KAREL CAPEK

KRAKATIT

Z JĘZYKA CZESKIEGO PRZEŁOŻYŁA EMILIA W«WICTA

TYTUŁ ORYGINAŁU „KRAKATIT”

OSTRZEŻENIE

Karela Čapka przedstawiać w Polsce nie trzeba. Jego twórczość jest u nas obecna od lat pięćdziesięciu i zawsze cieszyła się dużym uznaniem, stąd też często wystawiano jego dramaty, tłumaczono książki i komentowano utwory*. Warto powracać do mądrych i świetnie napisanych powieści, opowiadań i szkiców Čapka, które oddają wiernie klimat epoki, w jakiej powstały, lecz także stały się nieraz zdumiewająco trafnym przewidywaniem przyszłości, już teraz potwierdzonej przez wydarzenia dziejowe i odkrycia naukowe. Poza tym niewiele straciły na uroku nowości, zachwycając dodatkowo mistrzowskim stylem.

Powieść Krakatit (1924) bardzo szybko zwróciła uwagę naszych wydawców, bowiem już w 1926 roku ukazała się w tłumaczeniu Władysława Mergela i to w ramach warszawskiej Biblioteki Dzieł Wyborowych. Nowy, bardzo dobry przekład powieści, dokonany przez Emilię Witwicką, ukazał się nakładem Państwowego Instytutu Wydawniczego w 1960 roku. Krakatit staje się powieścią klasyczną w swoim gatunku i jej wznawianie, biorąc pod uwagę walory ideowe i artystyczne, jest celowe.

Dość trudno zadowalająco zdefiniować rodzaj powieści jaki reprezentuje Krakatit, ponieważ utwór łączy różne odmiany powieściowe. Niewątpliwie należy do powieści fantastyczno-naukowych, lecz także ma cechy powieści kryminalnej, przygodowej i sensacyjnego dreszczowca. Sekretem talentu Ćapka pozostaje umiejętne korzystanie z tych różnorodnych propozycji narracyjnych, zespolenie ich w organiczną całość, atrakcyjną dla czytelnika. Trzeba tu dodać, że pisarz czeski miał wielki dar uszlachetniania i nobilitacji gatunków literackich, uchodzących w jego czasach, a nawet dzisiaj, za mniej wartościowe w porównaniu na przykład z powieścią społeczną, historyczną, czy psychologiczną. Takie powieści Ćapka, jak Fabryka absolutu, Krakatit i Inwazja jaszczurów, mogą zadowolić wybredny smak znawców literatury oraz masowych odbiorców. To chyba wielka pochwała.

W powieści Krakatit ważne miejsce zajmuje odpowiedzialność człowieka za własne dzieło. Osoba inżyniera Prokopa jest modelowana na wzór wielkiego uczonego i odkrywcy Alfreda Bernharda Nobla. Bohater powieściowy posiadł umiejętność wyzwalania z materii energii o olbrzymiej sile, którą nazwał krakatitem. Na akcję utworu składają się zabiegi różnych potęg, by posiąść sekret produkcji tajemniczej energii. Rywalizują między sobą liczne koncerny zbrojeniowe, chcąc podporządkować sobie Prokopa i jego odkrycie. Čapek ukazał mechanizm działania kierowniczych ośrodków gospodarki kapitalistycznej, a zarazem ośrodków władzy. Przedstawił ponury obraz drapieżnej konkurencji i bezwzględności w dążeniu do opanowania świata. Bo w tych zabiegach o krakatit nikt nie myślał o wykorzystaniu go dla dobra całej ludzkości, lecz chodziło o pognębienie przeciwnika, o rozszerzenie swojej przestrzeni życiowej. Wydaje się, że mamy prawo użyć tu złowieszczego określenia Lebensraum, ponieważ Čapek ze szczególnym naciskiem wskazywał w powieści na militaryzm niemiecki jako wielkie niebezpieczeństwo dla świata. Szacunek i podziw budzi to wczesne ostrzeżenie, jak również zdolność przewidywania faktów naukowych i politycznych — w tym wypadku łączących się z ujarzmieniem energii atomowej i walką o monopol tej przerażającej broni. Powieściowy uczony i wynalazca nie powtórzył błędu Nobla, nie ujawnił nikomu wzorów produkcji krakatitu. Stało się tak dzięki temu, że inżynier Prokop nie zatracił instynktu życiowego, nie odizolował się od świata, nie oddał wyłącznie „czystej” nauce, bez zwracania uwagi, jakie zastosowanie znajdą jego odkrycia. Zwycięstwo odniosła podstawa etyczna.

Zakończenie powieści jest znamienne dla humanizmu Čapka. Pisarz czeski był rzecznikiem „małych ludzi”, zwyczajnych, którzy chcą żyć spokojnie, uczciwą pracą budować swoją egzystencję i właściwie poprzestawać na małym. Taki ideał szczęścia był mu szczególnie sympatyczny. Gdy więc Prokop w zawierusze intryg i przemocy traci dokumentację swego krakatitu i nie jest w stanie odtworzyć spalonych formuł, wówczas spotyka na swej drodze staruszka, uosobienie doświadczenia i mądrości, który pociesza go po stracie, wskazując na możliwość pożytecznej pracy, chociaż na mniejszą skalę. Čapek sugeruje, że wielką wartość ma przede wszystkim mrówcza praca codzienna. Ten swój pogląd uzasadnił szerzej po latach w powieści Pierwsza brygada (1937), zajmując się problemem bohaterstwa. Zrelatywizował w niej obiegowe pojęcie bohaterstwa, wielkim uznaniem natomiast obdarzył pracę bezimiennych górników. Szkoda, że Pierwsza brygada dotąd nie doczekała się przekładu na język polski.

Na tle literatury czeskiej, a nawet i światowej początku lat dwudziestych, takie powieści Čapka jak Fabryka absolutu i Krakatit były nowością. Pamiętajmy, że właśnie dożywał swoich dni modernizm ze swoją symboliką, głębiami, nastrojowością, problemami „ponadczasowymi” i histerycznym psychologizmem w rodzaju Stanisława Przybyszewskiego. Čapek zerwał z pretensjonalnym estetyzmem swoich poprzedników. Obrał za swój gatunek typ powieści dziennikarskiej, zaspokajający potrzebę nowoczesności. Doszedł u niego do głosu futurystyczny kult techniki oraz ekspresjonistyczny rozmach i intensywność wyrazu. Skierował uwagę czytelników ku nauce i futurologii — nietkniętej niemal sferze wyobraźni ludzkiej. Miejsce przewrażliwionych, nieszczęśliwych kochanków zajęli nowi bohaterowie: inżynierzy, uczeni, ludzie pracy.

Naturalnie, to wtargnięcie nauki i wizji przyszłego świata do literatury łączy się ze zdobyczami nauk ścisłych w XX wieku oraz niebywałym rozwojem cywilizacji technicznej. Wielkie odkrycia Alberta Einsteina, Ernesta Rutherforda i Marii Curie-Skłodowskiej zaczęły rozpalać wyobraźnię artystów. Przyroda, tematyka wiejska, zagadnienia osobiste — eksploatowane przez pisarzy od wieków — ustąpiły nowym problemom. Čapek był uważnym obserwatorem, usiłował przeniknąć, ku czemu zmierza świat i co mu może zgotować nowa cywilizacja techniczna. Fascynowały go wynalazki i gwałtowna inwazja maszyn, ale budziły zarazem lęk, gdy znajdą się one w dyspozycji ludzi pozbawionych skrupułów, gdy rozwojowi technicznemu nie będzie towarzyszyć kultura humanistyczna i wrażliwość etyczna. Dlatego też jego dramat o robotach pt. R.U.R. i powieść Krakatit należy traktować jako wyraz zaniepokojenia o losy świata.

Krakatit dość wyraźnie wskazuje na mistrzów Karela Čapka. Nie chodzi tu rzecz jasna o wykazywanie jakichś wpływów, lecz o zwrócenie uwagi na pokrewieństwo stylu, smaku artystycznego i gatunków literackich. Čapek lubił pisarzy angielskich i wiele cech ich pisarstwa przyswoił literaturze czeskiej. Jego zwięzłe, błyskotliwe dialogi iskrzące się paradoksami przypominają George'a Bernarda Shawa, fantastyka znajdowała podniety w twórczości Herberta George'a Wellsa, forma powieści kryminalnej wiele zawdzięcza lekturom Edgara Wallace'a i Conana Doyle'a; pogodny moralizm bez nudnego kaznodziejstwa jest wspólny z Gilbertem Keithem Chesterthonem. Zachwycał Čapka angielski rodzaj humoru, którym i on zabłysnął w szeregu swych utworów. Warto przytoczyć charakterystykę Wellsa, jaką dał autor Krakatitu, bowiem z powodzeniem możemy ją odnieść do samego Čapka, w każdym razie dowiadujemy się z niej, jakie wartości cenił sobie pisarz czeski:

„Jest wyjątkowy wśród pisarzy i myślicieli współczesnych dlatego, że jest tak niezwykle uniwersalny; jako pisarz łączy utopijną fikcję i fantastyczność z dokumentalnym realizmem i niezmierną erudycją książkową; jako myśliciel i interpretator zjawisk opanował z godną podziwu gruntownością i oryginalnością dzieje świata, nauki przyrodnicze, ekonomię i politykę. Ani nauka, ani filozofia nie poważy się obecnie na tak Arystotelesowską syntezę całej współczesnej wiedzy i rekonesans w przyszłość, jak pisarz Wells; moglibyśmy powiedzieć, że w sensie Komenskiego jest najbardziej wszechstronnym umysłem naszych dni. Ale prócz tego Wells nie jest duchem, który chce tylko poznać i zharmonizować wiedzę ludzką; służy mu dna jedynie za punkt wyjścia do postępowej przebudowy ludzkich praw i zadań. Ten najgłębszy znawca jest równocześnie jednym z najgorliwszych reformatorów ducha ludzkiego — nie stał się dogmatycznym wodzem i prorokiem, lecz poetyckim drogowskazem w przyszłość. Nie nakazuje nam, co mamy robić, lecz tylko wskazuje, dokąd możemy zmierzać, jeśli wykorzystamy rozumnie wszystko, czego nas uczy historia i świat materialny”*.

Jakże wiele tu myśli przewodnich z twórczości samego Čapka! Autor Krakatitu wyeksponował te cechy pisarstwa Wellsa, które go łączą z pisarzem angielskim.

Bardzo trafny podtytuł dała Halina Janaszek-Ivaničkova swej monografii: Karol Čapek, czyli dramat humanisty (Warszawa 1962). Rzeczywiście, zarówno Krakatit, jak i szereg innych utworów Čapka, zajmuje się zagrożeniem ideałów demokratycznych i filozoficznych autora. Pisarz zmagał się z relatywizmem, który opanował jego umysł. Do końca życia nie udało mu się przezwyciężyć całkowicie relatywizmu poznawczego, natomiast w zakresie podstawowych wartości moralnych odrzucił relatywizm już w Krakaticie: to, co nie służy dobru ogólnemu, jest złe, trzeba walczyć z egoizmem jednostek i zorganizowanych grup. Również późniejszy dramat Matka (1938) potwierdza, że Čapek uznawał istnienie wartości niepodważalnych — w pamiętnym roku układu monachijskiego zaliczył do nich obronę bytu narodowego. W każdym razie o czternaście lat wcześniejsza powieść Krakatit niedwuznacznie określała pisarza jako pacyfistę i obrońcę prawa ludu do spokojnej egzystencji. Dzisiaj z goryczą możemy stwierdzić, że łatwiej bez porównania było zażegnać katastrofę, która zarysowała się w planie powieściowym, niż katastrofę rzeczywistą, bowiem baśń z dreszczem przerażenia snuł człowiek szlachetny. W niecały rok po śmierci Čapka rozgorzała wielka wojna światowa, zakończona użyciem „krakatitu” — bomby atomowej.

Krakatit, ta wielowarstwowa powieść współczesna, może być uznana także za baśń szczególnego rodzaju, tak ją przede wszystkim zinterpretowała Halina Janaszek-Ivaničkova. Jako baśń przekazuje prawdę nie starzejącą się: skarbu trzeba strzec, by się nie dostał w ręce niepowołane. A skarbem w różnych czasach bywają różne wartości, różne sprawy. Na myśl o baśni oprócz idei przewodniej naprowadza w Krakaticie również sztafaż wielu wydarzeń. Nie brak tu księżniczki tatarskiej, dziwnego pałacu, a nawet samo piekło otwiera swoje podwoje. Charakter ludzi, jak w każdej bajce, jest tu wystawiony na próbę — i bohater nie sprawia nam zawodu.

Zastanawiający jest w Krakaticie alegoryczny pałac, narzucający myśl o zamku Franza Kafki (Zamek, 1926). Genialni prażanie niezależnie od siebie wprowadzili do literatury tajemniczy „zamek”, mózg władzy i centrum przemocy.

Krakatit zaowocował artystycznie w okresie okupacji niemieckiej w Czechach. Mam tu na myśli twórczość Jana Drdy. Jego powieści nawiązują do struktury baśniowej, ale właśnie typu čapkowskiego — fantastyki przemieszanej z przenikliwym realizmem, z wykorzystaniem współczesnej wiedzy o człowieku, zwłaszcza psychoanalizy. Zarówno więc Čapek, jak i Drda, rehabilitowali ulubione formy narracyjne ludowego odbiorcy: baśń i romans rycerski*.

Ale jak już zaznaczyliśmy wcześniej, Krakatit jednoczy różne formy powieściowe i w naszej polskiej tradycji literackiej, nie posiadającej wyraźnie zaznaczonej, jak w Czechach, linii rozwojowej, którą uosabia Jan Drda, łatwiej jest umieścić utwór Čapka wśród powieści fantastyczno-naukowych. Wielbiciele Jerzego Żuławskiego, Stefana Grabińskiego i Stanisława Lema uznają zapewne Krakatit jako ciekawe dopełnienie naszej, niezbyt bogatej ilościowo, prozy futurologicznej i fantastycznej, a zarazem tak mocno osadzonej w sprawach tego świata.

Zdzisław Niedziela

I

Pod wieczór owego dżdżystego dnia mgła zgęstniała. Masz wrażenie, jakbyś przedzierał się przez jakąś wilgotną masę, która nieodwracalnie zamyka się za tobą. Chciałbyś już być vf domu. W domu, w kręgu swojej lampy, w pudełku czterech ścian. Nigdy jeszcze nie czułeś się tak samotny.

Prokop toruje sobie drogę bulwarem. Jest mu zimno, a czoło zwilżone ma potem z osłabienia, miałby ochotę usiąść na tej mokrej ławeczce, ale boi się policjantów. Wydaje mu się, że się zatacza; rzeczywiście, koło Staromiejskich Młynów ktoś wyminął go łukiem jak pijanego. Teraz więc wytęża wszystkie siły, żeby iść prosto.

O, właśnie nadchodzi jakiś człowiek, ma kapelusz zsunięty na oczy i podniesiony kołnierz płaszcza.

Prokop zaciska zęby, marszczy czoło, napina wszystkie mięśnie, żeby przejść normalnie. Ale właśnie w chwili kiedy przechodzień jest o krok, robi mu się ciemno w oczach i cały świat zaczyna nagle wirować; naraz widzi z bliska, tuż, tuż, parę przenikliwych oczu, które wbijają się w niego, uderza o czyjeś ramię, bąka coś w rodzaju „przepraszam” i oddala się z przesadną, rozpaczliwą godnością.

Po paru krokach zatrzymuje się i ogląda. Ten człowiek stoi i uparcie patrzy za nim. Prokop zbiera siły i rusza nieco szybciej. Nie może się jednak powstrzymać i ogląda się znowu.

Cóż to, ten człowiek wciąż jeszcze stoi i patrzy za nim, z ciekawości wysunął nawet głowę z kołnierza jak żółw. „Niech się gapi — myśli sobie Prokop — więcej się nie obejrzę.” I idzie, jak potrafi najlepiej. Nagle słyszy za sobą kroki.

Człowiek z podniesionym kołnierzem idzie za nim. Chyba biegnie. I Prokop zdjęty panicznym strachem rzuca się do ucieczki.

Świat znowu zatoczył się razem z nim. Oddychając z trudem i szczękając zębami, oparł się o drzewo i zamknął oczy. Było mu niedobrze, bał się, że upadnie, że pęknie mu serce, a ustami tryśnie krew. Kiedy otworzył oczy, tuż przed sobą zobaczył człowieka z podniesionym kołnierzem.

— Czy pan jest inżynier Prokop? — pytał nieznajomy, prawdopodobnie już któryś raz z rzędu.

— Ja… ja tam nie byłem — usiłował wyprzeć się czegoś Prokop.

— Gdzie? — spytał nieznajomy.

— Tam — Prokop wskazał głową w kierunku Strahova. — Czego pan ode mnie chce?

— Cóż to, nie poznajesz mnie? Jestem Tomesz. Tomesz z politechniki, nie pamiętasz?

— Tomesz — powtórzył Prokop; nazwisko to było mu śmiertelnie obojętne. — Tak, Tomesz, naturalnie. A czego chcesz?

Mężczyzna z podniesionym kołnierzem ujął Prokopa pod ramię.

— Poczekaj, musisz usiąść, rozumiesz?

— Tak — odparł Prokop i pozwolił podprowadzić się do ławki. — Bo widzi pan, ja… mnie jest niedobrze, wie pan? — Nagle wyciągnął z kieszeni rękę owiniętą jakimś brudnym gałganem.

— Ranny, wie pan? Przeklęta historia!

— A głowa nie boli?

— Boli.

— Słuchaj, Prokop, masz chyba gorączkę. Musisz iść do szpitala, rozumiesz? Kiepsko z tobą, to widać. Ale przynajmniej przypomnij sobie, że się znamy. Jestem Tomesz. Byliśmy razem na chemii. Człowieku, oprzytomnij!

— Ja wiem, Tomesz — szepnął Prokop słabym głosem. — Ten łobuz. Co się z nim dzieje?

— Nic — powiedział Tomesz. — Mówi z tobą. Musisz iść do łóżka, słyszysz? Gdzie mieszkasz?

— Tam — szepnął z wysiłkiem Prokop i wskazał gdzieś ruchem głowy. — Na Hybszmonce. — Naraz spróbował się podnieść. — Ja tam nie pójdę! Nie chodźcie tam! Tam jest… tam jest…

— Co?

— Krakatit! — wyszeptał Prokop .

— Co to jest?

— Nic. Nie powiem. Nikomu nie wolno tam iść, bo… bo…

— Bo co?

— Fff — bum! — krzyknął Prokop i wyrzucił obie ręce w górę.

— Co to ma być?

— Krakatoe. Kra — ka— tau. Wulkan. Wu — wulkan, rozumie pan? Mnie to urwało palec. Ja nie wiem… — Prokop umilkł, a po chwili, wolno cedząc słowa, dodał: — Człowieku, to potworna rzecz.

Tomesz patrzył uważnie, jakby na coś czekał.

— A więc — odezwał się po chwili — ty ciągle jeszcze pracujesz nad materiałami wybuchowymi?

— Ciągle.

— Masz rezultaty?

Prokop wydał dźwięk przypominający śmiech.

— Chciałbyś wiedzieć, co? To nie takie proste, bracie. To nie takie proste — powtórzył, kiwając głową jak pijany. — Zrozum, to samo, zupełnie samo…

— Co?

— Kra — ka — tit. Krakatit. Krrrakatit! Samo! Ja zostawiłem tylko proszek na stole, rozumiesz? Resztę zgarnąłem do… do takiego słoika. Na stole został tylko pyłek… i… nagle…

— Wybuchło.

— Wybuchło. Taki tylko pyłek, odrobina, którą rozsypałem. Nawet nie było tego widać. Ta żarówka — o kilometr. To nie przez nią. A ja — na kanapie, jak kawał drewna. Zmęczony, rozumiesz? Za dużo pracy. I naraz: prask! Spadłem na ziemię. Wyrwało okna, a żarówki… nie ma. Detonacja jak przy wybuchu ładunku lydditowego. Potworny huk. Ja… myślałem z początku, że to pękł ten por — porcena — ponce — por-celano-wy, porcelanowy, porcelanowy, por… no, prędko, jak się to białe, wiesz, izolator, jak się to nazywa? Krzemian glinu.

— Porcelana.

— Słoik. Myślałem, że trzasnął ten słoik. Zapalam zapałkę, a on stoi cały. A ja… zdębiałem… aż mi zapałka sparzyła palce. A potem jak szalony, przez pole, po ciemku, na Brzevnov czy do Strzeszovic. I gdzieś wpadło mi do głowy to słowo: Kraka-toe, Krakatit. Kra — ka — tit. Nie, nie, to nie było tak. Kiedy to wybuchło, zleciałem na ziemię i krzyczę: Krakatit! Krakatit! Potem zapomniałem. Kto tu jest? Kto to? Kim pan jest?

— Kolega, Tomesz.

— Aha, Tomesz. Ten łajdak. Pożyczał notatki z wykładów. Nie zwrócił mi jednego zeszytu do chemii. Tomesz, jak mu było na imię?

— Jerzy.

— Tak, już wiem, Jurek. Ty jesteś Jurek, ja wiem. Jurek Tomesz. Gdzie masz ten zeszyt? Poczekaj, coś ci powiem. Jak tamto wybuchnie, będzie źle. To, bracie, rozwali całą Pragę. Sprzątnie, zdmuchnie, fiut! Jak wyleci ten porcelanowy słoik, rozumiesz?

— Jaki słoik?

— Ty jesteś Jurek Tomesz, ja wiem. Idź na Karlin. Na Karlin albo na Vysoczany i patrz, jak to wyleci. Leć, leć, prędko!

— Po co?

— Zrobiłem tego cetnar. Cetnar Krakatitu. Nie, chyba… piętnaście deka. Tam na górze w tym słoiku. Bracie, jak to wybuchnie… Ale nie, poczekaj, to idiotyzm — bełkotał Prokop łapiąc się za głowę.

— No?

— Dlaczego… dlaczego nie wybuchło to w tym słoiku? Kiedy ten proszek… sam… zupełnie sam… Poczekaj, na stole jest cyn… cynkowa blacha… blacha. Od czego to na stole wybuchło? Za-czekaj, nic nie mów — wycedził Prokop i słaniając się wstał.

— Co ci jest?

— Krakatit — mruknął Prokop, zatoczył się całym ciałem i nieprzytomny runął na ziemię.

II

Pierwszą rzeczą, jaka dotarła do świadomości Prokopa, było uczucie, że wszystko wraz z nim trzęsie się w jakimś piekielnym turkocie i że ktoś trzyma go mocno wpół. Okropnie bał się otworzyć oczy, zdawało mu się, że wszystko się na niego zwali. Ale kiedy hałas nie ustawał, odemknął powieki i zobaczył przed sobą mętny kwadrat, po którym sunęły mgliste świetlne kule i smugi. Nie umiał sobie tego wytłumaczyć, patrzał nieprzytomnie na przepływające i przeskakujące widma, biernie godząc się na wszystko, co się z nim stanie. Wreszcie zrozumiał, że ten uporczywy turkot to koła wozu i że to przesuwają się latarnie we mgle. Znużony wytężoną obserwacją, znowu zamknął oczy i pozwolił unosić się dalej.

— Teraz się położysz — odezwał się cichy głos nad jego głową. — Połkniesz aspirynę i będzie ci lepiej. Rano przyprowadzę doktora, dobrze?

— Kto to? — spytał ospale Prokop.

— Tomesz. Położysz się u mnie. Masz gorączkę. Gdzie cię boli?

— Wszędzie. W głowie mi się kręci. Wiesz, o tak.

— Leż cicho. Zrobię ci herbatę i wyśpisz się. To ze zdenerwowania. Taka nerwowa gorączka, rozumiesz? Do rana ci przejdzie.

Prokop zmarszczył czoło usiłując z trudem coś sobie przypomnieć.

— Ja wiem — rzekł po chwili, zatroskany. — Słuchaj, ktoś powinien ten słoik wrzucić do wody. Żeby nie wybuchł.

— Nie kłopocz się niczym. Leż cicho.

— Ale ja mógłbym chyba siedzieć. Nie ciężko ci?

— Nie, leż spokojnie.

— A ty masz mój zeszyt z chemii — przypomniał sobie nagle Prokop.

— Tak, dostaniesz go. A teraz spokój, słyszysz?

— Jaką ja mam ciężką głowę!

Tymczasem dorożka turkotała ulicą Jeczną pod górę. Tomesz cichutko gwizdał jakąś melodię i wyglądał oknem. Oddech Prokopa był świszczący i przerywany postękiwaniem. Mgła zwilżyła chodniki, a jej chłodny śluz przenikał aż pod płaszcz. Było pusto i późno.

— Zaraz będziemy na miejscu — odezwał się głośno Tomesz.

Dorożka z nową siłą rozturkotała się na placu i skręciła w prawo.

— Słuchaj, Prokop, możesz zrobić parę kroków? Pomogę ci. Z wysiłkiem wlókł Tomesz swego gościa na drugie piętro.

Prokop wydawał się sobie dziwnie lekki, pozbawiony ciężaru i pozwolił wnieść się niemal po schodach na górę; ale Tomesz sapał ciężko i ocierał pot.

— Widzisz, jestem jak piórko — dziwił się Prokop.

— Tak, rzeczywiście — mruczał zziajany Tomesz, otwierając drzwi swego mieszkania.

Kiedy go Tomesz rozbierał, Prokop czuł się jak małe dziecko.

— Moja mamusia… — zaczął coś opowiadać. — Kiedy mamusia… to już było dawno, tatuś siedział przy stole, a mamusia zanosiła mnie do łóżka, wiesz?

Po chwili leżał już w łóżku, przykryty aż po brodę, szczękał zębami i przyglądał się, jak Tomesz się krząta koło pieca i szybko rozpala ogień.

Zbierało mu się na płacz ze wzruszenia, żalu i słabości i wciąż nie przestawał paplać. Uspokoił się dopiero, kiedy dostał zimny okład na głowę. Teraz w milczeniu rozglądał się po pokoju. Pachniało tu tytoniem i kobietą.

— Ale z ciebie drań, Tomesz — rzekł z powagą. — Ciągle dziewczynki, co?

Tomesz obrócił się do niego.

— No to co?

— Nic. A co ty właściwie robisz?

Tomesz machnął ręką.

— Bieda, bracie. Pieniędzy nie ma.

— Hulasz?

Tomesz potrząsnął tylko głową .

— A wiesz, szkoda ciebie — zaczął Prokop zafrasowany. — Mógłbyś… Popatrz, ja pracuję już dwanaście lat.

— I co z tego masz? — rzucił Tomesz nieuprzejmie.

— No, coś tam od czasu do czasu. W tym roku sprzedałem dekstrynę wybuchową.

— Za ile?

— Za dziesięć tysięcy. Widzisz, to właściwie nic nie jest. Głupstwo. Taka pukawka dla kopalń. Ale gdybym zechciał…

— Lepiej ci już?

— Cudownie mi jest. Powiadam ci, wynalazłem metody, że… Taki na przykład azotan ceru, cóż to za piekielna bestia! A chlor, chlor, czterochlorek azotu zapala się od światła. Zapalasz żarówkę, i prask! Ale to jeszcze nic. Popatrz — oświadczył nagle, wyciągając spod kołdry chudą, okropnie pokaleczoną rękę. — Kiedy biorę coś do ręki, czuję, jak tam brzęczą atomy. Zupełnie jak w mrowisku. Każda materia brzęczy inaczej, rozumiesz?

— Nie.

— To jest siła. Siła zawarta w materii. Materia jest strasznie silna. Ja… Ja dotykam i czuję, jak się to tam porusza, takie mrowie. Trzyma się to kupy z wielkim trudem. Kiedy wewnątrz to wszystko rozpłaczesz, rozpadnie się, bum! Wszystko eksploduje. Każda myśl to taki wybuch w mózgu. Kiedy podajesz mi rękę, czuję, jak coś w tobie eksploduje. Ja mam już, bracie, taki dotyk. I słuch. Wszystko szumi jak przesypujący się proszek. Same takie maleńkie wybuchy. Powiadam ci, huczy mi w głowie. Ratatata, jak karabin maszynowy.

— Tak — powiedział Tomesz. — A teraz połknij tę aspirynę.

— Tak. — Wy… wybuchowa aspiryna. Nadchlorowany kwas acetylosalicylowy. To jeszcze nic. Ja, bracie, wynalazłem egzotermiczne materiały wybuchowe. Każda substancja to właściwie materiał wybuchowy. Woda… woda jest materiałem wybuchowym. Pierze, pierze w pierzynie to też materiał wybuchowy. Widzisz, to ma tymczasem tylko znaczenie teoretyczne. Ale ja wynalazłem wybuchy atomowe. Ja… ja przeprowadziłem eksplozję alfa. Rozpad na cząsteczki dwudodatnie. To nie żadna termochemia. Destrukcja. Chemia destrukcyjna, bracie. Słuchaj, Tomesz, to jest wielka rzecz z czysto naukowego punktu widzenia. Mam w domu tablice… Żebym ja miał aparaty, Chryste Panie! Ale ja mam tylko oczy i ręce. Poczekaj, ja ci to napiszę.

— Nie chce ci się spać?

— Chce. Jestem… dziś… zmęczony. A coś ty robił przez ten cały czas?

— Ano nic. Ot, życie.

— Życie to materiał wybuchowy, wiesz? Trzask, prask, człowiek się rodzi i rozpada, bum! A nam się zdaje, że to trwa ileś tam lat. Wiesz? Czekaj, coś poplątałem, prawda?

— Wszystko w porządku, Prokop. Możliwe, że jutro zrobię bum! Jeżeli nie będę miał pieniędzy. Ale to nieważne, staruszku. Spij!

— Pożyczę ci, chcesz?

— Daj spokój. Nie miałbyś tyle. Może jeszcze mój ojciec… — Tomesz machnął ręką.

— No widzisz, ty masz jeszcze tatusia — odezwał się po chwili Prokop z nagłym rozczuleniem.

— Ano tak. Lekarz w Tynicy. — Tomesz wstał, zaczął spacerować po pokoju. — Bieda, bracie, bieda. Przycisnęło mnie, że hej. Ale nie martw się o mnie. Już ja coś wykombinuję. Spij.

Prokop umilkł. Przez przymknięte powieki widział, jak Tomesz siada przy stole i grzebie w jakichś papierach. Sprawiało mu rozkosz przysłuchiwanie się szelestowi papieru i cichemu trzaskaniu ognia w piecu. Człowiek pochylony nad stołem oparł głowę na dłoniach i jak gdyby przestał oddychać A Prokopowi wydało się, że leży i widzi swego starszego brata, swego brata Józefa: Uczy się, jutro będzie zdawał egzamin z elektrotechniki. I Prokop zapadł w gorączkowy sen.

III

Śniło mu się, że słyszy stukot jak gdyby niezliczonej ilości kół. „To jakaś fabryka” — pomyślał i pobiegł schodami na górę.

Nagle ni stąd, ni zowąd ocknął się przed ogromnymi drzwiami, na których zobaczył szklaną tabliczkę z napisem: „Pliniusz.” Ucieszył się niezmiernie i wszedł do środka.

„Jest tu pan Pliniusz?” — zapytał jakąś panienkę pochyloną nad maszyną do pisania.

„Zaraz przyjdzie” — odparła panienka i w tej samej chwili podszedł do niego wysoki, ogolony mężczyzna w żakiecie i w wielkich okrągłych okularach.

„Czego pan sobie życzy?” — zapytał.

Prokop z ciekawością spoglądał na jego niezwykle wyrazistą twarz.

Była to gęba Brytyjczyka, o wypukłym, pobrużdżonym czole, z brodawką wielkości grosza na skroni i brodą jak u aktora filmowego.

„Pan… pan jest Pliniusz?”

„Proszę” — rzekł wysoki mężczyzna i krótkim gestem wskazał mu drogę do swego gabinetu.

„Bardzo mi… jestem ogromnie zaszczycony” — bąkał Prokop siadając.

„Czego pan sobie życzy?” — przerwał mu tamten.

„Rozbiłem materię” — oznajmił Prokop.

Pliniusz nie zareagował. Bawił się tylko stalowym kluczykiem i mrużył ciężkie powieki za szkłami okularów.

„Bo to jest tak — zaczął Prokop skwapliwie. — W-wszystko się rozpada, prawda? Materia jest krucha. Ale ja zrobię tak, że się naraz rozpadnie, bum! Wybuch, rozumie pan? Rozpad na proszek. Na molekuły. Na atomy. Ale ja rozbiłem i atomy.”

„Szkoda” — powiedział Pliniusz krytycznie.

„Dlaczego? Czego szkoda?”

„Szkoda coś rozbijać. I atomu szkoda. No, więc co dalej?”

„Ja rozbiję atom. Ja wiem, że już Rutherford… ale to była tyłka taka dziecinna zabawa z promieniowaniem, rozumie pan. To nic nie jest. To trzeba en masse. Jeśli pan chce, rozsadzę panu tonę bizmutu. Rozwali cały świat, ale to wszystko jedno! Chce pan?”

„Dlaczego miałby pan to zrobić?”

„To… to interesujące pod względem naukowym — zmieszał się Prokop. — Zaraz, jak by to panu… To jest… no, bardzo interesujące.”

Złapał się za głowę.

„Oho, zaraz mi pęknie głowa, to będzie pod względem naukowym… bardzo interesujące, co? Aha, aha — dorzucił z ulgą — ja to panu zaraz wytłumaczę. Dynamit… dynamit rozrywa materię na kawałki, na bryły, ale trójoxyozonid benzenu rozsadza je na proszek; zrobi tylko małe dziurki, ale rozerwie materię na… na submikroskopijny pył, rozumie pan? To sprawa szybkości detonacji. Materia nie ma czasu się cofnąć, nie może się już nawet rozerwać, rozerwać, rozumie pan? A ja… ja stopniowo zwiększałem szybkość detonacji. Ozonid argonu. Chloroargonooxyozonid. Czteroargonek. I wciąż dalej. Wreszcie już nawet powietrze nie może się cofnąć, jest sztywne jak płyta stalowa. Rozrywa się na molekuły. I wciąż dalej. I naraz… w pewnym momencie szybkość wybuchu zaczyna gwałtownie wzrastać. Rośnie do kwadratu. Patrzę jak głupi. Skąd się to bierze? Gdzie, gdzie znalazła się ta energia? — nalegał Prokop trzęsąc się jak w febrze. — Niech pan powie!”

„No, pewnie w atomie'” — zauważył Pliniusz.

„Aha! — zawołał Prokop triumfalnie i otarł pot z czoła. — W tym cały dowcip. Po prostu w atomie To… to wpycha atomy do wewnątrz. Zrywa płaszcz cząsteczek beta, i jądro musi się rozpaść. To jest eksplozja alfa. Wie pan, kto ja jestem, proszę pana? Jestem pierwszym człowiekiem, który przekroczył współczynnik ściśliwości. Wynalazłem wybuch atomowy. Ja… ja wydzieliłem z bizmutu tantal. Niech pan słucha, wie pan, ile energii jest w jednym gramie rtęci? Czterysta siedemdziesiąt dwa miliony kilogramometrów. Materia jest niesamowicie silna. Materia to regiment drepczący w miejscu: raz, dwa, raz, dwa. Ale wystarczy wydać właściwy rozkaz, a regiment runie do ataku, en avant! To właśnie wybuch, rozumie pan? Hura!”

Prokop przestraszył się własnego krzyku. W głowie huczało mu tak, że przestał cokolwiek pojmować.

„Przepraszam” — powiedział, by ukryć zmieszanie, i trzęsącą się ręką zaczął szukać swego pudełka z cygarami.

„Pali pan?”

„Nie.”

„Już starożytni Rzymianie palili” — zapewnił go Prokop i otworzył pudełko. Były w nim same ciężkie naboje.

„Niech pan zapali — zachęcał. — To jest leciutki Nobel Extra.”

Sam odgryzł czubek naboju tetrylowego i poszukał zapałek.

„To nic — powiedział. — A zna pan szkło eksplodujące? Szkoda. Wie pan, mogę panu zrobić papier eksplodujący. Napisze pan list, ktoś wrzuci go do ognia, i łubudu, cały dom się zawali. Chce pan?”

„Po co?” — zapytał Pliniusz podnosząc wzrok.

„Tak sobie. Siła musi mieć ujście. Coś panu powiem. Gdyby pan chodził po suficie, co by panu z tego przyszło? Ja przede wszystkim gwiżdżę na teorię wartościowości. Słyszy pan, jaki tam hałas na dworze? To trawa rośnie: same wybuchy. Każde nasionko to nabój, który wybucha. Puf! jak raca. A ci głupcy myśleli, że nie istnieje żadna tautometria. Ja im pokażę taką merotropię, że zbaranieją. Tylko doświadczenie laboratoryjne, proszę pana.”

Prokop z przerażeniem uświadomił sobie, że bredzi bez sensu, chciał to jakoś zatuszować i mówił coraz prędzej, plotąc trzy po trzy. Pliniusz z powagą kiwał głową, kołysał się nawet całym ciałem, coraz niżej i niżej, jakby się kłaniał. Prokop bełkotał jakieś poplątane formuły i nie mógł przestać, jednocześnie wytrzeszczonymi oczyma wpatrywał się w Pliniusza, który się kiwał coraz szybciej, jak maszyna. Podłoga zaczęła się pod nim unosić i kołysać.

„Niech pan wreszcie przestanie!” — wrzasnął Prokop przerażony i obudził się. Zamiast Pliniusza zobaczył Tomesza, który nie odwracając się od stołu burczał:

— Nie krzycz, proszę cię.

— Ja nie krzyczę — powiedział Prokop i zamknął oczy. W głowie pulsowało mu szybko i boleśnie. Zdawało mu się że leci co najmniej z prędkością światła; czuł ucisk w sercu, ale tłumaczył sobie, że to tylko spłaszczenie Fitzgeralda-Lorentza.

„Muszę być płaski jak naleśnik” — myślał. Nagle zjeżyły się na wprost niego ogromne szklane graniastosłupy; nie, to tylko bezkresne, gładko oszlifowane płaszczyzny przecinające i przenikające się wzajemnie pod kątem ostrym, niczym modele krystalograficzne. Jakaś siła pędzi go z potworną szybkością na wprost jednej z tych brył.

— Uwaga! — krzyknął sam do siebie, bo wiedział, że w tysiącznym ułamku sekundy musi się rozbić, ale już błyskawicznie odleciał z powrotem, i to wprost na ostrze ogromnej iglicy. Odbił się jak promień i rzuciło go na gładką szklaną ścianę, ześlizguje się wzdłuż niej, wpada ze świstem w kąt ostry, miota się jak szalony między jego ścianami, coś go odrzuca nie wiadomo w jakim kierunku, odepchnięty uderza brodą o jakąś krawędź, ale w następnej chwili uniesiony nieznaną siłą leci już w górę.

Teraz roztrzaska sobie głowę o płaszczyznę nieskończoności Euklidesa, ale już na łeb na szyję spada w dół, w dół, w ciemność. Gwałtowne uderzenie, bolesny wstrząs w całym ciele. Podnosi się jednak znowu i rzuca do ucieczki. Gna labiryntem korytarza, za sobą słyszy tupot nóg prześladowców. Korytarz zwęża się, zamyka, jego ściany zwierają się straszliwie, nieodwracalnie. Wstrzymuje więc oddech, robi się cienki jak szydło i ucieka popędzany strachem. Żeby tylko przebiec, zanim go te ściany zaduszą, rozgniotą.

Zamknęły się za nim z kamiennym łoskotem, a on leci w przepaść wzdłuż lewej ściany. Straszliwe uderzenie, traci przytomność. Kiedy ją odzyskuje, otacza go ciemność. Po omacku dotyka śliskich, kamiennych ścian i woła o pomoc, ale z jego ust nie wydobywa się żaden dźwięk. Jak tu ciemno! Dzwoni zębami ze strachu i idzie, potykając się, po dnie przepaści. Namacał boczny korytarz i rzuca się weń. Właściwie to są schody, a w górze, gdzieś nieskończenie daleko, przebłyskuje maleńki otwór, jak w kopalni. Biegnie więc w górę po niezliczonych i strasznie stromych stopniach, ale na górze jest tylko maleńka blaszana platforma, która pobrzękuje i chwieje się nad zawrotną głębią, a w dół spiralą wiją się niezliczone schodki z żelaznych płytek. Wtem tuż za plecami usłyszał ciężki oddech prześladowców. Nieprzytomny z trwogi rzuca się i stacza po schodach w dół, a za nim huczy i dzwoni żelazem zastęp nieprzyjaciół. I nagle kręcone schody urywają się gwałtownie nad próżnią. Prokop zawył, rozpostarł ramiona i wciąż jeszcze wirując zaczął spadać w przepaść. Zakręciło mu się w głowie, przestał cokolwiek widzieć i słyszeć; ledwie powłócząc nogami biegł nie wiedząc dokąd, poganiany ślepym instynktem mówiącym mu, że musi gdzieś dobiec, nim będzie za późno. Coraz prędzej i prędzej uciekał nie kończącym się sklepionym korytarzem, od czasu do czasu mijając semafor, na którym za każdym razem wyskakiwały kolejno cyfry: 17, 18, 19. Nagle pojął, że biega w kółko i że te liczby podają ilość jego okrążeń: 40, 41. Ogarnął go okropny strach, że przybędzie za późno, że już się stąd nie wydostanie, pędził z furią, tak że semafor migał tylko jak słupy telegraficzne za oknem pośpiesznego pociągu; prędzej, prędzej! Teraz semafor już nie miga, ale stoi w miejscu i z błyskawiczną szybkością odlicza tysiące, dziesiątki tysięcy okrążeń. I nigdzie wyjścia z tego korytarza; wydaje się on prosty i lśniący jak tunel hamburski, a przecież zatacza koło. Prokop szlocha ze zgrozy. „To jest Einsteinowski wszechświat, a ja muszę dojść, nim będzie za późno.”

Wtem rozległ się potworny krzyk i Prokop struchlał. To głos ojca — ktoś go morduje. Zaczął więc biec jeszcze prędzej, semafor zniknął, zrobiło się ciemno. Prokop, macając po ścianach, natrafił na zamknięte drzwi. To za nimi słychać ten rozpaczliwy lament i łoskot przewracających mebli. Wyjąc z przerażenia Prokop wpija się paznokciami w drzwi, szarpie je i drapie. Wyszarpał je drzazga po drzazdze i znalazł za nimi znajome schody, którymi codziennie wracał do domu, kiedy był mały. A tam na górze dusi się ojciec, ktoś ściska go za gardło i włóczy po ziemi. Z krzykiem rzuca się Prokop na górę, poznaje korytarz, widzi konewki, matczyną spiżarkę i uchylone drzwi do kuchni.

Za drzwiami ojciec charczę i błaga, by go nie zabijać. Ktoś tłucze jego głową o podłogę. Prokop chce biec ojcu na ratunek, ale jakaś ślepa, szaleńcza siła zmusza go, by biegał w kółko, coraz prędzej, prędzej, i chichotał piskliwie wtedy, kiedy tam zamierają zdławione jęki ojca. I nie mogąc wyrwać się z opętanego, błędnego koła, pędząc coraz szybciej, Prokop ryczał furiackim śmiechem przerażenia.

Obudził się gwałtownie, zlany potem, ze szczękającymi zębami. U wezgłowia łóżka stał Tomesz i kładł mu świeży, chłodny kompres na rozpalone czoło.

— To dobrze, to dobrze — mruknął Prokop. — Nie będę już spał.

Leżał cicho i spoglądał na Tómesza siedzącego przy lampie.

„Jurek Tomesz — rozmyślał — i zaraz, kto jeszcze? Potem Duras, Honza Buchta, Sudik, Sudik Sudik i jeszcze kto? Sudik, Trlica, Trlica, Peszek, Jovanovicz, Madr, Holoubek, ten w okularach — to jest nasza grupa na chemii. O Boże, a ten tam, kto to jest? Aha, to Vedral, poległ w szesnastym roku, za nim siedzi Holoubek, Pacovsky, Trlica, Szeba, cały nasz rok.”

Naraz usłyszał:

„Pan Prokop będzie zdawał kolokwium.”

Okropnie się przestraszył. Na katedrze siedzi profesor Wald i jak zwykle, wychudłą dłonią skubie brodę.

„Proszę mi powiedzieć — mówi profesor Wald — co pan wie o materiałach wybuchowych?”

Materiały wybuchowe — zaczyna Prokop nerwowo — ich zdolność wybuchu polega na tym, że, że, że wytwarza się nagle duża objętość gazu, który, który powstaje z o wiele mniejszej objętości masy wybuchowej… Nie, to niedobrze.”

„Jak to?” — pyta surowo profesor Wald.

„Ja, ja wynalazłem wybuchy alfa… Wybuch mianowicie następuje na skutek rozpadu atomu. Cząstki atomu rozlatują się… rozlatują…”

„Nonsens — przerywa mu profesor. — Nie ma żadnych atomów.”

„Są, są, są — upiera się stanowczo Prokop. — Ja, ja tego dowiodę.”

„Obalona teoria — sarka profesor. — Nie ma żadnych atomów, są tylko gumetale. Wie pan, co to jest gumetal?”

Prokop spocił się ze strachu. Nigdy w życiu nie słyszał tego słowa. Gumetal?

„Nie wiem” — wykrztusił z wysiłkiem.

„Więc widzi pan — rzekł oschle profesor Wald. — I ośmiela się pan stawać do kolokwium! Co pan wie o Krakaticie?”

Prokop się zdumiał.

„Krakatit — wyszeptał — to… to zupełnie nowy rodzaj materiału wybuchowego, który… który dotychczas…”

„Od czego się zapala? Od czego? Od czego eksploduje?”

Od fal Herza” — rzucił Prokop z ulgą.

„Skąd pan wie?”

„Stąd, że wybuchł mi nie wiadomo dlaczego… bo nie było żadnego innego impulsu. I dlatego że…”

„No?”

„— jego syntezę udało mi się przeprowadzić przy… przy drganiach o wysokiej częstotliwości. Nie zostało to dotąd wyjaśnione, ale ja sądzę, że… że to były jakieś fale elektromagnetyczne.”

„Tak. Wiem o tym. A teraz niech pan napisze na tablicy wzór Krakatitu.”

Prokop wziął kawałek kredy i nabazgrał swój wzór. „Proszę to odczytać.”

Prokop głośno wyrecytował formułę chemiczną. Nagle profesor Wald wstał i jakimś zupełnie innym głosem zapytał:

„Jak? Jak to jest?” Prokop powtórzył wzór. „Czteroargonek? — wypytywał skwapliwie profesor. — Pb — ile?” „Dwa.”

„Jak się to robi? — pytał głos dziwnie jakoś blisko. — Metoda? Jak się to robi? Jak? Jak się robi Krakatit?”

Prokop otworzył oczy. Nad nim pochylał się Tomesz z ołówkiem i notesem w ręce i wstrzymując oddech wpatrywał się w jego wargi.

— Co? — zamruczał Prokop niespokojnie. — Czego chcesz? Jak… jak co się robi?

— Coś ci się śniło — rzekł Tomesz i ukrył notes za plecami.

— Spij, bracie, śpij.

IV

„Coś teraz wypaplałem” — uświadomił sobie Prokop w jakimś jaśniejszym przebłysku świadomości, było mu to jednak najzupełniej obojętne, chciało mu się tylko spać, spać, spać.

Widział jakiś turecki dywan, którego wzór bez końca przesuwał się, migał i zmieniał. Niewiadomo dlaczego, jakoś go to zirytowało i we śnie zapragnął znowu zobaczyć Pliniusza. Usiłował wywołać jego obraz, ale zamiast niego ujrzał przed sobą ohydną wykrzywioną twarz, która zgrzytała żółtymi, spróchniałymi zębami, aż się kruszyły, i wypluwała je po kawałku. Chciał tę zmorę odpędzić, przyszło mu na myśl słowo „rybak” i oto ukazał mu się nad szarą wodą rybak z siecią pełną ryb.

Powiedział sobie: „rusztowanie”, i zobaczył prawdziwe rusztowanie aż do najmniejszego wiązania. Długo bawił się wymyślaniem różnych słów i śledzeniem obrazów, jakie wywoływały.

Ale po pewnym czasie w żaden już sposób nie mógł sobie przypomnieć ani jednego słowa. Wytężał mózg w męczącym wysiłku, by znaleźć chociaż jedno jedyne słowo czy przedmiot, ale na próżno. I wtedy oblał go zimny pot grozy wywołanej bezsilnością.

„Muszę posuwać się metodycznie, po kolei — postanowił. — Zacznę znów od początku, inaczej jestem zgubiony.”

Na szczęście przypomniał sobie słowo „rybak”, ale ukazał mu się gliniany, pusty galon po nafcie; było to straszne. Powiedział sobie: „krzesło”, i z przedziwną dokładnością ujrzał wysmarowany dziegciem płot z zardzewiałymi okuciami, a obok odrobinę zakurzonej trawy.

„To szaleństwo — pomyślał z przeraźliwą jasnością — to, proszę panów, typowe pomieszanie zmysłów, hyperofabula ugongi dugongi Darwin.”

Naraz, nie wiedzieć dlaczego, ten fachowy termin wydał mu się ogromnie komiczny i wybuchnął głośnym, niemal histerycznym śmiechem, który go obudził.

Był zlany potem. Kołdra leżała odrzucona. Rozgorączkowanymi oczyma spoglądał na Tomesza, który szybko chodził po pokoju, i wrzucał jakieś rzeczy do walizki, nie poznawał go jednak.

