomiędzy 2 a 4 rokiem ż. i jest częścią stadium myślenia przedoperacyjnego:

• Rozwój języka i pojęć (pojęcia stają się bardziej szczegółowe).

• Duży egocentryzm.

• W myśleniu dominuje animizm.

• Przed końcem tego stadium następuje wyraźny wzrost częstości posługiwania się obrazami umysłowymi w celu odzwierciedlenia świata.

• Wzrasta wrażliwość percepcyjna (choć zwracają głównie na cechy wyglądu).

• Brak rozumienia zasady stałości.

• Myślenie ma charakter intuicyjny i często impulsywny.

W stadium myślenia przedpojęciowego pojawia się kilka zmian rozwojowych w zakresie poznania, między innymi zdolność do wykorzystania funkcji symbolicznej.

W innych działaniach poznawczych ujawniają się egocentryzm, animizm, artyficjalizm oraz sprawiedliwość immanentna.

Egocentryzm Styl myślenia, ograniczający możliwość przyjmowania punktu widzenia drugiej osoby. Tendencja do myślenia, że inne osoby postrzegają świat z tej samej perspektywy. dzieci sądzą, że wszystko na świeci zostało stworzone dla nich (śnieg jest dla zabawy) dotyczy też komunikowania się (dziecko jest skoncentrowane na sobie ma więc trudności w słuchaniu innych) mamy więc do czynienia z mową egocentryczną ( Wg Piageta zbiorowy monolog) pojawia się zabawa równoległa jako przejaw egocentryzmu (dzieci bawią się obok siebie) różne późniejsze badania wykazały, że: - nie kieruje wszystkimi sferami ekspresji dziecięcej - dzieci (do pewnego stopnia) są w stania przezwyciężyć myślenie o sobie.

16. Funkcja symboliczna

• Umożliwia zmiany w intelektualnym funkcjonowaniu (inteligencja coraz bardziej plastyczna i wytwórcza.

• Dzieci mogą generować obrazy umysłowe niedostępnych percepcyjnie przedmiotów.

• Zabawa jest jednym z najbardziej jednoznacznych przykładów (fikcyjny, wymyślony świat - klocek może być samochodem itp.)

17. Animizm

Oznacza przypisywanie życia obiektom nieożywionym. Dotyczy to również przypisywania właściwości, myśli i

uczuć martwym przedmiotom.

Przykładem, że dorośli mogą bezwiednie przyczyniać się do utrwalania w dzieciach animizmu są postacie:

• Pinokia,

• Królowej Kier (Alicja w Krainie czarów)

• Stracha na wróble (przyjaciela Dorotki z Czarnoksiężnika z krainy Oz)

• stosunek samych dorosłych do zabawek - przytulanek dziecka.

18. Atryficjalizm

Mniemanie, że wszystko na świecie, łącznie z naturalnymi rzeczami i zdarzeniami jest przez kogoś zrobione. Wszystko jest stworzone dla człowieka i człowiek jest za to odpowiedzialny.

Sprawiedliwość immanentna Jest mniemaniem, według którego świat wyposażony jest we wbudowany weń kodeks czy system prawa i porządku. Dzieci zawsze próbują dociec, „kto zawinił?" i "dlaczego tak się stało?" Interpretacje te posiadają egocentryczne wyjaśnienie (dziecko potknęło się i upadło uznaje, że nie powinno biegać) W rodzinach głęboko katolickich (niektórych, „gdy na kogoś spada nieszczęście to jest to zapłata od Boga".

Tabela 2

20. Rozwój pojęć

Na kształtowanie się pojęć oddziałuje rozwój zdolności percepcyjnych.

Spostrzeganie jest takim działaniem poznawczym, które pozwala jednostce wydobyć z otoczenia i zinterpretować istotne dla niej informacje.

• Pojęcia kształtu i wielkości fomiana wielkości w trakcie ruchu)

• Pojęcie przestrzeni (w tym kierunek i odległość)

• Pojęcie ilości (w tym liczby i pieniądze)

• Pojęcie czasu

21. Rozwój społeczny i emocjonalny

- Ludzie są gatunkiem bardzo uspołecznionym.

