Przestrzeń zaotrzewnowa jamy brzusznej

(naczynia nerwy, narządy)

Przestrzeń zaotrzewnowa jamy brzusznej (spatium retroperitonele abdominis) - to okolica jamy brzusznej położona do przodu od kręgosłupa i do tyłu od otrzewnej ściennej.

Aorta brzuszna (aorta abdominalis) - jest to dolny odcinek aorty zstępującej

od: rozworu aortalnego przepony (hiatus aorticus diaphragmatis) na poziomie Th₁₂

do: dolnej połowy kręgu L₄ - rozdwojenie aorty (bifurcatio aortae)

przebieg - pionowo w dół; na lewo od linii pośrodkowej tylnej

przed: więzadłem podłużnym przednim, żż. lędźwiowymi lewymi

za: trzonem trzustki, ż. śledzionową, częścią poziomą trzustki, ż. nerkową lewą, korzeniem krezki, otrzewną ścienną

na lewo od: ż. głównej dolnej

GAŁĘZIE AORTY BRZUSZNEJ
I. gałęzie ścienne (parzyste)	Gałęzie trzewne		IV. gałęzie końcowe
tt. przeponowe dolne	II. parzyste	III. nieparzyste	t. biodrowa wspólna lewa i prawa
tt. lędźwiowe	tt. nadnerczowe środkowe	pień trzewny	t. krzyżowa pośrodkowa
	tt. nerkowe	t. krezkowa górna
	tt. jądrowe (jajnikowe)	t. krezkowa dolna

I. gałęzie ścienne (2):

1. T. PRZEPONOWA DOLNA (a. phrenica inf.)

początek - na wys. kręgu Th₁₂

przebieg - na pow. przedniej części lędźwiowej przepony

gałęzie (1): t. nadnerczowa górna (a. suprarenalis sup.)

2. TT. LĘDŹWIOWE (aa. lumbales) [4]

początek - na wys. kręgu L_1-4

przebieg - prostopadle do aorty, ku bokowi, za m. lędźwiowym większym, m. czworobocznym lędźwi

za - ż. główną dolną (z prawej)

do - mm. brzucha

gałęzie (1) : gał. grzbietowa (r. dorsalis) [+ gał. rdzeniowa]

II. gałęzie trzewne parzyste (3):

1. T. NADNERCZOWA ŚRODKOWA (a. suprarenalis media)

początek - pomiędzy pniem trzewnym, a t. krezkową górną

przebieg - za odnogą przepony, ku bokowi

gałęzie (1) - gał. gruczołowe (rr. glandulares)

2. T. NERKOWA (a. renalis) - są krótkie, ale o dużej średnicy

początek - pomiędzy kręgiem L₁ a L₂, poniżej t. krezkowej górnej

przebieg - prostopadle do aorty, ku bokowi

przed - odnogą przepony i m. lędźwiowym większym

za - ż. główną dolną, ż. nerkową prawą, głową trzustki, częścią zstępującą dwunastnicy → t. nerkowa prawa

za - trzonem trzustki, ż. nerkową lewą → t. nerkowa lewa

gałęzie (4) -

1. t. nadnerczowa dolna (a. suprarenalis inf.)

2. gał. moczowodowe (rr. ureterici)

3. gał. przednia - tt. segmentu (aa. segmenti)

4. gał. tylna - tt. segmentu

3a) T. JĄDROWA (a. testicularis)

początek - na wys. kręgu L₂, poniżej t. nerkowej

1. część lędźwiowa - do dołu i bocznie na m. lędźwiowym większym

przed - ż. główną dolną → t. jądrowa prawa

za - cz. Poziomą dwunastnicy → t. jądrowa prawa

za - krezką okrężnicy esowatej → t. jądrowa lewa

krzyżuje do przodu (3) -

1. moczowód ( ze strony przyśrodkowej na boczną)

2. n. płciowo-udowy

3. t. biodrową zewnętrzną

2. część pachwinowa - biegnie przez kanał pachwinowy w składzie powrózka nasiennego (funiculus spermaticus)

gałęzie (2):

1. gał. moczowodowe (rr. ureterici)

2. gał .najądrzowe (rr. epididymales)

3b) T. TAJNIKOWA (a. ovarica)

przebieg -

1. część lędźwiowa - tak jak tętnica jądrowa

2. część miedniczna - w miednicy mniejszej, w więzadle wieszadłowym jajnika (lig. suspensorium ovarii) do końca jajowodowego jajnika, w krezce jajnika (mesovarium)

gałęzie (2):