— Niech pan posłucha, niech pan posłucha — zaczął. — To okropnie zabawne, niech pan słucha, chwileczkę, musi pan, niech pan posłucha… — Chciał powtórzyć ten niezwykły fachowy termin, uważał, że to świetny dowcip, i sam już z góry zaczął się śmiać. Ale w żaden żywy sposób nie mógł sobie przypomnieć, jak to właściwie było, rozzłościł się więc i umilkł.

Tomesz włożył płaszcz i wcisnął czapkę na głowę. Ale kiedy sięgał już po walizkę, zawahał się i przysiadł na brzegu łóżka.

— Słuchaj, stary — rzekł z troską w głosie. — Muszę teraz wyjechać. Do ojca, do Tynicy. Jeśli mi nie da pieniędzy, nie wrócę już, rozumiesz? Ale nie przejmuj się tym. Rano przyjdzie tu dozorczyni i przyprowadzi ci doktora, słyszysz?

— Która godzina? — spytał Prokop bez zainteresowania.

— Czwarta. Pięć po czwartej. Chyba niczego ci tu nie brak? Prokop zamknął oczy, zdecydowany nie interesować się już absolutnie niczym. Tomesz przykrył go troskliwie i zapanowała cisza.

Nagle szeroko otworzył oczy. Zobaczył w górze obcy sufit z nieznanym ornamentem wokoło. Wyciągnął rękę do swego nocnego stolika i trafił na próżnię. Przestraszony odwrócił się i zamiast swego szerokiego stołu laboratoryjnego ujrzał obcy stolik i lampkę. Tam, gdzie było okno, stoi szafa, w miejscu, gdzie powinna być umywalka, są jakieś drzwi. Wszystko to wywołało w nim zamęt. Nie mógł zrozumieć, co się z nim dzieje, gdzie się obudził, i walcząc z zawrotem głowy usiadł na łóżku.

Powoli uświadomił sobie, że nie jest w domu, ale nie mógł sobie przypomnieć, jak się tu dostał.

— Kto tam? — zapytał głośno na chybił trafił, z trudnością poruszając językiem.

— Pić! — odezwał się po chwili — pić! Panowała męcząca cisza.

Wstał z łóżka i zataczając się trochę ruszył na poszukiwanie wody. Na umywalce znalazł karafkę i chciwie przytknął ją do ust.

Kiedy wracał do łóżka, ugięły się pod nim nogi i usiadł na krzesełku, nie mogąc iść dalej. Siedział chyba dosyć długo. W końcu zaczęła nim trząść febra, cały bowiem oblał się wodą z karafki. Zrobiło mu się żal samego siebie, że jest sam nie wie gdzie, że nawet do łóżka dojść nie może, że taki jest bezradny, bezsilny i opuszczony. I wybuchnął dziecięcym, rozpaczliwym płaczem.

Kiedy się trochę wypłakał, przejaśniło mu się w głowie. Mógł nawet dojść do łóżka i położyć się szczękając zębami. Ledwie się rozgrzał, zapadł w ciężki sen bez widziadeł.

Gdy się przebudził, roleta była podniesiona, za oknem stał pochmurny, szary dzień, w pokoju było trochę posprzątane. Nie potrafił zrozumieć, kto to zrobił, pamiętał jednak o wczorajszej eksplozji, o Tomeszu i jego wyjeździe. Bolała go potwornie głowa, czuł ciężar na piersiach i męczył go uporczywy kaszel.

„Niedobrze — pomyślał — całkiem źle. Powinienem pójść do domu i położyć się.”

Wstał więc i zaczął się ubierać, odpoczywając co chwila. Miał uczucie, że jakiś ogromny ciężar ugniata mu piersi. Siadł więc, obojętny na wszystko, ciężko oddychając.

Nagle krótko, delikatnie zadźwięczał dzwonek. Wstał z wysiłkiem i poszedł otworzyć. Na progu korytarza stała młoda dziewczyna. Twarz miała zasłoniętą woalką.

— Czy tu mieszka… pan Tomesz? — spytała szybko, z niepokojem.

— Proszę. — Prokop usunął się, by zrobić jej przejście. A kiedy z lekkim wahaniem tuż koło niego wchodziła do pokoju, owionął go płynący od niej delikatny zapach, tak cudowny, że westchnął z rozkoszą.

Posadził ją koło okna i usiadł naprzeciwko, trzymając się w miarę możności prosto. Czuł, że ten wysiłek nadaje mu wyraz surowy i sztywny, co wprawiało w zakłopotanie i jego, i dziewczynę. Pod woalką zagryzła wargi i spuściła oczy. Cóż za cudownie gładkie policzki, jakie małe, jakie strasznie nerwowe ręce! Naraz podniosła oczy, a Prokop w zachwyceniu wstrzymał oddech.

— Pana Tomesza nie ma w domu? — spytała dziewczyna.

— Tomesz wyjechał — odparł Prokop niepewnie. — Dziś w nocy, proszę pani.

— Dokąd?

— Do Tynicy, do ojca.

— A wróci?

Prokop wzruszył ramionami.

Dziewczyna spuściła głowę, a jej palce szarpały coś nerwowo.

— A nie powiedział panu, po co, po co…

— Powiedział.

— I myśli pan, że… on to zrobi?

— Co, proszę pani?

— Że się zastrzeli.

Prokop w jakimś przebłysku przypomniał sobie, że widział, jak Tomesz wkładał do walizki rewolwer. Usłyszał znowu, jak tamten cedzi przez zęby: „Możliwe, że jutro zrobię bum!”

Nie chciał nic powiedzieć, ale wyglądał widocznie bardzo groźnie, bo dziewczyna zawołała:

— O Boże, ależ to straszne! Niech pan powie, niechże pan powie…

— Co?

— Gdyby… gdyby ktoś mógł za nim pojechać. Gdyby mu tak ktoś powiedział, gdyby mu dał… Nie musiałby wtedy tego robić, rozumie pan? Gdyby ktoś do niego pojechał jeszcze dziś…

Prokop patrzał na jej zrozpaczone ręce, które zaciskały się i splatały.

— No więc ja pojadę, proszę pani — rzekł cicho. — Przypadkiem… mam w tamtych stronach pewną sprawę do załatwienia. Jeśli pani chce, ja…

Dziewczyna podniosła głowę.

— Naprawdę?! — zawołała radośnie. — Mógłby pan?

— Widzi pani, jestem jego starym przyjacielem — wyjaśnił Prokop. — Jeśli chce mu pani coś przekazać czy posłać, ja chętnie…

— Boże, jaki pan dobry! — westchnęła dziewczyna. Prokop z lekka się zarumienił.

— To drobiazg, proszę pani — protestował. — Przypadkiem mam wolny czas… i tak chciałem gdzieś pojechać, i w ogóle… — Zakłopotany machnął ręką. — Nie ma o czym mówić. Zrobię wszystko, co pani zechce.

Dziewczyna pokraśniała i szybko odwróciła wzrok.

— Sama nie wiem, jak panu dziękować — rzekła zmieszana. Przykro mi, że pan… Ale to takie ważne… A zresztą pan jest jego przyjacielem. Niech pan nie sądzi, że to ja…

Przemogła się i utkwiła w Prokopie jasne spojrzenie.

— Muszę mu coś posłać. Od kogoś innego. Nie mogę panu powiedzieć.

— Nie trzeba — szybko powiedział Prokop. — Oddam mu to, i sprawa załatwiona. Cieszę się, że mogę pani… że mogę mu… Zdaje się, że pada? — zapytał nieoczekiwanie, patrząc na jej zroszone futerko.

— Pada.

— To dobrze — stwierdził Prokop.

Myślał przy tym, jak by to było przyjemnie oprzeć rozpalone czoło na tym chłodnym futerku.

— Nie mam tego przy sobie — rzekła podnosząc się. — To będzie mała paczuszka. Gdyby pan mógł poczekać… Przyniosę ją panu za dwie godziny.

Prokop ukłonił się sztywno, bał się, że straci równowagę. W drzwiach odwróciła się i utkwiła w nim wzrok. — Do widzenia.

I już jej nie było.

Prokop usiadł i zamknął oczy. Kropelki deszczu na futerku, gęsta, mokra woalka. Matowy głos, zapach, niespokojne ręce w obcisłych, maleńkich rękawiczkach, chłodny zapach, jasne onieśmielające spojrzenie spod ślicznych, wyraźnych brwi. Ręce złożone na kolanach, miękki szelest spódniczki i te maleńkie rączki w obcisłych rękawiczkach. Zapach, niski, załamujący się głos, gładkie, pobladłe policzki.

.Prokop zagryzł drżące wargi. Smutna, zakłopotana i dzielna; Szarobłękitne oczy, oczy czyste i pełne światła. O Boże, Boże, jak ta woalka przywierała do jej warg! Prokop jęknął i otworzył oczy. „To dziewczyna Tomesza — pomyślał z głuchą wściekłością. — Wiedziała, gdzie wejść, nie jest tu pierwszy raz. Może tutaj… właśnie tutaj, w tym pokoju… — W niewysłowionej męce Prokop wbijał paznokcie w dłonie. — A ja, głupiec, ofiarowuję się, że pojadę do niego! Ja, dureń, ja zawiozę mu liścik! Co… co ona w ogóle mnie obchodzi?”

Przyszła mu nagle do głowy zbawienna myśl: „Ucieknę do domu, do swego laboratorium tam na górze. A ona niech sobie przychodzi! Niech sobie robi, co chce! Niech… niech sobie sama za nim jedzie… skoro… skoro… jej na tym zależy…”

Rozejrzał się po pokoju. Wzrok jego padł na rozrzuconą pościel, zawstydził się i pościelił łóżko, tak jak to zawsze robił w domu. Wydało mu się nie dość porządnie zaścielone, prześcielił więc, wyrównał, wygładził, po czym zaczął porządkować wszystko naokoło. Sprzątał, spróbował nawet malowniczo udrapować firanki, wreszcie usiadł z głową pękającą z bólu, z bolesnym uciskiem w piersi, i czekał.

V

Śniło mu się, że idzie przez wielki ogród warzywny; dokoła nic, tylko same główki kapusty, ale to nie kapusta, a głowy ludzkie, nieforemne, łyse, kaprawe, bełkocące, monstrualnie wodniste, trędowate i spuchnięte. Wyrastają na cienkich łodygach i pełzają po nich wstrętne, zielone gąsienice.

A oto przez pole biegnie ku niemu dziewczyna z woalką na twarzy. Unosi spódniczkę i przeskakuje przez ludzkie głowy. A spod każdej z nich wyrastają nagie, strasznie cienkie i owłosione ręce i wyciągają się ku jej nogom i spódniczce. Dziewczyna krzyczy, ogarnięta panicznym strachem, i podciąga spódniczkę coraz wyżej, ponad mocne kolana, odsłania białe nogi i usiłuje przeskoczyć te chwytające ręce. Prokop zamyka oczy, nie może znieść widoku jej białych, mocnych nóg i szaleje z przerażenia, że te główki kapusty zgwałcą dziewczynę. Rzuca się na ziemię i scyzorykiem ścina pierwszą główkę, a ta wydaje zwierzęcy jęk i zepsutymi zębami wgryza mu się w rękę. Teraz druga, trzecia. Jezu Chryste, kiedy on je wszystkie powycina, zanim poprzez całe to ogromne pole dotrze do dziewczyny, walczącej tam po drugiej stronie tego bezkresnego ogrodu? Jak szalony skacze i depce po tych potwornych głowach, rozdeptuje je, kopie. Nogi oplątują mu ich cienkie, czepliwe ręce, pada, coś go chwyta, szarpie, dusi — i wszystko znika. Znika w zawrotnym wirze.

I naraz blisko odzywa się matowy głos: „Przynoszę panu tę paczuszkę.” Zerwał się i otworzył oczy. Przed nim stoi dziewczyna z Hybszmonki, zezowata, ciężarna, z mokrym brzuchem i podaje mu coś zawiniętego w zmoczoną szmatę.

„To nie ona” — myśli z bolesnym skurczem serca Prokop i w tej samej chwili zjawia się przed nim chuda, smutna ekspedientka sklepowa, która drewnianymi drążkami rozciąga mu rękawiczki. „To nie ona” — broni się Prokop i widzi spuchnięte dziecko o krzywych nóżkach, które… które bezwstydnie mu się ofiarowuje.

„Precz!” — krzyczy Prokop i ukazuje mu się nagle konewka porzucona na środku zagonu zwiędłej i oblazłej ślimakami kapusty, i mimo jego wysiłków nie chce zniknąć.

Wtem cicho zadźwięczał dzwonek, jakby ptaszek zaćwierkał. Prokop rzucił się do drzwi i otworzył. Na progu stała dziewczyna w woalce, przyciskała do piersi paczuszkę i szybko oddychała.

— To pani — rzekł Prokop cicho i nie wiadomo czemu ogromnie wzruszony. Dziewczyna weszła ocierając się o niego ramieniem. Zapach, który go przy tym owionął, wprawił go w bolesne oszołomienie. Zatrzymała się na środku pokoju.

— Proszę, niech się pan nie gniewa — mówiła cicho, jakby z pośpiechem — że obarczam go taką misją. Przecież pan nawet nie wie, dlaczego ja… Jeśli to panu sprawia jakąś trudność…

— Pojadę — rzucił Prokop zachrypniętym głosem. Dziewczyna utkwiła w nim z bliska swoje poważne, czyste oczy.

— Niech pan nie myśli o mnie nic złego. Boję się tylko, żeby pan… żeby pana przyjaciel nie zrobił czegoś, co by komuś do śmierci nie dało spokoju. Mam do pana takie zaufanie! Pan go ocali, prawda?

— Jak najchętniej — powiedział Prokop jakimś nieswoim, rozedrganym głosem, ogarnięty nagłym zapałem. — Proszę Pani, ja… co tylko pani zechce… — Odwrócił wzrok. Bał się, że palnie jakieś głupstwo, zdawało mu się, że ona chyba słyszy, jak mu serce wali, i wstyd mu było własnej niezręczności.

Dziewczynie także udzieliło się jego zakłopotanie. Zaczerwieniła się okropnie i nie wiedziała, gdzie podziać oczy.

— Dziękuję, dziękuję panu — wyszeptała również jakoś: niepewnie, gniotąc w dłoniach zapieczętowany pakunek.

Zaległa cisza, która przyprawiła Prokopa o słodki, męczący zawrót głowy. Przebiegł go dreszcz, poczuł bowiem, że dziewczyna dyskretnie śledzi wyraz jego twarzy. A kiedy nagle obrócił ku niej wzrok, spostrzegł, że patrzy w ziemię i czeka, gotowa wytrzymać jego spojrzenie. Czuł, że powinien coś powiedzieć, żeby ratować sytuację, ale poruszał tylko wargami i drżał na całym ciele.

Wreszcie dziewczyna poruszyła ręką i wyszeptała:

— Ta paczuszka…

Prokop zapomniał w tej chwili, dlaczego ukrywa za plecami prawą rękę, i wyciągnął ją po grubą kopertę. Dziewczyna zbladła i cofnęła się o krok.

— Pan jest ranny! — zawołała. — Proszę pokazać! Prokop szybko schował rękę.

— To głupstwo — zapewniał skwapliwie. — To… to trochę mi się zaogniła… zaogniła taka ranka, wie pani?

Dziewczyna, blada jak chusta, syknęła, jakby to ona sama odczuwała ten ból.

— Czemu nie pójdzie pan do lekarza? — odezwała się wzburzona. — Pan nigdzie nie może jechać, ja… ja poślę kogo innego.

— Przecież to się już goi — bronił się Prokop, jakby chciano mu odebrać coś cennego. — Doprawdy, to już jest… prawie zupełnie w porządku, po prostu małe zadrapanie, a w ogóle to nonsens. Dlaczego miałbym nie jechać? A poza tym, w takiej sprawie… nie może pani posyłać obcego człowieka, nieprawdaż? Przecież to już nawet nie boli, proszę spojrzeć. — Pomachał prawą ręką.

Dziewczyna ściągnęła brwi, zdjęta gwałtownym współczuciem.

— Nie wolno panu jechać. Dlaczego mi pan tego nie powiedział? Ja… ja na to nie pozwolę! Ja nie chcę…

Prokopa ogarnęła rozpacz.

— Niech pani spojrzy — wybuchnął — to nic nie jest! Jestem przyzwyczajony do takich rzeczy. Niech pani spojrzy, o tu! — I pokazał jej lewą rękę, u której brakowało mu prawie całego małego palca, a staw wskazującego pogrubiała węzłowata blizna.

— To już taki zawód, rozumie pani?

Nie spostrzegł nawet, że dziewczynie wargi pobladły i że cofa się ze wzrokiem utkwionym w ogromną bliznę, biegnącą przez jego czoło od oka aż do włosów.

— ~ Trzask, prask, i po wszystkim. Jak na wojnie. Podnoszę się i biegnę dalej do ataku, rozumie pani? Nic nie może mi się stać. No, niech pani to da. — Wziął jej z ręki kopertę, podrzucił w górę i złapał. — Nie ma się o co martwić. Pojadę jak król. Wie pani, ja już dawno nigdzie nie byłem. Zna pani Amerykę?

Dziewczyna milczała, wpatrując się w niego spod ściągniętych brwi.

— Niech tam sobie opowiadają, że wynaleźli nowe teorie — plótł Prokop gorączkowo. — Zobaczy pani, ja im pokażę, niech tylko wyjdą moje obliczenia! Szkoda, że pani się na tym nie zna. Pani bym to objaśnił, pani tak, pani tak, ale jemu nie. Niech mu pani nie wierzy — nalegał — niech się pani ma na baczności. Pani jest taka ładna — dodał z entuzjazmem. — Tam na górze nigdy z nikim nie rozmawiam. To jest taki tylko barak z desek, wie pani? Haha, jak pani bała się tych główek! Ale ja pani nie pozwolę skrzywdzić, niech się pani nie boi. Niech się pani niczego nie boi. Nie pozwolę!

Spojrzała na niego oczyma rozszerzonymi przerażeniem.

— Pan przecież nie może jechać. Prokop posmutniał i stracił animusz.

— Nie, nie może pani zważać na to, co mówię. Gadałem głupstwa, prawda? Chodziło mi tylko o to, żeby pani nie myślała o tej ręce. Żeby się pani nie bała. To już minęło. — Przezwyciężył swoje podniecenie, zesztywniał i ściągnął chmurnie brwi, żeby się skoncentrować. — Oddam mu tę kopertę i powiem, że przysyła ją pewna panienka, którą zna. Czy tak będzie dobrze?

— Tak — powiedziała dziewczyna z wahaniem. — Ale pan przecież nie może…

Prokop zdobył się na błagalny uśmiech. Jego ciężka, pokryta bliznami twarz zrobiła się naraz piękna.

— Niech mi pani pozwoli — rzekł cicho — przecież to… to dla pani.

Dziewczyna zamrugała oczyma. Była tak wzruszona, że zbierało się jej niemal na płacz. Milcząc skinęła głową i podała mu rękę. Wyciągnął do niej swoją zniekształconą lewą dłoń. Przyjrzała się jej z zainteresowaniem i mocno uścisnęła.

— Bardzo, bardzo panu dziękuję — wyrzekła z pośpiechem. — Żegnam.

W drzwiach zatrzymała się, chcąc coś powiedzieć. Ściskała klamkę i czekała…

— Czy mam mu oddać… pozdrowienia? — spytał Prokop uśmiechając się krzywo.

— Nie — szepnęła i obrzuciła go szybkim spojrzeniem. — Do widzenia.

Drzwi się za nią zamknęły. Prokop patrzał na nie i zrobiło mu się naraz śmiertelnie ciężko i słabo, w głowie mu się kręciło i musiał wytężyć wszystkie siły, by zrobić jeden jedyny krok.

VI

Na dworcu wypadło mu czekać półtorej godziny. Usiadł na korytarzu i trząsł się z zimna. W zranionej ręce pulsował mu ostry ból. Zamykał oczy, ale wtedy zdawało mu się, że ta obolała ręka rośnie, że jest już duża jak głowa, jak tykwa, jak kocioł do gotowania bielizny i że w każdym jej punkcie boleśnie drga żywe mięso. Mdliło go przy tym tak, że niemal się dusił, a na czoło bez przerwy występował mu zimny pot. Bał się spojrzeć na brudne, zaplute i zabłocone kafle posadzki, żeby nie dostać torsji. Podniósł kołnierz i ogarniany z wolna bezgranicznym zobojętnieniem zapadł w półsen.

Śniło mu się, że jest znowu żołnierzem i że ranny leży w pustym polu. Gdzie… gdzie to wciąż jeszcze toczy się walka? Wtem zabrzmiał mu w uszach ostry dzwonek i ktoś zawołał: „Pociąg do Tynicy, Duchcova, Moldavy odchodzi z toru… proszę wsiadać!”

Teraz siedzi więc już w wagonie koło okna i czuje tak niepohamowaną radość, jakby kogoś nabrał albo komuś uciekł. Teraz, moi kochani, jadę sobie do Tynicy i nic nie może mnie już zatrzymać. Chichocze niemal z zadowolenia, wygodnie się rozparł w swoim kącie i z żywym zainteresowaniem przygląda się towarzyszom podróży. Naprzeciw niego siedzi jakiś krawczyk z cienką szyją, chuda czarna kobieta, dalej człowiek o jakiejś dziwnej twarzy, pozbawionej wyrazu. Obok Prokopa usadowił się bardzo tęgi mężczyzna, któremu brzuch w żaden sposób nie chce się zmieścić między nogami, i chyba jeszcze ktoś, ale to już nieważne. Prokop nie może wyglądać przez okno, bo dostaje zawrotu głowy. Ratata, ratata, ratata — wystukuje pociąg, wszystko brzęczy, stuka, trzęsie się w gorączce pośpiechu. Krawczykowi kiwa się głowa w prawo i w lewo, czarna kobieta dziwnie jakoś i sztywno podskakuje w miejscu, twarz pozbawiona wyrazu drga i miga jak złe zdjęcie na filmie. A gruby sąsiad to kupa galarety, która trzęsie się, huśta i podskakuje jakoś strasznie komicznie. „Tynica, Tynica, Ty-nica” — skanduje Prokop w rytm kół. Prędzej, prędzej!

Pociąg ogrzał się od tego pośpiechu, jest gorąco. Prokopa zalewa pot. Krawczyk ma teraz dwie głowy na dwóch cienkich szyjkach, obie trzęsą się i zderzają ze sobą z łoskotem. Czarna kobieta szyderczo i obraźliwie podskakuje na swoim miejscu. Specjalnie przybrała minę jak drewniana kukła. Twarz bez wyrazu zniknęła. Siedzi tam tułów z rękami martwo złożonymi na kolanach, ręce podskakują bezwładnie, ale tułów nie ma głowy.

Prokop zbiera wszystkie siły, żeby dobrze widzieć. Szczypie się w nogę, ale nic z tego, tułów nadal nie ma głowy i bezwładnie poddaje się wstrząsom pędzącego pociągu.

Prokopa ogarnia przemożny strach. Trąca łokciem sąsiada, ale ten trzęsie się galaretowato, a Prokopowi się zdaje, że to tłuste ciało wyśmiewa go bezgłośnym chichotem. Nie jest w stanie dłużej patrzeć. Odwraca się do okna, ale tam widzi naraz ludzką twarz. W pierwszej chwili nie zdaje sobie sprawy, co w niej jest tak zadziwiającego. Przygląda się jej wytrzeszczonymi oczyma i uświadamia sobie, że to jest drugi Prokop, który wlepia w niego wzrok z pełnym przerażenia zainteresowaniem. „Czego on chce? — przeląkł się Prokop. — Jezus Maria, czy ja nie zostawiłem tej paczuszki w mieszkaniu Tomesza?” Szybko obmacuje kieszenie i znajduje kopertę w kieszeni na piersi. Twarz w oknie uśmiechnęła się. Prokop poczuł ulgę. Odważył się nawet spojrzeć na bezgłowy tułów; no patrzcie tylko, ten człowiek naciągnął sobie na głowę „wiszący na wieszaku płaszcz i śpi pod nim. Prokop zrobiłby' to samo, ale się boi, żeby mu ktoś nie wyciągnął z kieszeni tej zapieczętowanej koperty. A jednak morzy go sen, jest nieludzko zmęczony, nigdy by nie uwierzył, że można być aż tak zmęczonym. Zasypia, otrząsa się otwierając szeroko oczy i znowu zapada w sen. Czarna pani ma jedną podskakującą głowę na ramieniu, a drugą przytrzymuje obiema rękami na kolanach. Co do krawczyka, to zamiast niego siedzi tylko puste, pozbawione ciała ubranie, z którego sterczy porcelanowy łebek. Prokop zasypia, ale nagle wyrywa się ze snu, z jakąś dziwną pewnością, że jest w Tynicy; może ktoś krzyknął, te nazwę na stacji, bo pociąg stoi.

Wyskoczył więc z wagonu i spostrzegł, że zapadł już wieczór. Na maleńkim migocącym światłami peronie widoczne były sylwetki dwóch czy trzech osób, dalej panowała obca, mglista ciemność.

Powiedziano Prokopowi, że do Tynicy musi jechać karetką pocztową, o ile jest w niej jeszcze miejsce. Karetka składała się z kozła i skrzyni na przesyłki pocztowe. Na koźle siedział już pocztowiec i jakiś pasażer.

— Weźcie mnie ze sobą do Tynicy — poprosił Prokop. Pocztowiec potrząsnął głową z niewypowiedzianym smutkiem.

— Nie da rady — odparł po chwili.

— Dlaczego… jak to?

— Nie ma już miejsca — rzekł tamten po namyśle. Prokopowi łzy napłynęły do oczu.

— A daleko tam piechotą? Pocztowiec namyślał się ze współczuciem.

— No, z godzinkę — powiedział.

— Ale ja… nie mogę iść pieszo! Ja do doktora Tomesza! — zaprotestował Prokop zgnębiony.

Pocztowiec coś rozważał.

— Wy… niby… pacjent?

— Mnie jest niedobrze — wymamrotał Prokop. Rzeczywiście trząsł się z zimna i osłabienia.

Pocztowiec pomyślał chwilę i pokręcił głową.

— No cóż, kiedy nie da rady — odezwał się w końcu.

— Ja się zmieszczę, ja… Gdyby był chociaż kawałek miejsca… ja…

Na koźle milczenie; tylko pocztowiec drapał się po brodzie, aż chrzęściło. Potem bez słowa zlazł na ziemię, pomajstrował coś przy uprzęży i milcząc odszedł w stronę dworca. Pasażer na koźle nawet się nie poruszył.

Prokop był tak wyczerpany, że musiał usiąść na przydrożnym kamieniu.

„Nie dojdę — pomyślał z rozpaczą. — Zostanę tutaj aż… aż…

Pocztowiec wracał z dworca niosąc pustą beczkę. Jakoś ją upchnął na platformie kozła i przyglądał jej się z uwagą.

— No to siadajcie tam — rzekł wreszcie. —Gdzie? — spytał Prokop.

— No, na koźle.

Prokop znalazł się na koźle w sposób tak nadprzyrodzony, jakby go tam wniosła jakaś nieziemska siła. Pocztowiec znowu pomajstrował coś przy rzemieniu, a teraz siedzi na beczułce, nogi zwisają mu w dół i bierze lejce.

— Hy — powiada. Koń nic. Tylko drgnął. Pocztowiec dorzucił jeszcze jakieś cienkie, gardłowe „r r r”. Koń machnął ogonem i głośno puścił wiatr.

— R r r!

Karetka pocztowa ruszyła. Prokop kurczowo uchwycił się niskiej poręczy. Czuł, że utrzymanie się na koźle przerasta jego siły.

— R r r!

Wydawało się, że ten wysoki, chrapliwy śpiew w jakiś sposób galwanizuje starą szkapę. Biegła utykając, podrzucała ogonem i za każdym krokiem puszczała głośne wiatry.

— Rr r r r r!

Jechali aleją bezlistnych drzew. Dokoła panowała głęboka ciemność, tylko latarnia rzucała na błotnistą drogę chwiejną smugę światła. Prokop zesztywniałymi palcami ściskał poręcz. Czuł, że nie panuje już nad własnym ciałem, że nie wolno mu zlecieć, że słabnie z każdą chwilą.

Jakieś oświetlone okno, aleja, czarne pole…

— R r r!

Koń wytrwale puszczał wiatry i kłusował, przebierając nogami ciężko i nienaturalnie, jakby już dawno był martwy.

Prokop z ukosa spojrzał na drugiego pasażera. Był to dziad z szyją okutaną szalem. Bez przerwy coś żuł, gryzł, przeżuwał i wypluwał.

Prokop przypomniał sobie, że gdzieś go już widział. To owa potworna twarz z jego snu, która zgrzytała spróchniałymi zębami, aż się kruszyły, i wypluwała je po kawałku. Było to straszne i niezwykłe.

— R r r!

Droga skręca, wije się w górę i znowu opada w dół. Jakaś zagroda, słychać szczekanie psa, drogą idzie człowiek i mówi: „Dobry wieczór.” Coraz więcej domków, znowu jadą pod górę. Karetka skręca, wysokie „rrr” urywa się nagle i koń staje.

— Tu mieszka doktor Tomesz — mówi pocztowiec. Prokop chciał coś powiedzieć, ale nie mógł. Chciał puścić poręcz, ale nie był w stanie tego zrobić, ponieważ palce zdrętwiały mu, zaciśnięte kurczowo.

— No, jesteśmy już na miejscu — mówi znowu pocztowiec. „Wolno, przeraźliwie wolno zsuwa się Prokop z kozła, trzęsąc sta na całym ciele. Machinalnie, jak przez sen otwiera furtkę i naciska dzwonek u drzwi. W środku zajadłe szczekanie i młody głos woła:

— Honzik, cicho!

Drzwi się otwierają, a Prokop, z trudem poruszając językiem, pyta:

— Pan doktor w domu?

Chwila ciszy, potem młody głos mówi:

— Niech pan wejdzie.

Prokop stoi w ciepłym pokoju. Na stole lampa, nakryte do kolacji, pachnie tu drzewem bukowym.

Starszy pan w okularach podsuniętych na czoło podnosi się od swego talerza, podchodzi do Prokopa i pyta:

— Cóż to panu dolega?

Jak przez mgłę przypomina sobie Prokop, po co tu przyszedł.

— Bo ja… — zaczyna. — Czy syn pana jest w domu? Starszy pan uważnie patrzy na Prokopa.

— Nie ma go. Co panu jest?

— Jurek… Jerzy — mamrocze Prokop. — Bo ja… jestem jego przyjacielem i przynoszą mu… mam mu oddać…

Szuka w kieszeni zapieczętowanej koperty.

— To… ważna sprawa i… i…

— Jurek jest w Pradze — przerwał mu starszy pan. — Człowieku, niechże pan przynajmniej usiądzie.

Prokop zdziwił się niezmiernie.

— Przecież mówił, że jedzie tutaj. Ja muszę mu oddać… Podłoga się pod nim zakołysała i zaczęła się przechylać.

— Anusiu, krzesło! — krzyknął starszy pan dziwnym głosem.

Prokop usłyszał jeszcze stłumiony krzyk i osunął się na ziemię. Zalała go wielka ciemność, a potem nie było już nic:

VII

Nie było nic, tylko od czasu do czasu mgła jak gdyby się rozdzierała, ukazywał się wzór tapety, rzeźbiony gzyms szafy, skraj firanki czy fragment sufitu. Albo też jakaś twarz pochylała się jakby nad otworem studni, ale rysów jej nie było widać. Coś się działo, czasami ktoś zwilżał rozpalone wargi albo podnosił bezwładne ciało, ale wszystko gubiło się w przepływających strzępach snu. Były tam krajobrazy, wzory dywanów, rachunki różniczkowe, kule ogniste, formuły chemiczne, jedynie czasem coś wypływało na powierzchnię i przez ułamek sekundy stawało się wyraźniejszym snem, by zaraz w następnej chwili rozpłynąć się w szerokim zalewie nieświadomości. Wreszcie nadeszła chwila, kiedy się obudził; zobaczył nad sobą ciepły, bezpieczny sufit ze sztukaterią, odnalazł własne wychudłe, martwe białe ręce na kwiaciastej kołdrze. Następnie odkrył krawędź łóżka, szafę i białe drzwi. Wszystko to było jakieś miłe, ciche i znajome. Nie miał pojęcia, gdzie się znajduje. Chciał o tym pomyśleć, ale miał okropnie słabą głowę, wszystko zaczęło mu się na powrót mieszać, zaniknął więc oczy i wypoczywał w biernym poczuciu słabości.

Drzwi skrzypnęły cichutko. Prokop otworzył oczy i usiadł na łóżku, jakby uniesiony jakąś siłą. I oto w drzwiach stoi dziewczyna, smukła jakaś i jasna, ma jaśniutkie oczy, ogromnie zdziwione, usta na wpół otwarte ze zdziwienia, a do piersi przyciska kawałek białego płótna. Znieruchomiała w zakłopotaniu, mruga długimi rzęsami, a jej różowy buziak zaczyna się niepewnie, nieśmiało uśmiechać.

Prokop zmarszczył czoło. Koniecznie chce coś powiedzieć, ale w głowie ma zupełną pustkę. Bezgłośnie porusza ustami i obserwuje dziewczynę surowym wzrokiem, usiłując coś sobie przypomnieć.

— Gúnúmai se anassa — spłynęło nagle bezwiednie z jego warg — heos ny tis é brotos essi? Ei men tis theos essi toi úranon euryn echúsin, Artemidi se ego ge, Dios kuré megaloio, eidos te magethos te fy'en t'anchista eiskó.

I dalej, wiersz za wierszem, płynęło boskie pozdrowienie, którym .Odyseusz powitał Nauzykaę: — Do kolan tobie się chylę, pani, czy boginią jesteś, czy śmiertelną? Jeśliś jest z bogów, co władają niebem szerokim, najbliżej mi się wydajesz podobna Artemidzie, córce wielkiego Dzeusa, z urody, wzrostu, postawy. Jeśli zaś jesteś z ludzi mieszkających na ziemi, trzykroć szczęśliwi ojciec twój i czcigodna matka, trzykroć szczęśliwi bracia. Zawsze im serca radością rozgrzewasz, gdy widzą, jak ich latorośl idzie w tan*.

Dziewczyna bez ruchu, jakby skamieniała, przysłuchiwała się temu pozdrowieniu, wygłaszanemu w obcej mowie, a na jej gładkim czole malowało się takie zmieszanie, jej oczy mrugały tak dziecinnie i z takim przestrachem, że Prokop podwoił zapał wyrzuconego przez fale na brzeg Odysa, sam nie bardzo rozumiejąc sens słów.

— Keinos d'au peri kéri makartatos! — wykrzykiwał pośpiesznie. — Lecz z całej duszy najszczęśliwszy ten, kto cię wprowadzi do swojego domu, gdy jego wiano przeważy. Nigdy moje oczy nie widziały takiej urody wśród śmiertelnych ani u męża, ani u niewiasty — zbożny lęk mnie przejmuje, gdy patrzę. Sebas m'echei eisoroónta.

Dziewczyna pokraśniała, jak gdyby rozumiejąc pozdrowienie greckiego bohatera. Słodkie, paraliżujące zmieszanie obezwładniło jej członki, a Prokop splatając ręce na kołdrze mówił, jak gdyby się modlił.

— Délo dé pote — ciągnął dalej z pośpiechem. — Widziałem kiedyś na Delos, przy ołtarzu Apollona młodą palmę wysokopienną — bo i tam zawędrowałem, a szły za mną wielkie tłumy i było to w drodze, na której miały mnie spotkać srogie niedole. Podobnie jak na owo drzewo patrzyłem długo w zdumieniu, albowiem jeszcze takie na ziemi nie wyrosło, tak ciebie, niewiasto, podziwiam cała duszą i lękam się podjąć za kolana. Ciężkie zmartwienie mnie trapi. Deidia d'ainos.

Tak, bał się ogromnie, ale i dziewczyna się bała i przyciskała do piersi białe płótno, nie spuszczając oczu z Prokopa, który gotował się, by wypowiedzieć do końca swoją mękę:

— Wczoraj, po dwudziestu dniach wyrwałem się morzu ciemnemu jak wino, a przez cały czas niosła mnie fala i nawałnica od wyspy Ogigii. Teraz rzuciło mnie tutaj bóstwo, może znów na jakąś niedolę, bo nie sadzę, żeby to już był koniec, z pewnością jeszcze niejedno bogowie mają w zanadrzu. — Prokop westchnął ciężko i uniósł straszliwie wychudłe ręce. — Alla, anass' eleaire! Lecz ulituj się, pani! Do ciebie pierwszej przychodzę po tylu mozołach, nie znam nikogo z ludzi, co zamieszkują to miasto i ten kraj. Pokaż mi gród, daj łachman jaki, bym się przyodział — może idąc tutaj wzięłaś zbędne zawijadło.

Twarz dziewczyny rozjaśniła się teraz, wilgotne wargi się rozchyliły. Wydawało się, że Nauzykaa przemówi, ale Prokop chciał jeszcze pobłogosławić ją za ów rumieniec lubego współczucia, którym pokraśniało jej liczko.

— Soi de theoi tosa daien, hosa tiesi sési menoinas. Niechaj bogowie dadzą ci wszystko, czego zapragniesz: Męża, dom i zgodność uczuć doskonałą. Albowiem nie masz nic lepszego ani bardziej cennego nad dom, w którym mąż i żona są we wszystkim jednej myśli — wielka zgryzota dla zazdrośników, dla życzliwych radość, a dla nich samych szczęście największe.

Ostatnie słowa Prokop wyszeptał już z trudem. Sam ledwo rozumiał, co mówi, słowa płynęły gładko i bez udziału woli z jakichś zakamarków pamięci: już chyba ze dwadzieścia lat minęło od chwili, kiedy jako tako uporał się ze słodką melodią szóstej pieśni. Sprawiało mu to niemal fizyczną ulgę, kiedy pozwalał tak swobodnie płynąć teraz wierszom.

W głowie robiło mu się jaśniej i lżej, czuł się niemal szczęśliwy, ogarnięty tą słodką, błogą słabością, i na wargach zadrżał mu pełen zakłopotania uśmiech. Dziewczyna też się uśmiechnęła, poruszyła się i rzekła:

— No tak. — Zrobiła krok naprzód i roześmiała się. — Cóż to pan opowiadał?

— Nie wiem — odparł Prokop niepewnie.

Nagle drzwi gwałtownie się otworzyły i do pokoju wpadło coś małego, kudłatego, kwiknęło radośnie i skoczyło na łóżko Prokopa.

— Honzik! — krzyknęła przestraszona dziewczyna. — A pójdziesz! — Ale psiak lizał już twarz Prokopa i w nieprzytomnej radości motał się w kołdrę.

Prokop uniósł rękę, by wytrzeć policzek, i z przerażeniem poczuł pod palcami zarost.

— Co… co to? — wyjąkał i zamilkł zdumiony.

Psiak szalał. Z zadziwiającą delikatnością chwytał zębami ręce Prokopa, piszczał, sapał, i masz ci los! — mokrą mordką dostał się aż do jego piersi.

— Honzik! — krzyczała dziewczyna. — Zupełnie zwariowałeś. Zostaw pana w spokoju! — Podbiegła do łóżka i wzięła psa na ręce. — O Boże, Honzik, ależ głuptas z ciebie!

— Niech go pani puści — poprosił Prokop.

— Przecież pana ręka boli — zaprotestowała dziewczyna z wielką powagą, przyciskając do piersi szamocącego się psiaka.

Prokop nie rozumiejąc spojrzał na swoją prawą rękę. Od dużego palca przez całą dłoń biegła szeroka blizna, pokryta świeżą, cienką, przyjemnie swędzącą skórką.

— Gdzie… gdzie ja jestem? — zdumiał się na głos.

— U nas — odrzekła tak spokojnie, jakby się to samo przez się rozumiało.

Prokopa jej odpowiedź całkowicie zadowoliła.

— U was — powtórzył z ulgą, chociaż nie miał zielonego pojęcia, co to oznacza.

— A jak długo?

— Dwudziesty dzień. I ciągle… — chciała coś jeszcze powiedzieć, ale urwała. — Honzik sypiał z panem — dodała prędko i zarumieniła się, nie wiadomo dlaczego, kołysząc psa jak małe dziecko — wie pan o tym?

— Nie wiem — rzekł Prokop. — Cóż to, czy ja spałem?

— Ciągle, już mógł się pan wyspać. — Postawiła psa na podłodze i zbliżyła się do łóżka. — Lepiej panu? Może pan czegoś chce? Prokop pokręcił głową — nie przychodziło mu do głowy nic, czego by mógł chcieć.

— Która godzina? — spytał z wahaniem.

— Dziesiąta. Nie wiem, co panu wolno jeść. Jak przyjdzie tatuś… tatuś się bardzo ucieszy… Podać panu co?

— Lusterko — rzekł Prokop z wahaniem.

Dziewczyna roześmiała się i wybiegła. Prokopowi szumiało w głowie; wysilał pamięć, ale ciągle wszystko mu się wymykało. Dziewczyna jest już z powrotem, coś mówi i podaje mu lusterko. Prokop chce podnieść rękę, ale Bóg raczy wiedzieć, dlaczego mu się to nie udaje. Dziewczyna wkłada mu rączkę lusterka między palce, ale lusterko spada na kołdrę. Dziewczyna zbladła i trochę czegoś niezadowolona przytrzymała mu sama lusterko przed oczyma.

Prokop patrzy i widzi zarośnięte policzki i prawie obcą twarz. Patrzy, nie może zrozumieć. I nagle wargi zaczynają mu drżeć.

— Niech się pan położy, niech się pan zaraz położy — nakazuje mu dziecinny głosik niemal płaczliwie i szybkie ręce podsuwają poduszkę.

Prokop osuwa się na wznak i zamyka oczy. „Chwilkę .tylko się zdrzemnę” — myśli sobie i zapada cudowna, głęboka cisza.

VIII

Ktoś pociągnął go za rękaw.

— No, no — mówi ów ktoś — dosyć już tego spania, dobrze?

Prokop otworzył oczy i zobaczył starszego pana. Ma różową cerę, białą brodę, okulary w złotej oprawie podsunięte na czoło i bardzo uważne spojrzenie.

— Niech się pan zbudzi, łaskawco — mówi. — Dosyć już tego spania, inaczej obudzi się pan na tamtym świecie.

Prokop marszcząc czoło badał mówiącego wzrokiem. Chciało mu się jeszcze spać.

— Czego pan chce? — rzekł wojowniczo. — Z kim… z kim mam zaszczyt?

Starszy pan wybuchnął śmiechem.

— Doktor Tomesz, do usług. Nie raczył mnie pan dotychczas zauważyć, co? Ale niech się pan tym nie przejmuje. Więc cóż, jak się mamy?

— Prokop — odezwał się chory ponuro.

— Tak, tak — mówił doktor z zadowoleniem. — A ja myślałem, że pan jest Śpiącą Królewną. A teraz, panie inżynierze — rzekł poważniejąc — musimy sobie pana obejrzeć. No, no, niech się pan nie krzywi. — Wyczarował mu spod pachy termometr i zarechotał z zadowoleniem: — Trzydzieści piąć, osiem. Człowieku, jest pan słaby jak mucha. Musimy pana nakarmić, co? Niech się pan nie rusza.

Prokop poczuł na piersiach gładką łysinę i chłodne ucho jeżdżące mu od jednego ramienia do drugiego, od brzucha do gardła, przy akompaniamencie zachęcających pomruków.

— No, cześć — rzekł wreszcie doktor i zsunął okulary na oczy. — Po prawej stronie lekki szmerek, no i serce. Ale wszystko będzie w porządku, prawda?

Pochylił się nad Prokopem i zaczął drapać go po głowie, jednocześnie podnosząc i zamykając mu palcem powieki.

— Nie spać już, zrozumiano? — mówił badając przy tym coś w jego źrenicach. — Dostaniemy książki i będziemy czytać. Zjemy coś sobie, wypijemy szklaneczkę wina i… Niech się pan nie rusza, nie ugryzę pana.

— Co mi jest? — spytał Prokop nieśmiało. Doktor wyprostował się.

— No, teraz już nic. Powiedzże pan, skąd się pan tu wziął?

— Gdzie — tutaj?

— Tu, w Tynicy. Pozbieraliśmy pana z podłogi i… Skąd pan przyjechał, człowieku?

— Nie wiem. Chyba z Pragi — usiłował sobie przypomnieć Prokop.

Doktor potrząsnął głową.

— Pociągiem z Pragi! Z zapaleniem opon mózgowych! Gdzieś pan miał rozum? Wie pan, co to jest?

— Co?

— Meningitis. W formie śpiączki. A do tego zapalenie płuc. Czterdzieści stopni, co? Z czymś takim nie wypuszcza się na wycieczki, przyjacielu. A wie pan, że… No, niech pan pokaże prawą rękę!

— To, to było tylko zadraśnięcie — bronił się Prokop.

— Ładne zadraśnięcie! Zakażenie krwi, rozumie pan? Jak już pan będzie zdrów, powiem panu, że był pan… że był pan osioł. Przepraszam — rzekł zły nie na żarty — to jeszcze za słabe słowo. Inteligentny człowiek, a nie wie, że nosi w sobie potrójny exitus. Jak pan się mógł w ogóle na nogach utrzymać?

— Nie wiem — szepnął Prokop zawstydzony.

Doktor miał ochotę wymyślać dalej, ale mruknął tylko i machnął ręką.

— A jak się pan czuje? — zaczął surowo. — Trochę głupio, co? Nic pan nie pamięta, a tutaj, tutaj — postukał się w czoło — trochę słabo, co?

Prokop milczał.

— A więc, panie inżynierze — huknął tubalnie doktor — nie przejmować się tym. Trochę to potrwa, rozumie pan? Nie wolno panu wysilać głowy. Nie myśleć. Wszystko wróci… pomalutku. To tylko przejściowe zaburzenia, lekka amencja, rozumie pan?

Doktor krzyczał, pocił się i irytował, jakby rozmawiał z głuchoniemym.

Prokop przyglądał mu się uważnie.

— A więc ja już zostanę niespełna rozumu? — zapytał spokojnie.

— Ale nie, nie — rozzłościł się doktor. — Wykluczone. Po prostu… przez pewien czas… zaburzenia pamięci, roztargnienie, wyczerpanie i tego rodzaju oznaki, rozumie pan? Zaburzenia w koordynacji, jasne? Odpoczynek. Spokój. Nic nie robić. Niech pan dziękuje Bogu, łaskawco, że pan przez to w ogóle przebrnął. Przebrnął — powtórzył po chwili i radośnie zatrąbił w chusteczkę do nosa. — Takiego przypadku jeszcze nie miałem, słyszy pan? Przyszedł pan tutaj w klasycznym delirium, rąbnął pan na ziemię i f mis, moje uszanowanie. Cóż miałem z panem robić? Do szpitala daleko, a dziewucha nad panem ten—tego, beczała… i w ogóle, przyszedł pan jako gość do Jurka, do syna, no nie? No więc żeśmy pana tu zostawili, rozumie pan? No, nam to nie przeszkadza. Ale takiego zabawnego gościa tom jeszcze nie widział. Dwadzieścia dni przespać, dziękuję! Kiedy ordynator krajał panu rękę, nawet się pan przebudzić nie raczył. Cichy pacjent, jak mi Bóg miły. No, wszystko jedno. Najważniejsze, że się pan z tego wykaraskał, przyjacielu. — Doktor głośno klepnął się w udo. — Niech pan już nie śpi, do diabła! Panie, hej, panie! Mógłby pan zasnąć na dobre, słyszy pan? Do wszystkich diabłów, musi pan się trochę przemóc! Dosyć tego, słyszy pan?

Prokop słabo przytaknął. Czuł, że jakaś zasłona zaciąga się miedzy nim a światem rzeczywistym, że wszystko się zaciera, mąci i cichnie.

— Andzia — usłyszał z dala zdenerwowany głos. — Wina! Przynieś wina!

Jakieś szybkie kroki, szmer rozmowy jakby pod wodą i chłodny smak wina spłynął mu do gardła. Otworzył oczy i zobaczył pochyloną nad nim dziewczynę.

— Nie wolno panu spać — mówi dziewczyna wzruszonym głosem, a jej długie rzęsy drgają jak serce, kiedy bije.

— Już nie będę — tłumaczy się Prokop pokornie.

— Bardzo bym o to prosił, łaskawco — tubalnym głosem rzucił doktor stojący koło łóżka. — Przyjedzie tu z miasta sławny lekarz na konsylium. Niech zobaczy, że my, małomiasteczkowi felczerzy, też coś niecoś potrafimy, no nie? Musi się pan gracko trzymać.

Z niezwykłą zręcznością podniósł Prokopa i wsunął mu poduszkę pod plecy.

— Teraz więc posiedzi pan sobie, a spanie odłożymy na po obiedzie, dobrze? Muszę iść do pacjentów. A ty, Andzia, siadaj tutaj i gadaj. Kiedy indziej gęba ci się nie zamyka, co? A jak by chciał zasnąć, zawołaj mnie. Już ja z nim sobie poradzę.

W drzwiach obrócił się i huknął:

— Ale cieszę się, rozumie pan? A więc uważać na siebie!

Prokop podniósł wzrok ku dziewczynie. Siedziała opodal, ręce złożyła na kolanach i za Boga nie wiedziała, o czym mówić. Tak, teraz podniosła głowę i rozchyliła usta. Posłuchajmy, co powie. Ale ona tymczasem zawstydziła się i zwiesiła głowę jeszcze niżej. Widać tylko długie rzęsy nad policzkami.

— Tatuś jest porywczy — odezwała się wreszcie. — On się tak przyzwyczaił krzyczeć… kłócić się… z pacjentami.