- Zachowania interpersonalne mają charakter trasakcyjny, co znaczy, że ludzie stale oddziałują jeden na drugiego.

- W diadzie matka-dziecko relacje są w obie strony, zarówno dziecko oddziałuje na matkę jak i ona na nie).

- Dziecko jest twórcą swego otoczenia, w tym sensie, że jego zachowania i indywidualne właściwości wpływają, na rodzaj przeżywanych doświadczeń.

- Dzieci często wykazują zachowania czy właściwości pobudzające rozwojowo, to znaczy sprawiające, że inni ludzie reagują na dziecko w szczególny sposób (Bronfenbrenner).

22. Cechy szczególne rozwoju społecznego dziecka:

=> Świat społeczny małego dziecka składa się z kilku znaczących osób (później z wieloma osobami).

=> Kontakty społeczne w tym okresie mają silniejszy i bardziej długotrwały wpływ na rozwój społeczny, osobowość i rozwój poznawczy (niż kontakty z późniejszych lat)

=> Dzieci łatwiej nawiązują silne kontakty emocjonalne, szczególnie z matką I innymi osobami znaczącymi niż późnię] (co wskazuje, że procesy psychologiczne odpowiedzialne za rozwój społeczny są różne we wczesnym dzieciństwie i w późniejszych latach).

23. Płacz

• Początkowo ma charakter wrodzony i wywoływany jest czynnikami wewnętrznymi lub zewnętrznymi.

• Ten płacz służy przywoływaniu matki.

• Potem dzieci uczą się wykorzystywać płacz jako sposób kontrolowania uwagi i zachowania matki.

• Płacz to najważniejsza postać porozumiewania się ( muszą być spełnione dwa warunki, aby można się było porozumieć: różne rodzaje płaczu przekazują-różne komunikaty; rozróżnianie płaczu przez dorosłego);

• Komunikacyjna rola płaczu jest rezultatem działania natury i wychowania;

• najsilniejsza i najbardziej wyrazista reakcja dziecka;

• zachowanie dziecka, na które dorośli są najbardziej wrażliwi.

24. Emocje i system afektywny

1. Emocje

Wewnętrzne reakcje czy odczucia, które mogą być pozytywne lub negatywne.

2. Afekt

Zewnętrzny wyraz emocji poprzez mimikę, gesty, intonację itd.

• Umiejętność ujawniania i rozpoznawania różnych stanów afektywnych przez małe dzieci jest główna podstawą wzajemnej regulacji pomiędzy niemowlętami a matkami.

3. Rozwój i wyrażanie emocji

• Ekspresja mimiczna (mimika)

• Złość i smutek (wywołane eksperymentalnie) 3-4 miesiąc - po zabraniu zabawki

• Strach ok. 7 miesięcy

• Nieśmiałość i wstyd pod koniec l roku życia

4. Socjalizacja emocji

Rozwój reakcji emocjonalnych zależy od otoczenia społecznego i od tego jak ludzie na nie reagują. Wpływ ten zachodzi przez modelowanie, wzmacnianie.

Wyrazy afektywne u dzieci wiernie odzwierciedlają ich emocje, ale z czasem dzieci uczą się kontrolować swoje emocje.

Zasada okazywania emocji - oczekiwania i postawy społeczeństwa odnośnie do sposobu wyrażania emocji (chłopaki nie płaczą)

5. Rozpoznawanie emocji (stadia):

• 6 tyg.- pierwsze różnicowanie bez zrozumienia emocji (tylko różnicowanie)

• Ok. 6 miesięcy pierwsze rozumienie mimicznego wyrazu emocji

• pod koniec l roku życia - wykorzystują informacje o wyrazie mimicznym do regulowania własnego zachowania (odniesienie społeczne)

25. Temperament

U małych dzieci temperament nie zawiera jeszcze przekonań, postaw i wartości, wiec w badaniach temperamentu bada się ekspresywność emocjonalną i wrażliwość na stymulację.