1. gał. moczowodowe

2. gał. jajowodowe [+ gał. jajowodowe od t. macicznej tworzą łuk jajnikowy (arcus ovaricus)]

III. gałęzie trzewne nieparzyste (3):

1) PIEŃ TRZEWNY (truncus celiacus)

początek - z przedniego obwodu aorty, pomiędzy kręgiem Th12 a L1, nad górnym brzegiem trzustki oddaje 3 gałęzie:

1. tętnica żołądkowa lewa (a. gastrica sin.)

część wstępująca - w górę, na lewo i do przodu, wywołuje fałd żołądkowo-trzustkowy (plica gastropancreatica)

kolano (genu) - w części górnej krzywizny mniejszej

część zstępująca - biegnie wzdłuż krzywizny mniejszej i zespala się (anastomozuje) z t. żołądkową prawą

gałęzie (2):

a) gał. przełykowe (rr. esophagei)

b) gał. żołądkowe (rr. gastrici)

2. tętnica wątrobowa wspólna (a. hepatica communis)

przebieg - poziomo na prawo, nad trzustką, za odźwiernikiem rozdwaja się na:

1. t. wątrobową właściwą (a. hepatica propria) - biegnie w więzadle wątrobowo-dwunastniczym

oddaje:

1. t. żołądkową prawą (a. gastrica dex.) - biegnie wzdłuż krzywizny mniejszej i zespala się z t. żołądkową lewą

2. gałąź prawa:

1. t. pęcherzykowa (a. cystica)

2. t. płata ogoniastego (a. lobi caudati)

3. tt. segmentowe

3. gałąź lewa:

1. t. płata ogoniastego (a. lobi caudati)

2. t. płata czworobocznego (a. lobi quadrati)

3. tt. segmentowe

1. t. żołądkowo-dwunastnicza (a. gastroduodenalis) - biegnie za częścią górną dwunastnicy

oddaje:

1. t. trzustkowo-dwunastniczą górną tylną (a. pancreaticoduodenalis superior posterior)

2. t. trzustkowo-dwunastniczą górną przednią (a. pancreaticoduodenalis superior anterior)

3. t. żołądkowo-sieciową prawą (a. gastroepiploica dex.) - układa się wzdłuż krzywizny większej żołądka i zespala się z t. żołądkowo-sieciową lewą

a, b + t. trzustkowo-dwunastnicza dolna tworzą łuk trzustkowo-dwunastniczy przedni i tylny (arcus pancreaticoduodenalis anterior et posterior)

3. t. śledzionowa (a. lienalis) - największa

przebieg - poziomo na lewo

w bruździe t. śledzionowej na pow. tylnej głowy trzustki, na górnym brzegu trzonu trzustki

w więzadle przeponowo-śledzionowym (lig. phrenicolienale) do wnęki śledziony

gałęzie (4):

1. gał. trzustkowe

2. t. żołądkowo-sieciowa lewa (a. gastroepiploica sin.) - wzdłuż krzywizny większej żołądka, w więzadle żołądkowo-śledzionowym

3. tt. żołądkowe krótkie (aa. gastricae breves) - biegną w więzadle żołądkowo-przeponowym i dochodzą do dna żołądka

4. gał. śledzionowe (rr. lienales) [5-8]

2) TĘTNICA KREZKOWA GÓRNA (a. mesenterica superior)

początek - z przedniego obwodu aorty, na wys. kręgu L1

przebieg - za trzustką, przez wcięcie trzustkowe (incisura pancreatis)

przed - częścią poziomą dwunastnicy

przez - korzeń krezki do krezki

w krezce - łukiem wypukłym w lewo

w dole biodrowym zespala się z t. krętniczo-okrężniczą (a. ileocolica)

gałęzie (5):

1. t. trzustkowo-dwunastnicza dolna (a. pancreaticiduodenalis inferior): ramię przednie i tylne - odchodzi z wklęsłego obwodu, zespala się z t. trzustkowo-dwunastniczą górną tylną i przednią [w bruździe tylnej i przedniej pomiędzy częścią zstępującą dwunastnicy, a głową trzustki]

2. tt. jelita czczego i krętego (aa. jejunales et ilei) [10-18] - odchodzą z wypukłego obwodu, biegną w krezce tworząc łuki (arcades) I do V rzędu (ordinis)