Temat się niestety wyczerpał. Jak na zawołanie znalazł się w jej palcach fartuszek, który długo i z wielkim zainteresowaniem składała, mrugając przy tym podwiniętymi rzęsami.

— Co to tak dzwoni? — zapytał po dłuższej chwili Prokop.

Zwróciła głowę ku oknu. Ma piękne, jasne włosy, które rzucają blask na jej czoło, i soczyste światełko na wilgotnych usteczkach.

— To krowy — mówi z ulgą. — Tam jest pański dwór, wie pan? Ten dom też należy do dziedzica. Tatuś ma konia i bryczkę… Nazywa się Frycek.

— Kto?

— Ten koń. Pan jeszcze nigdy nie był w Tynicy, prawda? Tutaj nic nie ma. Tylko drogi i pola… Dopóki żyła mamusia, było tu weselej. Przyjeżdżał do nas wtedy Jurek… Nie był już więcej niż rok. Posprzeczał się z tatusiem i… i nawet nie pisze. U nas nie wolno o nim mówić. Często go pan widuje?

Prokop zdecydowanie pokręcił głową. Dziewczyna westchnęła i zamyśliła się.

— On jest… sama nie wiem. Taki dziwny. Chodził tu tylko i rękami w kieszeniach i ziewał. Ja wiem, że tu nic nie ma, ale przecież… Tatuś też się cieszy, że pan został z nami — zakończyła nagle i trochę bez związku.

Gdzieś na dworze zapiał chrapliwie i śmiesznie mały kogucik. Naraz buchnął tam jakiś kurzy zgiełk, dobiegło pełne zdenerwowania ko — ko — ko i zwycięsko-piskliwe szczekanie psa. Dziewczyna zerwała się.

— Honzik goni kury! — Ale zaraz usiadła, zdecydowana zostawić kury ich własnemu losowi.

Panowała przyjemna, jasna cisza.

— Ja nie wiem, o czym mówić — rzekła po chwili z uroczą prostotą. — Poczytam panu gazetę, chce pan?

Prokop uśmiechnął się. Była już z powrotem z gazetą i bohatersko wzięła się do czytania artykułu wstępnego. Równowaga finansowa, budżet państwowy, otwarty kredyt… Miły, nieśmiały głosik spokojnie recytował te niesłychanie ważne rzeczy, a Prokopowi, który po prostu nie słuchał, było lepiej, niż gdyby głęboko spał.

IX

Teraz wolno już Prokopowi na godzinę dziennie wstawać z łóżka. Ciągle jednak jeszcze powłóczy nogami i, niestety, nie nadaje się do rozmowy. Mówcie do niego, co chcecie, przeważnie rzuca w odpowiedzi jakieś skąpe słowa i przeprasza nieśmiałym uśmiechem.

Na przykład w południe — jest dopiero początek kwietnia — siaduje w ogródku na ławce. Koło niego najeżony terier Honzik śmieje się całą gębą pod swymi mokrymi wąsami leśniczego, albowiem jest wyraźnie dumny z towarzyskiej roli, jaka mu przypadła, i z radości oblizuje się i mruży oczy, kiedy pokryta bliznami ręka Prokopa pogładzi go po ciepłej, kudłatej sierści.

O tej godzinie doktor wybiega zwykle z gabinetu, czapka jeździ mu na wszystkie strony po gładkiej łysinie, siada w kucki i sadzi warzywa. Grubymi, krótkimi palcami spulchnia grudki ziemi i z uwagą mości posłanie młodym pędom. Co chwila czegoś się irytuje i burczy. Wetknął gdzieś w zagon swoją fajkę i nie może jej znaleźć. Prokop podnosi się z miną detektywa (czyta bowiem w łóżku powieści kryminalne) i kieruje się prosto w stronę zagubionej fajki. Honzik wykorzystuje ten moment, aby się hałaśliwie otrząsnąć. O tej godzinie Anusia (tak bowiem chce, aby ją nazywano, w żadnym razie nie Andzia) podlewa grządki ojca. W prawej ręce niesie konewkę, lewą wiosłuje w powietrzu. Srebrny deszczyk z szumem spada na młodą ziemię, a jeśli gdzieś tam w pobliże przyplącze się Honzik, i jemu dostaje się na ogonek albo na głupią, wesołą mordkę. Piszczy wtedy przeraźliwie i szuka ratunku u Prokopa.

Całe rano schodzą się pacjenci. Chrząkają w poczekalni i w milczeniu rozmyślają każdy o swoich dolegliwościach. Czasami dobiega z gabinetu przeraźliwy krzyk, kiedy doktor wyrywa ząb jakiemuś wyrostkowi. Wtedy znowu Anusia w panice szuka schronienia u Prokopa; blada i prawie nieprzytomna, mruga z przerażeniem ślicznymi rzęsami i czeka, aż straszne wydarzenie dobiegnie końca. Wreszcie chłopak wybiega z przeciągłym wyciem, a Anusia niezręcznie jakoś tłumaczy swoje przewrażliwienie i tchórzostwo.

Co innego jednak, kiedy przed domem doktora zatrzyma się wóz wymoszczony słomą i dwóch chłopców ostrożnie wnosi po schodkach ciężko rannego człowieka. Ma rozerwaną rękę albo złamaną nogę, albo głowę zmiażdżoną kopytem. Zimny pot spływa mu po trupio bladym czole, i chory cicho, powstrzymując się bohatersko, jęczy. Na cały dom pada tragiczna cisza. Gruba wesoła służąca chodzi na palcach. Anusia ma pełne oczy łez i ręce się jej trzęsą. Doktor wpada do kuchni, krzyczy, żeby mu dać rumu, wina albo wody, i zdwojoną szorstkością maskuje bolesne współczucie. A potem przez cały dzień nie odzywa się do nikogo, jest wściekły i trzaska drzwiami.

Ale zdarza się także wielkie święto, uroczysty doroczny jarmark wiejskiego lekarza: szczepienie dzieci. Setki matek kołyszą swoje płaczące, rozwrzeszczane i śpiące tobołki, jest ich pełen gabinet, korytarz, kuchnia i ogródek; Anusia biega jak szalona. Chciałaby niańczyć, lulać i przewijać wszystkie te bezzębne, zaryczane dzieciaki w gwałtownym przypływie cybelijskiego macierzyństwa. I staremu doktorowi uroczyściej jakoś błyszczy łysina, od rana chodzi bez okularów, żeby nie przestraszyć tych berbeci, a oczy świecą mu ze zmęczenia i radości.

Kiedy indziej znowu wśród nocy zadźwięczy nagle nerwowo dzwonek. Potem słychać w drzwiach jakieś głosy, doktor klnie, a stangret Józef musi zaprzęgać. Gdzieś we wsi za oświetlonym okienkiem przychodzi na świat nowy człowiek. Doktor wraca dopiero nad ranem, zmęczony, ale kontent, i na dziesięć kroków zalatuje od niego karbolem. Ale takiego lubi go Anusia najbardziej.

Są tu poza tym jeszcze inne osoby: gruba, rozchichotana Nanda w kuchni, która przez cały dzień śpiewa, pobrzękuje naczyniami i pokłada się ze śmiechu. Dalej poważny stangret Józef z obwisłym wąsem, historyk. Ciągle czyta książki historyczne i lubi opowiadać na przykład o wojnach husyckich albo o pełnej tajemnic przeszłości okolicy. Dalej dworski ogrodnik, okropny babiarz, który codziennie zagląda do ogródka doktora, szczepi mu róże, ścina krzewy i doprowadza Nandę do niebezpiecznych ataków śmiechu. Dalej wspomniany już kudłaty, wesoły Honzik, który nie odstępuje Prokopa, łapie pchły, goni kury i przepada za jazdą na koźle doktorskiej bryczki. Fryc to stara szkapa, trochę posiwiała, przyjaciel królików, mądre i dobrotliwe konisko; pogłaskać jego ciepłe, wrażliwe chrapy — to po prostu największa w świecie przyjemność.

Dalej czerwonogęby praktykant ze dworu, zakochany w Anusi, która do spółki z Nandą bezlitośnie sobie z niego pokpiwa. Rządca dworski, stary szczwany lis i złodziej, który przychodzi do doktora na szachy. Doktor irytuje się, złości i przegrywa. No i inne miejscowe osobistości, a wśród nich niesamowicie nudny i rozpolitykowany geometra, zanudzający Prokopa z racji rzekomego koleżeństwa.

Prokop dużo czyta albo udaje, że czyta. Jego pokryta bliznami, grubo ciosana twarz nie mówi wiele, a już najmniej o toczącej się w nim rozpaczliwej, skrytej walce z nadwerężoną pamięcią. Najbardziej ucierpiała ona, jeśli chodzi o ostatnie łata pracy. Najprostsze wzory i procesy gdzieś się ulotniły. Na marginesach książek Prokop wypisuje urywki formułek, które wynurzają mu się z pamięci, kiedy najmniej o nich myśli. Potem idzie zagrać z Anusią w bilard. Jest to bowiem gra, przy której się wiele nie mówi. I Anusi udziela się jego ciężka, nieprzenikniona powaga. Gra w skupieniu, celuje, surowo marszcząc brwi, ale kiedy kula trafia właśnie gdzie indziej, otwiera usta ze zdziwienia i wilgotnym języczkiem wskazuje jej właściwą drogę.

Wieczory w kręgu lampy. Najwięcej mówi doktor, zapalony przyrodoznawca bez większych wiadomości. Frapują go zwłaszcza najnowsze problemy świata: radioaktywność, przestrzeń nieskończona, elektryczność, teoria względności, przewodnictwo materii i wiek ludzkości.

Jest zagorzałym materialistą i właśnie dlatego odczuwa cudowną, tajemniczą grozę spraw niepoznawalnych. Czasami Prokop nie może się powstrzymać i krytykuje büchnerowską naiwność jego poglądów. Starszy pan słucha wtedy po prostu z nabożeństwem i nabiera dla Prokopa niezmiernego szacunku, zwłaszcza kiedy przestaje rozumieć jego wywody, na przykład o potencjale rezonansu albo o teorii kwantów.

Anusia — ta po prostu siedzi opierając bródkę o stół. Jest wprawdzie na tę pozycję trochę za duża, ale widać od śmierci matki przestała dorastać. Bez mrugnięcia okiem przenosi wzrok z ojca na Prokopa i z powrotem.

A noce, noce są rozległe i spokojne jak wszędzie na wsi. Czasem zadzwonią łańcuchem krowy, czasem blisko lub daleko rozszczekają się psy, niebo przetnie smuga spadającej gwiazdy, wiosenny deszcz zaszumi w ogrodzie albo srebrnym dźwiękiem uderzy kropla skapująca z samotnej studni.

Czysty, głęboki chłód wionie otwartym oknem i człowiek zasypia błogosławionym snem bez widziadeł.

X

No tak, było lepiej. Dzień po dniu Prokop wracał pomału do zdrowia. Głowę miał jeszcze słabą i ciągle zdawało mu się, że śni. Nie pozostawało nic innego, jak podziękować doktorowi i ruszyć w swoją drogę. Chciał to zakomunikować pewnego dnia po kolacji, ale akurat wszyscy milczeli jak zaklęci. Potem zaś doktor wziął Prokopa pod ramię i zaprowadził do swego gabinetu. Mówił o tym i o owym, w końcu z pełną zakłopotania szorstkością oświadczył, że Prokop nie musi wyjeżdżać, niech lepiej odpoczywa, że nie jest jeszcze całkiem w porządku, że w ogóle ma tu zostać, i basta. Prokop bronił się niepewnie. Fakt, że nie był jeszcze w formie i że się tu trochę rozkaprysił. Jednym słowem, nie było na razie mowy o wyjeździe.

Po południu zwykle zamykał się doktor w gabinecie.

— Niech pan kiedy do mnie zajrzy, dobrze? — zaproponował Prokopowi mimochodem.

Tak więc Prokop zastał go tam wśród niezliczonych flaszeczek, tygielków i proszków.

— Widzi pan, tu na miejscu nie ma apteki — wyjaśnił doktor. — Sam muszę robić lekarstwa.

I trzęsącymi się, grubymi palcami rozważał jakiś proszek na maleńkiej, ręcznej wadze. Rękę miał niepewną, szalki mu się kołysały i spadały; starszy pan irytował się, sapał i drobne kropelki potu występowały mu na nosie.

— Nie widzę dobrze — usprawiedliwiał starczą niezręczność swych palców.

Prokop przyglądał się chwilę, a potem bez słowa wziął mu wagę z ręki. Szu, szu — i proszek był rozważony co do miligrama. A potem drugi i trzeci. Czułe szalki tylko tańczyły w palcach Prokopa.

— No, no — zdumiewał się doktor i z podziwem śledził ręce Prokopa, spracowane, żylaste, o zgrubiałych stawach, połamanych paznokciach, z krótkimi kikutami zamiast kilku palców.

— Ależ ma pan smykałkę w tych rękach!

Po chwili Prokop ucierał już jakąś maść, odliczał krople i podgrzewał probówki. Doktor promieniał i naklejał etykiety. W pół godziny wszystkie lekarstwa były gotowe i jeszcze zostało pełno proszków na zapas. Po kilku zaś dniach Prokop już biegle odczytywał recepty doktora i bez słowa pełnił funkcje jego aptekarza. W porządku.

Kiedyś pod wieczór doktor grzebał właśnie w jakiejś spulchnionej grządce w ogrodzie. Nagle domem wstrząsnął straszny huk i z brzękiem posypały się szyby z okien. Doktor wpadł do domu i na korytarzu zderzył się z przerażoną Anusią.

— Co się stało?!

— Nie wiem — wykrztusiła z trudem dziewczyna. — To w gabinecie…

Doktor pobiegł do gabinetu i ujrzał Prokopa na czworakach, zbierającego z podłogi papiery i skorupy.

— Co pan tu robił?! — wrzasnął doktor.

— Nic — rzekł Prokop i podniósł się z miną winowajcy. — Pękła mi probówka.

— Ale co u wszystkich diabłów… — piorunował doktor i nagle urwał.

Z lewej ręki Prokopa ciurkiem ściekała krew.

— Co to, palec panu urwało?

— Po prostu zadraśnięcie — tłumaczył się Prokop, chowając lewą dłoń za siebie.

— Niech no pan pokaże! — krzyknął doktor i pociągnął Prokopa do okna.

Pół palca zwisało na kawałku skóry. Doktor rzucił się do szafy po nożyczki i w otwartych drzwiach zobaczył kredowo bladą twarz Anusi.

— Czego tu chcesz?! — huknął. — Marsz stąd!

Anusią nie poruszyła się nawet. Przyciskała ręce do piersi, a jej wygląd wyraźnie zapowiadał, że za chwilę zemdleje.

Doktor wrócił do Prokopa. Przez chwilę manipulował kawałkiem waty, a potem szczęknęły nożyczki.

— Światło! — krzyknął na Anusię. Skoczyła do kontaktu i zapaliła światło.

— Nie stercz tutaj! — zagrzmiał starszy pan przemywając igłę w benzynie. — Co tu masz do roboty? Podaj nici.

Anusia podbiegła do szafy i podała mu ampułkę z nićmi.

— A teraz uciekaj!

Dziewczyna spojrzała na plecy Prokopa i zrobiła coś wręcz przeciwnego. Podeszła bliżej, obiema dłońmi chwyciła tę zranioną rękę i przytrzymała ją. Doktor mył właśnie ręce. Obrócił się do Anusi i chciał wybuchnąć, ale zamiast tego mruknął:

— No to trzymaj mocno, bliżej światła.

Anusią przymknęła oczy i trzymała. Nie było słychać nic poza sapaniem doktora; odważyła się podnieść oczy. Nisko, tam gdzie manipulował ojciec, znajdowało się coś krwawego i wstrętnego. Szybko spojrzała na Prokopa. Odwrócił twarz, a powieki drgały mu z bólu. Anusia skamieniała, przełykała łzy i robiło się jej słabo. Tymczasem ręka Prokopa stawała się coraz większa. Dużo waty, gazy i chyba z kilometr bandaża; powstało z tego coś ogromnego i białego. Anusia drżała, kolana jej się trzęsły, zdawało się jej, że ta operacja nigdy się nie skończy. Naraz zakręciło się jej w głowie, a potem usłyszała g]os ojca:

— Masz, wypij to prędko!

Otworzyła oczy i zobaczyła, że siedzi w fotelu lekarskim, że ojciec podaje jej szklaneczkę jakiegoś płynu, a za nim stoi Prokop, uśmiecha się i trzyma przy piersi obandażowaną rękę wyglądającą jak ogromny pąk kwiatu.

— No, wypijże — nalegał doktor. Był to piekielnie mocny koniak.

— A teraz pan — powiedział doktor i podał szklankę Prokopowi.

Prokop był blady i z desperacją czekał na burze wymysłów. W końcu napił się sam doktor, odkaszlnął i huknął:

— No więc, co pan tu właściwie wyrabiał?!

— Doświadczenie — odparł Prokop z krzywym uśmiechem winowajcy.

— Co? Jakie doświadczenie? Z czym?

— Tak sobie. Chciałem tylko… tylko zobaczyć, czy można zrobić coś z chlorkiem potasu.

— Co zrobić?

— Materiał wybuchowy — szepnął Prokop z miną skruszonego grzesznika.

Doktor podniósł wzrok na jego zabandażowaną rękę.

— A to się panu udało! Rękę mogło panu urwać. Boli? Ale dobrze panu tak, należało się to panu — perorował krwiożerczo.

— Ależ, tatusiu — odezwała się Anusia — daj teraz spokój!

— A ty co tu masz do gadania? — warknął doktor i pogładził ją dłonią cuchnącą karbolem i jodoformem.

Odtąd klucz od gabinetu nosił doktor przy sobie.

Prokop sprowadził sobie pakę książek naukowych, chodził z ręką na temblaku i całymi dniami studiował.

Kwitną już czereśnie, lepkie, młode listki migocą w słońcu, złote lilie rozwierają ciężkie pąki.

Po ogródku spaceruje Anusia z jakąś tłuściochą-koleżanką, trzymają się wpół i chichoczą. Teraz zbliżyły ku sobie różowe buziaki. Coś sobie szepczą, czerwienieją ze śmiechu i zaczynają się całować.

Po latach Prokop odczuwa znowu fizyczną rozkosz. Ze zwierzęcą radością pławi się w słońcu, przymyka oczy i wsłuchuje się w tętno własnego ciała. Wzdycha i siada do pracy. Ale ma ochotę biegać, wałęsać się daleko po okolicy i oddaje się cały gwałtownej radości oddychania.

Czasami w domu lub w ogrodzie spotyka Anusię i próbuje rozmawiać. Anusia zerka na niego spod oka i nie wie, o czyni mówić. Prokop także nie wie i przybiera mrukliwy ton.

Jednym słowem, jest mu lepiej, ale w każdym razie czuje się pewniej, kiedy jest sam.

Ucząc się uświadomił sobie, że ma ogromne zaległości. Nauka poszła już dużo dalej, w innym kierunku. Często musiał uczyć się na nowo. Głównie zaś bał się myśleć o swojej własnej pracy, tam bowiem — czuł to — najbardziej wszystko mu się rwało. Pracował jak szalony albo też marzył. Marzył o nowych metodach doświadczalnych, ale jednocześnie pociągały go śmiałe kalkulacje teoretyczne. Wściekał się sam na siebie, kiedy jego ciężki mózg nie był w stanie rozszczepić cieniutkiego włoska jakiegoś problemu. Zdawał sobie sprawę, że jego laboratoryjna „chemia destrukcyjna” otwiera najdziwaczniejsze perspektywy dla teorii materii. Wpadał na nieoczekiwane skojarzenia, ale zaraz sam niszczył je swoim zbyt ciężkim roztrząsaniem.

Zniechęcony rzucał wszystko, żeby zagłębić się w jakimś głupim romansidle. Ale i tam prześladowało go jego szaleństwo. Zamiast słów odczytywał same symbole chemiczne. Były to zwariowane jakieś, pełne nieznanych dotąd pierwiastków wzory, które nie dawały mu spokoju nawet we śnie.

XI

Tej nocy śniło mu się, że studiuje niesłychanie uczony artykuł w „The Chemist”. Zatrzymał się nad wzorem An-Ka i nie mógł sobie z nim dać rady. Zastanawiał się, gryzł palce i naraz zrozumiał, że to znaczy. Anka.

A oto i ona, jest tu właśnie i śmieje się z niego założywszy ramiona pod głowę. Podszedł do niej, chwycił ją obiema rękami, zaczął całować i gryźć jej usta. Anusia broni się dziko łokciami i kolanami, a on trzyma ją brutalnie jedną ręką, drugą zaś szarpie na niej suknię w długie strzępy. Już wyczuwa dłońmi jej młode ciało. Anusia szamoce się dziko, włosy opadły jej na oczy, teraz, teraz słabnie nagle i wiotczeje. Prokop rzuca się do niej, ale jego ręce natrafiają tylko na długie szmaty i bandaże. Szarpie je, rwie, chce się z nich wymotać — i budzi się.

Było mu ogromnie wstyd za ten sen. Ubrał się cicho, siadł przy oknie i czekał świtu.

Nie ma granicy między nocą a dniem. Jedynie niebo blednie leciutko, a przestworzem leci sygnał; nie jest to światło ani dźwięk, ale rozkazuje przyrodzie: Zbudź się! Ranek nastał jeszcze wśród nocy. Rozkrzyczały się koguty, poruszyły się zwierzęta w stajniach. Niebo blednie, staje się perłowe, rozpala się i lekko zaróżawia. Pierwszy czerwony promień wystrzelił na wschodzie, „pi, pi, świr, świr, pi, pi” — krzyczą ptaki, pierwszy człowiek wolnym krokiem idzie do roboty.

I młody uczony siadł do dzieła. Długo gryzł obsadkę, zanim zdecydował się napisać pierwsze słowo, będzie to bowiem wielka rzecz: podsumowanie doświadczeń i rozmyślań dwunastu lat, praca prawdziwie okupiona krwią. Będzie to oczywiście jedynie szkic, a może raczej jakaś filozofia fizyki albo poemat, albo wyznanie wiary. Będzie to obraz świata zbudowany z cyfr i równań. Te astronomiczne cyfry wyznaczają jednak coś innego niż odległość firmamentu od ziemi, obliczają kruchość i rozpad materii. Wszystko, co istnieje, to stężały, wyczekujący materiał wybuchowy, ale jakikolwiek byłby współczynnik jego biernego oporu, jest on jedynie nieznacznym ułamkiem siły jego wybuchu.

Wszystko, co się dzieje: obieg gwiazd, praca tellurium, wszelka entropia, całe pośpieszne, nienasycone życie — wszystko to jedynie powierzchownie, niewidocznie i w sposób niewymierny wiąże siłę wybuchową, której na imię materia. Wiedzcie więc, że te pęta, które ją krępują, to jedynie pajęczyna na członkach śpiącego olbrzyma. Dajcie mu siłę, by ją rozerwał, a strząśnie skorupę ziemską i rzuci Jowisza na Saturna. A ty, ludzkości, jesteś jedynie jaskółką, która mozolnie uwiła sobie gniazdko pod okapem kosmicznej prochowni. Świergotem witasz wschód słońca, podczas kiedy pod tobą w ogromnych beczkach bezgłośnie dudni straszliwy potencjał eksplozji…

Tego wszystkiego Prokop oczywiście nie pisał. Była to jedynie utajona melodia, uskrzydlająca ciężkie zdania fachowego elaboratu. Więcej fantazji kryło się dla niego w suchej formułce, więcej olśniewającego piękna w prostych cyfrach. I tak pisał ten swój poemat znaków i liczb okropnym żargonem uczonych słów.

Na śniadanie się nie zjawił. Przyszła więc Anusia i przyniosła mu mleko. Podziękował jej, przypomniał sobie przy tym swój sen i jakoś nie zdobył się na to, by na nią spojrzeć. Uparcie patrzał w kąt i Bóg raczy wiedzieć, jak mimo to mógł widzieć każdy złoty włosek na jej obnażonych ramionach; nigdy tak dokładnie tego nie widział.

Anusia stała obok.

— Będzie pan pisał? — spytała niepewnie.

— Będę — mruknął i pomyślał przy tym, co by też powiedziała, gdyby tak oparł głowę na jej piersi.

— Cały dzień?

— Cały dzień.

Na pewno cofnęłaby się dotknięta do żywego; ale piersi ma twarde i małe i pewnie wcale o tym nie wie. Zresztą, co go to obchodzi.

— Chciałby pan czegoś?

— Nie, nic.

Zupełna głupota. Chciałby ugryźć ją w ramię, czy co? Kobieta nigdy nie wie, jak człowiekowi przeszkadza. Anusia wzruszyła ramionami, trochę urażona.

— Niech będzie i tak. — I wyszła.

Wstał i zaczął przechadzać się po pokoju. Był zły na siebie i na nią, a przede wszystkim nie chciało mu się już pisać. Usiłował zebrać myśli, ale jakoś mu to nie szło. Zły chodził od ściany do ściany z regularnością wahadła. Godzinę, dwie godziny. Na dole pobrzękują talerze, nakrywa się do obiadu. Znowu zasiadł do swoich papierów i oparł głowę na dłoniach. Po chwili weszła służąca, przyniosła mu obiad.

Odesłał jedzenie prawie nie tknięte i wściekły rzucił się na łóżko. To jasne, że mają go już dosyć, że i on ma tego wszystkiego po uszy i że najwyższy czas stąd wyjechać. Tak, zaraz jutro. Zaczął snuć jakieś plany w związku ze swoją przyszłą pracą, nie wiadomo dlaczego było mu czegoś wstyd, ogarnął go smutek i z tego wszystkiego usnął w końcu jak zabity.

Zbudził się późnym popołudniem z duszą zabagnioną i ciałem zgnuśniałym i rozleniwionym. Obijał się po pokoju, ziewał i złościł się bezmyślnie.

Zapadł mrok, ale Prokop nie zapalił nawet światła. Służąca przyniosła mu kolację. Pozwolił, żeby wszystko wystygło, i nasłuchiwał, co się dzieje na dole. Podzwaniały widelce, doktor burczał, a po kolacji dziwnie jakoś prędko trzasnął drzwiami swego pokoju.

Cisza.

Pewny, że nikogo już nie spotka, Prokop zszedł do ogrodu. Była ciepła, jasna noc.

Kwitną już bzy i jaśminy. Bootes szeroko rozwiera na niebie swe gwiaździste ramiona, dokoła cisza, spotęgowana dalekim szczekaniem psów.

O kamienny murek w ogrodzie opiera się coś jasnego. Naturalnie, to Anusia.

— Ładnie, prawda? — mówi Prokop, żeby w ogóle coś powiedzieć, i opiera się o murek obok niej. Anusia milczy, odwraca twarz i tylko jej ramiona drgają jakoś niespokojnie i podejrzanie.

— To jest Bootes — mruknął Prokop uprzejmie — a nad nim Smok i Cefeusz, a tam dalej Kasjopea, te cztery gwiazdki obok siebie. Ale musi pani spojrzeć wyżej.

Anusia odwraca się i rozmazuje coś około oczu.

— Tam, ta jasna gwiazda — mówi Prokop z wahaniem — to Polluks, beta geminorum. Niech się pani na mnie nie gniewa. Wydałem się pani niegrzeczny, prawda? Ja… widzi pani… miałem zmartwienie. Niech pani na to nie zwraca uwagi.

Anusia westchnęła głęboko.

— A co to jest… o tam? — przemówiła cichym, drżącym głosikiem. — Ta najjaśniejsza gwiazda u dołu?

.— To Syriusz w konstelacji Wielkiego Psa. Nazywają go także Wega albo Psia Gwiazda. O, teraz spadła gwiazda. Widziała pani?

— Widziałam. Dlaczego rano był pan na mnie zły?

— Nie byłem zły. Jestem może… czasem… trochę szorstki, ale, widzi pani, ja miałem ciężkie życie, zbyt ciężkie, ciągle sam… jak na takim wysuniętym samotnym posterunku. Nie umiem nawet mówić porządnie. Chciałem dzisiaj… dzisiaj napisać coś ładnego… taką naukową modlitwę, żeby ją każdy rozumiał; myślałem, że… że ją pani przeczyta. I widzi pani, wszystko we mnie wyschło, człowiek wstydzi się już do czegoś zapalić, jakby to była słabość. Albo powiedzieć coś o sobie. Jakbym był pokryty skorupą, rozumie pani? Ja już siwieję.

— Ależ panu z tym do twarzy — szepnęła Anusia. Prokopa zaskoczyło takie ujęcie sprawy.

— No, wie pani, przyjemne to nie jest. Byłby już czas zbierać plony. Co by kto inny zrobił mając moją wiedzę! A ja nie mam z tego wszystkiego nic, nic, nic. Jestem tylko… „berühmt” i „cél?bre” i „highly esteemed”; nikt nawet nie wie u nas o tym. Zdaje mi się, że moje teorie są dosyć kiepskie; nie mam głowy teoretyka. Ale to, co wynalazłem, nie jest bez znaczenia. Moje egzotermiczne materiały wybuchowe… diagramy… i eksplozje atomów… mają swoją wartość. A opublikowałem zaledwie dziesiątą część tego, co wiem. Co by z tym zrobił kto inny! Ja już… nawet nie rozumiem tych ich teorii. Takie są subtelne, takie uduchowione… Mnie to tylko wprowadza w błąd. Ja jestem chłop. Podsuńcie mi pod nos jakąś substancję, a ja niemal węchem wyczuję, co się z niej da zrobić. Ale zrozumieć, jakie będą tego konsekwencje teoretyczne i filozoficzne… tego nie potrafię. Ja znam… tylko fakty. Ja je tworzę, to są moje fakty, rozumie pani? A przecież… przecież… wyczuwam za nimi jakąś prawdę. Ogromną, powszechną prawdę, która wszystko wywróci… kiedy wybuchnie. Ale ta wielka prawda kryje się za faktami, a nie za słowami. I dlatego, dlatego musisz je mieć! Choćby ci miało obie ręce urwać!

Anusia oparta o kamienny murek ledwo oddychała. Nigdy jeszcze ten ponury dziwak tyle nie mówił, zwłaszcza o sobie. Z trudem znajdował słowa, ponosiła go duma, a jednocześnie w głosie jego przebijały nieśmiałość i zmęczenie. Ale gdyby nawet mówił o całkach i różniczkach, Anusia i tak rozumiała, że rozgrywa się przed nią coś bardzo intymnego i pełnego ludzkiej goryczy.

— Ale najgorsze z tego wszystkiego, najgorsze… — ciągnął głucho Prokop. — Czasami, a szczególnie teraz to… to właśnie wydaje mi się głupie… i bez sensu. I ta ostateczna prawda… I w ogóle wszystko. Nigdy przedtem nie przyszło mi to na myśl. Po co? W jakim celu? Może rozsądniej jest poddać się? Po prostu poddać się temu… temu wszystkiemu — zatoczył ręką krąg, jakby ukazując wszystko dokoła. — Po prostu życiu. Człowiek nie powinien być szczęśliwy; to go rozkleja, rozumie pani? Wszystko wydaje mu się niepotrzebne, małe… i bez sensu. Najwięcej… najwięcej może człowiek zdziałać z rozpaczy. Z tęsknoty, z samotności, z desperacji. Ponieważ wszystkiego mu mało. Ja pracowałem jak wariat. Ale tutaj, tutaj zacząłem być szczęśliwy. Tu zrozumiałem, że może… jest coś lepszego niż myślenie. Tu człowiek tylko żyje i widzi, że to wielka rzecz… tylko żyć. Jak pani Honzik, jak kot, jak kura. Każde zwierzę to potrafi… A mnie się to wydaje czymś tak wielkim, jakbym dotąd wcale nie żył. I tak po raz drugi straciłem dwanaście lat.

Jego pokaleczona, Bóg wie ile razy zszywana ręka drżała na murku.

Anusia milczy, nawet po ciemku widać jej długie rzęsy; łokciami wspiera się o kamienne ogrodzenie i mruga oczyma, wpatrzona w gwiazdy.

Coś zaszeleściło w krzakach i Anusia przestraszyła się tak, że jakaś siła pchnęła ją aż na ramię Prokopa.

— Co to?

— Nic, chyba kuna; idzie sobie pewnie do dworu na kurczęta.

Anusia znieruchomiała. Jej młoda, twarda pierś opiera się o prawą rękę Prokopa. Może sama nawet o tym nie wie, ale Prokop wie o tym lepiej niż o czymkolwiek w świecie. Boi się poruszyć, bo — po pierwsze, Anusia mogłaby pomyśleć, że specjalnie położył tak rękę, a po drugie, zaraz zmieniłaby pozycję. Ciekawe, ale ta sytuacja wyklucza dalsze zwierzenia o sobie i o zmarnowanym życiu.

— Nigdy… — mówi zacinając się — nigdy nie byłem taki zadowolony, taki szczęśliwy jak teraz. Pani tatuś to najlepszy człowiek pod słońcem, a pani… pani jest taka młoda…

— A ja myślałam, że się panu wydaję głupia — mówi Anusia głosem cichym i szczęśliwym. — Nigdy jeszcze pan tak ze mną nie mówił.

— Prawda, nigdy dotąd — mruknął Prokop.

Oboje zamilkli. Czuł na swej ręce lekkie falowanie jej piersi. Przebiegł go dreszcz, wstrzymał oddech; i ona chyba wstrzymuje oddech, cicha i znieruchomiała, wpatrzona gdzieś szeroko otwartymi, nie widzącymi oczyma.

Och, pogładzić… ścisnąć w dłoni! Pierwsze dotknięcie, gorąca mimowolna pieszczota przyprawiająca o zawrót głowy! Czy kiedy spotkała cię przygoda bardziej oszałamiająca niźli ta nieświadoma, pełna oddania ufność? O pączku drżący, o ciało delikatne i trwożliwe, gdybyś tak poczuło czułą pieszczotę tej twardej męskiej ręki, która nieruchoma głaszcze i ściska. Gdybyś — gdyby… gdybym tak teraz zrobił to… i ścisnął… Anusia wyprostowała się ruchem najbardziej naturalnym w świecie. Ach, dziewczyno, tyś doprawdy o niczym nie wiedziała!

— Dobranoc — mówi Anusia cicho, a twarz jej jest blada i niewyraźna. — Dobranoc — mówi z gardłem lekko ściśniętym i podaje mu rękę. Podaje ją omdlewającym gestem, cała jest jakby obolała i patrzy szeroko rozwartymi oczyma gdzieś w bok. Czyż nie wygląda na to, że się ociąga? Nie, odchodzi już, waha się; nie, stanęła i rwie na kawałki jakiś listek. Co by tu jeszcze powiedzieć? Dobranoc, Anusiu, niech pani śpi lepiej niż ja.

Bo też doprawdy nie sposób iść teraz spać. Prokop rzuca się na ławkę i ukrywa twarz w dłoniach. Nie, nic się nie stało… nic zasadniczego; wstyd byłoby myśleć zaraz o Bóg wie czym. Anusia jest czysta i nieświadoma jak gąska, a teraz dość już tego; nie jestem przecież smarkaczem!

Na pierwszym piętrze zapaliło się światło w oknie. To sypialnia Anusi. Prokopowi serce wali jak młotem. Wie, że to podłość patrzeć tam po kryjomu. Usiłuje nawet zakasłać (żeby go usłyszała), ale jakoś mu się to nie udaje. Siedzi jak posąg i nie może oderwać oczu od tego złotego okna. Anusia chodzi po pokoju, schyla się, coś tam długo robi; aha, ściele łóżko. Teraz stanęła w oknie, patrzy w ciemność i krzyżuje ręce za głową. Właśnie tak widział ją we śnie. Teraz, teraz należałoby się odezwać; czemu tego nie zrobił? Już za późno. Anusia odwraca się, przechodzi przez pokój, znika. Ach, nie, siedzi przecież, plecami zwrócona do okna, i na pewno zdejmuje pantofelki strasznie powoli, zatopiona w myślach. Najlepiej marzy się z pantoflem w ręku. Przynajmniej teraz byłby czas stąd odejść. Ale zamiast tego wszedł na ławkę, żeby lepiej widzieć.

Anusia wraca, nie ma już na sobie kaftanika; unosi nagie ramiona i wyciąga szpilki z włosów. Potrząsnęła głową i fala włosów rozlała się jej po ramionach. Dziewczyna przerzuca przez czoło całe to bogactwo, a teraz mocuje się z nim przy pomocy szczotki i grzebienia, aż głowa jej robi się gładka jak cebulka. Musi to być bardzo śmieszne, bo Prokop, łajdak, po prostu promienieje.

Anusia, biała laleczka, stoi z pochyloną głową i splata włosy w dwa warkocze. Powieki ma opuszczone, coś szepce do siebie, uśmiecha się, czegoś się zawstydziła, aż ramionami wzrusza; ramiączko koszuli — uważa — zsuwa się, Anusia zamyśla się głęboko i jakoś lubieżnie gładzi białe ramię; zadrżała z zimna, ramiączko opada już niebezpiecznie i — światło zgasło.

„Nigdy nie widziałem nic jaśniejszego, nic jaśniejszego i piękniejszego niż to oświetlone okno.”

XII

Zobaczył ją z samego rana, jak w korytku szorowała Honzika w mydlinach.

Psisko rozpaczliwie otrząsało się z wody, ale Anusia nie ustępowała, trzymała go zapamiętale i mydliła, opryskana, z mokrym brzuchem, uśmiechnięta.

— Uwaga! — krzyczała już z daleka. — Opryska pana! — Wyglądała jak młoda, rozentuzjazmowana mama. Mój Boże, jakie wszystko jest proste i jasne na tym rozsłonecznionym świecie!

Prokop nie umie próżnować. Przypomniał sobie, że dzwonek nie działa, i zabrał się do naprawy baterii. Właśnie oskrobywał cynk, kiedy cichutko zbliżyła się ona; rękawy miała podwinięte do łokci i mokre ręce, bo w domu pranie.

— Nie wybuchnie to czasem? — pyta zatroskana.

Prokop musi się uśmiechnąć. I ona się śmieje i pryska na niego mydlinami, ale zaraz z poważną miną podchodzi, by wytrzeć mu łokciem banieczkę mydła z włosów. A przecież jeszcze wczoraj nie odważyłaby się na to!

Koło południa wlecze z Nandą kosz bielizny do ogrodu. Będzie ją bielić. Prokop z uczuciem wdzięczności zatrzaskuje książkę. Nie pozwoli przecież, żeby sama dźwigała tę ciężką, ociekająca wodą konewkę. Gęsty prysznic wesoło bębni o pomarszczone obrusy, o bielutkie, rozpostarte powłoczki i szeroko rozłożone męskie koszule. Szumi, ścieka i spływa, tworząc fiordy i jeziorka. Prokop bierze się do kropienia białych dzwonków haleczek i innych interesujących rzeczy, ale Anusia wyrywa mu konewkę i polewa sama. Prokop tymczasem siada na trawie, z rozkoszą wdycha zapach wilgoci i obserwuje pracowite, śliczne ręce Anusi. „Soi de theoi tosa doien” — przypomniał sobie z nabożeństwem. — Sebas m'echei eisoioónta. Ja z zachwytem na ciebie spoglądam.

Anusia siada koło niego na trawie.

— O czym pan myślał?

Mruży oczy, olśniona słońcem i radością, zaróżowiona i nie wiadomo dlaczego taka szczęśliwa. Pełną garścią rwie młoda trawę i w rozbawieniu miałaby ochotę rzucić mu ją na włosy, Ale Bóg świadkiem, jakieś pełne szacunku zawstydzenie ogarnia ją wobec tego oswojonego bohatera.

— Kochał pan kiedy kogoś? — pyta ni stąd, ni zowąd i szybko odwraca wzrok.

Prokop się śmieje.

— Kochałem. I pani przecież już kogoś kochała.

— Byłam wtedy jeszcze głupia — mówi Anusia i rumieni się wbrew woli.

— Student?

Anusia kiwa głową, że tak, i gryzie jakąś trawkę.

— Ale to nic nie było — dodaje prędko. — A pan?

— Spotkałem kiedyś dziewczynę; miała takie rzęsy jak pani. Możliwe, że była do pani podobna. Sprzedawała rękawiczki czy coś w tym rodzaju.

— I co dalej?

— Nic. Kiedy po raz drugi przyszedłem kupić rękawiczki, już jej tam nie było.

— A… podobała się panu?

— Podobała.

— I… nigdy jej pan…

— Nigdy. Teraz robią mi rękawiczki… z bandaża.

Anusia z uwagą wpatruje się w ziemię.

— Dlaczego… zawsze chowa pan ręce przede mną?

— Bo… takie są pokiereszowane — mówi Prokop i czerwieni się, biedaczysko.

— To właśnie jest piękne — szepcze Anusia ze spuszczonymi oczyma.

— Obiaaad! Obiaaad! — wykrzykuje przed domem Nanda.

— O Boże, już — wzdycha Anusia i podnosi się z ociąganiem.

Po obiedzie stary doktor położył się tylko na chwilę, na małą chwilkę.

— Wie pan — tłumaczył się — naharowałem się rano jak pies. — I natychmiast zaczął regularnie chrapać.

Uśmiechnęli się do siebie oczyma i wyszli na palcach; nawet jeszcze w ogrodzie mówili szeptem, jakby szanując jego krzepiący sen.

Prokop musiał opowiadać o swoim życiu. Gdzie się urodził, gdzie się wychowywał, że był aż w Ameryce, ile biedy zaznał, co kiedy robił. Ten przegląd całego życia sprawiał mu przyjemność. Było ono, o dziwo, bardziej skomplikowane i dziwniejsze, niż sam przypuszczał. A wiele przecież przemilczał, zwłaszcza, no, zwłaszcza pewne historie uczuciowe, jako że po pierwsze, nie ma to wielkiego znaczenia, a po drugie, jak wiadomo, każdy mężczyzna ma coś tam do ukrycia. Dziewczyna słuchała cicho jak trusia. Wydawało się jej śmieszne i nieprawdopodobne, że Prokop też był dzieckiem i chłopcem, i w ogóle czymś innym niż ten mrukliwy, dziwaczny człowiek, przy którym czuje się taka mała i zakłopotana. Teraz nie bałaby się już nawet dotknąć go, zawiązać mu krawat, przygładzić włosy i w ogóle.

Po raz pierwszy widzi teraz jego duży nos, spękane wargi i surowe, chmurne, przekrwione oczy; wszystko to wydaje jej się niesłychanie dziwne.

A teraz na nią przyszła kolej opowiadać o swoim życiu. Już otwierała usta i nabierała tchu, ale naraz roześmiała się. Sami powiedzcie, co można rzec o życiu tak prostym, i to komuś, kto już był kiedyś przez dwanaście godzin zasypany, kto był na wojnie, w Ameryce i Bóg wie gdzie jeszcze.

— Ja nic nie wiem — powiedziała szczerze.

No, pomyślcie sami, czy takie „nic” nie jest równie cenne jak doświadczenie mężczyzny?

Jest późne popołudnie, kiedy wędrują razem rozprażoną polną ścieżką. Prokop milczy, a Anusia słucha. Anusia gładzi dłonią kłujące wierzchołki kłosów. Anusia dotyka go ramieniem, zwalnia kroku, przystaje; potem znowu rusza szybciej, idzie dwa kroki przed nim i zrywa kłosy w jakiejś nagłej potrzebie niszczenia.

To słoneczne odosobnienie zaczyna im w końcu ciążyć i działać na nerwy.

„Nie powinniśmy tu byli przychodzić” — myślą oboje w duchu; źli i rozstrojeni, zmuszają się do płytkiej, urywanej rozmowy. Wreszcie są u celu. Oto kapliczka pomiędzy dwiema starymi lipami; jest już późna godzina, kiedy pastuchy zaczynają śpiewać. Tu oto jest miejsce, gdzie siadają pątnicy. Usiedli i jakoś jeszcze bardziej zamilkli.

Jakaś kobieta klęczała przed kapliczką pogrążona w modlitwie — z pewnością modliła się za swoją rodzinę. Ledwie odeszła, Anusia podniosła się i uklękła w tym samym miejscu. Było w tym coś nieskończenie i nieodparcie kobiecego. Prokop poczuł się chłopcem wobec dojrzałej prostoty tego uświęconego gestu.

W końcu Anusia wstała, spoważniała jakoś, zdecydowana na coś i z czymś pogodzona; jak gdyby coś zrozumiała, jakby niosła w sobie jakiś ciężar i uginała się pod nim, zamyślona, odmieniona nie wiadomo przez co.

Kiedy wędrowali z powrotem ścieżyną mroku, odpowiadała monosylabami głosem słodkim i zmatowiałym.

Przy kolacji milczała, a i Prokop się nie odzywał; myśleli chyba, kiedy też starszy pan pójdzie sobie poczytać gazetę. Doktor pomrukiwał i bacznie śledził ich spoza okularów; psia—kość, coś mu się wydawało nie tak, coś tu było nie w porządku. Sytuacja przeciągała się w sposób kłopotliwy, kiedy nagle rozległ się dzwonek i jakiś chłop z Siedmiodoli czy innej Lhoty zjawił się po doktora do porodu. Stary doktor bynajmniej nie był tym zachwycony, nawet wymyślać zapomniał. Jeszcze z walizeczką lekarską w ręce zatrzymał się w drzwiach i rzucił sucho:

— Anusia, spać!

Bez słowa wstała i zaczęła sprzątać ze stołu. Długo, bardzo długo nie wracała z kuchni. Prokop palił nerwowo i chciał już odejść.

Wróciła blada, jakby nią febra trzęsła, i przemagając się bohatersko, zaproponowała:

— Nie zagrałby pan w bilard? Znaczyło to: „Z ogrodu nic dziś nie będzie.”

No, to była bardzo kiepska partia. Anusia grała bez pojęcia, uderzała na ślepo, zapominała, że na nią kolej, ledwo odpowiadała. A kiedy zmarnowała najoczywistszy karambol, Prokop zaczął jej pokazywać, jak powinna była to zagrać: prawy fałszerz, wziąć trochę od dołu, i gotowe. Jednocześnie — jedynie po to, aby poprowadzić jej rękę — położył swoją dłoń na jej dłoni.

Anusia spojrzała mu w oczy gwałtownie, ponuro, rzuciła kij bilardowy i wybiegła.

I co tu robić? Prokop szybkim krokiem przechadzał się po salonie, palił i złościł się. Ech! dziwna dziewczyna! Ale czemu sama wprowadza mnie w zakłopotanie? Ten głupi buziak, jasne, z bliska patrzące oczy, policzki gładkie i rozpalone, no, człowiek w końcu nie jest z drewna.

Czy to by był taki grzech pogładzić po policzku, pocałować, ach, pogłaskać różowy pyszczek i potargać włosy, włosy, delikatne włoski nad młodym karczkiem? (człowiek nie jest z drewna) pocałować, pogłaskać, wziąć w ramiona, ucałować ostrożnie, z nabożeństwem?

„Bzdury — złościł się Prokop. — Stary osioł ze mnie. Jak mi nie wstyd — takie dziecko, któremu to nawet na myśl nie przyjdzie, nawet na myśl…”

W porządku — z tą pokusą Prokop się uporał, ale nie tak prędko. Moglibyście go zobaczyć, jak stoi przed lustrem, z wargami pogryzionymi do krwi, i ponuro, z goryczą uprzytamnia sobie i liczy swoje lata.

„Idź spać, stary kawalerze, idź! Właśnie przed chwilą oszczędziłeś sobie wstydu, bo o mały włos wyśmiałaby cię ta głupia smarkula, i słusznie by ci się to należało.”

Jako tako pogodzony z losem, wdrapywał się Prokop po schodach do swojej sypialni. Ciężyła mu myśl, że musi przejść obok pokoju Anusi. Szedł na palcach: śpi już dziecko chyba… Nagle stanął z sercem bijącym nieprzytomnie. Te drzwi… od pokoju Anusi są nie domknięte. W ogóle nie są zamknięte, a za nimi ciemno. Co to jest? Naraz usłyszał stamtąd coś jakby kwilenie.

Jakaś siła pchała go tam, do tych drzwi. Ale coś jeszcze silniejszego pchnęło go ze schodów w dół i dalej, do ogrodu.

Stał w ciemnym gąszczu przyciskając rękę do serca, które biło jak na alarm.

„Chryste Panie, że też ja do niej nie wszedłem! Anusia jeszcze klęczy na wpół rozebrana i płacze w poduszkę, dlaczego? Tego nie wiem. Ale gdybym był wszedł? No, i co by się stało? Nic. Ukląkłbym obok niej i poprosił, żeby nie płakała. Gładziłbym, gładził puszyste włosy, włosy już rozpuszczone. O Boże, czemu zostawiła drzwi otwarte?”

Co to? Jasny cień wyśliznął się z domu i przemyka się do ogrodu. To Anusia; nie jest rozebrana ani nie ma rozpuszczonych włosów, ale ręce przyciska do skroni, bo ręce chłodzą rozpalone czoło. I łka jeszcze ostatkiem płaczu. Przechodzi obok Prokopa, jakby go nie widziała, ale robi mu miejsce po swojej prawej stronie. Nie słyszy, nie widzi, ale nie broni się, kiedy ją ujmuje pod rękę i prowadzi do ławeczki.

Prokop szuka właśnie jakichś kojących słów (do stu diabłów, co by tu powiedzieć), gdy nagle — bęc, ma na ramieniu jej głowę; jeszcze jeden spazmatyczny szloch i wśród chlipania i siąkania noskiem słowa:

— To nic.