Temperament charakteryzuje styl zachowania się dziecka i mówi nam nie, co, ale jak dziecko robi.

Temperament stanowi o różnicach międzyosobniczych decydujących o indywidualności dziecka.

Intensywność

Przywiązanie

Pierwsze oznaki w 6-8 miesiącu.

Rozwój emocjonalny (rozwój lęku):

- nieufność wobec obcych - ogólny strach przed obcymi

- protest przeciw rozstaniu - płacz i szukanie matki, gdy są od nich oddzielone

Uczucia macierzyńskie

Przywiązanie emocjonalne matki do dziecka, pojawiające się krótko po porodzie w okresie krytycznym (interakcja biologii i doświadczenia).

Im więcej wczesnych kontaktów tym pewniejsze i silniejsze przywiązanie matki.

Determinanty przywiązania

• Wrażliwość matki na dziecko i przywiązanie - im bardzie wrażliwa matka tym lepsze szansę na ufne przywiązanie.

• Temperament i przywiązanie - zachowania dzieci w POS wynika zarówno z relacji matka-dziecko jak i z temperamentu dziecka.

Dzieci o wzorcu B lepiej radzą sobie z rozwiązywaniem-problemów, wykazują silniejszą ciekawość i większą eksploracje.

26. Rodzina

Najważniejsze środowisko rozwojowe i wychowawcze. Bardzo istotne znaczenie mają style wychowawcze.

Styl rodzicielski	Rodzice	dzieci
Autorytarny	Wymagający, silna kontrola i wymagania egzekwowane groźbami i karami;	Niezadowolenie, zmienność nastrojów, agresja i nieposłuszeństwo
Obojętny (liberalny)	Nieliczne ograniczenia wobec dzieci, niewiele uwagi, wsparcia i zainteresowania;	Nadmiernie wymagające, nieposłuszne, nie uczestniczą efektywnie w żaba wie 1 interakcjach społecznych
Permisywny (liberalny)	Kochający, wrażliwi emocjonalnie, ale nieliczne ograniczenia, dają akceptację i zachętę, ale mało strukturalizacji i przewidywalności	Impulsywne, niedojrzałe i poza kontrolą
	Opiekuńczy, wrażliwi na dziecko, stawiają jednak wyraźne ograniczenia i tworzą przewidywalne środowisko	Pewne siebie, niezależne, największa ciekawość poznawcza
Demokratyczny (Autorytatywny)

27. Rozwój moralny

Moralność - świadome przyswojenie sobie standardów związanych z tym, co jest dobre a co złe.

Każde społeczeństwo przestrzega pewnych zasad wypracowanych przez siebie wzorców zachowania.

Te standardy są ustalane wcześniej w dzieciństwie, (gdy dzieci uczą się co dobre a co złe), wraz z wiekiem i doświadczeniem standardy te zaczynają obejmować empatię, oraz wartości i przekonania.

Różne wymiary moralności: wina, wstyd, kłamstwo, dyscyplina, religia, (dekalog).

28. Stadia rozwoju moralnego Piageta i Kohlh r g a

Wiek	Piaget	Kohlberg
0-5	Stadium przedmoralne (0-4 r. ż.)	Poziom przedkonwencjonalny (stadia 1 i 2; 0-9 r.ż.)
5-10	Realizm moralny(5-7 r.ż.)
10 -15	Realtywizm moralny (10-15 r.ż.)	Poziom konwencjonalny(stadia 3 i 4; 9-15 r.ż.)
		Poziom pokonwencjonalny Stadia 5 i 6; powyżej 15 r.ż)

29. Piaget

1. Stadium przedmoralne - dzieci mają ograniczoną świadomość reguł oraz racji je uzasadniających

2. Realizm moralny- pojawiają się pierwsze oceny, dzieci uczą się reguł od rodziców ale nie rozumieją uzasadniających je racji.