3. t. okrężnicza środkowa (a. colica media) - odchodzi z wklęsłego obwodu, biegnie w krezce okrężnicy poprzecznej, zaopatruje 2/3 prawe okrężnicy poprzecznej

4. t. okrężnicza prawa (a. colica dextra) - odchodzi z wklęsłego obwodu, zaopatruje okrężnicę wstępującą, biegnie zaotrzewnowo

5. t. krętniczo-okrężnicza (a. ileocolica) - odchodzi z wklęsłego obwodu, biegnie zaotrzewnowo

krzyżuje od przodu:

1. moczowód prawy

2. t. jądrową (jajnikową) prawą

3. m. lędźwiowy większy prawy

oddaje:

1. gał. okrężniczą (ramus colicus)

2. gał. biodrową (ramus iliacus)

3. gał. trzewną przednią (ramus celiacus ant.)

4. gał. trzewną tylną

5. t. wyrostka robaczkowego (a. appendicularis)

3) TĘTNICA KREZKOWA DOLNA (a. mesenterica inferior)

początek - z przednio-lewego obwodu aorty, na wys. dolnej połowy kręgu L3 [4 cm powyżej rozdwojenia aorty brzusznej (bifurcatio aortae)]

przebieg - łukiem wypukłym w lewo, początkowo - zaotrzewnowo, następnie - w krezce okrężnicy esowatej, później ponownie zaotrzewnowo, dochodzi do bańki odbytnicy, przechodzi w t. odbytniczą górną (a. rectalis sup.)

krzyżuje od przodu:

1. pień współczulny lewy

2. t. biodrową wspólną lewą

równolegle i na prawo od - moczowodu lewego, t. jądrowej (jajnikowej) lewej

gałęzie (3):

1. t. okrężnicza lewa (a. colica sin.) - biegnie zaotrzewnowo

1. ramię wstępujące

• krzyżuje od przodu nerkę lewą

• wstępuje w krezkę okrężnicy poprzecznej

• zaopatruje 1/3 lewą okrężnicy poprzecznej

b) ramię zstępujące

• biegnie zaotrzewnowo

• zaopatruje okrężnicę zstępującą

• tt. esiczne (aa. sigmoideae) [2-3] - biegną w lewo, zaotrzewnowo

krzyżują od przodu: moczowód lewy, m. lędźwiowy większy lewy, t. jądrową (jajnikową) lewą

3. t. odbytnicza górna (a. rectalis sup.) - stanowo przedłużenie t. krezkowej dolnej, biegnie na tylnej pow. bańki odbytnicy

IV. gałęzie końcowe aorty brzusznej (3):

1, 2) t. biodrowa wspólna prawa i lewa (a. iliaca communis dex. et sin.)

od - rozdwojenia aorty brzusznej (na wys. dolnej połowy kręgu L4)

do - podziału na t. biodrową zewnętrzną i wewnętrzną (na wys. kręgu L5)

przebieg - ku bokowi, do przodu i do dołu, wzdłuż przyśrodkowego brzegu m. lędźwiowego większego, za otrzewną ścienną

przed - ż. biodrową wspólną

t. biodrowa wspólna lewa krzyżuje od tyłu - moczowód lewy, t. krezkową dolną

t. biodrowa wspólna prawa krzyżuje od przodu - ż. biodrową wspólną lewą

gał. końcowe (2):

1. t. biodrowa zewnętrzna

2. t. biodrowa wewnętrzna

3) t. krzyżowa pośrodkowa (a. sacralis mediana) - jest to rozwojowe przedłużenie aorty, odchodzi z

tylnego obwodu, nad rozdwojeniem aorty

przebieg - linii pośrodkowej tylnej

do przodu od - ż. lędźwiowej V, kości krzyżowej i guzicznej

kończy się - kłębkiem ogonowym (glomus coccygeus)

gałęzie (2):

1. t. lędźwiowa najniższa (a. lumbalis ima)

2. gał. krzyżowe boczne (rr. sacrales laterales)

Żyły (2):

1. Żyła główna dolna

2. Żyła wrotna

ŻYŁA GŁÓWNA DOLNA (v. cava iferior)

Jest to spływ żylny z podprzeponowej części ciała.

od - połączenia żył biodrowych wspólnych - na wys. kręgu L5

do - prawego przedsionka

przebieg - pionowo w górę

1. część brzuszna

na prawo od - aorty brzusznej

na lewo od - m. lędźwiowego większego, moczowodu prawego

krzyżuje od przodu (4):