Prokop otacza ją ramieniem, jakby był jej rodzonym wujem, i nie wiedząc, co robić, mamroce coś w rodzaju zapewnień, że jest dobra i strasznie miła. Po czym łkania przeszły w długie westchnienia (gdzieś pod pachą czuł ich gorącą wilgoć) i już wszystko było dobrze. O nocy, córo niebios, ty przyniesiesz ulgę piersi ściśnionej i rozwiążesz oporny język. Uwznioślisz, pobłogosławisz, uskrzydlisz cicho bijące serce, serce stęsknione i milczące. Spragnionym dajesz pić ze swojej nieskończoności. W jakimś maleńkim punkcie wszechświata, gdzieś między Gwiazdą Polarną a Krzyżem Południa, Centaurem a Lutnią dzieje się rzecz wzruszająca: oto jakiś mężczyzna ni stąd, ni zowąd doznaje nagle uczucia, że jest jedynym obrońcą i opiekunem tej oto mokrej twarzyczki, gładzi pochylona główkę i mówi — co właściwie? Że jest taki szczęśliwy, taki szczęśliwy, że kocha, tak strasznie kocha tę łkającą i siąkającą nosem istotkę na swoim ramieniu, że nigdy stąd nie odejdzie, i tak dalej, i tak dalej.

— Sama nie wiem, co mi przyszło do głowy — pochlipuje i wzdycha Anusia. — Ja… ja tak chciałam jeszcze z panem porozmawiać…

— A dlaczego pani płakała?

— Bo tak długo pan nie przychodził — brzmi zaskakująca odpowiedź. Prokopa ogarnia jakaś słabość, może to słabnie jego wola?

— Pani… pani mnie… kocha? — mówi ze ściśniętym gardłem, — a głos załamuje mu się jak czternastoletniemu chłopcu przechodzącemu mutację.

Główka, wsunięta pod jego pachę, gwałtownie i zdecydowanie potakuje.

— Może… może powinienem był przyjść do pani? — szepcze zgnębiony Prokop.

Główka raptownym ruchem zaprzecza.

— Tu… tu mi jest lepiej — mówi Anusia po chwili cichutko. — Tu jest… tak pięknie!

I któż to zrozumie, co tak pięknego jest w szorstkiej męskiej marynarce, przesyconej zapachem tytoniu i ciała? Ale Anusia wtula w nią twarz i za nic w świecie nie odwróciłaby jej ku gwiazdom. Jest bardzo szczęśliwa w tym ciemnym, pełnym zapachów ukryciu. Jej włosy łaskoczą Prokopa pod nosem i pachną prześlicznie. Prokop gładzi pochylone ramiona, młodziutką szyję i piersi i spotyka się jedynie z drżącą uległością. Zapominając o wszystkim, gwałtownie przechyla jej głowę i chce pocałować wilgotne usta. Ale co to? Anusia broni się dziko, drętwieje wprost z przerażenia i szczękając zębami woła: — Nie, nie, nie! — I już znowu wtula mocno twarz w jego marynarkę i słychać, jak silnie jej bije przestraszone serce. I Prokop pojmuje nagle, że to byłby jej pierwszy pocałunek.

Zrobiło mu się wstyd, spoważniał ogromnie i nie odważa się już na nic więcej, tylko znowu gładzi ją po włosach. To wolno, to wolno. O Boże, przecież to jeszcze zupełne dziecko i straszny głuptas! A teraz już ani słowa, ani słóweczka, które by choć tchnieniem skalało niesłychaną niewinność tego białego, dużego dzieciaka. Żadnej myśli, która by brutalnie usiłowała wyjaśnić zawiłe pobudki zdarzeń tego wieczoru.

Sam chyba nie wiedział, co mówi. Brzmiało to jak pomruki niedźwiedzia i absolutnie nie trzymało się kupy. Przeplatały się tam jakieś słowa o gwiazdach, o miłości, o Bogu, o pięknej nocy i jakiejś operze, której tytułu ani treści Prokop w żaden żywy sposób nie mógł sobie przypomnieć, ale której melodie i głosy upojnie rozbrzmiewały w jego duszy. Chwilami zdawało mu się, że Anusia zasnęła, i milkł, aby zaraz znowu poczuć na ramieniu błogi oddech sennej uwagi.

W końcu Anusia wyprostowała się i w zamyśleniu złożyła ręce na kolanach.

— Ja nie wiem, no, nie wiem — mówi słodko rozmarzona. — Mnie się zdaje, że to niemożliwe.

Po niebie świetlistą smugą spada gwiazda. Pachną jaśminy, śpią zamknięte kule piwonii, jakieś boskie tchnienie szeleści w koronach drzew.

— Tak bym chciała tu zostać — szepcze Anusia.

Raz jeszcze musi Prokop stoczyć milczącą walkę z pokusą. — Dobranoc, Anusiu — mówi ze ściśniętym gardłem. — Gdyby, gdyby wrócił pani tatuś…

Anusia wstała posłusznie.

— Dobranoc — rzekła i zawahała się.

Stali tak naprzeciw siebie, nie wiedząc, co począć. Anusia była blada, mrugała nerwowo powiekami i wyglądało na to, że zaraz poweźmie jakąś bohaterską decyzje. Ale kiedy Prokop — do reszty już tracąc głowę — dotknął jej łokcia, uchyliła się tchórzliwie i cofnęła. Szli więc ścieżką ogrodową w odległości metra jedno od drugiego. Ale kiedy doszli do miejsca, gdzie cień był najczarniejszy, zgubili chyba drogę czy co, bo Prokop uderzył nagle zębami o jakieś czoło, w pośpiechu pocałował zimny nos i odnalazł ustami rozpaczliwie zaciśnięte wargi. Rozwarł je brutalną przemocą, przechylił dziewczęcą szyję, rozsunął szczękające zęby i zapamiętale całował gorącą wilgoć otwartych, jęczących ust. Wyrwała mu się i szlochając stanęła przy furtce.

Prokop uspokaja ją, gładzi, obsypuje pocałunkami, we włosy, w ucho, w szyję, plecy ale nic nie pomaga. Prosi, obraca ku sobie mokrą twarzyczkę, mokre oczy, łkający buziak, usta pełne ma słonego smaku łez, całuje, gładzi i nagle spostrzega, że ona się już przed niczym nie broni, że zdała się na jego łaskę i niełaskę i płacze już chyba jedynie nad swoją straszną porażką. I oto cała męska rycerskość budzi się w Prokopie. Wypuszcza z ramion tę kupkę nieszczęścia i niewypowiedzianie wzruszony całuje desperacko tylko mokre od łez palce. Tak, tak jest lepiej. A teraz znowu ona przytula twarz do jego szorstkiej łapy i całuje ją mokrą, rozpaloną buzią, gorącym oddechem i trzepotem wilgotnych rzęs i nie pozwala jej sobie odebrać. Teraz i on już mruga oczyma i wstrzymuje oddech, by nie jęczeć z rozkoszy.

Anusia uniosła głowę.

— Dobranoc — mówi cicho i całkiem po prostu nadstawia usta.

Prokop pochyla się nad nimi i składa na nich pocałunek lekki jak tchnienie, najdelikatniejszy, jak tylko potrafi. Nie odważy się już odprowadzać jej dalej. Stoi skamieniały, a potem zmyka aż na drugi koniec ogrodu, gdzie nie dotrze nawet najmniejszy promyczek z jej okna. Stoi i wygląda, jakby się modlił. Ach, nie, to nie modlitwa, to tylko najpiękniejsza w życiu noc.

XIII

Kiedy zaczęło świtać, nie mógł już usiedzieć w domu; umyślił sobie, że pobiegnie narwać kwiatów i położy je na progu Anusinej sypialni, a kiedy ona wstanie… Uskrzydlony radością wykradł się z domu już o czwartej nad ranem.

Boże, jak pięknie! Każdy kwiat skrzy się jak oczy (ona ma wielkie, łagodne oczy) (jakie długie ma rzęsy!) (teraz śpi, powieki ma owalne i delikatne jak gołębie jajeczka) (Boże, żeby tak znać jej sny!) (jeśli ręce złożyła na piersiach, poruszają się, unoszone oddechem, ale jeśli zarzuciła je pod głowę, to na pewno odchylił się rękaw i widać łokieć, różowe, szorstkie kółeczko) (niedawno mówiła, że dotychczas sypia w żelaznym dziecinnym łóżeczku) (mówiła, że we wrześniu skończy dziewiętnaście lat) (na szyi ma znamię) (jak to możliwe, że ona mnie kocha, to nie do wiary), doprawdy, nic nie da się porównać z pięknem letniego poranka, ale Prokop patrzy w ziemię, uśmiecha się, o ile on to w ogóle potrafi, i wędruje zakosami aż ku rzece. Odkrywa tam, ale na drugim brzegu — pęki nenufarów. Gardząc niebezpieczeństwem zrzuca ubranie, skacze w gęsty szlam zatoki, rani sobie nogi o jakąś ukrytą ostrą trawę i wraca z naręczem nenufarów.

Nenufary to kwiat poetyczny, ale z grubych łodyg sączy się brzydka ciecz. Biegnie Prokop do domu z romantycznym łupem i zastanawia się, w co by tu porządnie owinąć swój bukiet.

Oho, na ławeczce przed domem doktor zostawił swój wczorajszy numer „Polityki”. Prokop drze ochoczo gazetę, nie dostrzegając zgoła jakiejś mobilizacji na Bałkanach, tego, że chwieje się jakieś ministerstwo i że zmarła jakaś osobistość w czarnej obwódce, opłakiwana przez cały naród, i owija w papier mokre pąki. Kiedy w końcu z dumą chciał przyjrzeć się swemu dziełu, coś w nim głucho jęknęło. Na opakowaniu z gazety ujrzał bowiem jedno jedyne słowo: KRAKATIT.

Chwilę patrzał na nie osłupiały, nie wierząc własnym oczom. Potem z gorączkowym pośpiechem rozwinął gazetę, rozsypał cały przepych nenufarów po ziemi i znalazł w końcu owo ogłoszenie: „KRAKATIT. Inż. P. proszony jest o podanie swego adresu. Carson p. gł.” Nic więcej. Prokop przecierał oczy i czytał od nowa: „Inż. P. proszony jest o podanie swego adresu. Carson.” Co u diabła… Kto to jest ten Carson? I skąd, psiakrew, w jaki sposób może wiedzieć… Po raz dziesiąty przeczytał Prokop zagadkowe ogłoszenie: „KRAKATIT. Inż. P. proszony jest o podanie swego adresu.” A potem jeszcze: „Carson p. gł.” Więcej nie sposób było wyczytać.

Prokop siedział ogłuszony, jakby dostał pałką w głowę. „Po co, po co ja brałem do ręki tę przeklętą gazetę?” — przeleciało mu rozpaczliwie przez myśl. Jak to tam jest? „KRAKATIT. Inż. P. proszony jest o podanie swego adresu.” Inż. P. to znaczy Prokop. A Krakatit, to właśnie to przeklęte mgliste miejsce w mózgu, ta męcząca narośl, to, o czym nie miał odwagi myśleć, z czym chodził, tłukąc głową o ścianę, to, co nie miało już imienia… Jak to tu jest? „KRAKATIT!”

Prokop wytrzeszczył oczy tknięty jakimś wewnętrznym impulsem. Nagle zobaczył pewną sól ołowiu i jednocześnie rozwinął się zagmatwany film jego pamięci: nie kończące się, zacięte zmagania w laboratorium z tą ciężką, tępą, oporną substancją; ślepe, do szaleństwa doprowadzające próby, kiedy wszystko zawodziło, wżerające się w skórę oparzenia, podczas gdy miażdżył i kruszył to w palcach, piekący smak w ustach i duszący dym, zmęczenie, które sprawiało, że zasypiał na krześle, wstyd, upór i naraz — chyba we śnie czy co — ostatni pomysł, eksperyment wręcz paradoksalny, a cudownie prosty, fizyczny trick, którego dotychczas nie zastosował. Widział cieniutkie igiełki, które wreszcie zgarnął do porcelanowego słoika, przekonany, że nazajutrz spowoduje imponujący wybuch, kiedy zapali ten proszek w jamie wygrzebanej w piasku, tam na polu, gdzie znajdował się jego wysoce nielegalny poligon. Zobaczył kanapkę w swoim laboratorium, z której wyłaziły trociny i druty. A więc to tam zwalił się zmęczony jak pies i widocznie usnął, było bowiem zupełnie ciemno, kiedy od straszliwego wybuchu wśród brzęku szkła runął wraz z kanapą na ziemię. A potem ten ostry ból w prawej ręce, którą coś mu rozcięło; a potem… potem…

Prokop zmarszczył czoło w bolesnym, intensywnym wysiłku, by sobie wszystko przypomnieć. Prawda, tu jest ta blizna na ręce. „A potem chciałem zapalić światło, ale żarówki były stłuczone. Potem po omacku badałem, co się stało: na stole pełno skorup, a w miejscu, gdzie pracowałem, cynkowy pulpit rozerwany, skręcony i zwęglony, a dębowa tablica rozłupana, jakby w nią piorun trzasnął. A potem namacałem ten porcelanowy słoik; był cały, i dopiero wtedy ogarnęło mnie przerażenie. A więc to tak, to właśnie był Krakatit. A potem…”

Prokop nie mógł już ustać w miejscu; przestąpił rozsypane nenufary i zaczął biegać po ogrodzie, gryząc palce ze zdenerwowania. „Potem gdzieś pędziłem, przez pole, przez zaorane zagony, parę razy upadłem, Boże gdzież to było?” Tu pasmo wspomnień nagle się urywało; niewątpliwy jest tylko jakiś straszny ból w okolicy czoła i jakieś zajście z policją. „Potem rozmawiałem z Jurkiem Tomeszem i poszliśmy do niego, nie, pojechałem tam dorożką; byłem chory i on mnie pielęgnował. Zacny chłop z tego Jurka. Chryste Panie, jak to było potem? Jurek Tomesz powiedział, że jedzie tutaj, do ojca, ale nie pojechał. No, no, dziwne; a ja tymczasem spałem czy co… Nagle krótko, delikatnie zadźwięczał dzwonek; poszedłem otworzyć: na progu stała dziewczyna z twarzą zasłoniętą woalką.”

Prokop jęknął i zakrył twarz dłońmi. Nie wiedział nawet o tym, że siedzi na ławeczce, gdzie ostatniej nocy tulił i uspokajał kogoś innego.

„Czy tu mieszka pan Tomesz?” — spytała zdyszana. Widocznie biegła, futerko miała zroszone deszczem, i nagle, nagle podniosła oczy…

Prokop o mało nie zaszlochał z rozpaczy. Widział ją, jakby to było wczoraj; ręce, maleńkie ręce w obcisłych rękawiczkach, rosa oddechu na gęstej woalce, spojrzenie czyste i strapione; śliczna, smutna i dzielna.

„Pan go ocali, prawda?” — Patrzy na niego z bliska poważnymi, wprawiającymi w zakłopotanie oczyma i miętosi w rękach jakąś paczuszkę, jakąś grubą kopertę z pieczęciami, przyciska ją do piersi trzęsącymi się ze zdenerwowania rękami i bohatersko stara się opanować.

Prokop poczuł się tak, jakby wymierzono mu policzek. „Co ja zrobiłem z tą paczuszką? Kimkolwiek była ta dziewczyna, obiecałem jej, że oddam kopertą Tomeszowi. Podczas swojej choroby… o wszystkim zapomniałem. A może… raczej nie chciałem o tym myśleć. Ale teraz… Teraz ta koperta musi się odnaleźć, to jasne.”

W kilku susach dopadł swego pokoju i powyciągał wszystkie szuflady. Nie ma, nie ma, nigdzie nie ma! Ze dwadzieścia razy przerzucał swoje manatki, kartka po kartce, sztuka po sztuce; w końcu ściskając czoło usiadł pośród tego straszliwego bałaganu niby nad gruzami Jeruzalem.

Albo wziął ją doktor, albo ta rozchichotana Nanda — innej możliwości nie ma. Kiedy stwierdził to niezbicie, z pewnością detektywa, zrobiło mu się jakoś niewyraźnie, poczuł zamęt w głowie, jak we śnie podszedł do pieca, sięgnął głęboko w jego czeluść i wyciągnął… poszukiwaną kopertę. Wydało mu się przy tym niejasno, że kiedyś sam ją tam włożył, kiedyś, kiedy nie był jeszcze… zdrów. Przypomniało mu się, że w tym stanie nieprzytomności i maligny musiał ją stale mieć przy sobie, w łóżku, i wściekał się, kiedy mu ją zabierano, że jednocześnie odczuwał przed nią paniczny lęk, ponieważ kojarzył mu się z nią jakiś męczący niepokój i smutek. Widocznie z przebiegłością wariata ukrył ją tam sam przed sobą, żeby mieć od niej spokój.

. Zresztą, kto się tam połapie w tajnikach podświadomości! A, więc jest tu teraz ta gruba, przewiązana koperta, opatrzona pięcioma pieczęciami: „Dla pana Jerzego Tomesza.” Usiłował wyczytać coś bliższego z wyrobionego charakteru pisma na kopercie, ale zamiast tego zobaczył znowu dziewczynę w woalce, jak mnie kopertę w rozdygotanych palcach; teraz, teraz znowu podnosi oczy…

Chciwie powąchał paczuszkę, pachniała słabiutko czymś dalekim.

Położył ją na stole i zaczął krążyć dookoła. Miał ogromną ochotę dowiedzieć się, co jest w środku, pod tymi pięcioma pieczęciami. Na pewno jakaś ponura tajemnica, jakaś sprawa fatalna i paląca.

Mówiła wprawdzie, że… że robi to dla kogoś innego, ale była tak zdenerwowana. A jednak, to ona… ona mogła przecież kochać Tomesza. „Nie, to nie do wiary! To przecież łajdak — stwierdzał z ponurą wściekłością. — Zawsze miał szczęście do kobiet ten cynik. W porządku, odszukam go i oddam mu tę miłosną przesyłkę; a potem koniec.”

Naraz coś zaświtało mu w głowie. „Idę o zakład, że jest jakiś związek między Tomeszem a tym — jak mu tam — tym przeklętym Carsonem! Nikt przecież nie wiedział i nie wie o Krakaticie. Tylko Tomesz musiał to jakoś, Bóg wie jak, wywęszyć.”

Nowy obraz sam wsunął się do zagmatwanego filmu pamięci: on, Prokop, bredzi coś w gorączce (to chyba mieszkanie Tomesza), a Jurek pochyla się nad nim i zapisuje coś w notesie. „Jak Bóg na niebie — to był mój wzór, nic innego! Wypaplałem go, wyciągnął go ze mnie, ukradł mi go i sprzedał chyba temu Carsonowi!”

Prokop struchlał na myśl o podobnej podłości. Jezus Maria, i w ręce takiego człowieka wpadła ta dziewczyna! Jeżeli coś na świecie jest oczywiste, to właśnie to jedno: trzeba ją ratować za wszelką cenę!

„Dobrze, najpierw muszę odnaleźć tego złodzieja, Tomesza. Oddam mu zapieczętowaną kopertę, a niezależnie od tego wybiję wszystkie zęby. Dalej: mam go oczywiście w garści, musi mi zdradzić imię i adres tej dziewczyny i przyrzec… Nie, żadnych obietnic od takiego łajdaka. Ale pójdę do niej i powiem wszystko, a potem na zawsze zniknę jej z oczu.”

Kontent z tego rycerskiego postanowienia, zatrzymał się Prokop nad ową nieszczęsną kopertą. Ach, wiedzieć tylko to, tylko to jedno, czy była kochanką Tomesza! Znowu zobaczył ją, jak stoi taka śliczna i odważna. Nawet spojrzeniem, nawet drgnieniem powieki nie zawadziła o grzeszne łoże Tomesza.

Czy można tak kłamać oczyma, tak kłamać takimi oczyma?! I syknąwszy z bólu, złamał pieczęcie, zerwał sznurek i rozdarł kopertę.

Były w niej banknoty i list.

XIV

Tymczasem doktor Tomesz, już przy śniadaniu, klnie i sapie po powrocie od ciężkiego porodu. Rzuca przy tym badawcze i niezadowolone spojrzenia na córkę. Anusia siedzi jak nieżywa, nie je, nie pije, oczom wprost nie wierzy, że Prokop dotąd się nie zjawił. Już jej podejrzanie drżą wargi, zaraz się rozpłacze. Wtem wchodzi Prokop z jakimś nadmiernym ożywieniem, jest blady i nawet siąść nie może, tak się śpieszy. Przelotnie tylko wita się z Anusią, musnąwszy ją wzrokiem, jakby jej nie znał, i natychmiast pyta z zastanawiającą niecierpliwością:

— Gdzie teraz przebywa Jurek?

Doktor obejrzał się ze zdziwieniem.

— Co takiego?

— Gdzie znajduje się teraz pański syn? — powtarza Prokop przepalając go uporczywym, desperackim spojrzeniem.

— A bo ja wiem — warknął doktor. — Nie chcę w ogóle o nim słyszeć.

— Czy jest w Pradze? — nalegał Prokop zaciskając pięści.

Doktor milczy, ale toczy się w nim jakaś gwałtowna walka.

— Muszę z nim mówić — oświadcza Prokop przez zaciśnięte zęby. — Muszę z nim mówić, słyszy pan? Muszę do niego jechać jeszcze dziś, natychmiast! Gdzie on jest?

Doktor porusza szczękami, jakby coś przeżuwał, i kieruje się w stronę drzwi.

— Gdzie on jest? Gdzie mieszka?

— Nie wiem! — wrzasnął doktor nieswoim głosem i zatrzasnął drzwi.

Prokop odwrócił się do Anusi. Siedziała struchlała, z wielkimi oczyma wlepionymi w próżnię.

— Anusiu — zaczął bełkotać Prokop gorączkowo — musi mi pani powiedzieć, gdzie jest Jurek. Ja… ja muszę do niego jechać, słyszy pani? Bo… bo jest taka sprawa… Jednym słowem, idzie tu o pewne sprawy. Ja… Niech pani to sobie przeczyta — dodał z pośpiechem i podsunął jej przed oczy wygnieciony kawałek gazety. Ale Anusia widziała tylko jakieś wirujące koła.

— To jest mój wynalazek, rozumie pani? — tłumaczył nerwowo. — Poszukują mnie, jakiś Carson… Gdzie jest Jurek?

— My nie wiemy — szepnęła Anusia. — Już dwa… już dwa lata do nas nie pisał…

— Ach! — Prokop z wściekłością zmiął w ręku gazetę. Dziewczyna siedziała bez ruchu, tylko jej oczy robiły się coraz większe, a przez rozchylone wargi wydobywał się jakiś niewyraźny, żałosny ni to oddech, ni to jęk. Prokop najchętniej pod ziemię by się zapadł.

— Anusiu — przeciął wreszcie uciążliwe milczenie. — Ja wrócę. Ja… za parę dni. To jest niesłychanie ważna sprawa. Człowiek… musi w końcu myśleć… o swojej pracy. I ma, widzi pani, pewne… pewne obowiązki… (Boże, co za bzdury!) Niechże pani mnie zrozumie, ja… ja po prostu muszę! — krzyknął nagle. — Wolałbym umrzeć niż nie pojechać, słyszy pani?!

Anusia tylko leciutko kiwnęła głową. Ach, gdyby kiwnęła mocniej, głowa opadłaby jej na stół w wybuchu spazmatycznego płaczu. A w ten sposób tylko oczy zaszły jej łzami i jakoś się jeszcze zdołała opanować.

— Anusiu — mruczał Prokop w pełnej rozpaczy rozterce i wycofywał się powoli ku drzwiom. — Nawet się nie żegnam, po prostu nie warto; za tydzień, za miesiąc będę z powrotem. No, niech pani spojrzy…

Ale ona nawet spojrzeć nie mogła, siedziała jak ogłuszona z przygarbionymi ramionami, nie widzącymi oczyma i z noskiem nabrzmiewającym płaczem. Litość brała patrzeć na nią.

— Anusiu — spróbował znowu, ale znów zrezygnował. Ta chwila, kiedy stał w drzwiach, wydała się mu wiecznością. Czuł, że powinien jeszcze coś powiedzieć czy zrobić, ale zamiast tego wykrztusił tylko jakieś „do widzenia” i skonfundowany zniknął.

Na palcach, jak złodziej, opuścił dom. Z wahaniem zatrzymał się przez chwilę pod drzwiami, za którymi zostawił Anusię. Panowała tam cisza, od której serce ściskało mu się w niewysłowionej męce.

W drzwiach wyjściowych przystanął jak ktoś, kto czegoś zapomniał, i na palcach zawrócił do kuchni. Na szczęście Nandy tam nie było, skierował się w stronę półki. „…ATIT!”… adresu. Carson p. gł.” Tyle tylko odczytał ze skrawków gazety, z której wesoła Nanda zmajstrowała wycinankę na półeczkę. Położył tam dla niej garść monet za wszystko, co dla niego zrobiła, i wyszedł.

Prokopie, Prokopie, tak nie postępuje człowiek, który ma zamiar wrócić za tydzień!

Co-raz prę-dzej, co-raz prę-dzej — skanduje pociąg, ale ludzkiej niecierpliwości nie wystarcza jego hałaśliwy, roztrzęsiony pośpiech. Niecierpliwość ta zmusza do ustawicznego wiercenia się, wyciągania zegarka i kopania nogami w nerwowych drgawkach.

Jeden, dwa, trzy, cztery — to słupy telegraficzne. Drzewa, pole, drzewa, budka dróżnika, drzewa, brzeg, płot i pole. Godzina jedenasta siedemnaście. Pole buraczane, kobiety w niebieskich fartuchach, dom, psisko, które wbiło sobie do głowy, że prześcignie pociąg, pole, pole, pole. Jedenasta siedemnaście. Boże, czy ten czas stoi w miejscu? Lepiej o czymś myśleć, zamknąć oczy i liczyć do tysiąca, odmawiać Ojcze nasz albo recytować wzory chemiczne. Co-raz prę-dzej, co-raz prę-dzej! Jedenasta osiemnaście. Boże, co robić?

Prokop drgnął. „KRAKATIT” — rzuciło mu się w oczy znienacka, aż się przestraszył. Gdzie to jest? Aha, to sąsiad naprzeciwko czyta gazetę, a na odwróconej stronie jest to ogłoszenie.

„KRAKATIT. Inż. P. proszony jest o podanie swego adresu. Carson p. gł.” „Niech mi ten Carson da święty spokój” myśli sobie Inż. P. Niemniej jednak na następnej stacji kupuje wszystkie pisma, jakie tylko zostały spłodzone w ukochanej ojczyźnie. We wszystkich to samo: „KRAKATIT. Inż. P. proszony o…”

„Do diabła! — dziwi się Inż. P. — Szukają mnie po coś. Do czego ja im jestem potrzebny, skoro Tomesz już im to sprzedał?” Ale zamiast rozwiązać tę podstawową zagadkę, obejrzał się, czy nikt go nie obserwuje, i wyciągnął, po raz setny chyba, wiadomą kopertę. Z całym ceremoniałem, który zwiększał rozkosz odwlekania decydującej chwili, po ważeniu rozerwanej koperty w ręku, obracaniu jej na wszystkie strony, wyjął znowu z jej wypchanego pieniędzmi wnętrza ów list, ów drogocenny list napisany wyrobionym, energicznym charakterem pisma.

„Panie Tomesz — zaczął znowu chciwie pochłaniać znane słowa — nie robię tego dla pana, ale dla mojej siostry. Od chwili, kiedy dostała ten straszny list od pana, po prostu szaleje. Chciała sprzedać całą swoją garderobę i wszystkie klejnoty, żeby wysłać panu pieniądze, musiałam powstrzymać ją całą siłą, żeby nie zrobiła czegoś, czego by potem nie mogła ukryć przed mężem. To, co panu posyłam, to są moje własne pieniądze. Wiem, ze przyjmie je pan bez zbytecznych skrupułów, i proszę, nie dziękować. L.”

I dalej dopisane z pośpiechem:

„Na litość boską, niech pan już zostawi M. w spokoju. Dała wszystko, co posiada; dała panu więcej, niż miała prawo. Truchleję z przerażenia na myśl, co się stanie, jeśli to wyjdzie na jaw.

Proszę pana na wszystko, niech pan nie wykorzystuje swego straszliwego wpływu, jaki pan ma na nią! Byłaby to zbyt wielka podłość, gdyby pan…” Reszta zdania była przekreślona, a dalej następowało jeszcze jedno post scriptum: „Niech pan w moim imieniu podziękuje swemu przyjacielowi, który odda panu ten list. Nigdy nie zapomnę dobroci, jaką mi okazał w chwili, kiedy najbardziej potrzebowałam ludzkiej pomocy.” Prokop uginał się po prostu pod nadmiarem szczęścia. A więc nie była kochanką Tomesza! I nie miała nikogo, o kogo mogłaby się oprzeć! Dzielna i szlachetna dziewczyna. Czterdzieści tysięcy zdobyła, żeby ratować swoją siostrę przed… chyba przed jakąś hańbą! Te trzydzieści tysięcy pochodzą z banku, są jeszcze owinięte banderolą, tak jak je podjęła. Do diabła, dlaczego na tej opasce nie ma nazwy banku? Te dalsze dziesięć tysięcy wytrzasnęła nie wiadomo skąd i jak. Są bowiem między nimi drobne banknoty, ubożutkie, brudne pięciokoronówki, wytarte, wyświechtane świstki, pochodzące z Bóg wie jakich rąk, pieniądze wymiętoszone w damskich portmonetkach. Boże, ileż nerwów i biegania musiało ją to kosztować, nim zdobyła taką kupę pieniędzy! „Nigdy nie zapomnę dobroci, jaką mi okazał.” W tym momencie Prokop stłukłby na kwaśne jabłko Tomesza, tego ohydnego, nikczemnego oszusta; ale jednocześnie wszystko mu jakoś wybaczał, bo… bo ona nie była jego kochanką! Nie należała do Tomesza! To przecież znaczy, że można co najmniej przysiąc, iż jest to anioł przeczysty i najdoskonalszy z doskonałych. Miał uczucie, że jakaś nieznana rana w jego sercu zabliźnia się gwałtownie, i sprawiało mu to niemal ból. „Tak, odnaleźć ją; muszę przede wszystkim… zwrócić jej te pieniądze — zawstydził się chyba za ten pretekst tak przejrzysty — i powiedzieć jej, że… no, krótko mówiąc, że może na mnie liczyć w związku z Tomeszem i w ogóle…

„Nigdy nie zapomnę dobroci, jaką mi okazał.” Prokop aż ręce złożył: „Boże, czegóż ja bym nie był gotów zrobić, żeby zasłużyć na te słowa…”

Och, jak ten pociąg wolno jedzie!

XV

Natychmiast kiedy wysiadł w Pradze z pociągu, pognał do mieszkania Tomesza. Obok Muzeum zatrzymał się. U czorta, gdzie ten Tomesz właściwie mieszka?!

.Wyszedłem, tak, wyszedłem wtedy, trzęsąc się w gorączce, na ulicę obok Muzeum. Ale skąd? Z której ulicy?”

Wściekając się i klnąc błądził Prokop wzdłuż Muzeum, szukając jakiegoś prawdopodobnego kierunku. Nie znalazł nic, udał się więc do dyrekcji policji, do działu informacji.

Zasuszony urzędniczyna kartkował jakieś księgi.

— Jerzy Tomesz, inżynier Tomesz Jerzy, to będzie na Smichovie, ulica taka a taka.

Był to pewnie stary adres, niemniej jednak Prokop pognał na Smichov, na ulicę taką a taką. Kiedy spytał o Jerzego Tomesza, dozorca pokręcił głową. Tak, mieszkał tutaj ten Tomesz, ale więcej niż rok temu. Gdzie teraz mieszka, nikt nie wie. Zresztą zostawił tu po sobie tyle rozmaitych długów…

Zgnębiony powlókł się Prokop do jakiejś kawiarni. „KRAKATIT — uderzył go napis na ostatniej stronie gazety. — Inż. P. proszony jest o podanie swego adresu. Carson p. gł.” Ależ oczywiście, ten Carson na pewno wie coś o Tomeszu; szkoda gadać, między tymi dwoma jest jakiś związek. Dobrze więc, tu jest kartka papieru. „Carson, Poczta Główna. Pojutrze w południe do kawiarni tej a tej przyjdzie inż. Prokop”. Zaledwie napisał te słowa, już olśniła go nowa myśl: Długi! Zerwał się i pobiegł do sądu, do działu nie uregulowanych należności. No i proszę, tutaj świetnie znano adres pana Tomesza; cały stos nie doręczonych pozwów, upomnień sądowych itd., ale zdaje się, że ten Tomesz Jerzy zniknął bez śladu, a zwłaszcza bez podania nowego miejsca pobytu. Mimo to Prokop popędził pod nowy adres. Dozorczyni zachęcona hojnym napiwkiem natychmiast poznała Prokopa i przypomniała sobie, że tu kiedyś nocował. Następnie rozpuściła ochoczo język: że ten pan Tomesz to oszust i drań; że tamtej właśnie nocy wyjechał i zostawił jego, Prokopa, pod jej opieką; że ona trzy razy zachodziła na górę, czy mu czego nie trzeba, ale że on ciągłe tylko spał i mówił przez sen, a potem, po południu zniknął. A gdzie niby jest pan Tomesz? No tak, wtenczas wyjechał, zostawił tu wszystko na łasce losu i dotąd nie wrócił. Tylko gdzieś z zagranicy przysłał pieniądze, ale już jest znowu winien za nowy kwartał. Jeśli nie zgłosi się do końca miesiąca, to mu pewno na licytacji sprzedadzą wszystkie ruchomości. Długów narobił chyba na ćwierć miliona, no i uciekł. Prokop wziął nieocenioną niewiastę w krzyżowy ogień pytań: Czy jest jej coś wiadomo o pewnej pani, która jakoby miała romans z panem Tomeszem, kto tu bywał itp. Dozorczyni nic absolutnie nie wiedziała. Co do kobiet, to przychodziło ich tu chyba ze dwadzieścia; takie z woalkami na gębie i inne, wymalowane i najróżniejsze.

— Powiadam panu, po prostu wstyd na całą ulicę.

Prokop zapłacił jej więc należność za ostatni kwartał ze swojej kieszeni, a za to dostał klucz od mieszkania Tomesza.

Czuć tam było stęchlizną długo stojącego pustką i prawie wymarłego mieszkania.

Teraz dopiero dostrzegł Prokop dziwne uroki miejsca, gdzie walczył z gorączką: wszędzie perskie dywany, bucharskie czy jakieś tam poduszki, na ścianach akty kobiece i gobeliny, wschodni przepych, miękkie fotele, mieszanina wyrafinowania i chamstwa, łajdactwa i rozpusty. I tu, wśród tych świństw, stała wtedy ona, przyciskając do piersi kopertę; czyste, zatroskane oczy wbija w ziemię, a teraz, Boże, teraz podnosi je w przypływie odważnej, szczerej ufności…

„Jezus Maria, co też ona sobie o mnie pomyślała, spotykając mnie w tej spelunce? Muszę ją odnaleźć, chociażby… chociażby po to, żeby jej zwrócić pieniądze, nawet gdyby nie szło o nic innego, o nic ważniejszego. Po prostu trzeba ją odnaleźć!” Łatwo powiedzieć, ale jak? Prokop zagryzł wargi, myśląc intensywnie. Gdybym przynajmniej wiedział, gdzie szukać Jurka!

W końcu natrafił na stos korespondencji, która tu czekała na Tomesza. Były to, naturalnie, przeważnie listy handlowe, z pewnością rachunki. Dalej kilka prywatnych listów, które niezdecydowanie obracał w palcach i obwąchiwał. Może w którymś z nich jest jakieś słowo, adres, czy cokolwiek, co by naprowadziło na ślad jego… czy jej…

Bohatersko przemagał pokusę, by otworzyć choć jeden list. Ale taki tu był sam za tymi brudnymi oknami, wszystko tu tchnęło taką ohydą i bezwstydem…

I naraz szybko, odrzucając wszelkie skrupuły, zaczął rozrywać koperty i czytać list za listem:

Rachunek za perskie dywany, za kwiaty, za trzy maszyny do pisania; natarczywe upomnienia, żeby się rozliczył za towar wzięty w komis; jakieś zagadkowe transakcje dotyczące koni, obcej waluty i dwudziestu wagonów drzewa gdzieś spod Kremnicy. Prokop nie wierzył własnym oczom: sądząc z tych papierów, Tomesz był albo przemytnikiem na wielką skalę, albo jakimś agentem od perskich dywanów, albo spekulantem handlującym obcą walutą, a najprawdopodobniej wszystkim naraz. Według tego, co Prokop czytał, Tomesz handlował samochodami, certyfikatami eksportowymi, meblami biurowymi i czym tylko się dało.

W jednym z listów jest mowa o jakichś dwóch milionach, podczas gdy drugi, cały powalany, pisany ołówkiem, grozi oskarżeniem za wyłudzony antyk (stary pierścień po dziadku). W sumie robiło to wrażenie długiej litanii oszustw, sprzeniewierzeń, fałszowania listów wywozowych i przestępstw z różnych paragrafów, o ile Prokop w ogóle się na tym wyznawał. Cud prawdziwy, że do tej pory z hukiem nie pękło.

Jakiś adwokat komunikuje zwięźle, że ta i ta firma złożyła na pana Tomesza doniesienie karne o sprzeniewierzenie czterdziestu tysięcy koron. Niech pan Tomesz we własnym interesie stawi się w kancelarii itd. Prokop przeraził się. Kiedy bomba wybuchnie, jak daleko tryśnie brud wszystkich tych nie dających się ująć w słowa łajdactw?

Przyszedł mu na myśl cichy dom w Tynicy i ta, która stała tutaj, desperacko zdecydowana ratować tego człowieka.

Zebrał całą handlową korespondencję firmy Tomesz i podszedł do pieca, by ja spalić. Pełno tam było zwęglonych papierów. Widocznie sam Tomesz w identyczny sposób upraszczał swoje sprawy, zanim wyjechał.

W porządku — to były listy handlowe; pozostało jeszcze kilka zupełnie prywatnych, eleganckich albo nabazgranych ubożutko; i palący wstyd znowu powstrzymuje Prokopa.

„Do diabła, i cóż ja innego mogę zrobić?” Dławił go wstyd, ale w pośpiechu rozrywał dalsze koperty. Tu parę intymnych, czułych słówek: kochanie, pamiętam, nowe spotkanie, i tyle.

Jakaś Anna Chvalowa w liście pełnym rozczulających błędów ortograficznych donosi, że Janeczek umarł „na krosty”. Tu znów ktoś zwraca uwagę, że wie „o czymś, co mogłoby zainteresować policję”, ale byłby skłonny porozmawiać, i że pan Tomesz „z pewnością wie, ile jest warta taka dyskrecja”. Dalej aluzja do „tego domu na ul. Brzet., gdzie pan Tomesz wie, kogo ma szukać, żeby sprawa nie wyszła na jaw”. I znowu coś o jakichś interesach, o sprzedanych obligacjach i podpis „Twoja Róża”. Ta sama Róża donosi, że jej mąż wyjechał. List z jakiegoś uzdrowiska, pisany tą samą ręką co numer jeden. Same czułości jakiejś sentymentalnej krowy, rozmemłana erotyka dojrzałej, tęgiej blondyny, ocukrzona różnymi achami i ochami, pełna wymówek i egzaltowanych zachwytów, a do tego „koteczku” i „dzikusie”, i temu podobne obrzydliwości. Prokopowi zbierało się na torsje od tej lektury. List po niemiecku podpisany literą „G”; handel walutą, „sprzedaj te papiery, erwarte dich, P. S. Achtung K. aus Hamburg eingetroffen”. To samo „G” — list obrażony i energiczny, chłodne „pan” i „niech pan zwróci te dziesięć tysięcy, sonst wird K. dahintei kommen”. Hm!

Prokopa ogarniał śmiertelny wstyd przy zagłębianiu się w uperfumowany półmrok tych buduarowych historii, ale zatrzymać się już nie było można. W końcu cztery listy podpisane literą M., listy łzawe, gorączkowe i pełne rozpaczy; wyzierała z nich ponura, namiętna historia jakiejś miłości ślepej, ciężkiej i niewolniczej. Były tu żałosne błagania, czołganie się w prochu, rozpaczliwe wyrzuty, straszne narzucanie się i jeszcze straszniejsze samoudręczenie. Wzmianka o dzieciach, o mężu, propozycja nowej pożyczki, niejasne aluzje i rzucająca się w. oczy tragedia kobiety opętanej uczuciem.

A więc to jest jej siostra!

Prokopowi wydało się, że widzi przed sobą drwiące, okrutne usta, kłujące spojrzenie, pańską, hardą, dumną i pewną siebie głowę Tomesza; miałby ochotę zdzielić ją pięścią. Ale cóż z tego; ta żałośnie obnażona miłość kobiety nie powiedziała mu absolutnie nic o… o tej drugiej, która dotąd nie ma dla niego imienia i którą musi odszukać. Nie pozostaje więc nic innego jak znaleźć Tomesza.

XVI

Znaleźć Tomesza; jakby to, moi drodzy, było takie proste! Prokop dokonał ponownie generalnej rewizji całego mieszkania. Grzebał we wszystkich szafach i szufladach, nie znajdując nic oprócz kupy starych rachunków, listów miłosnych, fotografii i innych kawalerskich rupieci, nic, co by w jakikolwiek sposób rzucało światło na losy Tomesza. No tak, skoro ktoś ma tyle ciemnych sprawek na sumieniu, potrafi zniknąć bardzo dokładnie! Znowu poddał przesłuchaniu dozór czynię. Dowiedział się wprawdzie całej fury najrozmaitszych historyjek, ale niczego, co by go naprowadziło na jakiś ślad. Udał się do gospodarza domu dowiedzieć się, skąd przysłał Tomesz te pieniądze z zagranicy. Musiał wysłuchać całego kazania od nerwowego i dość przykrego staruszka, który cierpiał na wszelkie możliwe katary i wymyślał na zepsucie dzisiejszej młodzieży. Za cenę nadludzkiej cierpliwości dowiedział się Prokop tylko tyle, że wspomnianych pieniędzy nie przysłał Tomesz, ale jakiś bankier, na konto Banku Drezdeńskiego „auf Befehl des Herrn Tomes”.

Pobiegł do adwokata, który, jak wspomniano wyżej, prowadził pewną sprawę zaginionego. Adwokat zasłaniał się uparcie tajemnicą zawodową, ale kiedy Prokop wygadał się głupio, że ma panu Tomeszowi doręczyć pewną sumę, mecenas ożywił się i zażądał, by te pieniądze złożyć na jego ręce. Dużo zachodu kosztowało Prokopa, nim się z tego wyplątał. Była to dla niego nauczka, żeby nie szukać Tomesza przez ludzi, z którymi łączyły go jakiekolwiek interesy.

Na najbliższym rogu przystanął. Co dalej? Pozostaje tylko Carson. Wielka niewiadoma, która coś wie i czegoś chce. Dobrze, niech będzie Carson! Prokop namacał w kieszeni kartkę, którą zapomniał wysłać, i popędził na pocztę.

Przy skrzynce pocztowej jednak ręka mu opadła. Carson, Carson — tak, ale tamtemu też chodzi o coś, co… nie jest błahostką. „Niech mnie kule biją, ten chłop wie coś o Krakaticie i knuje — Bóg jeden raczy wiedzieć co. Dlaczego w ogóle mnie szuka? Widocznie Tomesz nie wszystko wie albo też nie chciał wszystkiego sprzedać, albo stawia bezczelne warunki, a ja, osioł, mam być tańszy. Tak się na pewno sprawy mają, ale (tu po raz pierwszy Prokopa ogarnął lęk na myśl o doniosłości całej sprawy) czy można z Krakatitem wystąpić publicznie? Przede wszystkim trzeba by, do pioruna, wiedzieć dokładnie, jak on działa, do czego może się przydać, jak się z nim obchodzić i tak dalej. Krakatit, panie dzieju, to nie tabaka do kichania ani zasypka dla niemowląt. A po drugie, po drugie, to chyba w ogóle… za mocna tabaka dla tego świata. Wyobraźmy sobie, ile złego mógłby narobić… dajmy na to w razie wojny.”

Cała ta sprawa zaczęła napełniać Prokopa przerażeniem. Co za diabli nadali tego przeklętego Carsona? Na miłość boską, za wszelką cenę trzeba przeciwdziałać, nie dopuścić!

Chwycił się za głowę, aż parę osób zatrzymało się na jego widok. Jezus Maria, przecież tam na górze, w baraku, gdzie miał swoje laboratorium, zostawił w porcelanowym słoiku prawie piętnaście deka Krakatitu! A więc akurat dosyć na to, by rozwalić nie wiadomo co, cały powiat! Struchlał z grozy i pędem puścił się do tramwaju, jakby tych kilka minut miało jeszcze jakieś znaczenie.

Cierpiał jak potępieniec, nim tramwaj dowlókł się na drugi brzeg. Potem cwałem przebył zbocze koszirzskie i popędził do swojej budy. Drzwi były zamknięte i Prokop na próżno szukał po kieszeniach klucza. Rozejrzał się w ciemnościach jak złodziej, rozbił szybę, otworzył zasuwę i wlazł przez okno do środka. Ledwie zapalił zapałkę, stwierdził, że został najdokładniej okradziony. To znaczy, pościel i tego rodzaju bambetle zostały, ale wszystkie butelki, tygle, probówki, moździerze, miski i przyrządy, łyżki i wagi, cała jego prymitywna kuchnia chemiczna, wszystko, co zawierało substancje do doświadczeń, wszystko, na czym mógł znajdować się choćby osad czy nalot jakichś chemikaliów, wszystko to zniknęło. Nie ma i porcelanowego słoika z Krakatitem. Wyciągnął szufladę stołu: wszystkie jego zapiski i notatki, każdy zabazgrany świstek papieru, najmniejszy choćby ślad dwunastoletniej pracy doświadczalnej, wszystko przepadło. Nawet z podłogi zeskrobano plamy i ślady jego pracy, nawet jego kitel roboczy, ten stary, poplamiony, zesztywniały od chemikaliów fartuch — zniknął. Gardło ścisnął mu spazm płaczu. A więc to, to mi zrobili! Długo w noc siedział na swojej żołnierskiej pryczy i w osłupieniu patrzył na spustoszoną pracownię. Chwilami pocieszał się, że może jakoś sobie przypomni wszystko, co w ciągu tych dwunastu lat spisał w swoich notatkach. Ale kiedy na chybił trafił wybrał któryś eksperyment i chciał go z pamięci powtórzyć, nie mógł ruszyć z miejsca mimo najbardziej rozpaczliwych wysiłków. Gryzł wtedy swoje okaleczone palce i jęczał.

Ocknął się nagle na zgrzyt klucza w zamku.

Jest najpogodniejszy w świecie poranek, a do pracowni jakby nigdy nic wchodzi obcy człowiek i kieruje się prosto do stołu. Teraz siedzi sobie w kapeluszu na głowie, mruczy i skrupulatnie zeskrobuje ze stołu cynk. Prokop siadł na pryczy.

— Czego pan tu chce? — wykrztusił.

Tamten odwrócił się ogromnie zaskoczony i bez słowa patrzył na Prokopa.

— Czego pan tu chce? — powtórzył Prokop ze złością.

A ten zuch nic, jeszcze na dodatek włożył okulary i z wielkim zainteresowaniem śledzi spoza nich Prokopa.

Prokop zazgrzytał zębami, kipiało w nim straszliwe przekleństwo. Ale ów człowiek przybrał życzliwy i pogodny wyraz twarzy, podniósł się z krzesła i sprawiał wrażenie, jakby radośnie merdał ogonem.

— Carson — rzucił szybko i rozgadał się po niemiecku: — Mój Boże, jak ja się cieszę, że pan wrócił! Czytał pan moje ogłoszenie?

— Czytałem — odparł Prokop twardą, chropawą niemczyzną. — A czego pan tu szuka?

— Pana — oświadczył gość, szalenie uradowany. — Wie pan, że szukam pana od sześciu tygodni? Wszystkie gazety, wszystkie biura detektywistyczne, hehe, mój panie! I co pan na to? Hergot, a to się cieszę! Co słychać? Zdrów pan?

— Dlaczego mnie pan okradł? — spytał Prokop ponuro.

— Co proszę?

— Dlaczego mnie pan okradł?!

— Ależ panie inżynierze! — zaprotestował rozradowany gość, bynajmniej nie urażony. — Co też pan mówi? Okradł! Carson! Nie, to nadzwyczajne, haha!

— Okradł — powtórzył Prokop z uporem.

— Tatatata — śmiał się Carson. — Schował. Wszystko ułożył. Panie, jak pan tak mógł to zostawić? Ktoś przecież mógł pana okraść, no nie? Co? Naturalnie, że mógł. Ukraść wszystko, sprzedać, opublikować, nieprawdaż? Oczywiście. Mógł. Ale ja to panu schowałem, rozumie pan? Słowo honoru. Dlatego pana szukałem. Wszystko zwrócę. Wszystko. To znaczy — dodał z wahaniem, a za lśniącymi szkłami jego okularów zapalił się jakiś stalowy błysk — to znaczy, jeśli pan będzie rozsądny. Ale my się dogadamy, prawda? — dodał szybko. — Musi się pan habilitować. Wielka kariera. Wybuchy atomowe, rozbicie pierwiastków, fantastyczne rzeczy! Nauka, przede wszystkim — nauka! Dogadamy się, co? Słowo honoru, wszystko dostanie pan z powrotem. Tak jest.

Prokop milczał oszołomiony tym potokiem słów, podczas gdy Carson, wymachując rękami, krążył po pracowni promieniejąc z zadowolenia.

— Wszystko, wszystko schowałem — paplał z ożywieniem.