- Reguły są uważane za święte i nietykalne.

- Kara stanowi zadośćuczynienie za wykroczenie.

- Reguły społeczne są heteronomiczne (narzucone przez innych).

- Pojawia się odpowiedzialność obiektywna - dzieci oceniają sytuacje moralne ze względu na ich fizyczne i obiektywne konsekwencje.

Cecha charakterystyczna jest sprawiedliwość immanentna - oczekiwanie dziecka, że kara musi nastąpić po każdym naruszeniu reguł, nawet wówczas, gdy nie zostało ono wykryte, (jeśli jednego dnia ukradnie ciastko a następnego zgubi piłkę to uzna, że zostało ukarane za kradzież).

3. Relatywizm moralny - dzieci staja się świadome znaczenia reguł, jak i powodów, dla których należy ich przestrzegać.

- Reguły zaczynają być uważane za wytwór wzajemnej zgody i przedmiot obustronnego poszanowania.

- Reguły są rozumiane w połączeniu z zasadami, które utrzymują je w mocy.

- Jeśli kara jest stosowna do uczynku, który ją spowodował, wówczas dzieci uświadamiają sobie powagę czynu który popełniły (oko za oko).

- Kara winna przywracać początkowy stan rzeczy (wzajemność lub wynagrodzenie straty).

- Młodsze dzieci oceniają złe uczynki na podstawie wielkości wyrządzonej szkody niż na podstawie intencji lub motywacji.

30. Kohlberg:

Poziomy	Stadia
I: Przedkonwencjonalny	I: „ Moralność wywodzi się z władzy i autorytetu” Orientacja na posłuszeństwo i karę
		II: „ Moralność to troszczenia się siebie samego” Orientacja naiwnie egoistyczna
	II: Konwencjonalny	III: „ Moralność to robienie tego za co się jest lubianym” Orientacja dobrego chłopca/dziewczyny
		IV: „Dozwolone to co zgodne z prawem” orientacja prawa i porządku ^!j
	III: Pokonwencjonalnych zasad moralnych	V: „Prawa człowieka ważniejsze od innych praw” Orientacja umowy społecznej i legalizmu
		VI: „Moralność to sprawa własnego sumienia” Orientacja uniwersalnych zasad sumienia

I. Poziom przedkonwencjonainy:- dzieci maja małą świadomość moralną, założenie, że jednostki muszą zaspokajać swoje potrzeby;

• zaczynają przestrzegać reguł w celu uniknięcia kary, moralne zachowanie jest oparte na leku związanym z naruszeniem reguły, powaga wykroczenia zależy od skutków.

• dzieci uznają, że jak zrobią coś dobrego to dostana nagrodę, za dobry uczynek zaskarbią sobie pewien rodzaj przychylności.

II. Poziom konwencjonalny - docenienie autorytetu zarówno w rodzinie jak i w społeczeństwie, zakłada, że system społeczny musi opierać się na prawach i przepisach;

• Znaczny stopień konformizmu, w celu uzyskania aprobaty należy przestrzegać określonych reguł; utożsamiają się 2 osobami emocjonalnie ważnymi; konformizm prowadzi do wewnętrznej świadomości z reguł i do zachowania przyczyn9ajacego się do powstania uczucia szacunku.

• Dzieci utożsamiają się z instytucjami np. kościół, szkoła. Starają się uniknąć winy i wstydu pochodzących z krytyki przez autorytetów.

III. Poziom pokonwencjonalny - założenie, że wartości, status i prawa każdej jednostki muszą być chronione;

• Jednostki wybierają zasady moralne, które nie naruszają dóbr innych i nie postępują wbrew woli innych.

• Wyłania się sumienie, które szanuje godność innych ludzi (dwa ostatnie stadia mogą być trudne do rozdzielenia i nie wszyscy je osiągamy).