1. tt. lędźwiowe prawe

2. t. nerkową prawą

3. t. nadnerczową środkową prawą

4. część poziomą dwunastnicy

przed - pniem współczulnym prawym

za - głową trzustki, ż. wrotną, otworem sieciowym

w bruździe ż. głównej dolnej (pole nagie wątroby)

przez - otwór żyły głównej dolnej przepony (foramen v. cavae diaphragmatis) + n. przeponowy prawy

2. część piersiowa - zewnątrzosierdziowo (extrapericardiaca), wewnątrzosierdziowo (intrapericardiaca)

DOPŁYWY:

ścienne (2):

1. żż. przeponowe dolne (vv. phrenicae inferiores)

2. żż. lędźwiowe (vv. lumbales) - ich podłużne zespolenia tworzą ż. lędźwiową wstępującą, która uchodzi do ż. nieparzystej (v. azygos) i ż. głównej górnej:

1. żż. lędźwiowe I i II - przeważnie uchodzą do ż. nieparzystej

2. żż. lędźwiowe III i IV - przeważnie uchodzą do ż. głównej dolnej

trzewne (4):

1. żż. wątrobowe (vv. hepaticae) - biegną całkowicie w miąższu wątroby

2. żż. nerkowe [+ ż. jądrowa (jajnikowa) lewa]

3. żż. nadnerczowe prawe i lewe

4. ż. jądrowa (jajnikowa) prawa

ŻYŁA WROTNA (vena portae)

Jest to spływ żylny z nieparzystych narządów jamy brzusznej.

Początek i koniec ma charakter naczyń włosowatych

od - szyjki trzustki (collum pancreatis)

do - wrót wątroby (porta hepatis)

przebieg:

1. cz. zatrzustkowa (pars retropancreatica) - za szyjką trzustki

2. cz. zadwunastnicza (pars retroduodenalis) - za częścią górną dwunastnicy

3. cz. sieciowa (pars omentalis) - w więzadle wątrobowo-dwunastniczym (do przodu od otworu sieciowego)

oddaje (2):

1. ramię prawe

2. ramię lewe

DOPŁYWY:

początkowe (3):

1. żyła krezkowa górna (v. mesenterica superior)

leży wzdłuż prawego obwodu t. krezkowej górnej

za szyjką trzustki łączy się z żyłą śledzionową (v. lienalis)

przyjmuje:

1. żż. jelita czczego i krętego (vv. jejunales et ilei)

2. ż. krętniczo-okrężniczą (v. ileocolica)

3. ż. okrężnicza prawa (v. colica dex.)

4. ż. okrężnicza środkowa (v. colica media)

5. ż. żołądkowo-sieciowa prawa (v. gastroepiploica dex.)

6. ż. trzustkowo-dwunastnicza dolna (v. pancreaticoduodenalis inf.)

2. żyła śledzionowa (v. lienalis)

leży poniżej jednoimiennej tętnicy

krzyżuje od przodu aortę brzuszną

przyjmuje:

1. żż. trzustkowe (vv. pancreaticae)

2. żż. żołądkowe krótkie (vv. gastricae breves)

3. ż. żołądkowo-sieciową lewą (v. gastroepiploica sin.)

4. ż krezkową dolną

3. żyła krezkowa dolna (v. mesenterica inferior)

leży wzdłuż lewego obwodu jednoimiennej tętnicy, biegnie zaotrzewnowo (wspólnie z ramieniem wstępującym t. okrężniczej lewej)

przed - zachyłkiem przydwunastniczym i dwunastniczym górnym

uchodzi do - ż. śledzionowej

przyjmuje (3):

1. ż. okrężniczą lewą

2. żż. esiczne (vv. sigmoideae)

3. ż. odbytniczą górną

końcowe (6) - uchodzą do pnia żyły wrotnej:

1. ż. żołądkowa lewa

2. z. żołądkowa prawa

3. ż. przedodźwiernikowa (v. prepylorica)

4. ż. trzustkowo-dwunastnicza górna tylna

5. ż. pęcherzykowa

6. żż. przypępkowe (vv. paraumbilicales)

Zespolenia portokawalne (4):

W przypadku wzrostu ciśnienia w krążeniu wrotnym rozwija się krążenie oboczne (w kierunku wstecznym) z pominięciem wątroby.