— Każdą drzazgę z podłogi. Posegregowane, ułożone, opatrzone etykietką, zapieczętowane. Haha, mogłem z tym wszystkim wyjechać, no nie? Ale ja jestem porządny chłop. Wszystko zwrócę. Musimy się dogadać. Niech pan zapyta o Carsona. Rodowity Duńczyk, niegdyś docent w Kopenhadze. Ja także parałem się nauką, boską nauką. Jak to powiedział Schiller? „Dem einen ist sie… ist sie…” Nie pamiętam już, ale to coś o nauce. A to ci heca, co? No, niech mi pan jeszcze nie dziękuje. Dopiero potem. Tak jest.

Prokopowi ani do głowy nie przyszło dziękować, ale pan Carson promieniał jak uszczęśliwiony dobroczyńca.

— Na pańskim miejscu — paplał z zapałem — urządziłbym sobie…

— Gdzie jest teraz Tomesz? — przerwał mu Prokop. Carson rzucił badawcze spojrzenie.

— No — wycedził ostrożnie — my o nim wiemy. Ech, co tam — zmienił szybko temat. — Urządzi pan sobie… urządzi pan najlepsze laboratorium na świecie. Najlepsze przyrządy. Światowy instytut chemii destrukcyjnej. Ma pan rację, katedra to idiotyzm. Powtarzać stare, oklepane rzeczy? Szkoda czasu. Niech pan to sobie urządzi po amerykańsku. Wielki instytut, sztab asystentów, wszystko, co pan chce. A o pieniądze martwić się pan nie potrzebuje. Punktum. Gdzie pan jada śniadania? Chętnie bym pana zaprosił.

— Czego pan właściwie chce? — krzyknął Prokop. Carson usiadł przy nim na pryczy, serdecznie ujął go za rękę i nagle zupełnie innym głosem powiedział:

— Niech się pan tylko nie przestraszy. Może pan zarobić całą kupę milionów.

XVII

Prokop w osłupieniu spojrzał na Carsona. O dziwo, nie była to już ta sama mopsowata twarz, promieniejąca zadowoleniem, ruchliwy człowieczek nagle spoważniał, rysy mu się zaostrzyły, oczy pod ciężkimi powiekami zapadły się i tylko chwilami zapalały się mętnym blaskiem.

— Niech pan nie będzie głupcem — rzekł z naciskiem. — Niech nam pan sprzeda Krakatit, ot co.

— Skąd pan w ogóle wie?… — mruknął Prokop.

— Wszystko panu powiem. Słowo honoru, wszystko. Był u nas pan Tomesz. Przyniósł piętnaście deka i wzór. Niestety nie przyniósł metody. Ani on, ani nasi chemicy dotychczas nie wpadli na to, jak to wszystko połączyć. Jakiś trick, co?

— Tak.

— Hm. Może uda się to i bez pana.

— Nie uda się.

— Pan Tomesz… wie coś na ten temat, ale robi z tego tajemnicę. Pracował u nas przy zamkniętych drzwiach. Kiepski z niego chemik, ale sprytniejszy jest niż pan. Przynajmniej nie paple o tym, co wie. Dlaczego mu pan to powiedział? Nie umie nic poza wyciąganiem zaliczek. Powinien był pan przyjść sam.

— Ja go do was nie posyłałem — mruknął Prokop.

— Aha — zaczął Carson. — To bardzo ciekawe. Przyszedł do nas ten pański Tomesz…

— Dokąd?

— Do nas. Zakłady w Balttin. Słyszał pan?

— Nie.

— Przedsiębiorstwo zagraniczne. Ultranowoczesne. Laboratorium doświadczalne, pracujące nad nowymi materiałami wybuchowymi. Robimy keranit, nitrometan, żółty proch i tego rodzaju rzeczy. Głównie dla celów wojskowych, rozumie pan? Pan sprzeda nam Krakatit, prawda?

— Nie. A Tomesz jest tam u was?

— Aha, pan Tomesz; chwileczkę, a to ci heca! Przychodzi do nas i powiada: „Oto testament mego przyjaciela, genialnego chemika Prokopa. Zmarł na moich rękach i ostatnim tchnieniem — haha— powierzył mi” — haha — kapitalne, co?

Prokop się tylko krzywo uśmiechnął.

— I Tomesz jest dotychczas… w Balttin?

— Chwileczkę. Oczywiście z początku zatrzymaliśmy go… jako szpiega. Pełno ich tam do nas przychodzi, wie pan? A ten proszek, Krakatit, daliśmy wypróbować.

— Wynik?

Pan Carson wzniósł ręce do nieba.

— Fan — ta — stycz — ny!

— Jaka szybkość detonacji? Jakie naleźliście Q? Jakie t? Cyfry!

Pan Carson opuścił ręce, aż plasnął o kolana, i ze zdumienia wytrzeszczył oczy.

— Człowieku, jakie znów cyfry? Pierwsza próba: pięćdziesiąt procent skrobi, a ciushei gange rozerwało na kawałki; jeden inżynier i dwóch laborantów… też na kawałki. Uwierzyłby pan? Próba numer dwa: Blok Trauzla, dziewięćdziesiąt procent wazeliny, i bum! Zerwało dach, jeden robotnik zabity; z bloku został tylko kawał żużla. Więc zabrali się do tego wojskowi. Śmiali się z nas, że mamy o tym tyle pojęcia, co wiejski kowal. Daliśmy im trochę tego proszku. Wepchnęli go do lufy armatniej razem ze zmielonym węglem drzewnym. Wynik wspaniały. Siedmiu kanonierów razem z dowódcą kompanii. Jedną nogę znaleziono w odległości trzech kilometrów. W dwa dni dwanaście trupów. Ma pan swoje cyfry, haha! Kapitalne, co?

Prokop chciał coś powiedzieć, ale przełknął cisnące się na usta słowa. Dwunastu zabitych w dwa dni, do diabła!

Carson głaskał się po kolanach i promieniał.

— Trzeciego dnia daliśmy spokój. Rozumie pan, to robi złe wrażenie, kiedy… jest dużo takich wypadków. Daliśmy tylko Krakatit do osłabienia, około trzech decygramów, w glicerynie i tak dalej. Laborant, świnia, zostawił szczyptę na wierzchu i w nocy, kiedy laboratorium było zamknięte…

— Wybuchło — szepnął Prokop.

— Tak. O dziesiątej trzydzieści pięć. Laboratorium poszło w drzazgi, a oprócz tego jeszcze dwa obiekty… i jakieś trzy tony azotanu metylu. Krótko mówiąc, sześćdziesięciu zabitych, no! Oczywiście, wielkie dochodzenie i tak dalej. Okazało się, że w laboratorium nikogo nie było i widocznie musiało to wybuchnąć samo…

— Samo z siebie — dokończył Prokop niemal bez tchu.

— Tak. Panu także? Prokop przytaknął ponuro.

— A więc widzi pan — rzekł szybko Carson. — Żadnego pożytku z tego nie ma. Rzecz bardzo niebezpieczna. Niech nam pan to sprzeda, i koniec. Kłopot z głowy. Co by pan z tym robił?

— A co wy byście z tym zrobili? — wycedził Prokop.

— My już… my już mamy na to zastosowanie. Boże najsłodszy, tych kilku zabitych… Pana jednak byłoby szkoda…

— Ale Krakatit w porcelanowym słoiku nie wybuchł — rzucił Prokop myśląc intensywnie.

— Chwała Bogu, nie. Skądże!

— I stało się to w nocy — snuł dalej Prokop swe rozważania.

— O dziesiątej trzydzieści pięć. Dokładnie.

— A ta szczypta Krakatitu leżała na cynkowej… na metalowej blasze — stwierdzał dalej Prokop.

— To nie ma znaczenia — wyrwało się człowieczkowi. Zmieszany zagryzł wargi i zaczął przechadzać się po laboratorium. — Mamy tu… prawdopodobnie tylko zjawisko utleniania — usiłował zagadać już w chwilę później. — Jakiś proces chemiczny. Mieszanka z gliceryną także nie wybuchła.

— Bo to zły przewodnik — wymamrotał Prokop — albo nie może jonizować, nie wiem.

Carson zatrzymał się nad nim z rękami założonymi za siebie.

— Bardzo pan jest bystry — rzekł z uznaniem. — Musi pan dostać dużo pieniędzy. Tu się pan marnuje.

— Czy Tomesz jest nadal w Balttin? — spytał Prokop opanowując się całą siłą, żeby to brzmiało obojętnie.

Carsonowi błysnęło jakoś za szkłami okularów.

— Mamy go na oku — rzekł wymijająco. — Tutaj nie wróci już z pewnością. Niech pan przyjedzie do nas… może go pan znajdzie, skoro… tak bardzo panu na tym zależy — wyskandował z naciskiem.

— Gdzie jest? — powtórzył Prokop z uporem, dając do zrozumienia, że jeśli nie otrzyma odpowiedzi, nie będzie dalej rozmawiał.

Carson zatrzepotał rękami jak ptak.

— No, uciekł — rzekł w odpowiedzi na wyczekujące spójnie Prokopa.

— Uciekł?

— Ulotnił się. Źle go strzeżono, wielki spryciarz. Zobowiązał się, że zsyntetyzuje cały Krakatit. Eksperymentował chyba ze sześć tygodni. Kosztował nas masę pieniędzy. A potem zniknął, łobuz. Nie wiedział chyba, co robić, prawda? Nie ma o niczym pojęcia.

— A gdzie jest?

Carson pochylił się nad Prokopem.

— Łobuz. Teraz proponuje Krakatit innemu państwu. Przy okazji zabrał także nasz azotan metylu, ten łajdak. Dali się nabrać. Teraz pracuje u nich.

— Gdzie?

— Nie wolno mi tego powiedzieć. Daję słowo, nie wolno. A kiedy nam zwiał, pojechałem, haha, odwiedzić pański grób. Pietyzm, co? Genialny chemik, a nikt go tu nie zna. To była robota! Musiałem dawać ogłoszenia jak głupi. Naturalnie, że zwrócili na to uwagę… tamci, rozumie mnie pan?

— Nie.

— Niech więc pan spojrzy — rzekł Carson żywo i skierował się ku przeciwległej ścianie. — Tutaj — powiedział i zastukał w deskę.

— Co takiego?

— Kulka. Ktoś tu był.

— A kto do niego strzelał?

— No, oczywiście, że ja. Gdyby pan tu właził… przez okno… tak ze dwa tygodnie temu, byłby pana ktoś paskudnie wziął na muszkę.

— Kto?

— Co za różnica — to państwo czy inne. Tu, drogi panie, spotkały się dwa potężne mocarstwa. A pan tymczasem, haha, łowił sobie ryby, co? Kapitalny facet! Ale niech pan słucha, kochasiu — rzekł naraz troskliwie — niech pan raczej nie chodzi sam. Nigdy i nigdzie, rozumie pan!

— Absurd!

— Chwileczkę. Żaden grenadier. Bardzo niepozorni ludzie. Dziś załatwia się to… niesłychanie dyskretnie. — Pan Carson zatrzymał się przy oknie i bębnił w szybę. — Nie ma pan pojęcia ile listów dostałem na moje ogłoszenie. Zgłosiło się chyba z sześciu Prokopów… Prędko, niech pan spojrzy! Prokop podszedł do okna.

— Co takiego?

Carson krótkim palcem wskazał tylko na szosę. Zataczał się tam na rowerze jakiś młody człowiek, rozpaczliwie chwytając równowagę, przy czym każde koło zdradzało zdecydowaną tendencję do jazdy w innym kierunku.

Carson pytająco spojrzał na Prokopa.

— Pewnie uczy się jeździć — zauważył Prokop niepewnie.

— Wyjątkowy łamaga, co? — Carson otworzył okno. — Bob! Młodzieniec na rowerze zatrzymał się, jakby przygwożdżony.

— Yessr.

— Go to the town for our car!

— Yessr. — I nacisnąwszy pedały, młody cyklista śmignął jak strzała w stronę miasta.

Pan Carson odwrócił się od okna.

— Irlandczyk. Bardzo obrotny chłopiec. Co to ja chciałem powiedzieć? A więc zgłosiło się aż sześciu Prokopów. Spotkania w różnych miejscach, przeważnie w nocy — heca, co? Niech pan przeczyta tę kartkę.

„Proszę przyjść do mego laboratorium, inż. Prokop.” — czytał Prokop jak we śnie.

— Ależ to… prawie moje pismo!

— Widzi pan — wyszczerzył zęby Carson. — Tu ziemia pali się pod nogami, drogi panie. Niech pan to sprzeda i będzie pan miał święty spokój.

Prokop pokręcił głową.

Carson utkwił w nim ciężkie, natarczywe spojrzenie.

— Może pan zażądać, powiedzmy… dwadzieścia milionów Niech pan nam sprzeda Krakatit.

— Nie.

— Dostanie pan wszystko z powrotem. Dwadzieścia milionów. Człowieku, niech pan to sprzeda!

— Nie — rzekł Prokop głucho. — Nie chcę mieć nic wspólnego… z waszymi wojnami. Nie chcę.

— A co pan tu ma? Genialny chemik, a… mieszka w budzie z desek. Rodacy! Ja to znam. Wielki człowiek nie ma żadnych rodaków. Niech pan na nic nie zważa! Niech pan to sprzeda, a…

— Nie chcę.

Carson wetknął ręce do kieszeni i ziewnął.

— Wojny! Myśli pan, że im pan przeszkodzi? Phi! Niech pan sprzeda i niech pana głowa nie boli, na co. Pan jest naukowcem, co pana obchodzi reszta? Wojny! Idźże pan, nie bądź pan śmieszny. Dopóki ludzie mają zęby i pazury…

— Nie sprzedam — wycedził Prokop. Carson wzruszył ramionami.

— Jak pan chce. Wpadniemy na to sami. Albo Tomeszowi się to uda. Też dobrze.

Chwilę panowało milczenie.

— Mnie tam wszystko jedno — odezwał się Carson. — Jeżeli pan woli, możemy z tym jechać do Francji, Anglii, gdzie pan chce, nawet do Chin. My obaj, rozumie pan? Byłby pan ostatnim osłem, gdyby pan to sprzedał za dwadzieścia milionów. Niech pan polega na Carsonie. Więc jak?

Prokop zdecydowanie pokręcił głową.

— Charakter — orzekł Carson z podziwem. — Moje uznanie. To mi się bardzo podoba. Niech pan słucha, coś panu powiem. To absolutna tajemnica. Ręka na to!

— Nie pytam o pańskie tajemnice — burknął Prokop.

— Brawo! Dyskretny człowiek. Takich lubię, mój panie.

XVIII

Carson usiadł i zapalił bardzo grube cygaro, jednocześnie myśląc nad czymś intensywnie.

— Tjatja — rzekł po chwili. — A więc panu to także wybuchło. Kiedy to było? Data.

— …Nie pamiętam już.

— Jaki dzień tygodnia?

— …Nie wiem, zdaje mi się… dwa dni po niedzieli.

— A więc we wtorek. O której godzinie? — Chyba… po dziesiątej wieczór.

— Zgadza się. — Carson zamyślony puszczał kłęby dymu. — Nam wybuchło to po raz pierwszy, jak pan to raczył określić, „samo z siebie”, we wtorek o dziesiątej trzydzieści pięć. Czy zauważył pan coś wtedy?

— Nie. Spałem.

— Aha. Wybucha to także w piątek około wpół do jedenastej. We wtorki i piątki. Myśmy to już wypróbowali — objaśnił w odpowiedzi na zdumione spojrzenie Prokopa. — Zostawiliśmy jeszcze z miligram rozsypanego Krakatitu i pilnowaliśmy go dniem i nocą. Wybuchał we wtorki i w piątki o wpół do jedenastej. Siedem razy. Raz także i w poniedziałek o dziesiątej dwadzieścia dziewięć. Tak jest.

Prokop poprzestał na milczącym zdumieniu.

— Przez Krakatit przebiega wtedy taka niebieska iskra — ciągnął Carson zadumany — a potem następuje eksplozja.

Było tak cicho, że Prokop słyszał tykanie zegarka Carsona.

— Tjatja — westchnął Carson i desperacko przegarnął palcami szczotkę rudych włosów.

— Co to znaczy? — wybuchnął Prokop. Garson wzruszył ramionami.

— A co pan — zapytał — co pan sobie właściwie pomyślał, kiedy panu… „samo z siebie”… wybuchło? No?

— Nic — rzekł wymijająco Prokop. — Nie zastanawiałem się nad tym tak dalece.

Carson mruknął jakieś obraźliwe słowo.

— To znaczy — poprawił się Prokop — przyszło mi wtedy na myśl, że to wywołują chyba fale elektromagnetyczne.

— Ach. Fale elektromagnetyczne. Myśmy też tak sobie pomyśleli. Świetny pomysł, tylko że głupi. Niestety, całkiem głupi. Tak jest.

Teraz Prokop rzeczywiście nie wiedział, co robić.

— Po pierwsze — medytował Carson — fale bez drutu nie biegają po świecie tylko we wtorki i piątki o wpół do jedenastej, prawda? A po drugie, zdaje sobie pan chyba sprawą, że natychmiast przeprowadziliśmy z nimi próby. Z krótkimi, z długimi, ze wszystkimi możliwymi. A pański Krakatit nie zareagował na nie nawet o, tyle. — Tu pokazał niedostrzegalny wprost brzeżek paznokcia. — Ale we wtorki i piątki… o wpół do jedenastej… umyślił sobie „sam z siebie” eksplodować. I wie pan, co jeszcze?

Prokop oczywiście nie wiedział.

— Jeszcze jedno. Od pewnego czasu, chyba od pół roku czy coś koło tego, europejskie stacje radiotelegraficzne nie posiadają się z wściekłości. Wie pan, coś im zagłusza rozmowy. Jak najbardziej regularnie. Przypadkowo… zawsze we wtorki i w piątki o wpół do jedenastej w nocy. I co pan powie?

Prokop nic nie powiedział, tylko pocierał czoło.

— No tak, we wtorki i piątki. Nazywają to „zamazanymi rozmowami”. Nagle telegrafiści słyszą trzaski, i zaczyna się. Chłopaki mało z tego nie zwariują. Kłopot, co? — Carson zdjął okulary i jął czyścić je bardzo starannie. — Z początku… z początku myśleli, że to jakieś burze magnetyczne czy co. Ale kiedy zobaczyli, że to… urzęduje regularnie we wtorki i piątki… Jednym słowem, Marconi T.S.F. Radiowe stacje nadawcze na zagranicę, jakieś ministerstwa poczt, marynarki, handlu, spraw wewnętrznych i bo ja wiem czego tam jeszcze — wypłacą dwadzieścia tysięcy funtów spryciarzowi, który tę zagadkę rozwiąże.

Carson znowu włożył okulary i huknął wesoło:

— Myślą, że istnieje jakaś nielegalna stacja, która zabawia się w ten sposób, że we wtorki i piątki zagłusza rozmowy. Heca, co? Prywatna stacja, która tak sobie, dla kawału, wyrzuca w błoto co najmniej sto kilowatów! Phi! — Carson splunął.

— We wtorki i piątki — odezwał się Prokop — a więc jednocześnie… w tym samym czasie.

— Dziwne, co? — uśmiechnął się ironicznie Carson. — Ja to, panie dzieju, zapisałem: We wtorek dnia tego i tego, o dziesiątej trzydzieści pięć i kilka sekund awaria we wszystkich stacjach od Rewia itd. A nam o tej samej co do sekundy porze „sama z siebie” — jak pan to raczył określić — eksploduje pewna część pańskiego Krakatitu. Heca, co? Detto: w przyszły piątek o dziesiątej dwadzieścia siedem i kilka sekund awaria i wybuch. Item: w przyszły wtorek o dziesiątej trzydzieści wybuch i awaria. I tak dalej. Wyjątkowo, jakoś wbrew programowi, raz awaria w poniedziałek o dziesiątej dwadzieścia dziewięć i trzydzieści sekund. Detto: wybuch. Zgadza się co do sekundy. Osiem razy na osiem przypadków. Dobry kawał, co? Co pan o tym sądzi?

— Nn… nie wiem — wymamrotał Prokop.

— No więc jeszcze coś — ciągnął Carson po dłuższym namyśle. — Pracował u nas pan Tomesz. Nic nie umie, ale coś wie. Pan Tomesz kazał ustawić w laboratorium generator prądu o wysokiej częstotliwości i zamknął nam drzwi przed nosem. Łobuz. Póki żyję, nie słyszałem, żeby w zwykłej chemii stosować maszyny wytwarzające prąd o wysokiej częstotliwości. Co pan powie?

— No… owszem — wymigiwał się Prokop zerkając niespokojnie w stronę swojej własnej, prawie nowej aparatury, ustawionej w kącie.

Garson szybko uchwycił kierunek jego spojrzenia.

— Hm, pan także ma taką zabawkę, co? Śliczny transformatorek. Ile pan za niego dał?

Prokop sposępniał, ale oblicze Carsona rozjaśniło się.

— Tak sobie myślę — mówił z rosnącym zadowoleniem — co by to była za fantastyczna rzecz, gdyby w jakiejś substancji udało się, powiedzmy, przy pomocy prądu o wysokiej częstotliwości… w polu iskrowym czy jak… rozkołysać, rozplatać, rozprząc jej wewnętrzną strukturę tak, żeby wystarczyło uderzyć z daleka jakimiś falami, wyładowaniami, drganiami albo diabli wiedzą czym, aby się ta substancja rozpadła, co? Bum! Na odległość! Co pan na to powie?

Prokop nie powiedział nic, a Carson, z rozkoszą ssąc cygaro, delektował się jego milczeniem.

— Nie jestem elektrykiem — zaczął po chwili. — Tłumaczył mi to jeden naukowiec, ale niech mnie kule biją, jeśli coś z tego zrozumiałem. Ten człowiek zasypywał mnie jakimiś elektronami, jonami, kwantami elementarnymi, sam już nie pamiętam, jak on to nazywał. A w końcu ten luminarz nauki oświadczył, że krótko mówiąc, jest to w ogóle niemożliwe. Człowieku, aleś im pan pokazał! Dokonał pan czegoś, co według autorytetu światowego jest rzeczą niemożliwą!

Sam więc to sobie wytłumaczyłem — ciągnął dalej — tylko że tak po chłopsku. Ktoś, dajmy na to, wbije sobie do głowy, że musi uzyskać nietrwały związek chemiczny z jakiejś soli ołowiu. Ale dana sól zachowuje się po łajdacku, nie daje się ani rusz z niczym połączyć. Więc ten chemik próbuje wszystkich możliwych sposobów… jak wariat. I nagle, dajmy na to, przypomina sobie, że w styczniowym numerze „The Chemist” była mowa o tym, że ta oporna sól to świetny koherer, detektor fal elektrycznych. Wpada na pomysł. Głupi i genialny pomysł, że przy pomocy fal elektrycznych mógłby tę sól wprowadzić w lepszy humor, co? Rozbudzić ją, rozruszać, wstrząsnąć nią jak pierzyną. Tja, na najlepsze pomysły człowiek wpada z głupoty. Zdobywa więc taki śmieszny transformatorek i bierze się do roboty; co robił, to tymczasem jego tajemnica, ale w końcu otrzymuje poszukiwany związek. Niech mnie kule biją, otrzymuje go. Prawdopodobnie jakoś go sklecił z pomocą tych drgań. Człowieku, na stare lata będę musiał zacząć naukę fizyki. Wygaduję głupstwa, prawda?

Prokop wydał jakiś zupełnie niezrozumiały pomruk.

— Nie szkodzi — oświadczył Carson z zadowoleniem. — Grunt, że tymczasem trzyma się to kupy. Głupiec ze mnie; wyobrażam sobie, że powstała substancja o jakiejś elektromagnetycznej strukturze czy czymś w tym rodzaju. Gdyby ją jakoś naruszyć, materia rozpadnie się, co? Na szczęście około dziesięciu tysięcy legalnych radiostacji i paręset nielegalnych utrzymuje w naszej ziemskiej atmosferze taki klimat elektromagnetyczny, taką e… e… łaźnię oscylacyjną, która służy tej strukturze. I dzięki temu ta substancja się nie rozpada. — Zamyślił się na chwilę.

— — A teraz — podjął znowu — teraz niech pan sobie wyobrazi, że jakiś diabeł czy inny hultaj na tym świecie ma środek, przy pomocy którego może wywoływać zaburzenia w falach elektromagnetycznych. Po prostu zacierać je czy jak. Niech pan sobie wyobrazi, że — Bóg jeden wie, po co — ten ktoś zabawia się regularnie we wtorki i piątki o wpół do jedenastej w nocy. W tej, co do sekundy, chwili, na całym naszym globie przerywa się połączenie radiowe, ale w tej samej chwili, w tej samej sekundzie najprawdopodobniej staje się coś także z tym nietrwałym związkiem chemicznym, o ile nie jest akurat odizolowany, dajmy na to w… porcelanowym słoiku; coś się w nim psuje, coś tam w nim trzaska i… i…

— …rozpada się! — krzyknął Prokop.

— Tak, rozpada się. Eksploduje! Ciekawe, co? Jeden uczony mi to objaśniał. Psiakość, jak on to mówił? Że… że…

Prokop zerwał się i chwycił Carsona za klapy marynarki.

— Niech pan słucha — bełkotał nieprzytomny ze zdenerwowania. — Gdyby więc… Krakatit… rozsypać, dajmy na to, tutaj albo gdziekolwiek… wprost na ziemi…

— …wówczas w najbliższy wtorek lub piątek to miejsce wyleci w powietrze. Tja. Człowieku, zadusi mnie pan!

Prokop puścił Carsona i zaczął biegać po izbie gryząc palce z przerażenia.

— Oczywiście — mruczał pod nosem — oczywiście! Nikomu nie wolno Krakatitu wy… wyra…

— Z wyjątkiem pana Tomesza — dorzucił Carson sceptycznie.

— Daj mi pan spokój! — żachnął się Prokop. — On na to nie wpadnie.

— No — rzekł Carson z powątpiewaniem. — Nie wiem, jak dużo mu pan powiedział.

Prokop zatrzymał się, jakby w ziemię wrósł.

— Niech pan sobie wyobrazi — mówił gorączkowo — niech pan sobie wyobrazi na przykład… wojnę! Kto ma w ręku Krakatit, ten może… może, kiedy tylko zechce…

— Tymczasem jedynie we wtorki i piątki.

— …wysadzić w powietrze… całe miasta, całe armie, wszystko! Wystarczy tylko rozsypać. Potrafi pan to sobie wyobrazić?

— Potrafię. Doskonale.

— I dlatego… dla dobra świata… nigdy… nie dam… nigdy!

— Dla dobra świata — prychnął Carson. — Wie pan, dla dobra świata należałoby przede wszystkim wpaść na trop tej… tej…

— Czego?

— Tej przeklętej stacji anarchistów.

XIX

— Więc pan sądzi — bąkał Prokop — że… że może…

— Wiemy o tym — przerwał mu Carson — że są na świecie nieznane stacje nadawcze i odbiorcze. Że w każdy wtorek i piątek mówią co innego niż „dobranoc”. Że dysponują jakimiś nie znanymi nam dotąd siłami, wyładowaniami, drganiami, iskrami, promieniami czy jakąś inną cholerą i… krótko mówiąc, czymś nieuchwytnym. Albo są to jakieś „przeciwfale”, „przeciwdrgania” czy jak to u diabła nazwać, coś, co wywołuje zaburzenia, czy też zaciera nasze fale, rozumie pan? — Carson rozejrzał się po pracowni. — Aha — powiedział i wziął kawałek kredy.

— Albo wygląda to tak — mówił rysując na podłodze strzałkę długości chyba pół łokcia — albo tak. — Tu zasmarował kredą kawał deski i nakreślił poślinionym palcem ciemną linię. — Tak albo tak, rozumie pan? Pozytyw lub negatyw. Albo wysyłają jakieś nowe fale do naszego środowiska, albo też wywołują w naszej rozedrganej, wszerz i wzdłuż poprzecinanej sygnałami telegraficznymi atmosferze, sztuczne przerwy, pojmuje pan? I w ten, i w ten sposób można pracować bez naszej kontroli. Jedno i drugie jest dotychczas pod względem technicznym i fizycznym zupełną zagadką. Psiakrew! — zawołał nagle z wściekłością i rzucił kredę, aż się rozprysnęła. — Tego już za wiele! Wysyłać przy pomocy nieznanych sił tajemnicze depesze zagadkowemu adresatowi! Kto to robi, jak pan myśli?

— Może Marsjanie — usiłował zażartować Prokop. Ale naprawdę nie do żartów mu było.

Carson obrzucił go morderczym spojrzeniem, lecz zaraz zaczął wprost rżeć ze śmiechu.

— Przypuśćmy, że Marsjanie! Fantastyczne! Przypuśćmy, mistrzu. Ale załóżmy, że to ktoś na ziemi. Załóżmy, że to jakaś ziemska potęga rozsyła swoje tajne instrukcje. Załóżmy, że ma bardzo ważne przyczyny, by uniknąć ludzkiej kontroli. Załóżmy, że istnieje jakaś międzynarodowa organizacja czy instytucja, czy czort wie co, i że ma do dyspozycji nieznane siły, tajne radiostacje i tak dalej. W każdym razie ludzkość ma prawo interesować się tymi tajnymi depeszami, no nie? Niech sobie pochodzą z piekła czy z Marsa. Domyśla się pan chyba… No, najpewniej, mój panie, najpewniej nie będą to radiotelegramy o Czerwonym Kapturku. Tak jest. Carson zaczął biegać po pracowni.

— Po pierwsze, jest rzeczą pewną — rozmyślał na głos — że dana stacja nadawcza znajduje się gdzieś w Europie środkowej, w przybliżeniu w centrum kręgu tych awarii, prawda? Jest stosunkowo słaba, ponieważ działa tylko nocą. U diabła, tym gorzej! Wieżę Eiffla lub Nauen łatwo znaleźć, co? Panie! — zawołał naraz i stanął, jakby w ziemię wrósł. — Pomyśl pan, że w samym pępku Europy istnieje i przygotowuje się coś dziwnego. Ma to swoje rozgałęzienia, placówki, utrzymuje tajną łączność; ma to środki techniczne, nie znane nam tajemnicze siły i żeby pan wiedział — ryknął Carson — to ma Krakatit! Tak jest!

Prokop zerwał się jak wariat. — Jak… jak to?

— Krakatit. Dziewięć deka i trzydzieści pięć decygramów. Wszystko, co nam zostało.

— Coście z nim zrobili?! — ryknął Prokop. Doświadczenia. Strzegliśmy go niczym… niczym cnoty. i pewnego wieczoru…

— Co?

— Zniknął. Razem z porcelanowym słoikiem.

— Kradzież?

— Tak.

— A kto… kto?

— Rozumie się, że Marsjanie — wykrzywił się Carson w drwiącym uśmiechu. — Niestety, za pośrednictwem jednego laboranta, który nam się ulotnił. Oczywiście, razem z porcelanowym słoikiem.

— Kiedy to się stało?

— No, akurat zanim wysłano mnie tu do pana. Wykształcony człowiek. Saksończyk. Nawet pyłek nam nie został. Dlatego, widzi pan, przyjechałem.

— I myśli pan, że to się dostało do rąk tych… tych nieznajomych?

Carson tylko parsknął w odpowiedzi.

— Skąd pan to wie?

— Ja to twierdzę. Słuchaj pan — rzekł Carson kołysząc się na swoich krótkich nóżkach — czy ja wyglądam na tchórza?

— N… nie.

— No więc powiem panu, że tego się boję. Słowo honoru, pełne portki. Krakatit to cholerna rzecz; ta nieznana stacja to coś jeszcze gorszego; ale gdyby jedno i drugie znalazło się w tych samych rękach, no, to… moje uszanowanie. Wtedy pan Carson pakuje manatki i jedzie do Tasmanii do ludożerców. Wie pan, nie chciałbym oglądać końca Europy.

Prokop miażdżył sobie dłonie między kolanami.

— Jezus Maria — szeptał do siebie.

— No tak — odezwał się Carson. — Dziwię się tylko, że do tej pory nie wyleciał w powietrze żaden wielki obiekt. Mogą nacisnąć gdzieś jakąś dźwignię i w odległości tysiąca kilometrów — prask! Gotowe! Na co jeszcze czekają?

— To jasne — odparł Prokop, dygocąc jak w gorączce. — Krakatitu nie wolno wypuścić z ręki. A Tomesz, Tomeszowi trzeba przeszkodzić.

— Pan Tomesz — wtrącił szybko Carson — sprzeda Krakatit samemu diabłu, jeśli ten mu zapłaci. W tej chwili pan Tomesz stanowi jedno z największych niebezpieczeństw na świecie.

— U diabła — mamrotał zrozpaczony Prokop — więc co robić?

Carson wytrzymał dłuższą pauzę.

— To jasne — rzekł wreszcie. — Krakatit trzeba wypuścić z ręki.

— Nnnie! Nigdy!

— Trzeba. Po prostu dlatego, że jest to klucz do rozszyfrowania… Najwyższy czas, proszę pana. U wszystkich diabłów, niech go pan wyda, komu pan chce, ale bez długich ceregieli. Niech pan go odda Szwajcarii albo Stowarzyszeniu Starych Panien, albo babce diabła. Będą nad nim sterczeć pół roku, zanim zrozumieją, że pan nie jest wariatem. Albo niech pan da go nam. W Balttin wybudowano już taką maszynę, wie pan, aparat odbiorczy. Niech pan sobie wyobrazi — nieskończenie szybkie wybuchy mikroskopijnych cząsteczek Krakatitu. Zapala je nieznany prąd. Jak tylko gdzieś tam go włączą, zaczyna się tr ta ta trr trr ta trrr ta ta ta. I już. Rozszyfrować, i w porządku. Mieć tylko Krakatit.

— Nie dam — wykrztusił Prokop, zlany zimnym potem. — Ja wam nie wierzę. Wy byście robili Krakatit dla siebie samych.

Carsonowi drgnął tylko kącik ust.

— No — powiedział — jeśli tylko o to chodzi… Możemy panu zwołać Ligę Narodów, Światowe Zjednoczenie Pocztowców, Kongres Eucharystyczny albo kiego diabła pan zechce. Żeby duszyczka była spokojna. Ja jestem Duńczykiem i gwiżdżę na politykę. A pan odda Krakatit w ręce komisji międzynarodowej. Co panu jest?

— Ja… ja długo chorowałem — tłumaczył się Prokop blednąc jak trup. — Dotąd nie… czuję się… dobrze. I… dwa dni nie jadłem.

— Omdlenie — rzekł Carson, usiadł obok niego i objął go za szyję. — Zaraz minie. Pojedzie pan do Balttin. Bardzo zdrowa okolica. Potem może pan szukać Tomesza. Będzie pan miał Pieniędzy jak lodu. Będzie pan big man. No?

— Dobrze — wyszeptał Prokop jak małe dziecko i pozwolił kołysać się łagodnie.

— Tak, tak. Zbyt silne napięcie. To nic. Najważniejsza… najważniejsza jest przyszłość. Ależ panu musiała bieda dopiec, co? Zuch z pana. No, widzi pan, już lepiej.

Carson palił pogrążony w myślach.

— Wspaniała przyszłość. Dostanie pan furę pieniędzy. Mnie da pan dziesięć procent, zgoda? To już taki międzynarodowy zwyczaj. Carson też potrzebuje…

Przed barakiem rozległ się klakson samochodu. — No, chwała Bogu — odetchnął Carson. — Jest auto. Jedziemy.

— Dokąd?

— Tymczasem coś zjeść.

XX

Nazajutrz Prokop obudził się z okropnie ciężką głową i w pierwszej chwili nie mógł pojąć, gdzie się właściwie znajduje.

Czekał, że usłyszy gdakanie kur albo donośne poszczekiwanie Honzika. Z wolna uświadamiał sobie, że nie jest już w Tynicy, że leży w hotelu, dokąd odstawił go Carson pijanego do nieprzytomności, zalanego, ryczącego jak zwierzę. Ale dopiero gdy puścił sobie na głowę strumień zimnej wody, stanęły mu przed oczyma wypadki całego poprzedniego dnia i najchętniej pod ziemię zapadłby się ze wstydu.

Już przy obiedzie pili, ale tylko trochę, tyle tylko, że obydwaj bardzo poczerwienieli na twarzy, a potem rozbijali się autem gdzieś po lasach sazavskich czy jakichś innych, żeby im wywietrzało z głowy.

Prokop gadał bez przerwy, podczas gdy Carson żuł cygaro i kiwał głową.

„Będzie pan big man. Big man, big man” — huczało Prokopowi w głowie jak dzwon. ,,Gdyby mnie tak podczas tej parady zobaczyła ta w woalce!” Puszył się przed Carsonem, pycha go wprost rozsadzała. A ten kiwał tylko głową jak mandaryn i jeszcze podsycał jego wściekłą dumę. Cud prawdziwy, że Prokop w owym ferworze nie wyleciał z auta. Wykładał, jak wyobraża sobie światowy instytut chemii destrukcyjnej, socjalizm, małżeństwo, wychowanie dzieci, i temu podobne brednie. Ale dopiero wieczorem zaczęło się na dobre. Bóg raczy wiedzieć, gdzie nie pili, po prostu strach pomyśleć. Carson płacił za wszystkich nieznajomych, z twarzą purpurową, błyszczącą od potu, z kapeluszem wciśniętym na oczy, podczas gdy jakieś dziewczęta tańczyły, ktoś rozbijał szklanki, a Prokop szlochając spowiadał się Carsonowi ze swojej straszliwej miłości do kobiety, której nie zna.

Na to wspomnienie Prokop za głowę się chwytał ze wstydu i rozpaczy.

Potem wsadził go, krzyczącego: „Krakatit!” do auta. Czort wie, gdzie go wozili. Rozbijali się po niezliczonej ilości szos, obok Prokopa podskakiwał czerwony ognik, to był chyba Carson ze swoim cygarem, i czkając powtarzał: „Prędzej, Bob” czy coś w tym rodzaju. Naraz na jakimś zakręcie zjawiły się na wprost nich dwa ostre światła, rozległ się skowyt kilku głosów, autem rzuciło gdzieś w bok, Prokop przejechał się twarzą po trawie i tak dalece go to otrzeźwiło, że zaczął dostrzegać, co się dzieje. Kilka głosów kłóciło się zapamiętale i zarzucało sobie nawzajem pijaństwo, Carson klął straszliwie.

— Musimy wracać — burknął, po czym Prokopa, jako najciężej rannego, z tysiącem ostrożności ułożono w tym drugim aucie, Carson usiadł obok niego i ruszono z powrotem, tylko Bob został przy uszkodzonym wozie. W połowie drogi ciężko ranny zaczął śpiewać i pohukiwać, a przed Pragą poczuł znowu pragnienie. Musieli odwiedzić jeszcze kilka lokali, zanim skłonili go do milczenia.

Z niesmakiem studiował Prokop w lustrze swoją podrapaną twarz. Te przykre obserwacje przerwał mu portier hotelowy, który przepraszając uniżenie — przyniósł mu do wypełnienia kartę zameldowania. Prokop wpisał swoje personalia i sądził, że tym samym sprawa jest załatwiona, ledwo jednak portier przeczytał jego nazwisko i zawód, ożywił się i usilnie jął prosić, by Prokop jeszcze nie wychodził. Jakiś pan, cudzoziemiec, polecił, żeby zawiadomiono go natychmiast telefonicznie z hotelu, gdyby przypadkiem zamieszkał tam inżynier Prokop. Jeśli więc pan inżynier pozwoli, itd.

Pan inżynier był tak wściekły sam na siebie, że byłby pozwolił gardło sobie poderżnąć. Usiadł więc i czekał, pochłonięty swoim bólem głowy.

Po kwadransie wrócił portier i wręczył mu wizytówkę:

SIR REGINALD CARSON

Col. B. A., M. R. A., M. P.r D. S., etc.

President of Marconi's Wireless Co

London

— Niech wejdzie — polecił Prokop dziwiąc się niezmiernie w głębi duszy, dlaczego ten cwaniak Carson nie wyjawił mu już wczoraj swoich oszałamiających tytułów i dlaczego zjawia się z takimi szykanami. Poza tym był trochę ciekaw, jak tamten wygląda po wczorajszej rozpustnej nocy.

Ale nagle oczy wyszły mu na wierzch ze zdumienia. W drzwiach ukazał się zupełnie nieznany mężczyzna, o dobry łokieć wyższy od wczorajszego Carsona.

— Very glad to see you — wycedził powoli nieznajomy dżentelmen i skłonił się sztywno niczym słup telegraficzny. — Sir Reginald Carson — przedstawił się i rozejrzał za krzesłem.

Prokop wydał jakiś nieartykułowany dźwięk i wskazał mu krzesło. Dżentelmen usiadł tak sztywno, że figura jego tworzyła kąt prosty, i zaczął ściągać duże, wspaniałe reniferowe rękawiczki. Był to bardzo wysoki i niezmiernie poważny pan o końskiej twarzy zaprasowanej w liczne fałdy. W krawacie ogromny hinduski opal, antyczna kamea na złotym łańcuszku, wielkie stopy amatora golfu, jednym słowem — lord w każdym calu. Prokop zdumiewał się w milczeniu.

— A więc słucham — powiedział w końcu, kiedy milczenie się przeciągało.

Dżentelmen nie spieszył się.

— Zapewne — zaczął wreszcie po angielsku — zapewne zdziwił się pan znalazłszy w gazecie mój anons. Zakładam, że jest pan inżynierem Prokopem, autorem… no… tego… bardzo interesujących artykułów o materiałach wybuchowych.

Prokop przytaknął w milczeniu.

— Bardzo mi przyjemnie — rzekł sir Carson absolutnie bez pośpiechu. — Poszukiwałem pana w pewnej sprawie wielce interesującej z punktu widzenia nauki, a jednocześnie ważnej praktycznie dla naszego towarzystwa „Marconi's Wireless”, którego mam honor być prezesem, niezależnie od tego reprezentując Międzynarodową Unię Radiotelegraficzną, która obdarzyła mnie niezasłużonym zaszczytem, ofiarowując mi stanowisko generalnego sekretarza. Z pewnością dziwi się pan — ciągnął zupełnie nie zmęczony tak długim zdaniem — że te tak szacowne instytucje przysyłają mnie do pana, chociaż pańskie znakomite prace dotyczą zupełnie innej dziedziny. Pozwoli pan. — Tu sir Carson otworzył swoją teczkę z krokodylowej skóry i wydobył jakieś papiery, notes i złoty ołówek.

— Mniej więcej od trzech kwartałów — zaczął powoli i włożył złote binokle, aby rzucić okiem w swoje papiery — europejskie stacje radiotelegraficzne konstatują…

— Przepraszam — przerwał mu Prokop nie mogąc już wytrzymać — więc to ogłoszenie dawał pan?

— Oczywiście. A więc konstatują regularne zaburzenia…

— …We wtorki i piątki, wiem. Kto panu powiedział o Krakaticie?

— Sam byłbym doszedł do tej sprawy w należytej kolejności — karcącym nieco tonem odparł pan Carson. — Well, pominę bliższe szczegóły, zakładając, że jest pan w pewnej mierze poinformowany o naszych kłopotach i o… tego… i…

— …o konspiracji światowej, czy tak?

Sir Carson wytrzeszczył jasnoniebieskie oczy.

— Pan wybaczy, o jakiej konspiracji?

— No, o tych zagadkowych depeszach nocnych, o tajnej organizacji, która je wysyła…

Sir Reginald Carson powstrzymał go.

— Fantazja — rzekł z politowaniem — czysta fantazja. Ja wiem, napomknęły coś o tym „Daily News”, kiedy nasze towarzystwo wyznaczyło ową stosunkowo wysoką nagrodę…

— Wiem — rzekł szybko Prokop w obawie, żeby flegmatyczny lord nie zaczął się nad nią rozwodzić.

— Tak. Zupełny nonsens. Cała sprawa ma podłoże wyłącznie handlowe. Komuś zależy na tym, żeby wykazać niesolidność naszych stacji. Chce podważyć powszechne zaufanie. Niestety, nasze receptory i… tego.,, koherery nie mogą ustalić specyficznego charakteru fal, które powodują te zaburzenia. Ale ponieważ otrzymaliśmy informacje, że jest pan w posiadaniu jakiejś substancji czy środka chemicznego, który w sposób bardzo, bardzo interesujący reaguje na owe zaburzenia…

— Informacje od kogo?

— Od pańskiego współpracownika, pana… tego… pana Tomesza. Mister Tomes, czy tak?

Flegmatyczny dżentelmen wyłowił ze swoich papierów jakiś list.

— „Dear Sir — czytał z pewnym wysiłkiem. — W gazecie znalazłem wiadomość o wyznaczeniu nagrody et caetera. Ponieważ w chwili obecnej nie mogę opuścić Balttin, gdzie pracuję nad pewnym wynalazkiem, i ponieważ sprawy tak wielkiej wagi nie można załatwić listownie, proszę, niech pan każe odszukać w Pradze mego przyjaciela i długoletniego współpracownika inż. Prokopa, który jest w posiadaniu nowo wynalezionego materiału — Krakatitu — czteroargonku pewnej soli ołowiu, którego syntezę przeprowadza się przy specyficznym działaniu prądu o wysokiej częstotliwości. Krakatit, jak wykazują precyzyjne eksperymenty, reaguje na nieznane fale, powodujące zaburzenia, silną eksplozja. Z tego w sposób oczywisty wypływa jego decydujące znaczenie dla zbadania wspomnianych fal. Ze względu na doniosłość sprawy wyrażam w imieniu moim i mego przyjaciela nadzieję, że wyznaczona nagroda zostanie zasadniczo podwyż…” — Sir Carson zakrztusił się. — To byłoby wszystko — rzekł. — O nagrodzie pomówilibyśmy osobno. Podpisany mister Tomes z Balttin.

— Hm — rzekł Prokop, w którym zaczęło się budzić poważne podejrzenie. Że też taka prywatna, nie budząca zaufania… fantastyczna wiadomość wystarczyła Towarzystwu Marconiego…

— Beg your pardon — przerwał mu wysoki dżentelmen — otrzymaliśmy oczywiście bardzo dokładne wiadomości o pewnych doświadczeniach przeprowadzanych w Balttin…

— Aha. Od jakiegoś laboranta Saksończyka, tak?

— Nie. Od naszego własnego przedstawiciela. Zaraz panu przeczytam. — Sir Carson zaczął znowu grzebać w swoich papierach…

— O jest. „Dear sir, tutejszym stacjom nie udaje się, jak dotychczas, pokonać wiadomych zaburzeń. Próby ze zwiększoną energią nadawczą zawiodły na całej linii. Otrzymałem poufną, ale godną wiary wiadomość, że instytut wojskowy w Balttin uzyskał pewną ilość jakiejś substancji…”

Pukanie do drzwi.

— Proszę — rzekł Prokop. Wszedł portier z wizytówką.

— Jakiś pan chciałby…

Prokop odczytał wizytówkę: „INZ. CARSON, BALTTIN.”

— Niech wejdzie — rozkazał Prokop, nagłe rozpogadzając oblicze i nie zważając zupełnie na znaki protestu ze strony sir Carsona.

Wszedł wczorajszy Carson z twarzą spustoszoną niewyspaniem i podbiegł do Prokopa wydając okrzyki radości.

XXI

— Chwileczkę — powstrzymał go Prokop. — Pozwólcie, panowie, że was przedstawię. Inżynier Carson — sir Reginald Carson.

Sir Carson żachnął się, ale siedział nadal z niewzruszonym dostojeństwem. Za to inżynier Carson gwizdnął ze zdumienia i osunął się na krzesło jak człowiek, któremu nogi odmówiły posłuszeństwa. Prokop, oparty o drzwi, z bezgraniczną złośliwością delektował się widokiem obydwóch.

— No, więc jak? — zaczął w końcu.

Sir Carson zaczął składać swoje papiery do teczki.

— Zapewne — rzekł z wolna — lepiej będzie, jeśli odwiedzę pana innym razem,

— Ależ nie, niech pan będzie łaskaw zostać — przerwał mu Prokop. — Przepraszam, czy panowie nie są przypadkiem spokrewnieni?

— O, nie — odezwał się inżynier Carson. — Raczej wprost przeciwnie.

— Który z was jest więc naprawdę Carsonem?

Żaden nie odpowiedział; sytuacja stawała się kłopotliwa. — Niech pan zażąda od tego pana — rzekł ostro sir Reginald — aby pokazał panu swoje papiery.

— Bardzo chętnie — odparł inżynier Carson. — Ale dopiero po moim przedmówcy. Tak jest.

— A który z panów dawał ogłoszenie?

— Ja — bez wahania oświadczył inżynier Carson. — To mój pomysł, proszę pana. Stwierdzam, że nawet w naszym fachu wyzyskiwać zadarmo cudzy :pomysł to ostatnie świństwo. Tak jest.

— Pozwoli pan — zwrócił się sir Reginald do Prokopa z prawdziwym niesmakiem. — Tego już za wiele. Jak by to wyglądało, gdyby ukazało się jeszcze jedno ogłoszenie pod innym nazwiskiem? Musiałem po prostu przyjąć istniejący fakt, skoro ten pan już to zrobił.

— Aha — zaatakował go Carson — i dlatego przywłaszczył pan sobie również moje nazwisko, co?

— Stwierdzam po prostu — zastrzegł się sir Reginald — że ten pan absolutnie nie nazywa się Carson.

— Jak się więc nazywa? — spytał szybko Prokop.

— Dokładnie nie wiem — wycedził lord z pogardą.

Panie Carson — zwrócił się Prokop do inżyniera — kim jest ten pan?