31. Sprawiedliwość

Sprawiedliwość dystrybutywna jak podzielić ograniczone środki pomiędzy zasługujących na nią ludzi (dzielenie): do 4 lat dzieci kierują się własną korzyścią 5-6 lat - dzielą zgodnie z zasadą równości, niezależnie od wykonanej pracy traka sama płaca; 7 lat - zasada sprawiedliwości - im większa praca" tym większa płaca Dzieci przyznają większą nagrodę tym, o których sądzą, że znajdują się w większej potrzebie lub tym których spostrzegają jako dobrych i pomocnych. Sprawiedliwość retrybutywna Jakie czynniki dzieci biorą pod uwagę przy określaniu winy i odpowiedzialności (karanie): dzieci podchodzą do tych problemów podobnie jak dorośli. Trzyetapowa droga rozumowania Krzywda Odpowiedzialność Kara

Tabela 3 To będzie na teście.

32. Zachowania prospołeczne

Ten aspekt zachowania moralnego, który obejmuje zachowania społecznie pożądane takie jak dzielenie się, udzielanie pomocy i wsparcia i współpraca (zamiennie z altruizm).

Poznawcze i emocjonalne determinanty zachowań prospołecznych:

• Rozumowanie moralne

• Przyjmowanie perspektywy

• Empatia

• Atrybucje

Społeczne i rodzinne determinanty zachowań prospołecznych

1. wzmacnianie

2. modelowanie i środki masowego przekazu.

33. Rozwój pojęcia własnego „ja”

1. Składniki pojęcia własnego „ja”

1. Samowiedza

2. Samoregulacja - dziecko wie jakie są wymagania otoczenia i umie się do nich przystosować.

3. Samoocena

To wszystko razem to Samokontrola.

2. Etapy rozwoju pojęcia własnego „ja”

Pojawia się około 3 miesiąca życia.

Poziom 0 - (do 2 r. ż.) - dzieci nie rozumieją odrębności uczuciowej. Mają poczucie własnego istnienia.

Poziom 1 - dzieci oddzielają poznanie od zachowania - myśl może kontrolować działanie. np. płacz - smutek, śmiech - radość. po wyglądzie i zachowaniu dziecko poznaje, ktoś jest dobry.

Poziom 2 - (6 - 9 r. ż.) - dzieci poznają uczucia, ale odróżniają motywy od zachowań. Ja prywatne i ja publiczne.

Poziom 3 - ( 10 - 13 r. ż.) - refleksje, możliwość obserwowania samego siebie.

Poziom 4 - ( 12 - 14 r. ż.) - samoświadomość, niektóre zachowania są nieświadome.

3. Poczucie własnej skuteczności poprzez:

1. Modelowanie

2.Rozpoznanie stanów fizjologicznych - poprzez własne reakcje organizmu.

4. Rodzaje Samooceny:

- Niska

- wysoka

- stabilna

- niestabilna

- adekwatna

- nieadekwatna

34. Typizacja płciowa

To proces, w którym dzieci rozwijają postawy i zachowania odpowiedniego dla ich płci.

a. Etapy typizacji płci:

1. Etap - tożsamość płciowa - zdolność rozpoznania siebie (płci chłopca czy dziewczynki)

2. Etap - ciągłość płci - chłopiec jak dorośnie nie będzie mamą.

3. Etap - niezmienność płci - jest trwała.

b. Typy zabaw

1. Swobodne zachowanie - z niczym niezwiązana aktywność, bawi się swoim ciałem.

2. Zabawa obserwator - dziecko obserwuje zabawę innych dzieci, ale nie włącza się do niej.

3. Zabawa samotna (niezależna) - bawi się samo

4. Zabawa równoległa - dziecko chce zabawkę taką samą, jaką bawią się inne dzieci.

5. Zabawa asocjacyjna - dzieci pożyczają zabawkę.

6. Zabawa kooperacyjna - zabawa na zasadach.

7. Zabawa funkcjonalna - polegająca na ruchu

8. Zabawa dramatyczna - symboliczna

9. Gry z regułami

10. Gra konstrukcyjna.

20

---