1) zespolenie przełykowe:

1. ż. żołądkowa lewa - do żyły wrotnej

2. żż. przełykowe, żż. przeponowe dolne - do żyły głównej dolnej

2) zespolenie odbytnicze:

1. ż. odbytnicza górna - do żyły wrotnej

2. żż. odbytnicze środkowe przez ż. biodrową wewnętrzną, ż. biodrową wspólną - do żyły głównej dolnej

3. żż. odbytnicze dolne przez ż. sromową wewn. ż. biodrową wewnętrzną, ż. biodrową wspólną - do żyły głównej dolnej

3) zespolenie pępkowe - żż. powierzchowne okolicy pępkowej do:

1. przez ż. nabrzuszną powierzchowną (v. epigastrica superficialis), ż. udową, ż. biodrową zewnętrzną, ż. biodrową wspólną - do żyły głównej dolnej

2. przez żż. piersiowo-nabrzuszne (vv. thoracoepigastricae), ż. piersiową boczną, ż. pachową, ż. podobojczykową, ż. ramienno-głowową - do ż. głównej górnej

3. żż. przypępkowe (vv. paraumbilicales) - do ż. wrotnej

4) zespolenie zaotrzewnowe A. Retziusa:

1. ż. okrężnicza prawa, ż. okrężnicza lewa, żż. trzustkowo-dwunastnicze - uchodzą przez żż. krezkowe do żyły wrotnej, ale ściśle zespalają się z żż. nerkowymi

2. żż. jądrowe (jajnikowe) - uchodzą do ż. głównej dolnej

Zespolenia kawokawalne (3):

1) zespolenie lędźwiowe:

1. żż. lędźwiowe - do ż. głównej dolnej

2. ż. lędźwiowa wstępująca - przez ż. nieparzystą - do ż. głównej górnej

2) zespolenie nabrzuszne głębokie:

1. ż. nabrzuszna górna, przez ż. piersiową wewnętrzną, ż. ramienno-głowową - do ż. głównej górnej

2. ż. nabrzuszna dolna, przez ż. biodrową zewnętrzną, ż. biodrową wspólną - do żyły głównej dolnej

3) zespolenie nabrzuszne powierzchowne:

1. ż. nabrzuszna powierzchowna, przez żyłę udową, ż. biodrową zewnętrzną, ż. biodrową wspólną - do żyły głównej dolnej

2. żż. piersiowo-nabrzuszne (vv. thoracoepigastricae), przez ż. piersiową boczną, ż. pachową, ż. podobojczykową, ż. ramienno-głowową - do ż. głównej górnej

Węzły chłonne [ścienne zaotrzewnowe] (nodi lymphatici parietales retroperitoneales)

1) węzły chłonne biodrowe wewnętrzne, zewnętrzne i wspólne - leżą wzdłuż odpowiednich naczyń

1. węzły chłonne biodrowe wewn. - drenują miednicę

2. węzły chłonne biodrowe zewn. - otrzymują chłonkę przefiltrowaną przez w. chłonne pachwinowe z kończyny dolnej

3. węzły chłonne biodrowe wspólne - otrzymują chłonkę z a + b i odprowadzają ją do w. chłonnych lędźwiowych

2) węzły chłonne lędźwiowe - leżą w pobliżu aorty brzusznej i żyły głównej dolnej. Otrzymują chłonkę z

węzłów chłonnych biodrowych wspólnych, ze ścian i parzystych narządów jamy brzusznej.

odprowadzają chłonkę przez pnie lędźwiowe (trunci lumbales)

3) węzły chłonne trzewne - leżą w pobliżu pnia trzewnego i t. krezkowej górnej. Są końcową stacją

filtracyjną dla nieparzystych narządów jamy brzusznej

odprowadzają chłonkę przez pnie jelitowe (trunci intestinales)

Węzły chłonne w okolicy poszczególnych narządów zostały omówione przy poszczególnych narządach

PRZEWÓD PIERSIOWY (ductus thoracicus) - powstaje w jamie brzusznej z połączenia pni lędźwiowych i jelitowych na wys. kręgu L_1-3

Nerwy brzucha

Układ nerwowy somatyczny → splot lędźwiowy

Układ nerwowy autonomiczny:

I. Część sympatyczna - sploty jamy brzusznej (4):

1) SPLOT TRZEWNY (plexus celiacus) s. słoneczny (solaris), s. mózg brzucha (cerebrum abdominale)

posiada zwoje (3):

1. zwój trzewny (ganglion celiacum)

2. zwój krezkowy górny (ganglion mesentericus sup.)