— Konkurencja — rzekł Carson z gorzkim humorem.— To jest właśnie ten człowiek, który za pomocą fałszywych listów chciał mnie zwabić w przeróżne miejsca. Najpewniej chciał mnie tam zaznajomić z niezwykle miłymi ludźmi.

— Z tutejszą żandarmerią — mruknął sir Reginald.

Inżynierowi zły błysk strzelił z oczu; chrząknął ostrzegawczo.

— Przepraszam. O tym ani słowa!

— Czy panowie pragną coś jeszcze sobie wyjaśnić? — uśmiechnął się ironicznie Prokop stojąc przy drzwiach.

— Nie, nic więcej — rzekł z godnością sir Reginald. Przez cały czas nie zaszczycił drugiego Carsona ani jednym spojrzeniem.

— A więc — zaczął Prokop — przede wszystkim dziękuję panom za odwiedziny. Po drugie, cieszy mnie bardzo, że Krakatit jest w dobrych rękach, to znaczy — w moich własnych, albowiem gdybyście mieli najmniejszą choćby nadzieję, że zdobędziecie go w inny sposób, nie byłbym chyba osobą aż tak bardzo poszukiwaną, nieprawdaż? Za tę mimowolną informację jestem panom niezmiernie wdzięczny.

— Niech się pan jeszcze nie cieszy — mruknął Carson. — Pozostaje…

— …on? — rzekł Prokop wskazując na sir Reginalda. Carsqn pokręcił głową.

— Ależ skąd! Ktoś trzeci, nieznajomy.

— .Wybaczy pan — zauważył Prokop niemal obrażony. — Chyba pan nie sądzi, że wierzę w cokolwiek z tego, co mi pan wczoraj naopowiadał?

Carson z politowaniem wzruszył ramionami.

— No, jak pan chce.

— Dalej. Po trzecie — ciągnął Prokop — prosiłbym panów, abyście mi powiedzieli, gdzie jest w tej chwili Tomesz.

— Ależ mówiłem przecież — podskoczył Carson — że tego mi nie wolno. Niech pan przyjedzie do Balttin i sprawa załatwiona.

— A pan? — zwrócił się Prokop do sir Reginalda.

— Beg your pardon — oświadczył z godnością wysoki dżentelmen — ale zatrzymam to dla siebie.

— A więc po czwarte, zalecam panom gorąco, byście się tu nawzajem nie zjedli. Ja tymczasem wychodzę…

— …na policję — domyślił się sir Reginald. — Bardzo słusznie.

— Cieszy mnie, że się pan ze mną zgadza. Wybaczcie, panowie, że was tu na razie zamknę.

— O, proszę — odparł lord uprzejmie, podczas gdy Carson usiłował rozpaczliwie protestować.

Z ogromną ulgą zamknął Prokop drzwi, postawił jeszcze przed nimi dwóch kelnerów, po czym pobiegł na najbliższy komisariat. Uważał bowiem za wskazane udzielić tam pewnych wyjaśnień. Okazało się, że sprawa nie jest taka łatwa. Ponieważ nie mógł obu cudzoziemców oskarżyć przynajmniej o kradzież srebrnych łyżeczek czy o grę w makao, musiał się porządnie namęczyć, aby rozproszyć wątpliwości urzędnika policji, który uważał go najwyraźniej za wariata. Wreszcie — chyba dla świętego spokoju — przydzielił Prokopowi policjanta w cywilu, osobnika niezwykle sprytnego i milczącego.

Kiedy dotarli do hotelu, zastali obu kelnerów bohatersko wspartych o drzwi wśród zbiegowiska całego personelu hotelowego. Prokop otworzył i policjant, sapnąwszy przez nos, wszedł do środka tak spokojnie, jak gdyby szedł kupować szelki.

Pokój był pusty. Obydwaj Carsonowie zniknęli.

Milkliwy osobnik zerknął tylko dokoła i skierował się prosto do łazienki, o której Prokop całkiem zapomniał. Okno w suficie było szeroko otwarte, a w ścianie na wprost wejścia wybito szybę w okienku do klozetu. Milkliwy osobnik skierował się tam. Do klozetu wchodziło się z innego korytarza; drzwi były zamknięte, a klucz zniknął.

Policjant pokręcił w zamku wytrychem i otworzył; wewnątrz nie było nikogo, tylko na desce klozetowej widniały ślady nóg.

Małomówny osobnik zamknął wszystko z powrotem i oświadczył, że przyśle tu komisarza.

Komisarz, człowiek energiczny i znany kryminolog, zjawił się bardzo szybko. Maglował Prokopa dobre dwie godziny, za wszelką cenę chcąc się dowiedzieć, co miał on do załatwienia z obydwoma panami. Zdawało się, że ma ochotę zaaresztować przynajmniej Prokopa, który co chwila plątał się w zeznaniach, kiedy chodziło o jego kontakty z obydwoma cudzoziemcami. Z kolei komisarz przesłuchał portiera i obu kelnerów i surowo nakazał Prokopowi, aby o godzinie szóstej stawił się w głównej komendzie policji. Do tej pory niech się lepiej nie rusza z hotelu.

Resztę dnia spędził Prokop biegając po pokoju i z przerażeniem myśląc o tym, że pewno zostanie aresztowany. No bo jakie może dać wyjaśnienie, kiedy o Krakaticie za Boga nie powie ani słowa?

A gdyby nie ta cała awantura, mógłby w tym czasie szukać jej, swojej nieznajomej w woalce…

W oczach kręciły mu się łzy, czuł się tak słaby i rozklejony, że aż mu było wstyd.

Przed szóstą jednak uzbroił się w całe swoje męstwo i poszedł do komendy policji. Natychmiast wprowadzono go do pokoju, gdzie były grube dywany, skórzane fotele i duże pudełko z cygarami. Znajdował się w gabinecie naczelnego komisarza policji.

Za biurkiem ujrzał Prokop olbrzymie, atletyczne plecy pochylone nad papierami; na pierwszy rzut oka widok ten wzbudził w nim uczucie lęku i pokory.

— Niech pan siada, panie inżynierze — odezwała się potężna postać życzliwie, osuszyła coś i obróciła się do Prokopa twarzą nie mniej monumentalną, odpowiednio umieszczoną na byczym karku.

Potężny jegomość przez sekundę taksował Prokopa wzrokiem, po czym oświadczył:

— Nie będę zmuszał pana, by mi pan opowiadał o sprawach, które z przyczyn z pewnością uzasadnionych ma pan zamiar zachować dla siebie. Znam pańskie prace. Sądzę, że w tym wypadku chodziło o jakiś pański materiał wybuchowy.

— Tak jest.

— Rzecz ma szersze znaczenie… powiedzmy — natury wojskowej.

— Tak jest.

Potężny jegomość wstał i podał Prokopowi rękę.

— Chciałem tylko panu podziękować, panie inżynierze, że nie sprzedał pan tego obcym agentom.

— Czy to wszystko? — szepnął Prokop.

— Tak.

— Złapaliście ich?

— Po co? — uśmiechnął się komisarz; — Nie mamy do tego prawa. Dopóki chodzi o tajemnicę wyłącznie pańską, a nie o tajemnicę naszej armii…

Prokop uchwycił delikatny ton wyrzutu i zmieszał się.

— To sprawa jeszcze niedojrzała…

— Wierzę. Ufam panu — rzekł potężny jegomość i znowu podał mu rękę .

To było wszystko.

XXII

„Muszę postępować metodycznie” — postanowił Prokop. Zgodnie z tym postanowieniem po długich rozważaniach i najprzedziwniejszych pomysłach zdecydował się na następujący plan działania:

Przede wszystkim dzień w dzień dawał do wszystkich większych pism ogłoszenie tej treści: „Pan Tomesz. Panią w woalce prosi oddawca listu ze zranioną ręką o podanie adresu. Sprawa bardzo ważna. Zgłoszenia kierować pod: 40 000, do ogł. k. Gregr.” Sformułowanie to wydało mu się bardzo chytre. Nie jest wprawdzie pewne, czy młoda dama czytuje w ogóle gazety, a zwłaszcza dział ogłoszeń, ale kto wie? Przypadek bywa potężny.

Zamiast przypadku jednak zaistniały okoliczności, które można było przewidzieć, ale których Prokop nie wziął pod uwagę. Na podany anons wpłynęła cała masa listów, tylko że w przeważającej mierze były to rachunki, upomnienia, pogróżki i wymysły pod adresem Tomesza albo też propozycje w rodzaju: „Pan Jerzy Tomesz niechaj we własnym interesie poda swoje miejsce pobytu pod…” itp. Oprócz tego w biurze ogłoszeń szwendał się jakiś chudy człowiek, który podszedł do Prokopa i zapytał go, gdzie mieszka Jerzy Tomesz. Prokop zwymyślał go tak ordynarnie, jak tylko sytuacja na to pozwalała, a wtedy chudy mężczyzna wyciągnął legitymację policyjną i ostro przywołał Prokopa do porządku. Szło tu o wiadomą defraudację tudzież o inne brzydkie sprawki. Prokopowi udało się przekonać chudego jegomościa, że przede wszystkim jemu samemu zależy bardzo na wiadomości o miejscu pobytu Tomesza;' niemniej jednak po tej przygodzie i po przestudiowaniu nadesłanej korespondencji jego wiara w skuteczność ogłoszeń poważnie osłabła. I, jak się okazało — słusznie.

Wprawdzie na dalsze anonsy nadchodziło odpowiedzi coraz mniej, ale za to zawierających coraz więcej pogróżek.

Drugą rzeczą, jaką zrobił, była wizyta w biurze detektywistycznym. Oświadczył tam, że poszukuje nieznajomej dziewczyny w woalce, i usiłował podać jej rysopis. Byli skłonni dostarczyć mu o niej wszelkich dyskretnych informacji, jeśli poda adres lub nazwisko. Nie pozostawało mu nic innego jak odejść z kwitkiem.

Po trzecie, wpadł na genialny pomysł. We wspomnianej kopercie, z którą nie rozstawał się dniem ani nocą, znajdowało się — oprócz drobniejszych banknotów — trzydzieści tysiąckoronówek opatrzonych opaską, jak to jest w zwyczaju w bankach przy wypłacaniu większych sum. Nazwy banku na opasce nie było, ale jest rzeczą wysoce prawdopodobną, że dziewczyna podjęła te pieniądze w jakimś banku czy kasie tego samego dnia, kiedy on, Prokop, wyjechał do Tynicy. Teraz więc trzeba tylko dokładnie wiedzieć, kiedy to było, a potem wystarczy obejść wszystkie banki w Pradze i uprosić, by podano mu nazwisko osoby, która tego dnia podjęła trzydzieści tysięcy, czy też trochę więcej, koron.

Tak, znać dokładną datę! Prokop wprawdzie niejasno przypominał sobie, że Krakatit wybuchł mu chyba we wtorek (dwa dni wcześniej była niedziela czy święto), tak że dziewczyna podjęła te pieniądze prawdopodobnie którejś środy. Ale tygodnia ani miesiąca nie był pewien; mogło to być w marcu albo w lutym. Z szalonym wysiłkiem starał się przypomnieć sobie lub wyliczyć, kiedy to się stało. Wszystkie jednak obliczenia rozbijały się o fakt, że nie wiedział, jak długo chorował. „No tak, ale przecież u Tomeszów w Tynicy na pewno wiedzą, w jakim tygodniu tam przyjechałem!” Ożywiony nową nadzieją zadepeszował do starego doktora Tomesza:

„Telegrafujcie datę, kiedy do Was przyjechałem. Prokop.” Ledwo nadał depeszę, zrobiło mu się przykro. Czuł bowiem bardzo dobrze, że nie jest wobec tamtych w porządku. Istotnie też odpowiedź nie nadchodziła. Kiedy chciał już tę nić wypuścić z ręki, przyszło mu na myśl, że może ten dzień pamięta dozorczyni Jurka Tomesza. Pobiegł do niej.

Dozorczyni jednak twierdziła, że to było w sobotę. Prokopa ogarnęła rozpacz. Ale wtedy przyszedł list napisany starannie dużymi literami, jak przez wzorową uczennicę, list donoszący, że do Tynicy przyjechał tego i tego dnia, ale „nie wolno, żeby się tatuś dowiedział, że do Pana pisałam.” Nic więcej. Podpisano „Anusia”. Bóg raczy wiedzieć, dlaczego serce krwawiło Prokopowi nad tymi dwiema linijkami.

Tak więc ze szczęśliwie zdobytą datą pobiegł do pierwszego banku: czy mogliby mu powiedzieć, kto tego a tego dnia podjął tutaj, dajmy na to, trzydzieści tysięcy koron. Kręcili głową, że przede wszystkim nie ma takiego zwyczaju i że to niedozwolone, ale widząc jego przygnębienie poszli się kogoś poradzić, a potem spytali, na jakim koncie były umieszczone te pieniądze albo przynajmniej, czy zostały podjęte na książeczkę, na rachunek bieżący, na czek, czy na list kredytowy. Prokop oczywiście nie wiedział. Poza tym, powiedzieli mu, może ta osoba sprzedała tu tylko papiery wartościowe, a wtedy jej nazwisko nie musi figurować w książkach. A kiedy w końcu Prokop wyznał, że nie ma pojęcia, czy te pieniądze zostały podjęte w tym czy w jakimś innym banku, zaczęli się śmiać i spytali go, czy ma zamiar w tej sprawie oblecieć wszystkie dwieście pięćdziesiąt czy ileś tam banków, filii bankowych i kantorów wymiany w Pradze.

Tak to genialny pomysł Prokopa całkowicie zawiódł.

Pozostawała już tylko czwarta ewentualność, to znaczy przypadek, że ją spotka. I do tego przypadku starał się Prokop wprowadzić jakąś metodę.

Podzielił plan Pragi na cztery sektory i badał jeden odcinek za drugim, biegając od rana do wieczora.

Jednego dnia obliczył sobie, ile osób spotyka w ten sposób przez cały dzień, i doszedł do prawie czterdziestu tysięcy, tak że uwzględniając ogólną liczbę mieszkańców całej Pragi, prawdopodobieństwo spotkania tej, której szuka, wynosi mniej więcej jeden do dwunastu. Ale i to niewielkie prawdopodobieństwo stanowi wielką nadzieję. Są ulice i miejsca, które już z góry wydają się bardziej predestynowane od innych, aby tu mieszkała czy tędy przechodziła. Ulice pełne kwitnących akacji, dostojne stare place, intymne zakątki życia statecznego i spokojnego. Jest rzeczą absolutnie niemożliwą, żeby przebywała na tej hałaśliwej i ponurej ulicy, gdzie wszyscy się śpieszą, albo w prostokątnej oschłości tych kamienic pozbawionych wyrazu, albo w smutku i brudzie starych dzielnic. Dlaczego nie mogłaby mieszkać jednak właśnie za tymi dużymi oknami, za którymi wstrzymuje oddech cienista, delikatna cisza? Błąkając się jak we śnie, pełen zdziwienia, odkrywał Prokop po raz pierwszy w życiu miasto, w którym spędził tyle lat. Boże, tyle pięknych miejsc, gdzie płynie życie spokojne i ustabilizowane i kusi cię, miotający się człowieku: Ustatkuj, ustatkuj się!

Niezliczoną ilość razy biegł Prokop za młodymi kobietami, które z daleka w jakiś sposób przypominały mu tę, którą widział dwa razy w życiu. Pędził za nimi z łomocącym sercem: a jeżeli to ona? I kto wie, czy było to jasnowidzenie, czy instynkt — zawsze były to kobiety wprawdzie nieznajome, ale piękne i smutne, zamknięte w sobie i osłonięte jakąś tarczą nie—przystępności. Raz był już prawie pewny, że to ta; gardło mu się ścisnęło tak, że musiał stanąć, aby nabrać tchu. Ale wtedy owa kobieta wsiadła do tramwaju i odjechała. Przez trzy dni czatował potem na tym przystanku, ale już jej nie zobaczył.

Najgorsze jednak były wieczory, kiedy śmiertelnie zmęczony ściskał ręce między kolanami i usiłował wykombinować jakiś nowy plan detektywistyczny. „Boże, nigdy nie zrezygnuję z jej odnalezienia. Niech się nazywa, że jestem wariat, szaleniec i maniak, ale nie zrezygnuję! Im bardziej wymyka mi się z rąk, tym silniejsze jest to uczucie. Może to… przeznaczenie czy co?”

Raz przebudził się w nocy i uświadomił sobie z niezbitą pewnością, że w ten sposób nie odnajdzie jej nigdy w życiu,, że trzeba wstać i odszukać Jurka Tomesza, który ją zna i musi mu wszystko o niej powiedzieć. Ubrał się wśród nocy i nie mógł doczekać się rana. Nie był przygotowany na niesamowite trudności i długie czekanie związane z uzyskaniem paszportu; nie rozumiał, czego od niego chcą; wściekał się i dręczył gorączkową niecierpliwością.

Nareszcie! Nareszcie pewnej nocy pociąg pośpieszny unosi go za granicę.

Najpierw do Balttin!

„Teraz wszystko się rozstrzygnie” — mówiło Prokopowi przeczucie.

XXIII

Rozstrzygnęło się niestety inaczej, niż sobie wyobrażał.

Miał bowiem zamiar odszukać w Balttin człowieka, który podawał się za Carsona, i powiedzieć mu mniej więcej tak: „Przysługa za przysługę. Gwiżdżę na wasze pieniądze. Zaprowadźcie mnie natychmiast do Jerzego Tomesza, do którego mam interes, a za to dostaniecie dobry materiał wybuchowy, na przykład fulminat jodu z gwarantowaną detonacją o sile jakichś jedenastu tysięcy sekundometrów, albo niech tam! — ten kwas metalu o mocy całych trzynastu tysięcy — i róbcie z tym, co chcecie.” Byliby ostatnimi głupcami, gdyby nie zgodzili się na taki interes.

Fabryka w Balttin wydała mu się z zewnątrz niezbyt duża. Trochę mu się zrobiło nieswojo, kiedy zamiast portiera ujrzał wartownika. Spytał o pana Carsona (u diabła, przecież ten człowiek się tak nie nazywa!); żołnierzyk nie powiedział ani be, ani me i z nastawionym bagnetem zaprowadził go do sierżanta. Ten nie rzekł wiele więcej i powiódł Prokopa do oficera.

— Inżynier Carson nie jest nam znany — oświadczył oficer. — A co pan od niego chciał?

Prokop wyznał, że właściwie chce się zobaczyć z panem Tomeszem,

Miało to taki skutek, że oficer dyżurny posłał po pułkownika.

Pułkownik, otyły astmatyk, zaczął natarczywie wypytywać Prokopa, kim jest i czego tu chce, w kancelarii znalazło się nagle pięciu wyższych wojskowych i w ten sposób taksowali Prokopa wzrokiem, że aż się spocił.

Było oczywiste, że czekają na kogoś, po kogo tymczasem zatelefonowali. Kiedy ten ktoś wpadł jak huragan, okazało się, że to Carson. Tytułowano go panem dyrektorem, ale jego prawdziwego nazwiska nigdy się Prokop nie dowiedział. Na widok Prokopa zaczął wydawać okrzyki radości, twierdził, że go już oczekiwali, i tak dalej.

Natychmiast kazał zatelefonować „do zamku”, aby przygotowano tam pokoje gościnne „dla dżentelmenów”, złapał Prokopa pod rękę i zaprowadził go do balttińskiej fabryki.

Okazało się, że to, co Prokop uważał za fabrykę, to tylko pomieszczenie przy wejściu dla wojska i straży pożarnej. Stąd długa szosa wiedzie tunelem przez wysoką chyba na dziesięć metrów groblę porośniętą trawą. Carson wyprowadził Prokopa na górę i ten dopiero teraz z grubsza uświadomił sobie, czym są zakłady w Balttin: całe miasto składów amunicji oznaczonych cyframi i literami, pagórki porosłe trawą — jakby magazyny, trochę dalej dworzec z nasypami i dźwigarami, a za nim jakieś zupełnie czarne budynki i drewniane budy.

— Widzi pan ten las? — wskazał Carson przed siebie. — Dopiero za nim zaczynają się laboratoria doświadczalne. A tam, gdzie widać te piaskowe górki, znajduje się poligon. Tak jest. W parku jest zamek. Zdębieje pan, jak mu pokażę laboratoria. Ef, ef — ultranowoczesne. A teraz pójdziemy do zamku.

Carson paplał wesoło, ale o tym, co było albo co będzie — ani słowa; szli właśnie przez park, pokazywał więc Prokopowi to jakiś rzadki gatunek Amorphophalus, to znów jakąś japońską odmianę czereśni. A oto już i zamek balttiński, cały porośnięty bluszczem. U wejścia czeka na Prokopa cichy, drobniutki staruszek w białych rękawiczkach, imieniem Paul, i prowadzi go prosto do pokoju gościnnego. Nigdy w życiu nie był Prokop w podobnym pokoju. Mozaikowa posadzka, angielski empire, wszystko stare i cenne, aż bał się usiąść. Ale nim zdążył się umyć, już zjawia się Paul niosąc jajecznicę, butelkę wina i trzęsącą się szklaneczkę i ustawia to wszystko na stole z takim wdziękiem, jakby usługiwał księżniczce. Pod oknami jest dziedziniec wysypany płowym piaskiem; koniuszy w butach z odwiniętymi cholewami trzyma na długich lejcach jabłkowitego konia. Obok niego stoi smagła, szczupła dziewczyna, przymrużonymi oczyma śledzi cwał konia i wydaje jakieś rozkazy. Potem klęka i obmacuje końskie pęciny.

Znowu jak burza wpada Carson i oświadcza, że musi teraz przedstawić Prokopa naczelnemu dyrektorowi. Prowadzi go długim, białym, obwieszonym jelenimi rogami korytarzem, z dwoma rzędami czarnych, rzeźbionych krzeseł po obu stronach.

Różowy lokaj w białych rękawiczkach otwiera przed nimi drzwi, Carson wpycha Prokopa do środka, do jakiejś sali rycerskiej, i drzwi się zamykają. Obok biurka stoi wysoki starzec, dziwnie wyprężony, jakby dopiero co wyciągnięto go z szafy i przygotowano do powitania.

— Pan inżynier Prokop, wasza książęca mość — mówi Carson. — Książę Hagen-Balttin.

Prokop zmarszczył ze złością brwi i podrzucił głową; najwidoczniej gest ten uważał za ukłon.

— Wita-my pana — przemówił książę Hagen i podał mu niezmiernie długą rękę.

Prokop znowu podrzucił głową.

— Mam na-dzie-ję, że będzie pan u nas za-dowolony — ciągnął książę i Prokop spostrzegł, że połowa jego ciała jest sparaliżowana.

— Raczy nas pan za-szczycić swoim towa-rzystwem przy stole — ciągnął książę z wyraźną obawą, aby mu nie wypadła sztuczna szczęka.

Prokop nerwowo przestępował z nogi na nogę.

— Wybaczy pan, książę — zaczął w końcu — ale nie mogę się tu zatrzymywać. Ja… ja muszę jeszcze dzisiaj…

— Wykluczone, po prostu wykluczone! — zawołał Carson spoza jego pleców.

— Jeszcze dziś muszę panów pożegnać — powtórzył Prokop z uporem. — Chciałbym tylko… prosić, aby mi pan powiedział, gdzie znajduje się Tomesz. Byłbym… ewentualnie skłonny udzielić za to… ewentualnie…

— Jak?! — zawołał książę i wytrzeszczył na Carsona oczy, nic absolutnie nie pojmując — Co… on… chce?

— Niech pan na razie da spokój — zagrzmiał Carson Prokopowi do ucha.

— Pan Prokop mówi tylko, wasza książęca mość, że nie był przygotowany na pańskie zaproszenie. Nic nie szkodzi — zwrócił się żywo do Prokopa. — Wszystko zarządziłem. Dziś déjeuner odbędzie się w ogrodzie, a więc żadnych czarnych ubrań, może pan iść tak, jak pan jest. Telegrafowałem po krawca. Niech się pan nie kłopocze. Jutro wszystko będzie w porządku. Tak jest.

— Będzie to dla nas… ogromny zaszczyt — zakończył książę i podał Prokopowi trupie palce.

— Co to znaczy?! — wybuchnął Prokop na korytarzu i chwycił Carsona za ramię. — Człowieku, mów, albo…

Carson parsknął śmiechem i po łobuzersku mu się wyśliznął.

— „Albo”, jakie znowu „albo”? — śmiał się uciekając i podskakując jak piłka. — Jeśli mnie pan złapie, powiem wszystko, słowo honoru.

— Ty błaźnie! — ryknął Prokop i rozwścieczony rzucił się za nim w pogoń.

Carson rechocąc zbiegł po schodach i obok blaszanych rycerzy wymknął się do parku. Tam zaczął błaznować na trawniku, naigrawając się z Prokopa.

— No i co — krzyczał — co mi pan zrobi?!

— Złoję panu skórę! — krzyknął Prokop z wściekłością i rzucił się na niego całym ciężarem swego ciała.

Carson kwiczał z uciechy i skakał po trawniku klucząc jak zając.

— Prędko! — wołał radośnie. — Tu jestem! — znowu prześlizgiwał się Prokopowi pod ręką albo robił mu „a kuku” zza pnia.

Prokop gonił go w milczeniu z zaciśniętymi pięściami, poważny i groźny jak Ajaks. Sapał już nie mogąc złapać tchu, gdy naraz spostrzegł, że z zamkowych schodów przymrużonymi oczyma obserwuje ich gonitwę smagła amazonka. Zawstydził się okropnie, stanął i jakoś zląkł się, że ta dziewczyna przyjdzie zaraz obmacać mu kostki u nóg.

Carson, nagle zupełnie poważny, zbliżył się powoli w jego stronę z rękami w kieszeniach i odezwał się przyjaźnie:

— Za mało treningu. Nie wolno panu ciągle siedzieć. Ćwiczyć serce. Tak jest. Aha! — wykrzyknął rozpromieniony. — Nasza władczyni, haho-lihoo! Córka starego — dodał po cichu. — Księżniczka Wille, to znaczy Wilhelmina Adelajda Maud i tak dalej. Interesująca dziewczyna, dwadzieścia osiem lat, wspaniała amazonka. Muszę pana przedstawić — zakończył głośno i powlókł opierającego się Prokopa w stronę dziewczyny.

— Najjaśniejsza księżniczko! — wołał z daleka. — Oto przedstawiam pani — do pewnego stopnia wbrew jego woli — naszego gościa. Inżynier Prokop. Szalenie zapalczywy człowiek. Chce mnie zabić.

— Dzień dobry — rzekła księżniczka i zwróciła się do Carsona: — Wie pan, że Whirlwind ma spuchniętą pęcinę?

— Coś podobnego! — przeraził się Carson. — Biedna księżniczka!

— Gra pan w tenisa?

Prokop stał naburmuszony i nie wiedział nawet, że pytanie to skierowane było do niego.

— Nie gra — odpowiedział za niego Carson i dał mu sójkę w bok. — Ale musi pan grać. Księżniczka przegrała z Lengłenówną tylko o jednego seta, wie pan?

— Bo grałam pod słońce — wtrąciła księżniczka trochę urażona. — A w co pan gra?

Prokop znowu nie wiedział, że to się odnosi do niego.

— Pan inżynier jest naukowcem — zaczął Carson skwapliwie. — Wynalazł wybuchy atomowe i takie różne rzeczy. Wielki umysł, naprawdę. My w porównaniu z nim to kuchciki. Kartofle nam skrobać, i tyle. A on — tu pan Carson gwizdnął z uznaniem — po prostu fakir. Jeśli zechce, wydzieli wodór z bizmutu. Tak, panie dzieju!

Szare! oczy wąską szparką przesunęły się po Prokopie, który stał purpurowy wprost z zakłopotania, wściekając się na Carsona.

— Bardzo interesujące — rzekła księżniczka patrząc już w inną stronę. — Niech mu pan powie, żeby mi kiedy udzielił lekcji. A więc do zobaczenia przy obiedzie, prawda?

Prokop ukłonił się prawie że w porę i Carson powlókł go do parku.

— Rasa — mówił z uznaniem. — Ta kobieta ma rasę. Dumna, co? Niech pan poczeka, aż ją pan pozna bliżej.

Prokop się zatrzymał.

— Niech pan słucha, panie Carson, żeby nie było nieporozumień. Nikogo nie mam zamiaru bliżej poznawać. Dziś albo jutro wyjeżdżam, rozumie pan?

Carson od niechcenia gryzł jakiś listek.

— Szkoda — powiedział. — Tutaj jest bardzo ładnie. No, cóż robić!

— Krótko mówiąc, gdzie jest Tomesz?

— Powiem panu dopiero, jak pan stąd będzie wyjeżdżał. Jak się panu podobał stary?

— A cóż on mnie obchodzi! — warknął Prokop.

— No tak. Reprezentacyjny antyk. Niestety regularnie raz na tydzień ma atak apopleksji. Ale Wille to fantastyczna dziewczyna. Jest tu jeszcze Egon, młody szczeniak, osiemnaście lat. Oboje sieroty. Poza tym goście, jakiś kuzyn, książę Suwalski, najróżniejsi oficerowie, Rohlauf, von Graun, wie pan, Jockey-Club, i doktor Krafft, wychowawca, no i tego rodzaju towarzystwo. Dziś wieczorem musi pan przyjść do nas. Kufel piwa — żadnej arystokracji, nasi inżynierowie i tak dalej. To tam, w mojej willi. Na pańską cześć.

— Panie Carson — rzekł Prokop surowo. — Zanim odjadę, chciałbym z panem porozmawiać poważnie.

— Nic pilnego. Niech pan sobie wypocznie. No, muszę lecieć do swojej roboty. Może pan robić, na co pan ma ochotę. Żadnych ceregieli. Chce się pan wykąpać — tam jest jezioro. Nic, nic, wszystko później. Niech się pan rozgości. Tak jest.

I zniknął.

XXIV

Prokop wałęsał się po parku, złoszcząc się i ziewając z niewyspania. Zastanawiał się, zdziwiony, czego właściwie od niego tutaj chcą, i z niedowierzaniem przyglądał się swoim trzewikom, przypominającym wojskowe buciory, i obszarpanym nogawkom. Zatopiony w myślach o mało nie wlazł na środek kortu tenisowego, gdzie grała księżniczka z dwoma biało ubranymi gogusiami. Wycofał się szybko i podążył w kierunku, gdzie jak sądził, kończy się park. Tak, park się kończył z tej strony jakimś tarasem. Kamienna balustrada, a pionowo w dół mur wysoki na jakieś dwanaście metrów.

Można się stąd było rozkoszować widokiem na sosnowy lasek i na żołnierzyka spacerującego w dole z bagnetem nasadzonym na karabin.

Prokop skierował się w stronę, gdzie park się obniżał. Znalazł tam jezioro i kabiny kąpielowe, ale przezwyciężywszy chęć do kąpieli wszedł do ślicznego brzozowego zagajnika. Patrzcie państwo, jest tu tylko płot z desek i na wpół zarośnięta furtka; nie jest nawet zamknięta i można nią przejść do sosnowego lasu. Po śliskim igliwiu zawędrował na sam jego skraj. Do diabła — ogrodzenie z drutu kolczastego, na cztery metry wysokie. Zobaczmy, jaki też mocny jest taki drut. Ostrożnie próbował ręką i nogą, aż spostrzegł, że jego poczynania śledzi z zainteresowaniem żołnierzyk z bagnetem z tamtej strony ogrodzenia.

— Upał, co? — odezwał się Prokop, żeby jakoś zagadać.

— Tędy nie wolno — powiedział żołnierzyk.

Wykręcił się więc Prokop na pięcie i ruszył dalej wzdłuż kolczastego ogrodzenia.

Sosnowy las przeszedł w zagajnik, a za nim zaczynały się jakieś szopy i chlewy, widocznie folwark. Zajrzał przez płot; naraz rozległ się stamtąd straszny charkot i szczekanie i z tuzin psów, blood-houndów i wilczurów, przyskoczył do płotu. Z czterech drzwi wyjrzały podejrzliwie cztery pary oczu.

Na wszelki wypadek Prokop powiedział: „Dzień dobry”, i już chciał ruszyć dalej, ale jakiś parobek wybiegł za nim i oświadczył, że „tędy nie wolno”, po czym zaprowadził go z powrotem do furtki od brzozowego zagajnika.

Wszystko to wyprowadziło Prokopa z równowagi. „Carson musi mi powiedzieć, którędy się stąd wychodzi — postanowił. — Nie jestem przecież kanarek, żeby mnie trzymać w klatce.”

Łukiem ominął kort tenisowy i skierował się w stronę parkowej alei, którą Carson prowadził go na górę do zamku. Ale drogę zagrodziło mu teraz chłopisko w płaskiej czapce, zupełnie jak z filmu.

— Dokąd szanowny pan raczy?

— Precz! — rzekł krótko Prokop.

Ale tędy nie wolno — tłumaczył mu człowiek w czapce — tędy idzie się do składów amunicji, a każdy, kto chce się tam dostać, musi mieć pozwolenie z dyrekcji. Zresztą, wyjście z zamku znajduje się o tam — główną aleją z powrotem, a potem w lewo, proszę pana.

Prokop ruszył więc „główną aleją i w lewo, proszę pana”, aż doszedł do wielkiej zakratowanej bramy. Otworzył mu staruszek odźwierny.

— Pan szanowny ma karteczkę?

— Jaką karteczkę?

— Przepustkę.

— Jaką przepustkę?

— Karteczkę, że wolno panu wyjść.

Prokopa ogarnęła pasja.

— Cóż to, w kryminale jestem czy co?

Staruszek wzruszył ramionami.

— Dziś, proszę pana, dostałem takie zarządzenie. „Biedaku — pomyślał Prokop — i ty byś mógł kogoś zatrzymać?! Wystarczy zrobić ręką — o tak.”

Z okna domku odźwiernego wyjrzała znajoma twarz, szalenie przypominająca twarz pewnego Boba. Prokop nie dokończył więc nawet swojej myśli, wykręcił się na pięcie i powlókł się z powrotem do zamku.

„Co, u czarta — rzekł sobie w duchu — co za jakieś przedziwne szykany; wygląda na to, jakby tu kogoś więziono. Dobra, pogadam o tym z Carsonem. Przede wszystkim gwiżdżę na ich zaproszenie i na obiad nie pójdę. Nie mam zamiaru siedzieć przy stole z tymi pajacami, którzy tam na korcie chichotali za moimi plecami.” Zirytowany ruszył do przeznaczonego dlań pokoju, rzucił się na stary szezlong, aż coś trzasnęło, i pogrążył się w gniewnych rozmyślaniach.

Po chwili zapukał Paul i łagodnie, a troskliwie zapytał, czy pan pójdzie na déjeuner.

— Nie pójdę — warknął Prokop.

Paul skłonił się i zniknął. Za chwilę był z powrotem, popychając przed sobą stolik na kółkach, zastawiony kieliszkami, kruchą porcelaną i srebrem.

— Jakie wino pan pozwoli? — spytał cichym głosem.

Prokop mruknął, żeby mu dać spokój.

Paul podszedł na palcach do drzwi i z dwóch białych łap wziął wielką wazę.

— Consomme de tortues — szepnął i uważnie nalał Prokopowi na talerz, po czym waza zniknęła znowu w białych łapach. Taż samą drogą przywędrowała ryba, pieczeń, sałatki, rzeczy, których Prokop nigdy nie jadał i nawet dobrze nie wiedział, jak się to je. Wstydził się jednak zdradzić przed Paulem ze swoim zakłopotaniem.

— Siadajcie — rozkazał mu badając węchem i wzrokiem cierpkawe jasne wino. Paul skłonił się lekko i oczywiście stał dalej.

— Słuchajcie, Paul — zaczął Prokop. — Jak myślicie, czy jestem tu uwięziony?

Paul z szacunkiem wzruszył ramionami.

— Nie wiem, proszę pana.

— Którędy mogę stąd wyjść? Paul namyślał się przez chwilę.

— Główną aleją, proszę pana, a potem na lewo. Życzy pan sobie kawy?

— Niech będzie.

Prokop sparzył sobie przełyk wspaniałą mokką, podczas gdy Paul podawał mu wszystkie wonności Arabii w pudełku cygar i zapalniczkę.

— Słuchajcie, Paul — odezwał się znowu Prokop odgryzając koniec cygara. — Dziękuję. Nie znaliście tutaj niejakiego Tomesza?

Paul aż oczy uniósł w górę, mobilizując swoją pamięć.

— Nie znałem, proszę pana.

— Ilu jest tu żołnierzy? Paul liczył z namysłem.

— Głównej straży chyba ze dwustu. To piechota. Potem żandarmeria polowa — nie wiem, ilu ich tam jest. W Balttin-Dikkeln szwadron huzarów. Na strzelnicy w Balttin-Dikkeln kanonierzy — to się zresztą zmienia.

— Po co żandarmeria polowa?

— Tu, proszę pana, mamy stan wojenny. Z powodu fabryki amunicji.

— Aha. I pilnowane jest to tylko tu dokoła?

— Tu są tylko patrole, proszę pana. Łańcuch jest dalej, aż za lasem.

— Jaki łańcuch?

— Strefa strzeżona, proszę pana. Tam nikomu nie wolno chodzić.

— A jeśliby ktoś chciał wyjechać…?

— To musi mieć pozwolenie od komendanta posterunku. Życzy pan sobie coś jeszcze?

— Nie, dziękuję.

Prokop wyciągnął się z rozkoszą na szezlongu, syty jak bej. „No, zobaczymy — pomyślał. — Jak dotychczas, nie jest tak najgorzej.” Chciał sobie wszystko rozważyć, ale zamiast tego przypomniało mu się, jak Carson uciekał przed nim w podskokach. „Co, ja go nie dogonię?” — pomyślał i biegiem puścił się za nim. Wystarczył jeden pięciometrowy skok. Ale nagle Carson uniósł się w górę jak ważka i bez wysiłku przeleciał nad kępą krzaków. Prokop tupnął nogą i pofrunął za nim, tylko nogi podkurczył, kiedy przelatywał nad wierzchołkami krzewów. Nowe odbicie i leciał już nie wiadomo dokąd, nie troszcząc się więcej o Carsona. Unosił się między drzewami, leciutki i wolny jak ptak. Spróbował nogami paru pływackich ruchów i wzbił się jeszcze wyżej. Bardzo mu się to spodobało. Silnymi ruchami wznosił się spiralą pionową w górę. Pod jego nogami rozciągał się — niby ślicznie narysowany plan — park zamkowy z altanami, trawniki i kręte aleje. Można rozróżnić kort tenisowy, jezioro, dach zamku, brzozowy zagajnik.

Tam jest ten folwark pełen psów i las sosnowy, i ogrodzenie z drutu kolczastego, na prawo zaczynają się składy z amunicją, a za nimi mur.

Prokop skierował się w powietrzu w tę stronę parku, gdzie jeszcze nie był. Po drodze stwierdził, że to, co uważał za taras, to właściwie dawne umocnienie zamku — potężna baszta z krużgankiem i fosą napełnioną niegdyś na pewno wodą z jeziora. Chodziło mu przede wszystkim o tę część parku pomiędzy głównym wejściem a basztą. Są tam zarośnięte ścieżki i dziki gąszcz krzewów, mur wysokości już może tylko trzech metrów, a przed nim jakiś śmietnik czy kupa nawozu. Dalej ogród warzywny, a dokoła mur bardzo już zniszczony, w nim zaś zielone drzwiczki; za drzwiczkami — szosa. „Popatrzę tam” — rzekł sobie Prokop i powoli zaczął opuszczać się w dół. Na szosie jednak wyskoczył naraz szwadron kawalerii z wyciągniętymi szablami i runął wprost na niego. Prokop podciągnął kolana aż pod brodę, żeby mu nóg nie odcięli. Ale tym samym wziął taki pionowy rozpęd, że wyleciał w górę jak strzała. Kiedy znowu spojrzał w dół, zobaczył wszystko w takim pomniejszeniu jak na mapie. W dole jedzie szosą maleńka bateria armat, lśniąca lufa zwraca się ku górze, wyleciał biały obłoczek i — bum! Pierwszy granat świsnął Prokopowi nad głową. „Chcą mnie zestrzelić” — pomyślał — i szybko wiosłował rękami, by oddalić się jak najbardziej. Bum! — drugi granat gwizdnął mu przed nosem. Prokop zaczął uciekać tak szybko, jak tylko się dało. Bum! Trzeci strzał przebił mu skrzydła, Prokop runął głową w dół i — obudził się. Ktoś pukał do drzwi.

— Wejść! — krzyknął Prokop i zerwał się nie pojmując w ogóle, gdzie się znajduje.

Wszedł siwowłosy, wytworny pan w czerni i skłonił się głęboko.

Prokop czekał bez słowa, aż dostojny gość się odezwie.

— Drehbein — rzekł minister (co najmniej!) i ukłonił się znowu.

Prokop złożył ukłon równie głęboki.

— Prokop — przedstawił się. — Czym mogę służyć?

— Gdyby zechciał pan chwilę stać spokojnie…

— Proszę — szepnął Prokop, przerażony, co się z nim stanie.

Siwowłosy pan studiował Prokopa z przymrużonymi oczyma. W końcu obszedł go dookoła i w milczeniu kontemplował jego plecy. — Gdyby pan zechciał się nieco wyprostować… Prokop wyprężył się jak żołnierz. Co, u diabła?…

— Zechce pan pozwolić — rzekł tamten i ukląkł przed Prokopem.

— Czego pan chce?! — krzyknął Prokop cofając się.

— Wziąć miarę. — Wyciągnął zza poły centymetr i zaczął mierzyć nogawkę Prokopa.

Prokop cofnął się aż pod okno.

— Niech pan przestanie, dobrze? — rzucił przerażony. — Nie zamawiałem żadnego ubrania.

— Dostałem już polecenie — zauważył grzecznie gość.

— Słuchaj pan — rzekł Prokop, usiłując panować nad sobą. — Niech się pan wynosi do wszystkich… Nie chcę żadnego ubrania, i już. Zrozumiał pan?

— Tak jest — zgodził się pan Drehbein, przykucnął przed Prokopem, uniósł jego kamizelkę i pociągnął za mankiet spodni. — O dwa centymetry więcej — zauważył wstając. — Pozwoli pan. — Jednocześnie fachowym ruchem wsunął mu rękę pod pachę. — Za luźne.

— Dobrze jest, jak jest — mruknął Prokop i odwrócił się do niego tyłem.

— Dziękuję — rzekł gość i wygładził mu jakąś fałdę na plecach. Prokop odwrócił się ze złością.

— Panie, ręce przy sobie, bo…

— Wybaczy pan — przeprosił tamten i miękkim ruchem objął go w talii.

I nim Prokop zdążył go chociażby powalić na ziemię, tamten ściągnął mu pasek od kamizelki, cofnął się o krok i z pochyloną głową studiował jego talię.

— Gotowe — stwierdził, całkowicie zadowolony, i skłonił się głęboko. — Mam zaszczyt pana pożegnać.

— Idź pan do jasnej cholery! — krzyknął za nim Prokop. „Jutro już mnie tu nie będzie” — dokończył w myśli, po czym wzburzony jął przemierzać pokój wzdłuż i wszerz. — Do pioruna, czy ci ludzie wyobrażają sobie, że zostanę tu pół roku?

Rozległo się pukanie do drzwi i wszedł Carson z miną niewiniątka.

Prokop stanął i z rękami założonymi za siebie mierzył go ponurym wzrokiem.

— Panie — powiedział ostro. — Kim pan właściwie jest? Carson nawet okiem nie mrugnął. Skrzyżował ręce na piersiach i zaczął się kłaniać jak Turek.

— Książę Alaaddinie — mówił — jam jest twój rab, twój niewolnik. Rozkazuj, a spełnię każde twe życzenie. Raczył pan sobie polulać, tak? No, jaśnie wielmożny, jak się tu panu podoba?

— Szalenie — rzekł Prokop z goryczą. — Chciałbym tylko wiedzieć, czy jestem tu uwięziony i jakim prawem?

— Uwięziony? — zdumiał się Carson. — Na Boga, czyżby nie chciano pana puścić do parku?

— Nie, ale z parku.

Carson ze współczuciem pokiwał głową.

— Przykre, co? Strasznie mi nieprzyjemnie, że pan niezadowolony. Kąpał się pan w jeziorze?

— Nie. Którędy stąd wyjdę?

— Mój Boże — głównym wejściem. Prosto, a potem na lewo…

— …i tam proszę pokazać przepustkę. Tylko że ja jej nie mam.

— Szkoda — zmartwił się Carson. — Bardzo tu ładna okolica.

— Przede wszystkim bardzo strzeżona.

— Bardzo strzeżona — zgodził się Carson. — Doskonale powiedziane.

— Słuchaj pan! — wybuchnął Prokop, a żyły na czole nabrzmiały mu z gniewu. — Czy pan myśli, że to przyjemnie co dziesięć kroków wpadać na bagnet albo na drut kolczasty?

— A to gdzie? — zdziwił się Carson.

— Wszędzie na skraju parku.

A ki diabeł niesie pana na skraj parku? Może pan spacerować wewnątrz, i w porządku.

— A więc jestem uwięziony?

— Broń Boże! Żebym nie zapomniał — tu jest dla pana legitymacja. Przepustka do fabryki, rozumie pan? Gdyby przypadkiem chciał pan tam zajrzeć.

Prokop wziął legitymację do ręki i zdziwił się. Była na niej jego fotografia, zrobiona najwidoczniej dzisiejszego dnia.

— Mogę z tym wyjść na zewnątrz?

— Co to, to nie — odparł Carson pośpiesznie. — Tego bym panu nie radził. W ogóle niech pan trochę na siebie uważa. Rozumie pan? Niech pan spojrzy — rzucił od okna.

— Co takiego?

— Egon uczy się boksu. Hop — dostał! To jest von Graun, wie pan? Haha, ten chłopak ma odwagę!

Prokop z odrazą patrzył na dziedziniec, gdzie półnagi chłopiec, krwawiąc z nosa i ust, płacząc z wściekłości i bólu rzucał się raz po raz na starszego przeciwnika, by po chwili odskoczyć, jeszcze bardziej zalany krwią i w jeszcze bardziej opłakanym stanie niż poprzednio. Co zaś szczególnie mierziło Prokopa, to widok starego księcia, który nadjechał na tę scenę w fotelu na kółkach i śmiał się do rozpuku, oraz księżniczki Wille, zajętej spokojną rozmową z jakimś pięknisiem. W końcu Egon, zupełnie ogłupiały, runął na piasek i leżał, a krew kapała mu z nosa.

— Bydło! — krzyknął Prokop nie wiadomo pod czyim adresem, zaciskając pięści.

— Tutaj nie wolno panu być takim uczuciowym — rzekł Carson. — Twarda dyscyplina. Życie… jak w wojsku. Z nikim się nie cackamy — rzekł z takim naciskiem, że zakrawało to na groźbę.

— A więc, panie Carson — rzekł Prokop poważnie — jestem tu jakby w więzieniu?

— Ale skądże! Jest pan jedynie w obiekcie strzeżonym. Prochownia to nie zakład fryzjerski. Do tego musi się pan zastosować.

— Jutro wyjeżdżam! — wrzasnął Prokop.

— Haha — roześmiał się Carson i trzepnął go w brzuch.

— Kawalarz z pana! A więc wieczorem przyjdzie pan do nas, co?

— Nigdzie nie przyjdę. Gdzie jest Tomesz?

— Co? Aha, pański Tomesz. No, na razie bardzo daleko. Oto klucz od pańskiego laboratorium. Nikt tam panu nie będzie przeszkadzał. Żałuję, ale nie mam już czasu.

— Panie Carson! — chciał go zatrzymać Prokop, ale urwał wobec gestu tak władczego, że nie ośmielił się powiedzieć ani słowa więcej. Carson wyśliznął się z pokoju pogwizdując jak tresowany szpak.

Prokop pobiegł ze swoją legitymacją do głównej bramy. Staruszek odźwierny studiował ją kręcąc głową.

— Ten papier jest ważny tylko przy bramie C, tam gdzie się idzie do laboratoriów.

Prokop podążył ku bramie C.

Jakiś zuch w płaskiej czapce, zupełnie jak z filmu, przejrzał legitymację i wskazał drogę prosto, potem trzecia poprzeczna aleja na północ.

Prokop ruszył oczywiście pierwszą aleją na południe, ale po pięciu krokach zatrzymał go żandarm: z powrotem i trzecią aleją na lewo. Prokop miał w nosie trzecią aleję na lewo i puścił się prosto przez łąkę. Po chwili goniło go trzech ludzi; tędy nie wolno. Poszedł więc posłusznie trzecią aleją na północ, a kiedy zdawało mu się, że go już nikt nie śledzi, skierował się między składy amunicji. Tam zatrzymał go żołnierz z bagnetem i pouczył, że ma iść na skrzyżowanie VII, aleja n. 6. Prokop próbował szczęścia na każdym skrzyżowaniu. Wszędzie zatrzymywano go i odsyłano na aleję n. 6. W końcu zmądrzał i zrozumiał, że legitymacja opatrzona literami: „C3 n. w. F.H.A. VII. n. 6. Bar V. 7, S, b!” posiada sens tajemniczy i nieodwracalny, któremu należy się ślepo podporządkować. Poszedł więc drogą, którą mu wskazano.

Nie było tu już składów amunicji, ale małe betonowe domki rozmaicie numerowane, widocznie laboratoria doświadczalne czy co, rozrzucone wśród nasypów z piasku i lasów sosnowych. Jego droga prowadziła do zupełnie samotnego domku V. 7. Skierował się tam. Na drzwiach widniała mosiężna tabliczka: „Inż. Prokop”. Prokop otworzył kluczem, który dostał od Carsona, i wszedł do środka.

Mieściło się tam wzorowo urządzone chemiczne laboratorium doświadczalne materiałów wybuchowych — tak nowoczesne i kompletne, że Prokopowi, patrzącemu na to oczami fachowca, z radości dech zaparło. Na gwoździu wisiał jego stary kitel, w rogu żołnierska prycza jak w Pradze, a w przegródkach wspaniale wyposażonego biurka — leżały troskliwie posegregowane i zakatalogowane wszystkie jego wydrukowane artykuły i ręczne notatki.

XXV

Od pół roku nie miał Prokop w ręku ukochanych przyrządów chemicznych.

Przeglądał jeden za drugim, było tu wszystko, o czym kiedykolwiek mógł zamarzyć, lśniące, nowiuteńkie i wręcz imponujące w swoim pedantycznym porządku. Była biblioteka podręczna i specjalistyczna, wielka półka z chemikaliami, szafy z czułymi przyrządami, kabina do próbnych eksplozji z urządzeniem tłumiącym, kabina z transformatorami, zupełnie mu nie znane aparaty do badań. Obejrzał zaledwie połowę tych dziwów nad dziwy, kiedy posłuszny nagłej myśli, podbiegł do półki po jakąś sól baru, kwas azotowy i coś tam jeszcze i rozpoczął doświadczenie, przy którym udało mu się oparzyć sobie palec, spowodować pęknięcie probówki i wypalić dziurę w marynarce. Wtedy zadowolony siadł przy biurku i nabazgrał dwie, trzy notatki.

Potem znowu zaczął oglądać laboratorium. Przypominało mu trochę nowo urządzoną perfumerię. Zanadto było uporządkowane, ale wystarczyło wziąć w rękę to i owo, żeby rozrzucić wszystko wedle swego gustu. Tak, teraz wygląda tu bardziej intymnie. Wśród najgorętszej pracy nagle się zatrzymał. „Aha — pomyślał — w ten sposób chcą mnie wziąć na lep! Zaraz przyjdzie Carson i zacznie wykrzykiwać: „Będzie pan big man!”, i tak dalej”.

Spochmurniał, siadł na pryczy i czekał. Nikt nie przychodził, podszedł więc jak złodziej do stołu i zaczął znowu bawić się boranem. ,,I tak jestem tu po raz ostatni” — uspokajał się w duchu. Doświadczenie świetnie się udało: buchnął długi płomień, a szklany klosz na precyzyjnej wadze rozprysnął się na tysiące kawałków. „No, teraz mi się dostanie” — jęknął w duszy z poczuciem winy, kiedy zobaczył rozmiary szkód, i wymknął się z laboratorium jak uczniak, który stłukł szybę.

Na dworze zapadł już zmrok i mżył drobny deszczyk. Dziesięć kroków przed domkiem stał patrol wojskowy.

Prokop z wolna ruszył do zamku drogą, którą tu przyszedł. W parku nie było żywej duszy. Drobny deszczyk szumiał w koronach drzew, w zamku paliły się światła, a w ciemności zwycięską melodią rozbrzmiewało pianino. Prokop podążył do owej pustej części parku pomiędzy głównym wejściem a tarasem. Ścieżki były tu zupełnie zarośnięte; zaszył się więc w wilgotnych zaroślach jak dzik i to nasłuchiwał, to znów przebijał sobie drogę wśród trzaskających gałęzi. Wreszcie dżungla się kończy. Zarośla zwieszają się tu przez stary mur, nie wyższy w tym miejscu ponad trzy metry. Prokop uchwycił się zwisających gałęzi, by spuścić się po nich w dół. Ale pod jego solidnym ciężarem gałęzie złamały się z trzaskiem ostrym jak wystrzał z pistoletu, a Prokop upadł ciężko na jakąś kupę śmieci.

Siedział cicho z mocno bijącym sercem. „Teraz ktoś tu po mnie przyjdzie.” Ale było słychać tylko jednostajny szum deszczu. Wstał więc i zaczął szukać muru z zielonymi drzwiczkami, które widział we śnie.

Wszystko się zgadzało, oprócz jednego: furtka była otwarta. Zaniepokoił się: albo ktoś właśnie tędy wyszedł, albo będzie wracał. W jednym i drugim wypadku — ktoś jest w pobliżu. Co robić? Bez namysłu kopnął furtkę i wyszedł energicznie na szosę. I rzeczywiście — wałęsał się tam niewysoki człowiek w gumowym płaszczu i kurzył fajkę. Stali tak naprzeciw siebie, jakoś zakłopotani. Który z nich zacznie i od czego? Zaczął oczywiście szybszy Prokop. Wybrawszy błyskawicznie spośród kilku ewentualności drogę przemocy, rzucił się na człowieka z fajką i brutalnym uderzeniem w mgnieniu oka powalił go w błoto. Teraz piersią i łokciami przygniata go do ziemi i, trochę zdziwiony, nie wie, co robić dalej. Nie może go przecież udusić jak kurę. Człowiek pod nim nie wypuszcza nawet fajki z ust i ostrożnie wyczekuje.

— Poddaj się! — syknął Prokop, ale w tej samej chwili otrzymał uderzenie kolanem w brzuch i pięścią w szczękę i stoczył się do rowu.

Zaczął się z wolna dźwigać oczekując nowego ciosu, ale człowiek z fajką stał na szosie i przyglądał mu się spokojnie.

— Jeszcze? — wycedził przez zęby.

Prokop pokręcił głową. Tamten straszliwie brudną chusteczką do nosa zaczął mu czyścić ubranie.

— Błoto — zauważył i tarł, ile sił.

— Z powrotem? — rzekł w końcu i wskazał na zieloną furtkę.

Prokop słabo wyraził zgodę. Człowiek z fajką odprowadził go więc z powrotem aż do starego muru i pochylił się opierając ręce o kolana.

— Właź pan — rozkazał sucho.

Prokop uchwycił się zwisających gałęzi i zaczął wdrapywać się na mur. Zbierało mu się niemal na płacz ze wstydu.

Jeszcze i to, jeszcze i to na dodatek! Kiedy podrapany i spuchnięty, uwalany błotem, budzący grozę i upokorzony skradał się po zamkowych schodach do swego pokoju, spotkała go księżniczka Wille. Prokop chciał udać, że to nie on albo że jej nie poznaje, jednym słowem — nie ukłonił się i jak posąg z błota popędził na górę. Kiedy przebiegał obok księżniczki, uchwycił jej zdziwione, wyniosłe, istotnie bardzo obraźliwe spojrzenie. Stanął, jakby go ktoś uderzył.

— Zaczekać! — krzyknął i zbiegł do niej, a czoło nabrzmiało mu z wściekłości. — Niech pani idzie — wrzeszczał — i powie im, powie, że… że gwiżdżę na nich i… że nie dam się zamknąć, rozumie pani?! Nie dam! — ryknął i trzasnął pięścią w poręcz, aż się rozległo.

Po czym wypadł znowu do parku, zostawiając księżniczkę bladą i wręcz osłupiałą.

W parę chwil później ktoś ubłocony nie do poznania wpadł do domku odźwiernego, wywrócił dębowy stół na jedzącego właśnie kolację staruszka, schwycił Boba za kark i rąbnął jego głową o ścianę, tak że na wpół go oskalpował, a na dobre zamroczył, po czym porwał klucz, otworzył bramę i wybiegł. Wpadł jednak na patrolującego żołnierza, który natychmiast krzyknął nań ostrzegawczo i zerwał z ramienia karabin. Ale nim żołnierz zdążył wystrzelić, ów ktoś zaczął się z nim szamotać, wyrwał mu karabin z ręki i kolbą przetrącił obojczyk.

Już jednak nadbiegły dwa najbliższe patrole. Ciemna postać rzuciła w nie karabinem i popędziła z powrotem do parku.

W tej samej niemal chwili napadnięty został stróż nocny przy bramie C. Ktoś czarny i wysoki zaczął go ni stąd, ni zowąd częstować okropnymi ciosami w dolną szczękę. Stróż, istny olbrzym, niesamowicie przerażony, wytrzymywał to przez chwilę, zanim przyszło mu do głowy zagwizdać. Wtedy ten ktoś, straszliwie przeklinając, puścił go i pognał z powrotem do ciemnego parku.

Zostały już zaalarmowane posiłki i po parku krążyły czarne patrole.

Około północy ktoś zdemolował balustradę na parkowym tarasie i zaczął rzucać dziesięciokilowymi kamieniami w patrol, który przechodził w dole, o dziesięć metrów niżej.

Żołnierz wystrzelił, na co posypał się z góry grad wyzwisk i zapadła cisza. W tejże chwili nadjechali z Dikkeln wezwani kawalerzyści, podczas gdy cała balttińska załoga przeszukiwała zarośla ostrzami bagnetów. W zamku od dawna nikt już nie spał. O godzinie pierwszej znaleziono przy korcie tenisowym nieprzytomnego żołnierza bez karabinu. Zaraz potem w zagajniku brzozowym wybuchła krótka, ale gęsta strzelanina; rannych na szczęście nie było.

Carson z zatroskaną miną usilnie odsyłał do domu księżniczkę Willę, która drżąc, prawdopodobnie od nocnego chłodu, Bóg wie po co odważyła się wyjść na pole bitwy. Ale księżniczka z dziwnie wielkimi oczyma odrzekła, by ją łaskawie zostawił samą. Carson wzruszył ramionami i pozwolił jej na to szaleństwo.

Chociaż dokoła zamku roiło się od ludzi, ktoś ukryty w zaroślach zaczął metodycznie wybijać szyby w oknach. Powstało zamieszanie, jednocześnie bowiem padły na szosie dwa czy trzy strzały karabinowe. Carson robił wrażenie ogromnie zaniepokojonego.

Tymczasem księżniczka wstrzymując oddech wędrowała aleją czerwonych buków. Naraz rzuciła się jej naprzeciw wielka czarna postać, stanęła przed nią, pogroziła pięścią, sycząc, że to hańba i skandal, po czym zapadła w gąszcz krzewów, które trzaskały, strząsając z siebie ciężką wilgoć deszczu.

Księżniczka zawróciła i zatrzymała patrol.

— Nikogo tam nie ma — oświadczyła.

Jej oczy były rozszerzone i błyszczały jak w gorączce. Po chwili rozległa się strzelanina w krzakach za jeziorem. Sądząc po odgłosie, strzelano ze śrutu. Pan Carson piorunował, żeby te parobki z folwarku nie mieszały się do tego, bo im uszy poobrywa. Nie wiedział jeszcze, że ktoś zatłukł tam kamieniem wspaniałego duńskiego doga.

O świcie znaleziono Prokopa śpiącego twardym snem na leżaku w japońskiej altanie. Był przeraźliwie podrapany i zabłocony, a ubranie wisiało na nim w strzępach. Na czole miał guz wielkości pięści, a włosy jego były zlepione krwią.

Carson pokiwał głową nad uśpionym bohaterem minionej nocy. Potem przyczłapał Paul i troskliwie okrył chrapiącego ciepłym pledem. Następnie przyniósł miskę z wodą, czystą bieliznę i nowiutkie sportowe ubranie od pana Drehbeina i odszedł na palcach.

Tylko dwóch niepozornych mężczyzn w cywilu z rewolwerami w tylnych kieszeniach przechadzało się aż do rana w pobliżu japońskiej altany z pogodną miną ludzi wyglądających wschodu słońca.

XXVI

Prokop spodziewał się, że po owej nocy Bóg wie co nastąpi; nie nastąpiło nic, a raczej tylko to, że chodził w ślad za nim ów człowiek z fajką — jedyny, przed którym Prokop odczuwał jakiś lęk.

Nazywał się Holz — nazwisko, które bardzo niewiele mówiło o jego cichym usposobieniu i czujności. Gdzie by się Prokop ruszył, Holz stąpał o pięć kroków za nim. Prokopa doprowadzało to do wściekłości, znęcał się więc nad nim przez cały dzień w sposób jak najbardziej wyrafinowany. Przemierzał na przykład jakiś krótki odcinek drogi pięćdziesiąt czy sto razy tam i z powrotem, czekając, kiedy panu Holzowi uprzykrzy się wreszcie robić co dwadzieścia kroków w tył zwrot. Panu Holzowi jednak się to nie uprzykrzyło. Zaczął więc Prokop biegiem okrążać cały park raz, drugi i trzeci; Holz w milczeniu biegnie za nim, ani na chwilę nie przestając wypuszczać z ust kłębów dymu, podczas gdy Prokop zdyszał się tak, że aż mu w piersiach świszczę.

Carson nie pokazał się tego dnia. Najwidoczniej gniewał się. Pod wieczór Prokop wybrał się do laboratorium, naturalnie w asyście swego milczącego cienia. Wchodząc do laboratorium chciał za sobą zamknąć drzwi, ale pan Holz wsadził między nie nogę i wszedł za nim. A ponieważ w przedpokoju stał przygotowany fotel, było rzeczą oczywistą, że Holz się stąd nie ruszy. No, niech będzie i tak! Prokop majstrował w laboratorium nad czymś tajemniczym, podczas gdy Holz sucho i urywanie chrapał w przedpokoju. Około drugiej nad ranem nasycił Prokop jakiś szpagat naftą, podpalił go i zaczął uciekać ile sił w nogach. W mgnieniu oka zerwał się Holz z fotela i puścił się za nim. Po stu krokach Prokop rzucił się do rowu twarzą do ziemi; Holz stał spokojnie nad nim zapalając sobie fajkę. Prokop podniósł głowę i chciał mu coś powiedzieć, ale ugryzł się w język, przypomniał sobie bowiem, że z Holzem z zasady nie rozmawia, wyciągnął za to rękę i podciął mu nogi.

— Uwaga! — huknął.

W tej chwili domkiem wstrząsnął potężny wybuch, a grad kamieni i szkła przeleciał im nad głowami.

Prokop podniósł się, jako tako otrzepał ubranie i szybko odszedł; w ślad za nim sunął Holz. Zbiegały się już patrole i nadjeżdżało auto strażackie.

Było to pierwsze ostrzeżenie pod adresem Carsona. Jeśli nie przyjdzie teraz pertraktować, nastąpią gorsze rzeczy.

Carson nie przyszedł. Zamiast niego nadeszła nowa legitymacja, pewnie do innego laboratorium doświadczalnego. Prokopa ogarnęła wściekłość. Dobrze — powiedział sobie — tym razem pokażę im, co potrafię. Kłusem popędził do nowego laboratorium, zastanawiając się, w jaki sposób ma dać energiczny wyraz swemu protestowi. Zdecydował się na eksplodującą sól potasową, która zapala się od wody. Kiedy jednak stanął przed nowym domkiem, ręce mu opadły bezsilnie. Psiakrew, co za diabeł z tego Carsona!

Z laboratorium sąsiadowały tuż obok domki przeznaczone prawdopodobnie dla dozorców fabrycznych; w ogródku roił się z tuzin dzieciaków, a młoda mamusia kołysała na rękach ryczące czerwone stworzenie. Ujrzawszy wściekły wzrok Prokopa, przestraszyła się i przestała śpiewać.

— Dobry wieczór — mruknął Prokop i z zaciśniętymi pięściami powlókł się z powrotem. Holz pięć kroków za nim.

W drodze do zamku spotkał księżniczkę na koniu w otoczeniu kawalkady oficerów.

Ukrył się w bocznej alei, ale księżniczka galopem skręciła za nim.

— Jeśli chce się pan przejechać — powiedziała pośpiesznie, a przez jej ciemną twarz przeleciała fala rumieńca — Premier jest do pańskiej dyspozycji.

Prokop cofnął się przed tańczącym Whirlwindem. Nigdy w życiu nie siedział na koniu, ale nie przyznałby się do tego za nic na świecie.

— Dziękuję — rzekł. — Nie trzeba… osładzać mego więzienia.

Księżniczka zmarszczyła czoło; oczywiście, mówienie z nią o tym właśnie aspekcie sprawy było nie na miejscu. Przemogła się jednak i zręcznie łącząc wyrzut z uprzejmością rzekła:

— Niech pan nie zapomina, że na zamku jest pan moim gościem.

— Zdaje się, że o to nie zabiegałem — mruknął Prokop z uporem, dając baczenie na każdy ruch nerwowego konia. Księżniczka, rozdrażniona, szarpnęła strzemieniem, Whirlwind parsknął i wspiął się na tylnych nogach.

— Niech się pan nie boi — rzuciła Wille z uśmieszkiem.

Prokop ze złością uderzył konia po pysku. Księżniczka uniosła szpicrutę, jakby chciała smagnąć nią Prokopa przez rękę. Wszystka krew uderzyła mu do głowy.

— Ostrożnie! — wycedził przez zaciśnięte zęby i nabiegłymi krwią oczyma wpił się w płonące oczy księżniczki.

Oficerowie zauważyli już jednak kłopotliwą sytuację i cwałem ruszyli ku nim.

— Halo, co się tu dzieje?! — zawołał jeden z nich, jadący na przedzie, na czarnej klaczy, i skierował swego konia wprost na Prokopa.

Prokop ujrzał nad sobą koński łeb, chwycił za uzdę i z całych sił szarpnął ją w bok. Koń zarżał z bólu i wspiął się tańcząc na tylnych nogach, oficer zaś zleciał w objęcia spokojnego pana Holza. Dwie szable zapaliły się w słońcu. Ale nagle zbliżyła się księżniczka na drżącym Whirlwindzie i bokiem konia odepchnęła oficerów.

— Spokój! — rozkazała. — To mój gość! — Jednocześnie smagnęła Prokopa chmurnym spojrzeniem i dorzuciła: — A zresztą boi się koni. Panowie się poznają. Porucznik Rohlauf — inżynier Prokop. Książę Suwalski, von Graun. Wszystko w porządku, prawda? Rohlauf, na siodło i jedziemy! Premier jest do pańskiej dyspozycji, panie Prokop, proszę więc pamiętać, że jest pan tu tylko gościem. Do widzenia!

Szpicruta wymownie świsnęła w powietrzu, Whirlwind zatoczył łuk, aż piasek trysnął, i cała kawalkada zniknęła na zakręcie alei.

Tylko Rohlauf na tańczącym koniu okrążał Prokopa, spalając go wściekłym spojrzeniem, i głosem załamującym się ze wzburzenia rzucił:

— Bardzo mi będzie miło!

Prokop obrócił się na pięcie, poszedł do swego pokoju i zamknął się w nim. W dwie godziny później jakiś długi list wędrował na starczych nogach Paula z pokoju „dla dżentelmenów” do Dyrekcji. Zaraz potem przybiegł do Prokopa Carson ze zmarszczonym czołem. Władczym gestem odprawił Holza, który spokojnie drzemał na krześle przed drzwiami, i wszedł do pokoju.

Holz siadł więc sobie przed zamkiem i zapalił fajkę. Wewnątrz zamku rozległ się straszny ryk, ale to absolutnie nie dotyczyło Holza. Ponieważ fajka nie chciała mu ciągnąć, rozkręcił ją i ze znawstwem przeczyszczał źdźbłem trawy.

Z pokoju „dla dżentelmenów” dobiegał chrapliwy ryk dwóch rozszarpujących się tygrysów. Jeden ryczał, drugi charczał z wściekłości, runął z hałasem jakiś mebel, przez chwilę było cicho i znowu odezwał się straszliwy krzyk Prokopa. Zbiegli się ogrodnicy, ale Holz odpędził ich ruchem ręki i zaczął przedmuchiwać cybuch.

Hałas na górze wzmagał się, obydwa tygrysy z rykiem rzucały się na siebie, chrapiąc z wściekłości. Paul wybiegł z zamku blady jak ściana i z przerażeniem wzniósł oczy ku niebu. W tej właśnie chwili kłusowała tedy księżniczka ze swoim orszakiem. Kiedy usłyszała owe piekielne ryki w gościnnym skrzydle zamku, roześmiała się nerwowo i zupełnie niepotrzebnie smagnęła Whirlwinda szpicrutą. W końcu krzyki trochę ucichły. Słychać wymysły Prokopa, który czymś grozi waląc pięścią w stół. Z jego krzykiem miesza się ostry głos, który grozi i rozkazuje.

Prokop namiętnie protestuje, ale ostry głos odpowiada cicho i stanowczo.

— Jakim prawem?! — rozlega się krzyk Prokopa. Władczy głos wyjaśnia coś z potworną, cichą nieustępliwością.

— Ale wobec tego wylecicie wszyscy w powietrze, rozumie pan?! — grzmi Prokop i kłótnia wybucha na nowo z taką siłą, że Holz gwałtownie wsadził fajkę do kieszeni i popędził w stronę zamku. Ale znowu uciszyło się, tylko ostry głos wypowiadał krótkie, urywane zdania, przy wtórze ponurych i groźnych pomruków. Przypominało to dyktowanie warunków rozejmu. Dwa razy buchnął dziki ryk Prokopa, ale ostry głos już się nie denerwował. Zdawało się, że jest pewny wygranej.

Po półtorej godziny wybiegł Carson z pokoju Prokopa, fioletowy na twarzy, błyszczący od potu, zasapany i ponury, i kłusem pognał do pokojów księżniczki.

W dziesięć minut później Paul, drżąc z nadmiaru uszanowania, zameldował Prokopowi, który w swoim pokoju gryzł wargi i palce:

— Jej książęca mość.

Weszła księżniczka w wieczorowej sukni, popielato blada, z boleśnie ściągniętymi brwiami.

Prokop zrobił krok w jej stronę i, jak się wydawało, chciał coś powiedzieć, księżniczka jednak powstrzymała go ruchem ręki, ruchem pełnym dostojeństwa i sprzeciwu, i lekko zachrypniętym głosem rzekła:

— Przychodzę pana… przeprosić za dzisiejszy incydent. Nie miałam zamiaru pana uderzyć. Ogromnie tego żałuję.

Prokop poczerwieniał i znowu chciał coś powiedzieć, ale księżniczka ciągnęła dalej:

— Porucznik Rohlauf dziś jeszcze stąd wyjedzie. Książę prosi, żeby pan kiedyś przyszedł do nas na obiad. Proszę zapomnieć o tej przygodzie. Do widzenia.

Szybko podała mu rękę. Prokop ledwie dotknął jej palców. Były bardzo chłodne i jak gdyby martwe.

XXVII

Po burzy z Carsonem atmosfera jakby się oczyściła. Prokop zapowiedział wprawdzie, że przy najbliższej okazji ucieknie, zobowiązał się jednak słowem honoru, że do tej chwili powstrzyma się od wszelkich gwałtów i ostrzeżeń.

Holz został w zamian za to odsunięty na odległość piętnastu kroków, Prokopowi zaś pozwolono poruszać się w jego asyście w promieniu czterech kilometrów, od siódmej rano do siódmej wieczór, spać w laboratorium i jadać, gdzie mu się spodoba.

Wbrew temu jednakże Carson wpakował mu do laboratorium kobietę z dwojgiem dzieci (przypadkiem właśnie wdowę po robotniku, który zginął przy wybuchu Krakatitu) jako pewną gwarancję przeciwko jakiejkolwiek (powiedzmy) nieostrożności.

Prócz tego wyznaczono Prokopowi wspaniałą pensję płatną w złocie i pozostawiono mu do wyboru, aby się tymczasem bawił lub pracował — jak zechce.

Pierwsze dni po zawarciu tej umowy spędził Prokop na wszechstronnym studiowaniu terenu w promieniu czterech kilometrów. Badał możliwości ucieczki. Przedstawiały się one bardzo kiepsko z uwagi na strefę strzeżoną, która funkcjonowała wprost znakomicie. Prokop wymyślił kilka sposobów zamordowania Holza. Na nieszczęście stwierdził, że ten jego suchy, zawzięty anioł stróż utrzymuje pięcioro dzieci, a oprócz tego matkę, kulawą siostrę i że na dodatek ma za sobą trzy lata więzienia za zabicie człowieka. Nie były to okoliczności zbyt zachęcające.

Pewną pociechą dla Prokopa była wierna, namiętna wprost miłość, jaką zapłonął do niego Paul, emerytowany klucznik, uszczęśliwiony faktem, że może komuś służyć. Wrażliwego staruszka gnębiło bowiem ogromnie, że uważają go za zbyt powolnego, by mógł usługiwać przy książęcym stole. Prokopa doprowadzały niekiedy wprost do rozpaczy jego ofiarność i pełna szacunku uwaga.

Poza tym przylgnął ogromnie do Prokopa doktor Krafft, wychowawca Egona, rudy jak lis i bardzo nieszczęśliwy w życiu. Posiadał niezwykłe wprost wykształcenie, trochę teozof, a do tego najbardziej zwariowany idealista, jakiego można sobie wyobrazić. Do Prokopa zbliżył się z zażenowaniem, pełen bezgranicznego podziwu, uważał go bowiem co najmniej za geniusza. Znał już od dawna naukowe artykuły Prokopa, a nawet w oparciu o nie budował teozoficzną definicję kręgu najniższego, czyli mówiąc językiem plebsu — materii. Był ponadto pacyfistą i jak wszyscy ludzie o zbyt wzniosłych ideałach — okropnym nudziarzem.

Prokopowi sprzykrzyło się w końcu to bezcelowe obijanie wzdłuż strefy strzeżonej i coraz częściej wracał do laboratorium, do swoich spraw. Studiował stare notatki i uzupełniał liczne luki. Wyprodukował i zniszczył cały szereg materiałów wybuchowych, które potwierdzały najśmielsze jego hipotezy. Był niemal szczęśliwy w tych dniach. Ale wieczorem, wieczorem unikał ludzi i pod spokojnym nadzorem pana Holza marzył, wpatrzony w obłoki, gwiazdy i rozległy widnokrąg.

Jeszcze jedna rzecz zajmowała go nad podziw. Jak tylko usłyszał tętent kopyt końskich, podchodził do okna i obserwował jeźdźca, czy był to koniuszy, jakiś oficer, czy księżniczka (nie mówił z nią od tamtego dnia) i z oczyma pociemniałymi ze skupienia badał, jak się to robi. Spostrzegał, że jeździec nie siedzi właściwie ot tak, po prostu w siodle, ale że w pewnej mierze stoi w strzemionach, że nie pracuje siedzeniem, ale kolanami; że nie poddaje się biernie jak worek kartofli wstrząsom spowodowanym cwałem konia, ale że aktywnie podchwytuje jego rytm. Wszystko to w praktyce jest może bardzo proste, ale dla inżyniera—obserwatora to mechanizm ogromnie skomplikowany, kiedy na przykład koń zaczyna się wspinać na tylnych nogach, wierzgać albo tańczyć, drżąc w szlachetnym, kapryśnym lęku. Wszystko to całymi godzinami studiował Prokop ukryty za roletą, pewnego zaś poranku polecił Paulowi, by mu kazał osiodłać Premiera.

Paul bardzo się zaniepokoił. Tłumaczył, że Premier to gorący i mało ujeżdżony ogier, okropnie narowisty. Prokop jednak krótko powtórzył swój rozkaz. Ubranie do konnej jazdy miał przygotowane w szafie. Włożył je z uczuciem pewnej próżności i wybiegł na dziedziniec. Tańczył tam już Premier ciągnąc za sobą koniuszego, który go trzymał przy pysku. Prokop zaczął uspokajać konia — tak jak to widział u innych — gładząc go po chrapach i łysinie. Koń trochę się uspokoił, tylko nogami przebierał w płowym piasku. Prokop podstępnie zbliżył się do niego z boku. Już, już podnosił nogę do strzemienia, kiedy Premier błyskawicznie wierzgnął tylną nogą i cofnął zad, tak że Prokop ledwo zdążył uskoczyć. Koniuszy parsknął krótkim śmiechem; to wystarczyło. Prokop gwałtownie rzucił się na konia z boku, nie wiadomo jakim sposobem wsunął czubek buta w strzemię i wskoczył. W następnych sekundach nie wiedział, co się dzieje. Wszystko zawirowało, ktoś krzyknął, jedna noga Prokopa sterczała w powietrzu, podczas gdy druga uwięzła w strzemieniu; teraz ciężko upadł na siodło i z całej siły ścisnął kolana. Przywróciło mu to świadomość właśnie w chwili, gdy Premier jak szalony podrzucił zadem. Prokop szybko położył się na wznak, znowu schwycił uzdę i ściągnął ją kurczowo, wskutek czego bestia stanęła na tylnych nogach niczym świeca. Prokop zwarł kolana jak kleszcze i położył się twarzą między końskie uszy, uważając ze strachem, by nie objąć konia za szyję, bał się bowiem, że śmiesznie by to wyglądało. Właściwie wisiał tylko na kolanach. Premier opuścił się znowu na cztery nogi i zaczął kręcić się w kółko jak szalony. Prokop skorzystał z tego, by czubek drugiego buta wsunąć w strzemię.

— Niech go pan tak nie ściska! — krzyczał koniuszy, Prokop jednak cieszył się, że obejmuje konia udami. Ogier raczej desperacko niż złośliwie usiłował zrzucić swego dziwnego jeźdźca. Kręcił się i wierzgał, aż piasek tryskał spod kopyt, a cały personel kuchenny wybiegł na dziedziniec popatrzeć na to dziwne widowisko.

Prokop dostrzegł Paula, który z przerażeniem przyciskał do ust serwetkę, a dr Krafft, świecąc w słońcu swoją rudą głową, rzucił się, chcąc z narażeniem życia przytrzymać Premiera za wędzidło.

— Zostaw go pan! — krzyknął Prokop, uniesiony nieokiełznaną pychą, i dał koniowi ostrogę. Chryste Panie! Premier, którego nigdy to jeszcze nie spotkało, śmignął jak strzała z dziedzińca w stronę parku. Prokop wciągnął głowę między ramiona, licząc na to, że kiedy zleci z siodła, upadek będzie łagodniejszy. Stał w strzemionach, pochylony do przodu, mimo woli naśladując dżokeja w czasie wyścigów. Kiedy pędził tak wzdłuż kortu tenisowego, zobaczył tam kilka białych figurek. Ogarnęła go furia i biczem zaczął okładać bok Premiera. Dziki ogier teraz na dobre stracił głowę. Wykonał parę nieprzyjemnych skoków na boki, po czym przysiadł na zadzie i wydawało się, że się przewróci, ale on jak szalony rzucił się poprzez klomby. Prokop zdawał sobie sprawę, że wszystko teraz zależy od tego, żeby głowę konia utrzymać zadartą do góry, o ile obaj nie mają się przekoziołkować po tak niepewnym terenie, z całych sił ściągnął więc uzdę. Premier wspiął się nagle okryty potem i jakby nigdy nic zaczął normalnie cwałować. To było zwycięstwo.

Prokop odczuł ogromną ulgę; teraz dopiero mógł wypróbować to, co tak pilnie studiował, a mianowicie szkołę jazdy w siodle. Nerwowy koń stosował się posłusznie do każdego drgnienia uzdy — po prostu rozkosz — a Prokop, dumny jak bóg, prowadził go po krętych alejach parku, zmierzając z powrotem w stronę kortu. Dostrzegł już spoza gęstwiny krzaków księżniczkę z rakietą w ręce i zmusił Premiera do galopu. Nagle księżniczka cmoknęła językiem, Premier uniósł się w powietrze i jak strzała pomknął ku niej poprzez krzaki, Prokop zaś, nieprzygotowany do tak wysokiej klasy jazdy, wyleciał ze strzemion i ponad końskim łbem runął na trawę. W tej samej chwili poczuł, że coś trzasnęło, i na sekundę stracił z bólu przytomność.

Kiedy ją odzyskał, zobaczył księżniczkę i trzech panów w owej pełnej zakłopotania pozycji ludzi, którzy nie wiedzą, czy mają śmiać się z udanego kawału, czy też biec na ratunek.

Prokop wsparł się na łokciach i usiłował poruszyć lewą nogą, która leżała pod nim dziwnie jakoś wykręcona. Księżniczka zbliżyła się z pytającym i trochę już zalęknionym spojrzeniem.

— Tak — rzekł Prokop twardo — teraz złamała mi pani nogę.

Cierpiał potwornie i świadomość mąciła mu się po doznanym wstrząsie. Mimo to usiłował wstać. Kiedy jednak znowu przyszedł do siebie, leżał na kolanach księżniczki, a ona sama ocierała mu spocone czoło pachnącą mocno chusteczką. Mimo straszliwego bólu w nodze czuł się jak gdyby na wpół pogrążony we śnie.

— Gdzie jest koń? — bełkotał, a kiedy dwaj ogrodnicy ułożyli go na przyniesionej ławce i nieśli do zamku, zaczął jęczeć.

Paul zamienił się w anioła, w siostrę miłosierdzia, w rodzoną matkę, w co kto chce. Biegał tam i z powrotem, poprawiał Prokopowi poduszki pod głową, wlewał mu koniak do ust. Potem musiał usiąść przy łóżku, a Prokop w paroksyzmach bólu gniótł jego rękę, krzepiąc się dotknięciem tej miękkiej, leciutkiej, starczej dłoni. Dr Krafft stał w nogach łóżka, z oczyma pełnymi łez, i nawet Holz, wyraźnie wzruszony, rozcinał Prokopowi nogawki spodni i zwilżał mu udo zimnymi okładami. Prokop jęczał z cicha, a od czasu do czasu uśmiechał się posiniałymi ustami do Kraffta lub do Paula.

Ale już oto wtoczył się do pokoju lekarz pułkowy, taki trochę lepszy rzeźnik, w towarzystwie asystenta i bez długich ceregieli zabrał się do nogi Prokopa.

— Hm, tak — powiedział — skomplikowana fractura femoris i tak dalej. Co najmniej sześć tygodni w łóżku, mój panie.

Wybrał dwie deszczułki, no i zaczęło się.

— Niech mu pan naciąga nogę — rozkazał rzeźnik swemu asystentowi. Holz jednakże z szacunkiem odsunął zdenerwowanego nowicjusza i sam z całej siły chwycił złamaną kończynę swymi twardymi, żylastymi rękoma.

Prokop wgryzł się w poduszkę, żeby nie wyć z bólu jak zwierzę, i odszukał zbolałą twarz Paula, w której jak w zwierciadle odbijała się cała własna jego męka.

— Jeszcze trochę — grzmiał doktor obmacując złamane miejsce; Holz ciągnął mocno i w milczeniu. Krafft czmychnął bąkając coś zrozpaczony. Teraz rzeźnik szybko i sprawnie ściągał deszczułki, mrucząc przy tym, że jutro weźmie tę przeklętą nogę w gips.

Wreszcie jest po wszystkim. Boli jeszcze, co prawda, okropnie, naciągnięta noga leży jak martwa, ale przynajmniej rzeźnik sobie poszedł. Tylko Paul snuje się na palcach i poruszając miękkimi wargami stara się, jak może, nieść ulgę cierpiącemu.

Nagle zajeżdża autem Carson i biorąc po cztery schody naraz pędzi do Prokopa. Napełnia pokój swoją hałaśliwą obecnością, od razu robi się tu jakoś jaśniej i po sztubacku wesoło. Carson plecie trzy po trzy, żartuje i nagle nieśmiało, przyjaźnie gładzi Prokopa po zmierzwionych włosach. W tej chwili Prokop wybaczył swemu zaciętemu wrogowi dziewięć dziesiątych jego podłości. Carson przeleciał przez pokój jak wicher. Teraz sunie korytarzem coś ciężkiego, drzwi się szeroko otwierają i dwaj lokale w białych rękawiczkach wprowadzają kulawego księcia. Ten już od progu kiwa straszliwie wychudłą i długą rączką, w obawie, by czasem Prokop z szacunku dla jego osoby nie wstał jakimś cudem i nie wyszedł naprzeciw jego książęcej mości. Następnie pozwala się usadowić i wypowiada parę najłaskawszych wyrazów współczucia.

Ledwie zniknęła ta zjawa, ktoś puka do drzwi i Paul szepcze przez chwilę z jakąś pokojówką. Zaraz potem wchodzi księżniczka. Ma jeszcze na sobie biały strój tenisowy, a na smagłej twarzy wyraz buntu i pokory. Przychodzi bowiem samorzutnie przeprosić za swój łobuzerski wybryk. Ale zanim zdąży się odezwać, szorstka, grubo ciosana twarz Prokopa rozjaśnia się dziecięcym uśmiechem.

— No i co — mówi dumnie pacjent — boję się konia czy nie?

Księżniczka zarumieniła się tak, jak nikt by nie przypuszczał, że potrafi się rumienić; ją samą zirytowało to i zmieszała się. Opanowała się jednak i w jednej chwili przeobraziła w pełną godności gospodynię. Oznajmiła, że przyjedzie tu profesor — chirurg, i spytała, czego by Prokop życzył sobie do jedzenia, do czytania itp. Poleciła jeszcze Paulowi, żeby dwa razy dziennie donosił jej o stanie zdrowia pacjenta, z daleka wygładziła jakąś fałdkę na poduszce i z lekkim skinieniem głowy odeszła.

Kiedy wkrótce potem sławny chirurg przyjechał autem, musiał czekać parę godzin, choć nie mogło mu się to w głowie pomieścić. Pan inżynier Prokop bowiem był łaskaw głęboko zasnąć.

XXVIII

Rzecz jasna, sławny chirurg nie zaakceptował pracy wojskowego rzeźnika, od nowa ponaciągał złamane miejsce w nodze Prokopa, w końcu zalał wszystko gipsem i oświadczył, że według wszelkiego prawdopodobieństwa lewa kończyna pozostanie chroma.

Nastały dla Prokopa odświętne dni próżniactwa. Krafft czytał mu Swedenborga, Paul kalendarze rodzinne, księżniczka zaś zasypała łóżko chorego najwspanialszymi wydawnictwami literatury światowej. W końcu znudziły Prokopa nawet kalendarze i zaczął dyktować Krafftowi usystematyzowane dzieło o chemii destrukcyjnej. O dziwo — najbardziej upodobał sobie teraz Carsona, którego szorstkość i bezwzględność imponowały mu, dostrzegł bowiem pod nimi wielkie plany i szaleńczą fantazję zaprzysięgłego międzynarodowego militarysty. Paul znajdował się u szczytu szczęścia. Był teraz niezbędny od rana do nocy i każdym tchem, każdym kroczkiem swych człapiących nóg mógł komuś służyć.

Leżysz, spętany materią, podobny do powalonego pnia. Czyż jednak nie czujesz iskrzenia strasznych, nieznanych sił w owej nieruchomej materii, która cię więzi? Wylegujesz się na puchowych poduszkach, naładowany siłą potężniejszą niż beczka dynamitu. Twoje ciało to uśpiony materiał wybuchowy i nawet trzęsąca się, pomarszczona ręka Paula kryje w sobie większą możliwość eksplozji niż puszka melinitu. Spoczywasz bez ruchu w oceanie niezmierzonych, nierozładowanych, nierozłożonych sił.

To, co cię otacza, to nie spokojne ściany, cisi ludzie i szumiące konary drzew, ale skład amunicji, kosmiczna prochownia przygotowana do straszliwego zadania. Stukasz zgiętym palcem w jakiś przedmiot, jakbyś przeglądał beczki ekrazytu, badając ich zawartość.

Ręce Prokopa zrobiły się przezroczyste z bezczynności, stały się jednak niezwykle wrażliwe. Czuły po prostu, odgadywały potencjał wybuchowy każdego przedmiotu, którego dotknęły. Młode ciało posiada ogromne napięcie dynamiczne. Ale doktor Krafft na przykład, zapaleniec i idealista, przedstawia stosunkowo słaby potencjał wybuchowy, podczas gdy współczynnik detonacji u Carsona zbliża się do czteronitroaniliny. Z drżeniem wspominał Prokop chłodne dotknięcie ręki księżniczki, które zdradziło mu straszliwą wybuchowość tej butnej amazonki. Łamał sobie głowę, czy potencjalna energia wybuchowa organizmu zależy od obecności jakichś enzymowych czy innych substancji, czy też od składu chemicznego samych jąder komórkowych, które są nabojami par excellence. „Wszystko jedno zresztą: chętnie bym zobaczył, jakby eksplodowała ta czarna, napuszona dziewczyna.”

Teraz Paul wozi już Prokopa wózkiem po parku. Holz nie jest potrzebny, ale przydaje się, albowiem wykazał niezwykły talent jako masażysta, a Prokop wyczuwa tryskającą po prostu z jego silnych palców dobroczynną siłę wybuchową.

Jeśli księżniczka spotyka czasem pacjenta w parku, wypowiada parę słów z doskonałą, skrupulatnie odmierzoną uprzejmością, a Prokop ku swojej wściekłości nigdy nie może pojąć, jak się to robi. Sam bowiem jest albo zbyt szorstki, albo też zbyt ugrzeczniony. Reszta towarzystwa uważa go za dziwaka, co pozwala im nie traktować go poważnie, jemu zaś zachowywać się w stosunku do nich z bezceremonialnością drwala.

Kiedyś księżniczka raczyła się zatrzymać przy nim wraz z całą swoją świtą. Podczas gdy panowie stali, ona siadła przy Prokopie, wypytując o jego pracę. Prokop, chcąc jak najlepiej zaspokoić jej ciekawość, zapuścił się w wykład tak fachowy, jakby wygłaszał referat na międzynarodowym kongresie chemików. Książę Suwalski i jakiś kuzyn zaczęli się trącać łokciami i chichotać, ale Prokop rozwścieczony wrzasnął, że nie mówi do nich. Wszystkie oczy zwróciły się na jej książęcą mość, jej sprawą bowiem było przywołać do porządku nieokrzesanego plebejusza. Księżniczka jednak uśmiechnęła się wyrozumiale i odesłała panów na tenisa.

Podczas gdy spoglądała za nimi przymrużonymi oczyma, Prokop śledził ją z ukosa. Właściwie po raz pierwszy dostrzegł ją naprawdę. Była silna, szczupła, o cerze zbyt ciemnej, właściwie nawet nieładna. Maleńkie piersi, nogi założone jedna na drugą, cudownie rasowe ręce, na dumnym czole blizna, spojrzenie skryte i przenikliwe, pod ostrym nosem ciemny puszek, twarde, drapieżne usta. No tak, właściwie niemal ładna. Jakie naprawdę ma oczy?

Obróciła je nagle ku niemu i Prokop się zmieszał.

— Podobno dotykiem umie pan poznać charakter — rzekła szybko. — Opowiadał mi o tym Krafft.

Prokop roześmiał się z tej kobiecej definicji swojej osobliwej chemotaksji.

— No tak — odparł. — Człowiek wyczuwa, ile która rzecz posiada siły, to nic nadzwyczajnego.

Księżniczka rzuciła szybkie spojrzenie na jego rękę, a potem dokoła siebie. Nikogo nie było w pobliżu.

— Proszę pokazać — mruknął Prokop i wyciągnął swoją pokrytą bliznami dłoń.

Położyła na niej gładkie koniuszki palców. Jakaś błyskawica przebiegła ciałem Prokopa, serce zaczęło mu bić gwałtownie, a przez głowę przeleciała absurdalna myśl: „A co by było, gdybym tak ścisnął?” I już gniótł i miażdżył w ciężkiej łapie jej prężną, gorącą dłoń. Zakręciło mu się w głowie, jakby się upił; dostrzegł jeszcze, że księżniczka zamyka oczy i syczy z rozchylonymi wargami; potem sam zamknął oczy i zaciskając zęby zapadł w wirującą ciemność. Jego ręka gorączkowo i dziko zmagała się ze smukłymi, przywierającymi palcami, które chciały mu się wyrwać, zwijały się jak żmije, wpijały paznokcie w jego dłoń i znowu, nagie, spazmatycznie przywierały do jego skóry. Prokop z rozkoszy szczękał zębami. Rozedrgane palce drażniły szatańsko przegub jego ręki, przed oczami zaczęły latać mu czerwone koła; nagle gwałtowny, palący uścisk, i wąska dłoń wyrwała się z jego ręki. Zamroczony, podniósł Prokop omdlałe powieki. W głowie huczały mu ciężkie, pulsujące uderzenia. Ze zdumieniem ujrzał znowu zielono—złoty ogród i musiał przymknąć oczy, olśniony dziennym światłem.

Księżniczka miała twarz niemal szarą i ostrymi zębami przygryzała wargi. W szparkach jej oczu zdawał się płonąć bezgraniczny wstręt.

— A więc? — rzekła ostro.

— Dziewicza, nieczuła, lubieżna, porywcza i dumna, zimna jak głaz — i zła. Pani jest zła. Jest pani okrutna, zawzięta i bez serca. Jest pani zła i zżerana namiętnością; niedotykalna, chciwa, twarda dla siebie samej, lód i ogień, ogień i lód…

Księżniczka przytaknęła w milczeniu.

— …niedobra dla nikogo, dla niczego; pyszna, łatwo zapalna jak proch, niezdolna do miłości, znudzona i płonąca… rozpalona, trawiona żarem, a wszystko wokół pani zamarza.

— Muszę być dla siebie twarda — szepnęła księżniczka. — Pan nie wie, pan nie wie… Dziękuję panu. Przyślę tu Paula.

Wyładowawszy w ten sposób swoją osobistą, pełną goryczy urazę Prokop zaczął łaskawiej myśleć o księżniczce. Sprawiało mu nawet przykrość, że go teraz unika. Zamierzał przy najbliższej okazji powiedzieć jej coś miłego, ale okazja już się nie nadarzyła.

Do zamku przyjechał książę Rohn, zwany mon oncle Charles, brat nieboszczki księżny, wykształcony i wytworny obieżyświat, zajmujący się z amatorstwa wszystkim, co tylko możliwe, tres grand aitiste, jak się o nim mówiło, który napisał parę powieści historycznych, poza tym jednak był człowiekiem nad wyraz sympatycznym. Do Prokopa powziął specjalny sentyment i spędzał u niego całe godziny. Prokop wiele korzystał w towarzystwie tego wytwornego pana, nabrał jakoś ogłady i pojął, że na świecie poza chemią destrukcyjną istnieją jeszcze inne rzeczy.

Oncle Charles był żywą kopalnią anegdot. Prokop chętnie skierowywał rozmowę na księżniczkę i z zainteresowaniem słuchał, jakie to było złe, szalone, dumne i wielkoduszne dziewczątko. Jak kiedyś strzeliła do swego maître de dance, a kiedy indziej chciała dać sobie wyciąć kawał skóry na transplantację dla poparzonej niańki. Kiedy jej tego zabroniono, rozbiła z wściekłości une vitrine z najcenniejszym szkłem. Le bon oncle przyciągnął do Prokopa Egona i stawiał go (Prokopa) chłopcu za przykład, tak szafując komplementami, że biedny Prokop rumienił się nie mniej niż Egonek.

Po pięciu tygodniach chodził już o lasce. Coraz częściej wracał do laboratorium i harował jak wół, dopóki nie odezwał się znowu ból w nodze, tak że w drodze do domu Prokop zwisał wprost na ramieniu uważnego Holza.

Carson promieniał widząc Prokopa tak łagodnego i pracowitego i od czasu do czasu zapuszczał się ostrożnie w rejony, gdzie spoczywał w Panu Krakatit; była to jednak sprawa, o której Prokop nawet słyszeć nie chciał.

Jednego wieczoru na zamku odbywało się uroczyste przyjęcie. Na ten to wieczór przygotował Prokop swoją niespodziankę.

Księżniczka stała właśnie w grupie generałów i dyplomatów, gdy otworzyły się drzwi i wszedł — bez laski — buntowniczy więzień, po raz pierwszy zaszczycając książęce skrzydło zamku swymi odwiedzinami. Oncle Charles i Carson wybiegli mu naprzeciw, księżniczka zaś rzuciła nań szybkie badawcze spojrzenie ponad głową ambasadora chińskiego. Prokop sądził, że podejdzie, by się z nim przywitać, kiedy jednak zobaczył, że zatrzymała się obok dwóch starszych, po pępki wydekoltowanych paniuś, spochmurniał i zaszył się w kąt, niechętnie kłaniając się wybitnym osobistościom, którym Carson przedstawiał go, tytułując „słynnym uczonym”, „naszym sławnym gościem” itp. Zdawać się mogło, że Carson przejął tu rolę Holza, nie odstępował bowiem Prokopa ani na krok. Im dalej, tym rozpaczliwiej nudził się Prokop. Wcisnął się już całkiem w kąt i krzywił się na cały świat.

Księżniczka rozmawia teraz z jakimiś wysokimi osobistościami, jedna z nich jest nawet admirałem, a druga to jakaś zagraniczna gruba ryba. Księżniczka rzuca szybkie spojrzenie w stronę, gdzie stoi skrzywiony Prokop, ale w tejże chwili podchodzi do niej pretendent do jakiegoś obalonego tronu i odciąga ją w przeciwnym kierunku.

— No, pójdę już sobie — mruczy Prokop i w głębi swojej posępnej duszy postanawia w ciągu trzech dni ponowić próbę ucieczki. W tej samej chwili staje przed nim księżniczka z wyciągniętą do powitania ręką.

— Cieszę się, że pan już zdrów.

Cała towarzyska edukacja oncle Charles'a zawiodła. Prokop wykonał niezdarny ruch ramionami (pomyślany jako ukłon) i rzekł niedźwiedzim głosem:

— Myślałem, że mnie pani wcale nie widzi.

Carson zniknął, jakby się pod ziemię zapadł.

Księżniczka jest mocno wydekoltowana, co wprowadza Prokopa w zakłopotanie. Nie wie, gdzie patrzeć, ale widzi jej jędrne, śniade ciało pokryte meszkiem pudru i czuje odurzający zapach.

— Słyszałam, że znowu pan pracuje — mówi księżniczka. — Co pan teraz robi?

No, to i owo — mgliście odpowiada Prokop. — Przeważnie nic wielkiego.

Oho, otóż i nadarza się okazja, żeby naprawić tamto grubiaństwo, no i ten obraźliwy incydent z ręką. Ale co by tu, u diabła, uprzejmego powiedzieć?