3. zwój aortowo-nerkowy (ganglion aorticorenale)

dochodzą do niego nerwy trzewne większym mniejszy i najniższy (nn. splanchnici: maior, minor et imus) oraz nn. trzewne lędźwiowe

Splot otacza naczynia krwionośne siateczką sympatyczną i tworzy sploty okołotętnicze (pl. periarteriales), które dochodzą do narządów parzystych i nieparzystych oddając sploty wtórne:

1. parzyste [4] (bipares):

1. splot przeponowy (pl. phrenicus)

2. splot nadnerczowy (pl. suprarenalis)

3. splot nerkowy (pl. renalis)

4. splot jądrowy [jajnikowy]

2. nieparzyste [4] (impares):

1. splot wątrobowy

2. splot żołądkowy górny, dolny i żołądkowo-dwunastniczy

3. splot trzustkowo-śledzionowy (pl. pancreaticolienalis)

4. splot krezkowy górny (pl. medentericus sup.)

2) SPLOT AORTOWO-BRZUSZNY (pl. aorticiabdominalis)

3) SPLOT MIĘDZYKREZKOWY (pl. intermesentericus) - sploty wtórne (2):

1. splot krezkowy dolny (pl. mesentericus inf.)

2. splot odbytniczy górny (pl. rectalis sup.)

4) SPLOT PODBRZUSZNY GÓRNY (pl. hypogastricus superior) - nie oddaje splotów wtórnych. Dzieli się na nerwy podbrzuszne prawy i lewy (nn. hypogastrici dex. et sin.), które zasilają splot podbrzuszny dolny

II. Część parasympatyczna:

1. nerw błędny

2. nerwy trzewne miedniczne

NERW BŁĘDNY (nervus vagus) - zaopatruje w jamie brzusznej i miednicy te narządy, które

zaopatrywał splot trzewny:

a) narządy parzyste (3): gruczoły nadnerczowe, nerki, jądra (jajniki)

b) narządy nieparzyste (6): żołądek, dwunastnica, jelito czcze i kręte, jelito ślepe, okrężnica wstępująca, ²/₃ prawe okrężnicy poprzecznej, wątroba, trzustka, śledziona

NERWY TRZEWNE MIEDNICZNE (nn. splanchnici pelvini) [nerwy miedniczne] - pochodzą z części krzyżowej układu parasympatycznego (j. pośrednio-przyśrodkowe S_1-4)

zaopatrują - wszystkie pozostałe narządy jamy brzusznej - ¹/₃ lewą okrężnicy poprzecznej, okrężnicę zstępującą i esowatą, odbytnicę oraz wszystkie narządy miednicy.

II + III = tworzą splot śródścienny (pl. intramuralis), który zawiera włókna sympatyczne i parasympatyczne oraz liczne zwoje śródścienne, które występują w ścianach narządów wydrążonych jako:

1. splot podśluzowy - w tkance podśluzowej

2. splot błony mięśniowej jelita (pl. myentericus) - pomiędzy warstwą podłużną i okrężną błony mięśniowej

Granica unerwienia parsympatycznego czaszkowego (n. X) i krzyżowego (jądro pośrednio-przyśrodkowe) oraz sympatycznego (spl. krezkowy górny i dolny) jelit pokrywa się z granicą unaczynienia przez t. krezkową górną i dolną.

Granica podziałowa dzieli okrężnicę poprzeczną na dwie nierówne części:

1. prawą - większą (²/₃)

2. lewą - mniejszą (¹/₃)

Narządy przestrzeni zaotrzewnowej:

1. dwunastnica

2. trzustka

3. gruczoły nadnerczowe

4. nerki

5. moczowód

Gruczoły nadnerczowe (glandula suprarenalis)

Jest to gruczoł dokrewny, produkuje hormony kortykosteron, adrenalinę, noradrenalinę

Budowa zewnętrzna:

kształt:

1. gruczoł lewy - półksiężycowaty

2. gruczoł prawy - trójkątny

powierzchnie (3): przednia, tylna, nerkowa

brzegi (2):

1. przedni - wypukły

2. dolny - wklęsły

Budowa wewnętrzna:

1. część korowa powstaje z mezodermy - działanie anabolizujące

2. część rdzeniowa powstaje z ektodermy - działanie glukolityczne

Położenie - na biegunach nerek

---