Gdyby pani zechciała — mruczy — zrobiłbym… pewien eksperyment z… pani pudrem.

— Jaki eksperyment?

— Materiał wybuchowy. Ma pani tyle tego na sobie… że można by z armaty wystrzelić.

Księżniczka roześmiała się.

— Nie wiedziałam, że puder to materiał wybuchowy!

— Wszystko, wszystko może eksplodować… jeżeli się człowiek do tego odpowiednio zabierze. Pani sama…

— Co?

— Nic. Ukryty wybuch. W pani tkwi wielka siła wybuchowa.

— Jeśli się ktoś odpowiednio do mnie zabierze — roześmiała się księżniczka i nagle spoważniała. — Zła, nieczuła, okrutna, chciwa i dumna, co?

— Dziewczynka, która chce z siebie ściągnąć skórę… dla starej baby…

Księżniczka zarumieniła się.

— Kto to panu powiedział?

— Mon oncle Charles — chlapnął Prokop.

Zesztywniała i oddaliła się naraz o sto mil.

— Ach, książę Rohn — poprawiła go oschle. — Książę Rohn lubi dużo mówić. Cieszy mnie, że jest pan all right.

Lekkie skinienie głowy, i Wille odpłynęła poprzez salę u boku dżentelmena w mundurze, pozostawiając w kącie rozwścieczonego Prokopa.

Jednakże nazajutrz rano Paul wręczył Prokopowi jakiś przedmiot, jakby mu podawał świętość, oświadczając, że przyniosła to pokojówka księżniczki.

Było to pudełko odurzająco pachnącego, ciemnego pudru.

XXIX

Prokopa drażnił i niepokoił ten mocny kobiecy zapach, kiedy pracował pochylony nad pudełeczkiem pudru. Miał takie uczucie, jakby sama księżniczka znajdowała się w laboratorium i zaglądała mu przez ramię.

W swojej kawalerskiej nieświadomości nie przeczuwał nawet, że puder to właściwie tylko sproszkowany krochmal. Uważał go widocznie za farbę. No tak, krochmal to świetna rzecz, dajmy na to, do osłabiania zbyt gwałtownych materiałów wybuchowych, ponieważ jest obojętny i niepodatny. Tym gorzej, jeśli sam ma się stać materiałem wybuchowym. Nie mógł sobie dać teraz z nim rady. Ściskał dłońmi czoło, nie mogąc ani na chwilę uwolnić się od upajającego zapachu księżniczki, i nawet w nocy nie opuszczał laboratorium.

Wszyscy, którzy go lubili, zaprzestali odwiedzin, ponieważ krył się przed nimi ze swą pracą i ofukiwał ich zniecierpliwiony, bezustannie zaprzątnięty myślą o owym nieszczęsnym pudrze. Czego by tu jeszcze, do kroćset, spróbować?

Po pięciu dniach coś mu zaczęło świtać w głowie. Gorączkowo studiował wszystkie nitroaminy aromatyczne, po czym zagłębił się w żmudnej pracy syntetycznej, jakiej nie wykonywał nigdy dotąd. I oto którejś nocy miał przed sobą rezultat: niezmieniony na oko, odurzająco pachnący, ciemny proszek, tchnący dojrzałą kobiecością.

Wyciągnął się na swej pryczy śmiertelnie zmęczony. Śniło mu się, że widzi plakat z napisem: „Powderit, najlepszy puder wybuchowy na cerę kobiecą.” Na plakacie wymalowana była księżniczka pokazująca mu język. Prokop chce się odwrócić, ale z plakatu wysuwają się dwa nagie smagłe ramiona i jak macki ośmiornicy przyciągają go ku sobie. Wydobył więc z kieszeni nóż i odciął je niby kiełbasę. Przeraził się, że popełnił zbrodnię, i rzucił się do ucieczki ulicą, na której mieszkał przed laty. Stało tam auto z zapuszczonym motorem, wskoczył do niego, krzycząc: „Jedźcie szybko!” Auto ruszyło i teraz dopiero spostrzegł, że za kierownicą siedzi księżniczka, a na głowie ma skórzany hełm, w jakim jej nigdy jeszcze dotąd nie widział. Na zakręcie ktoś rzuca się pod koła, widocznie, żeby zatrzymać auto; nieludzki ryk, koło przeskakuje przez coś miękkiego — i Prokop się zbudził.

Dotknął czoła, stwierdził, że ma gorączkę, wstał więc, by poszukać jakiegoś lekarstwa. Nie znalazł nic poza alkoholem absolutnym; pociągnął duży haust, sparzył sobie usta i przełyk i znowu położył się z szumem w głowie. Śniły mu się jeszcze jakieś wzory, kwiaty, Anusia i chaotyczna jazda pociągiem. W końcu wszystko rozpłynęło się w głębokim, mocnym śnie.

Rano wystarał się o pozwolenie przeprowadzenia na poligonie próbnej eksplozji, co wzbudziło niepohamowaną radość Carsona. Prokop zastrzegł sobie, że żaden laborant nie będzie brał w tym udziału, i sam doglądał, by korytarz został wydrążony w piaskowcu jak najdalej od zamku, w tej części poligonu, gdzie nie mieli nawet instalacji elektrycznej, tak że trzeba było przytknąć zwykły lont. Kiedy ukończono przygotowania, dał znać księżniczce, że punktualnie o godzinie czwartej wyleci w powietrze jej pudełeczko pudru. Osobiście polecił Carsonowi, aby opróżnił najbliższe baraki, i zabronił zbliżać się komukolwiek w promieniu jednego kilometra. Dalej zażądał, aby tym razem na słowo honoru uwolniono go od Holza. Carson wprawdzie uważał, że robi się dużo hałasu o nic, ale spełnił wszystkie życzenia Prokopa.

Przed czwartą Prokop własnoręcznie zaniósł pudełeczko pudru do sztolni, gdzie nastąpić miał wybuch, po raz ostatni wciągnął łakomie w nozdrza zapach księżniczki i wsunął pudełeczko do jamy. Podłożył pod nie spłonkę rtęciową i umocował lont Bickforda, obliczony na pięć minut. Potem rozparł się tuż obok i z zegarkiem w ręku oczekiwał, aż będzie za pięć czwarta.

Tak, teraz, teraz pokaże tej butnej pannicy, co potrafi. No, to będzie przynajmniej eksplozja, jak się patrzy, nie to, co te próbne pukawki tam na Białej Górze, gdzie musiał na dodatek kryć się przed policjantem. Będzie to wybuch uroczysty i swobodny, słup ognisty pod samo niebo, wspaniała siła, potężne uderzenie gromu. Rozstąpi się niebo mocą ognia rozdarte, a iskra skrzesana ręką człowieka…

Za pięć czwarta. Prokop podpalił lont i zaczął uciekać z zegarkiem w ręku, lekko utykając. Jeszcze trzy minuty; na Boga, prędzej! Dwie minuty. Nagle na prawo zobaczył księżniczkę w towarzystwie Carsona, idącą w kierunku jamy, gdzie nastąpić miał wybuch. Na moment struchlał z grozy i krzyknął na nich ostrzegawczo. Carson zatrzymał się, ale księżniczka nie oglądając się za siebie szła dalej. Carson biegł truchtem za nią, najwyraźniej perswadując jej, aby zawróciła. Przezwyciężając ostry ból w nodze, Prokop rzucił się w ich stronę.

— Padnij! — wrzeszczał. — Padnij, do stu diabłów!

Jego twarz była tak straszna i wykrzywiona szaleństwem, że Carson zbladł, wykonał dwa wielkie susy i legł w głębokim rowie. Księżniczka szła ciągle przed siebie; znajdowała się już nie więcej jak dwieście kroków od miejsca eksplozji. Prokop prasnął zegarkiem o ziemię i pędem rzucił się za nią.

— Padnij! — ryknął i chwycił ją za ramię.

Księżniczka odwróciła się gwałtownie i zmierzyła go pełnym zdumienia spojrzeniem — na co też sobie pozwala. W tej chwili Prokop obiema pięściami powalił ją na ziemię i padł na nią całym swoim ciężarem.

Prężne, szczupłe ciało wiło się pod nim rozpaczliwie.

— Żmijo! — syknął Prokop i dysząc ciężko, z całych sił przygniótł ją piersią do ziemi. Ciało pod nim wygięło się w łuk i szarpnęło w bok.

Ale, o dziwo, z zaciśniętych ust księżniczki nie wydobył się żaden głos, oddychała tylko szybko i urywanie w gorączkowym zapasie. Prokop wcisnął kolano między jej kolana, aby mu się nie wymknęła, i dłońmi zatkał jej usta, myśląc błyskawicznie, że od wybuchu mogłyby jej popękać bębenki w uszach. Ostre paznokcie wpiły mu się w szyję, a na twarzy poczuł wściekłe ukąszenie kłów łasicy.

— Bestia! — dyszał usiłując strząsnąć z siebie wczepione weń zębami zwierzę; nie ustąpiła jednak, jakby przyssana do niego, a z gardła jej wydarł się głuchy jęk. Jej ciało falowało pod nim i skręcało się spazmatycznie. Znajomy odurzający zapach oszołamiał Prokopa; serce zaczęło mu walić jak szalone. Chciał się poderwać nie myśląc o eksplozji, która musi nastąpić lada sekunda. Naraz jednak poczuł, że rozdygotane kolana obejmują jego nogę, a dwa ramiona kurczowo owijają mu się wokół głowy i szyi. Na policzku poczuł wilgotne, gorące, rozedrgane dotknięcie warg i języka. Jęknął z grozy i ustami odszukał wargi księżniczki.

Nagle przeraźliwy huk rozdarł powietrze, słup ziemi i kamieni buchnął w górę, coś ostrego uderzyło Prokopa w ciemię, ale nie poczuł tego nawet, w tej chwili bowiem zagłębił się w gorącą wilgoć ucichłych bez tchu ust i całował wargi, język, zęby, usta rozchylone i drżące. Sprężyste ciało pod nim osłabło nagle i oddychało spokojnie. Podniósł wzrok, zdawało mu się bowiem, że Carson wstał i zerknął w ich stronę, ale natychmiast położył się z powrotem na ziemię.

Dygocące palce drażnią szyję Prokopa przyprawiając o rozkosz straszliwą, nie do zniesienia. Ochrypłe usta okrywają jego twarz i oczy drobnymi, drżącymi pocałunkami, podczas gdy Prokop łapczywie wpija się w pulsujące ciepło pachnącej szyi.

— Kochany, kochany — parzy jego usta gorący, wilgotny szept. Delikatne palce zanurzają mu się we włosy, uległe ciało pręży się i całe przywiera do niego w długim uścisku. Z jękiem zmiażdżył drżące wargi w nie kończącym się pocałunku.

S s s! Odepchnięty łokciem, Prokop zerwał się i jak pijany zaczął pocierać czoło. Księżniczka usiadła poprawiając sobie włosy.

— Proszę podać mi rękę — nakazała oschle, prędko się rozejrzała i gwałtownym ruchem przycisnęła jego rękę do rozpalonego policzka.

Nagle odtrąciła ją szorstko, podniosła się i szeroko rozwartymi oczyma zapatrzyła się gdzieś w próżnię.

Prokop przestraszył się o nią, chciał się ku niej rzucić, ale ona szarpnęła nerwowo ramieniem, jakby coś z siebie strząsała. Widział, jak straszliwie zagryza wargi.

Teraz dopiero przypomniał sobie o Carsonie. Znalazł go niedaleko, leżącego na wznak — ale już nie w rowie. Patrzał w niebo i wesoło mrugał oczami.

— Już po wszystkim? — zaczął wciąż leżąc i kręcąc palcami młynka na brzuchu. — Bo ja okropnie boję się takich rzeczy. Mogę już wstać?

Zerwał się i otrząsnął jak pies.

— Fantastyczna eksplozja — paplał podniecony i jakby nigdy nic mrugnął w stronę księżniczki. Odwróciła się. Była oliwkowo blada, ale opanowana. — To już wszystko? — spytała niedbale.

— Chryste Panie! — krzyknął Carson. — Jeszcze pani mało? Na miłość boską, toż to jedno jedyne pudełko pudru! Człowieku, pan jest czarodziejem zaprzedanym diabłu, królem piekieł czy jak. Co? Chyba tak. Król materii. Księżniczko, oto król — dorzucił z wyraźną aluzją i już paplał dalej: — Geniusz, co? Niezwykły człowiek. My przy panu jesteśmy szmaciarze, słowo honoru! Jak pan to nazwał?

Otumaniony Prokop powoli odzyskiwał równowagę.

— Niechaj księżniczka to ochrzci — rzekł, rad, że na tyle potrafił się opanować. — To jej własność.

Księżniczkę przebiegło drżenie.

— Niech pan to nazwie na przykład „Vicit” — syknęła.

— Co? — uchwycił się tego Carson. — Aha, „Vicit”. To znaczy „zwyciężył”, prawda? Księżniczko, jest pani genialna! Vicit! Kapitalne, haha! Hura!

Ale Prokopowi przemknęła nagle przez myśl inna, straszliwa etymologia: Vitium. Le Vice. Występek. Z przerażeniem spojrzał na księżniczkę. Ale z chłodnego wyrazu jej twarzy nie można było wyczytać żadnej odpowiedzi.

XXX

Carson ruszył naprzód w stronę miejsca eksplozji. Księżniczka — najwidoczniej rozmyślnie — pozostała w tyle. Prokop sądził, że chce mu coś powiedzieć, ale ona tylko palcem wskazała na policzek. Odnalazł tam krwawy ślad jej zębów, podniósł więc garść gliny i rozmazał na twarzy, jakby przy wybuchu uderzyła go tam grudka ziemi.

Jama, gdzie nastąpił wybuch, ziała wyrwa jak krater w promieniu około pięciu metrów. Trudno było obliczyć siłę eksplozji, ale Carson oceniał wynik na pięciokrotnie większy niż przy oksylikwicie.

— Śliczna rzecz — stwierdził — ale na użytek praktyczny trochę za mocna.

W ogóle Carson podtrzymywał rozmowę, lekko i zręcznie przeskakując niebezpieczne luki w konwersacji. Kiedy w drodze powrotnej z rzucającą się w oczy skwapliwością zaczął się usprawiedliwiać, że musi jeszcze to i owo załatwić, Prokopa ogarnęło straszne zakłopotanie: ,,O czym mam teraz mówić?” Nie wiedzieć czemu, zdawało mu się, że nie wolno mu ani słowem wspomnieć o tym dziwnym, zagadkowym zdarzeniu, jakie miało miejsce po eksplozji, kiedy to „niebo rozstąpiło się mocą ognistą rozdarte”; fermentowało w nim gorzkie, bolesne przekonanie, że księżniczka odprawiłaby go lodowato jak lokaja, z którym… z którym… Zacisnął pięści z odrazy i bąkał o czymś całkiem obojętnym, chyba o koniach. Słowa więzły mu w gardle, a księżniczka przyspieszała kroku, żeby już jak najprędzej znaleźć się w zamku.

Prokop silnie utykał, ale starał się to ukryć. W parku chciał się pożegnać, księżniczka jednak skręciła w boczną aleję. Niepewny, poszedł za nią. Nagle przytuliła się do niego ramieniem, odwróciła głowę i nadstawiła spragnione usta.

Chiński ratlerek księżniczki, Toy, zwietrzył skądś obecność swej pani i piszcząc z radości pobiegł ku niej poprzez klomby i zarośla. O, jest tutaj, haha! Ale co to? Ratlerek osłupiał: ten Wielki Brutal szamoce się z nią, zwarli się z sobą i zataczają się w milczącym wściekłym zmaganiu. Pani uległa, ręce jej opadły i jęcząc spoczęła w ramionach Wielkiego. Teraz ją zadusi.

I Toy zaczął krzyczeć w swoim psim czy chińskim języku: „Ratunku! Ratunku!”

Księżniczka wyrwała się z ramion Prokopa.

— Nawet ten pies, nawet pies — zaśmiała się nerwowo. — Chodźmy!

Prokopowi kręciło się w głowie. Z trudem był w stanie zrobić kilka kroków.

Księżniczka wzięła go pod rękę (szalona, gdyby tak ktoś…), ciągnie go, ale nogi odmawiają jej posłuszeństwa. Wpija palce w jego ramię, ma ochotę szarpać czy co, syknąwszy ściąga brwi, w oczach jej otwiera się ciemna otchłań i nagłe z chrapliwym szlochem rzuca się Prokopowi na szyję, aż się zatoczył, i szuka jego ust. Prokop miażdży ją w ramionach. Nieskończony, pozbawiony tchu uścisk, i napięte jak łuk ciało wiotczeje, przechyla się, osuwa się miękko i bezwładnie. Z zamkniętymi oczami spoczywa księżniczka na jego piersi; mamrocząc słodkie i pozbawione sensu wyrazy, pozwala na gwałtowne pocałunki spadające na jej twarz i szyję, oddaje je jakby pijana i nieprzytomna; we włosy, w ucho, w ramię — upojona, uległa, omdlewająca, bezgranicznie łagodna, pokorna jak jagnię i chyba, chyba szczęśliwa w tej chwili jakimś niewypowiedzianym, bezbronnym szczęściem. O Boże, jakiż uśmiech, jakiż drżący, prześliczny uśmiech na cicho jęczących wargach!

Otworzyła szeroko oczy i gwałtownie wysunęła się z objęć Prokopa. Stali w odległości dwóch kroków od głównej alei. Przesunęła rękami po twarzy jak ktoś, kto się budzi ze snu. Zataczając się odstąpiła o krok i oparła czoło o pień dębu.

Prokopa, ledwie wypuścił ją z łap, opadły obrzydliwe, poniżające podejrzenia: „Chryste Panie… jestem dla niej tylko sługą, przy którym… podnieca się w chwili zapomnienia… udręczona samotnością. Teraz kopnie mnie precz jak psa, żeby inny znowu… inny…” Podszedł do niej i brutalnie położył jej rękę na ramieniu. Obróciła się gwałtownie, z nieśmiałym, lękliwym i pokornym uśmiechem.

— Nie, nie — szepnęła składając ręce — proszę już nie…

Serce Prokopa zalała nagła fala czułości.

— Kiedy — mruknął — kiedy znowu panią zobaczę?

— Jutro, jutro — szepnęła strwożona, cofając się w stronę zamku. — Musimy iść. Tu nie można…

— Jutro, gdzie? — nalegał Prokop.

— Dopiero jutro — powtórzyła nerwowo, skuliła się, jakby jej było zimno, i szła szybko, bez słowa.

Przed zamkiem podała mu rękę.

— Żegnam.

Ich palce splotły się kurczowo. Nie zdając sobie z tego sprawy przyciągnął ją ku sobie.

— Nie można, tutaj nie można — syknęła spalając go płomiennym spojrzeniem.

Większych szkód wybuch Vicitu poza tym nie spowodował. Zwaliło się tylko parę kominów na pobliskich domkach i od podmuchu wyleciało kilka szyb.

Pękły także wielkie witraże w pokoju księcia Hagena; kulawy pan podniósł się z trudem i w postawie stojącej, jak żołnierz, oczekiwał dalszego ciągu katastrofy.

Towarzystwo w książęcej rezydencji siedziało po kolacji przy czarnej kawie, kiedy wszedł Prokop szukając bezceremonialnie oczyma księżniczki. Nie mógł znieść dłużej piekącej męki niepewności. Księżniczka zbladła; jowialny wuj Rohn jednakże natychmiast zajął się Prokopem, gratulując mu wspaniałego osiągnięcia itd. Nawet wiecznie nadęty książę Suwalski wypytywał ciekawie, czy to prawda, że Prokop każdą rzecz może zamienić w materiał wybuchowy.

— Taki cukier, na przykład — powtarzał w kółko i zdumiał się, kiedy Prokop odburknął, że cukrem strzelano już dawno, w okresie wielkiej wojny. Przez pewien czas Prokop był w ogóle ośrodkiem zainteresowania, jąkał się jednak, zbywał byle jak wszystkie pytania i za żadne skarby nie mógł zrozumieć zachęcających spojrzeń księżniczki. Chwytał je tylko przekrwionymi oczyma z okrutnym napięciem uwagi. Księżniczka siedziała jak na szpilkach.

Rozmowa zboczyła w końcu na inne tory i Prokopowi wydało się, że nikt na niego nie zważa. Ci ludzie rozumieli się tak dobrze, prowadzili lekką, pełną aluzji rozmowę, która ich niesłychanie interesowała, o sprawach dla niego niezrozumiałych lub zgoła obcych. Księżniczka odżyła. „Widzisz więc, tysiąc razy więcej ma wspólnego z tymi pajacami niż z tobą!”

Siedział nachmurzony, nie wiedząc, co począć z rękami; kipiała w nim głucha wściekłość. Nagle tak gwałtownie postawił filiżankę kawy, że rozprysnęła się na kawałki.

Księżniczka utkwiła w nim groźne spojrzenie, ale czarujący oncle Charles uratował sytuację opowiadając o pewnym kapitanie statku, który rozgniatał w palcach butelkę piwa. Jakiś pokaźnej tuszy kuzyn stwierdził, że i on by to potrafił. Kazano więc przynieść puste butelki po piwie i zebrani jeden po drugim wśród głośnych okrzyków próbowali, czy uda im się zmiażdżyć którąś z nich. Były to ciężkie butelki z czarnego szkła. Nie pękła żadna.

— Teraz pan — rozkazała księżniczka rzucając szybkie spojrzenie na Prokopa.

— Nie dam rady — mruknął Prokop, ale księżniczka uniosła brwi tak… tak władczo… Prokop wstał i ujął butelkę za szyjkę. Stał bez ruchu, nie wiercił się z wysiłku jak inni, tylko mięśnie twarzy nabrzmiały mu, jakby miały pęknąć. Wyglądał jak jaskiniowiec szykujący się do zabicia kogoś maczugą. Bez tchu, z ustami wykrzywionymi z wysiłku, z twarzą jak gdyby poprzecinaną grubymi węzłami mięśni, z plecami pochylonymi, jakby chciał zamachnąć się butelką niczym atakujący goryl, utkwił krwią nabiegłe oczy w księżniczce. Zapadła cisza. Księżniczka podniosła się ze wzrokiem wlepionym w jego oczy. Usta jej ściągnęły się nad zaciśniętymi zębami, na jej oliwko we j twarzy wystąpiły nabrzmiałe żyły, zmarszczyła brwi i oddychała szybko, jakby pod wpływem potwornego fizycznego wysiłku. Stali tak jedno naprzeciw drugiego z oczyma wczepionymi w siebie, z wykrzywioną twarzą, jak dwoje zażartych zapaśników. Konwulsyjne drżenia jednocześnie przebiegały ich ciała od stóp do głów. Wszyscy wstrzymali oddech, słychać było tylko chrapliwe rzężenie dwojga ludzi. Naraz coś trzasnęło, pękło szkło i dół butelki z brzękiem rozprysnął się na posadzce.

Pierwszy opamiętał się wuj Charles. W pomieszaniu zrobił krok w lewo, potem w prawo, wreszcie rzucił się ku księżniczce.

— Minko, ależ, Minko — szeptał gorączkowo i zdyszaną, padającą niemal, posadził w fotelu. Ukląkł przed nią i z całej siły zaczął rozwierać jej kurczowo zaciśnięte pięści. Dłonie jej lepiły się od krwi, wbiła bowiem paznokcie w ciało.

— Zabierzcie mu tę butelkę — rozkazał szybko le bon prince, podważając jeden palec księżniczki za drugim.

Książę Suwalski oprzytomniał.

— Brawo! — ryknął i zaczął hałaśliwie klaskać.

W tej samej chwili von Graun chwycił rękę Prokopa, w której dotąd tkwiły odłamki szkła, i zaczął wyłamywać niemal jego konwulsyjnie zaciśnięte palce.

— Wody! — krzyknął gruby kuzyn, rozejrzał się trochę nieprzytomnie, złapał jakiś pled, polał go wodą i zarzucił Prokopowi na głowę.

— Aaach! — odetchnął Prokop z ulgą. Skurcz ustąpił, ale w głowie huczała jeszcze, wzburzona jak przy ataku apopleksji, krew. Nogi trzęsły mu się z osłabienia tak, że osunął się na krzesło.

Oncle Charles rozcierał na kolanie wykrzywione, spotniałe i roztrzęsione palce księżniczki.

— To są niebezpieczne zabawy — mruczał, podczas gdy księżniczka, całkowicie wyczerpana, z trudem łapała oddech. Na jej ustach jednak drżał pełen zachwytu, rozmarzony, zwycięski uśmiech.

— Pani mu pomogła — krzyknął gruby kuzyn — ot co! Księżniczka wstała, ledwo powłócząc nogami.

— Panowie wybaczą — rzekła cicho, szeroko rozwartymi, płonącymi oczyma spojrzała na Prokopa, aż zląkł się, że ktoś może to zauważyć, i odeszła wsparta na ramieniu wuja Rohna.

No cóż, trzeba było jakoś uczcić wyczyn Prokopa. W końcu byli to dobroduszni młodzi ludzie, którzy po prostu bardzo lubili chełpić się swoimi bohaterskimi wyczynami. Prokop niesłychanie zyskał w ich oczach przez to, że rozgniótł butelkę i że potrafił potem wypić niewiarygodną ilość wina i wódki nie staczając się pod stół.

O trzeciej nad ranem książę Suwalski całował go uroczyście, a gruby kuzyn ze łza i w oczach zaproponował mu nawet bruderszaft.

Potem przeskakiwali przez krzesła czyniąc piekielny rumor.

Prokop uśmiechał się i głowę miał jakby w obłokach, ale kiedy chcieli zaprowadzić go do jedynej dziewki, jaka była w Balttin, wyrwał się im i oświadczył, że są bandą pijanych bydlaków i że on idzie spać.

Zamiast jednak wykonać ten całkiem rozsądny zamiar, poszedł do ciemnego parku i długo, bardzo długo wpatrywał się we frontową ścianę zamku, szukając jakiegoś okna. Holz oparty o drzewo drzemał piętnaście kroków dalej.

XXXI

Następnego dnia padał deszcz. Prokop przechadzał się po parku, wściekły, że z pewnością w ogóle nie zobaczy tego dnia księżniczki. Wymknęła się jednakże z gołą głową na deszcz i podbiegła do niego.

— Tylko na pięć minut. — szepnęła zdyszana i nadstawiła usta do pocałunku. Nagle jednak spostrzegła Holza.

— Co to za człowiek?

Prokop obejrzał się szybko za siebie.

— Kto? — Tak przywykł już do swego cienia, że nie uświadamiał sobie nawet jego ciągłej obecności.

— To, to… tylko mój dozorca.

Księżniczka skierowała na Holza władcze spojrzenie. Holz natychmiast schował fajkę i usunął się trochę dalej.

— Chodź — szepnęła księżniczka i pociągnęła Prokopa w stronę altany.

Siedzą tam teraz nie mając odwagi się pocałować, Holz bowiem moknie gdzieś w pobliżu.

— Ręka! — rozkazuje księżniczka szeptem i swymi gorącymi palcami oplata kikuty palców Prokopa.

— Kochany, kochany — szepce słodko, ale naraz przybiera surowy ton. — Nie wolno ci tak patrzeć na mnie przy ludziach. Nie wiem potem sama, co robię. Poczekaj. Kiedyś rzucę ci się jeszcze na szyję i będzie skandal. — Struchlała na samą myśl o tym.

— Poszliście wczoraj do dziewczyn? — pyta znienacka. — Nie wolno ci, teraz jesteś mój. Kochany, kochany, to takie ciężkie dla mnie… Dlaczego nic nie mówisz? Przyszłam ci powiedzieć, żebyś był ostrożny. Wuj Charles już coś węszy… Wczoraj byłeś wspaniały! — Mówił przez nią niepokój. — Ciągle cię pilnują? Wszędzie? W laboratorium też? Ah, c'est béte! Kiedy zgniotłeś wczoraj tę butelkę, miałam ochotę cię pocałować. Tak cudownie się złościłeś. Pamiętasz, jak wtedy w nocy ogarnął cię szał? Szłam wtedy za tobą jak ślepa, jak ślepa…

— Księżniczko — przerwał jej Prokop ochrypłym głosem. — Musi mi pani powiedzieć jedno: czy… czy to wszystko… to tylko kaprys wielkiej damy, czy…

Puściła jego rękę.

— Czy co?

Prokop zwrócił na nią wzrok pełen rozpaczy.

— Czy tylko bawi się mną pani…

— Czy… — pastwiła się nad nim z wyraźną rozkoszą.

— Czy też… w jakiś sposób…

— …kocha mnie, czy tak? Słuchaj — rzekła, splotła ręce za głową i patrzyła na Prokopa zwężonymi szparkami oczu. — Kiedy w pewnej chwili wydawało mi się, że… że zakochałam się w tobie, wiesz, tak naprawdę, na śmierć, jak szalona, wtedy spróbowałam… zniszczyć cię. — Mówiąc to cmoknęła językiem, jak wtedy na Premiera. — Nigdy bym ci nie wybaczyła, gdybym się w tobie miała zakochać.

— Kłamie pani! — krzyknął Prokop uniesiony gniewem. — Teraz pani kłamie! Nie zniósłbym… nie zniósłbym myśli, że… że to… tylko flirt. Nie jest pani aż tak zepsuta! To nieprawda!

— Skoro o tym wiesz — rzekła cicho i poważnie księżniczka — to po co pytasz?

— Chcę to usłyszeć — wycedził Prokop przez zaciśnięte zęby — chcę, żebyś to powiedziała… wprost… mnie samemu, czym jestem dla ciebie. To właśnie, to chcę usłyszeć.

Księżniczka pokręciła głową.

— Muszę wiedzieć — Prokop miażdżył każde słowo — muszę, bo… bo…

Uśmiechnęła się blado i ręką przykryła jego zaciśniętą pięść.

— Nie, proszę cię, nie żądaj, żebym ci to powiedziała.

— Dlaczego?

— Zbyt wielką przewagę miałbyś potem nade mną — wyszeptała cichutko.

Prokop zadrżał uszczęśliwiony.

Holza stojącego na dworze chwycił zdradziecki atak kaszlu, a w dali mignęła wśród krzewów sylwetka wuja Rohna.

— Widzisz, już szpieguje — szepnęła księżniczka. — Wieczorem nie wolno ci do nas przyjść.

Umilkli ze splecionymi mocno dłońmi; tylko deszcz szemrał na dachu altany, przenikając ich wilgotnym chłodem.

— Kochany, kochany — wyszeptała księżniczka i przytuliła policzek do twarzy Prokopa. — Jaki ty właściwie jesteś? Wiecznie najeżony złośnik z dużym nosem. Mówią, że jesteś wielkim uczonym. Dlaczego nie jesteś księciem?

Prokop szarpnął się.

Otarła się policzkiem o jego ramię.

— Już znowu się złościsz. A o mnie powiedziałeś „bestia” i jeszcze gorzej. Widzisz, nie osładzasz mi tego, co robię… i co będę robić… Kochany — dokończyła bezgłośnie i dłonią dotknęła jego twarzy.

Pochylił się ku jej wargom; miały smak smutku i pokory. Poprzez szum deszczu zbliżały się kroki Holza.

To niemożliwe, niemożliwe! Przez cały dzień Prokop miotał się szpiegując, gdzie mógłby ją zobaczyć.

„Wieczorem nie wolno ci do nas przyjść.” Oczywiście, nie należysz do jej towarzystwa, swobodniej czuje się wśród tych wysoko urodzonych bubków.

Dziwna rzecz: w głębi serca Prokop upewniał sam siebie, że jej właściwie nie kocha, ale był szaleńczo, nieludzko zazdrosny, przepełniały go wściekłość i upokorzenie. Wieczorem włóczył się na deszczu po parku i myślał sobie, że księżniczka siedzi teraz uśmiechnięta przy kolacji, że panuje tam nastrój swobody i beztroski.

Czuł się jak parszywy pies wypędzony kopniakiem na deszcz.

Uczucie upokorzenia to najgorsza w świecie udręka. „Nie, teraz zrobię z tym koniec” — postanowił. Pobiegł do domu, włożył czarne ubranie i wpadł do salonu jak wczoraj. Księżniczka siedziała bez humoru. Na widok Prokopa serce w niej załomotało, a usta rozchyliły się w pełnym szczęścia uśmiechu. Młodzież powitała Prokopa koleżeńskim „halo”, jedynie wuj Charles był w jakiś trudno uchwytny sposób nieco zbyt uprzejmy. Oczy księżniczki ostrzegały: Miej się na baczności! Nie odzywała się prawie, zatrwożona jakaś i znieruchomiała.

Znalazła jednak sposobność, by wsunąć Prokopowi w rękę małą, zmiętą karteczkę.

Duże, ołówkiem nabazgrane litery: „Kochany, kochany, coś ty zrobił? Odejdź!”

Zgniótł kartkę. Nie, księżniczko, zostanę tutaj. Sprawia mi ogromną przyjemność obserwować zażyłe stosunki pani z tymi wyperfumowanymi durniami.

Za ten upór zazdrośnika nagrodziła go księżniczka gorącym spojrzeniem. Zaczęła sobie pokpiwać z Suwalskiego, Grauna, ze wszystkich swoich adoratorów, była złośliwa, okrutna, impertynencka, drwiła z nich bez litości.

Od czasu do czasu rzucała szybkie spojrzenie na Prokopa, czy raczy być zadowolony z tej hekatomby zalotników, jaką składa u jego stóp. Jaśnie pan nie był zadowolony. Z ponurą miną dopraszał się oczyma pięciu minut poufnej rozmowy. Podniosła się więc i podeszła z nim do jakiegoś obrazu.

— Bądź rozsądny, bądźże rozsądny — wyszeptała gorączkowo, wspięła się na palce i delikatnie pocałowała go w owo pamiętne miejsce na twarzy.

Prokop oniemiał z przerażenia nad tym szaleństwem, ale nikt nic nie zauważył, nawet wuj Rohn, którego smutne, rozumne oczy wszystko zwykle dostrzegały.

Nic więcej, nic więcej nie zaszło tego dnia. A jednak Prokop gryząc poduszkę rzucał się na swoim łóżku; i w drugim skrzydle zamku ktoś nie spał przez całą noc.

Rano Paul przyniósł mocno pachnący list; od kogo — nie powiedział.

„Kochany, dziś Cię nie zobaczę; nie wiem, co pocznę. Strasznie zwracamy na siebie uwagę; proszę Cię, bądź rozsądniejszy niż ja. (Kilka przekreślonych linijek.) Nie wolno Ci spacerować przed zamkiem, bo wybiegnę do Ciebie. Zrób, proszę, coś, żeby uwolnili Cię od tego obrzydliwego stróża. Miałam złą noc, wyglądam okropnie, nie chcę, żebyś mnie dziś oglądał. Nie przychodź do nas. Wuj Charles robi już aluzje; zwymyślałam go i nie rozmawiamy. Irytuje mnie, nie mogę znieść tego, że tak bardzo ma rację… Kochany, poradź mi: przed chwilą właśnie wypędziłam swoją pokojówkę; doniesiono mi, że sypia z koniuszym i chodzi do niego. Nie zniosę tego; miałam ochotę bić ją po twarzy, kiedy się przyznała. Była ładna i płakała, a ja delektowałam się widokiem łez cieknących po jej policzkach. Wyobraź sobie, nigdy nie widziałam z tak bliska, jak powstaje łza, jak wytryskuje, spływa szybko, zatrzymuje się i zaraz dogania ją następna. Ja płakać nie umiem. Kiedy byłam mała, krzyczałam tak, że robiłam się sina, ale łzy mi nie płynęły. Wypędziłam ją z miejsca, nienawidziłam jej, trzęsło mną, kiedy tak stała przede mną. Masz rację, jestem zła, przepełnia mnie wściekłość; ale dlaczego jej wszystko wolno? Drogi mój, proszę Cię, wstaw się za nią; wezwę ją z powrotem i zrobię z nią wszystko, co zechcesz, tylko niech wiem, że potrafisz takie rzeczy wybaczać kobietom. Widzisz, jestem zła, a na dodatek zawistna. Nie mogę sobie dać rady z tęsknotą, chciałabym Cię zobaczyć, ale teraz nie mogę. Nie wolno Ci do mnie pisać. Całuję Cię.”

Kiedy czytał te słowa, w drugim skrzydle zamku huczało pianino dziką kaskadą tonów. A Prokop pisał:

„Nie kocha mnie Pani. Widzę to wyraźnie. Wymyśla sobie Pani nonsensowne przeszkody, nie chce się Pani kompromitować, znudziło się Pani dręczyć człowieka, który się przecież nie narzucał. Rozumiałem to inaczej, wstydzę się teraz i pojmuję, że chce Panie ze mną skończyć. Jeśli po południu nie przyjdzie Pani do japońskiej altany, będzie to dla mnie jasne i uczynię wszystko, by nie sprawiać Pani więcej kłopotu swoją osobą.”

Odetchnął głęboko. Nie nawykł do pisania listów miłosnych, a to, co napisał, wydawało mu się zrozumiałe i dosyć serdeczne. Paul pobiegł doręczyć list. Pianino w drugim skrzydle zamku umilkło nagle i zapanowała cisza.

Prokop tymczasem poszedł do Carsona; spotkał go obok magazynu i od razu przystąpił do rzeczy: żeby na słowo honoru uwolnił go od nadzoru Holza, że gotów jest przysiąc na wszystko, iż nie ucieknie stąd bez zapowiedzi.

Carson uśmiechnął się znacząco. Ależ naturalnie, dlaczego nie? Będzie się poruszał swobodnie jak ptak, haha, kiedy zechce i gdzie zechce, ale pod jednym małym warunkiem: jeśli wyda Krakatit.

Prokopa ogarnęła wściekłość.

— Dałem wam Vicit, czego jeszcze chcecie? Powiedziałem panu, że Krakatitu nie dostaniecie, choćbyście mi mieli głowę uciąć!

Carson wzruszył ramionami i wyraził ubolewanie, że w takim razie nic nie da się zrobić. Bowiem ktoś, kto ma w zanadrzu Krakatłt, jest osobnikiem stanowiącym powszechne niebezpieczeństwo, straszniejszym niż stokrotny morderca, krótko mówiąc, klasyczny przypadek kwalifikujący się do aresztu prewencyjnego.

— Niech się pan pozbędzie Krakatitu, i skończone. Opłaci się to panu. W przeciwnym razie… trzeba będzie pomyśleć o przetransportowaniu pana gdzie indziej.

Prokop, który już chciał podnieść krzyk, pohamował się. Zamruczał pod nosem, że się jeszcze namyśli, i poszedł do domu. „Może jest już odpowiedź” — myślał radośnie, ale odpowiedzi nie było.

Po południu rozpoczął Prokop swoje wielkie czekanie w japońskiej altance. Aż do godziny czwartej kołatała w nim niecierpliwa, zadyszana nadzieja: teraz, teraz, lada chwila musi nadejść księżniczka. O czwartej nie mógł już usiedzieć. Biegał po altanie jak tygrys w klatce, gotów paść jej do kolan, drżący ze wzruszenia i obawy.

Holz dyskretnie wycofał się w zarośla. Około piątej naszego bohatera ogarniać zaczęło potworne uczucie zawodu. Nagle jednak nowa myśl wpadła mu do głowy: może przyjdzie dopiero o zmroku? Oczywiście, że o zmroku! Uśmiechał się szepcząc najczulsze słowa.

Za zamkiem słońce zachodzi jesienną złocistą łuną; sylwetki ogołoconych drzew rysują się ostro, nieporuszone, słychać szelest żuka, plądrującego w opadłym listowiu. Nim się spostrzeżesz, jasność dnia nasiąka złocistym półmrokiem. Na zielonym widnokręgu zapala się gwiazda wieczorna. To Anioł Pański wszechświata. Ziemia ciemnieje pod bladym sklepieniem niebios, nietoperz śmiga zygzakiem, gdzieś za parkiem pobrzękują stłumione dzwoneczki. To wracają krowy, pachnące ciepłym mlekiem. W zamku błyska światłem jedno okno, potem drugie. Jak to, już wieczór?

O, gwiazdy płonące na niebie! Ileż to napatrzył się na was zachwycony chłopak na miedzy pachnącej macierzanką! Małoż to razy zwracał się ku wam mężczyzna, mało nacierpiał się i naczekał, a czasem czy nie zaszlochał pod swym krzyżem?

Pan Holz wynurzył się z ciemności.

— Możemy już iść?

— Nie.

Do dna, do dna wychylić czarę swego poniżenia. Wiadomo już przecież, że nie przyjdzie. Niech się tak stanie. Ale teraz wychylić trzeba do końca kielich goryczy, na dnie którego jest pewność.

Upić się bólem, spiętrzyć, nagromadzić cierpienie i wstyd, żebyś skręcał się jak robak i szalał z męki. Drżałeś przed szczęściem, oddaj się bólowi, jest to bowiem narkotyk dla tych, którzy cierpią. Jest noc, już noc, a ona nie przychodzi.

Sercem Prokopa targnęła nagła radość. Ona wie, że tu czekam, musi przecież wiedzieć; wykradnie się nocą, kiedy wszyscy zasną, przybiegnie do mnie z rozwartymi ramionami, z wargami spragnionymi pocałunków. Złączą się nasze usta i żadne z nas nie odezwie się ni słowem, nie wypowiedziane wyznania będziemy pili z naszych warg.

A ona przyjdzie, blada nawet w ciemności, wstrząsana radosnym, pełnym lęku dreszczem, i poda mi gorzkie swoje usta; a ona wystąpi z czarnej otchłani nocy…

Na zamku gasną światła.

Holz sterczy przed altaną z rękami w kieszeniach. Jego znudzona sylwetka zdaje się mówić: „Już by starczyło tego dobrego.” Ale ten, który w głębi altany z szaleńczym, nienawistnym śmiechem wdeptuje w ziemię ostatnią iskierkę nadziei, przeciąga czas o rozpaczliwe minuty. Bowiem ostatnia minuta czekania będzie oznaczać: Koniec Wszystkiego.

W dalekim miasteczku bije północ. A więc koniec.

Czarnym parkiem wraca Prokop do domu; nie wiadomo, czemu tak się spieszy. Biegnie pochylony, a pięć kroków za nim ziewając podąża Holz.

XXXII

Koniec wszystkiego. Była to prawie ulga, przynajmniej coś pewnego, nie pozostawiającego wątpliwości. I Prokop uczepił się tego ze zwierzęcym uporem. Dobrze, koniec, nie ma się już czego bać. Nie przyszła rozmyślnie. Wystarczy, wystarczy ten policzek. To koniec.

Siedział w fotelu niezdolny się podnieść, wciąż na nowo zachłystując się własnym upokorzeniem. Kopniakiem odpędzony sługa! Bezwstydna, pyszna, bez serca. Z pewnością kosztem mojej osoby zabawiała swoich amantów. No, zabawa skończona, tym lepiej.

Za każdym krokiem na korytarzu Prokop podnosił głowę w tajonym, gorączkowym oczekiwaniu: może ktoś niesie list… Nie, nie. Niewart jestem nawet wytłumaczenia. Koniec.

Paul dziesięć razy przyczłapywał z pytaniem w zatroskanych wyblakłych oczach:

— Rozkaże pan co?

— Nie, Paul, nic, absolutnie nic. Zaraz, zaraz, nie macie dla mnie jakiego listu?

Paul kręci głową.

— Dobrze, możecie odejść.

Lodowate ostrze kamienieje w sercu Prokopa. Ta pustka to koniec. „Gdyby nawet drzwi się otworzyły i ona sama stanęła w progu, powiedziałbym: Koniec.”

„Kochany, kochany” — słyszy Prokop jej szept i nagle jego rozpacz wybucha.

— Dlaczego tak mnie pani upokorzyła? Gdyby pani była pokojówką, wybaczyłbym jej to zuchwalstwo; ale dla księżniczki nie ma wybaczenia. Słyszy pani? Koniec, koniec!

W drzwiach stanął Paul.

— Życzy pan sobie czegoś?

Prokop przestraszył się: ostatnie słowa wykrzykiwał rzeczywiście na głos.

— Nie, Paul. Nie macie dla mnie jakiego listu?

Paul kręci głową.

Dzień gęstnieje jak ohydna pajęczyna, jest już wieczór. Na korytarzu rozlega się szept jakichś głosów, a Paul człapie z radosnym pośpiechem.

— List, jest list — szepce triumfalnie. — Mam zapalić światło?

— Nie.

Prokop gniecie w palcach cienką kopertę i wdycha jej znajomy, odurzający zapach. Jak gdyby węchem poznać chciał zawartość. Lodowate ostrze w jego sercu zaryło się jeszcze głębiej. „Dlaczego pisze dopiero wieczorem? Dlatego że rozkazuje mi tylko: nie wolno przyjść panu do nas. — I to wszystko. Dobrze, księżniczko, niech się tak stanie, to koniec.”

Prokop zerwał się, po ciemku znalazł czystą kopertę i włożył do niej nierozpieczętowany list.

— Paul, Paul! Proszę zaraz zanieść to jej książęcej mości.

Ledwie Paul zdążył wyjść, chciał go zawołać z powrotem, ale było już za późno. I Prokop, złamany, uświadomił sobie, że to, co zrobił teraz, to już nieodwracalny Koniec Wszystkiego.

Rzucił się na łóżko dusząc w poduszce coś, co przemocą wydzierało się z jego ust.

Przyszedł Krafft, najwidoczniej zaalarmowany przez Paula, i usiłował jakoś pocieszyć czy rozerwać zgnębionego Prokopa. Ten kazał przynieść whisky, pił i na siłę odzyskiwał humor. Krafft sączył wodę sodową i przyświadczał mu we wszystkim, co tamten mówił, chociaż były to rzeczy absolutnie sprzeczne z jego rudym idealizmem.

Prokop bluźnił, klął, bluzgał, najordynarniejszymi wyrazami, jak gdyby sprawiało mu przyjemność wszystko splugawić, oplwać, zdeptać i zbezcześcić. Wyrzucał z siebie całe potoki przekleństw i brudów. Bluzgał sprośnościami, mieszał kobiety z błotem i częstował je najpotworniejszymi epitetami, jakie usta ludzkie mogą wymówić.

Krafft, pocąc się z przerażenia, potakiwał w milczeniu szalejącemu geniuszowi. Ale podniecenie Prokopa minęło. Umilkł, sposępniał i pił na umór. Potem w ubraniu położył się na łóżku rozkołysanym jak okręt i wytrzeszczonymi oczyma patrzył w wirującą ciemność.

Rano wstał rozbity i zgnuśniały i na dobre przeprowadził się do laboratorium. Nie robił nic, obijał się tylko po pokoju, kopiąc przed sobą gąbkę do mycia. Potem coś wpadło mu do głowy. Spreparował jakiś straszny, labilny materiał wybuchowy i posłał go do dyrekcji w nadziei, że wyniknie z tego jakaś grubsza chryja. Nic się jednak nie stało. Prokop rzucił się na swoją pryczę i spał bez przerwy trzydzieści sześć godzin.

Obudził się jako inny człowiek — chłodny, trzeźwy, surowy. Wszystko, co zaszło przedtem, było mu śmiertelnie obojętne. Rozpoczął znowu upartą, systematyczną pracę nad eksplozją wywoływaną rozpadem atomów. W teoretycznych obliczeniach dochodził do wybuchów o mocy tak straszliwej, że włosy jeżyły mu się na głowie na myśl o potworności sił, które nas otaczają.

Kiedyś podczas obliczeń ogarnął go jakiś nieuchwytny niepokój. „Jestem widocznie zmęczony” — pomyślał i bez kapelusza wyszedł trochę na powietrze. Nie wiedząc nawet o tym, skierował się w stronę zamku; automatycznie wbiegł po schodach do swego „dżentelmeńskiego” pokoju. Paul nie siedział jak zwykle na krześle. Prokop wszedł do środka. Wszystko było tak, jak kiedy stąd odchodził, ale w powietrzu unosił się wciąż znajomy mocny zapach.

„Absurd — pomyślał Prokop — jakaś sugestia czy coś w tym rodzaju. Zbyt długo wdychałem ostre zapachy laboratorium.”

A jednak w jakiś sposób wzruszyło go to i zabolało.

Siadł na chwilę i dziwił się: Jak też to wszystko odeszło już daleko!

Panowała cisza, popołudniowa cisza w zamku. Czy też coś się tu zmieniło? Usłyszał na korytarzu stłumione kroki — to chyba Paul. Wyszedł z pokoju.

Była to księżniczka.

Zaskoczenie i niemal że zgroza rzuciły ją ku ścianie. Stoi teraz posiniała, oczy rozwarte szeroko, usta wykrzywione z bólu, aż widać różowe dziąsła. Czego tu szuka w gościnnym skrzydle zamku? „Może idzie do Suwalskiego?” — wpadło Prokopowi ni stąd, ni zowąd do głowy. Coś w nim jęknęło. Zrobił krok, jak gdyby chciał się na nią rzucić, ale wydał tylko głuchy jęk i zaczął uciekać. Czy to jakieś ręce wyciągnęły się za nim?

Nie wolno ci się oglądać! Precz stąd, precz! Dopiero daleko za zamkiem, na poligonie, Prokop upadł i przycisnął twarz do kamienistej ziemi. Albowiem jedno jest tylko gorsze od męki upokorzenia: męka nienawiści.

O dziesięć kroków dalej siedział poważny i skupiony Holz.

Noc, która nadeszła, była duszna, ciężka i niesamowicie ciemna; zbierało się na burzę. W takich chwilach ludzie są dziwnie podrażnieni i stanowczo nie powinni podejmować żadnych poważnych decyzji, jest to bowiem czas niedobry.

Około jedenastej wypadł Prokop z drzwi laboratorium, ogłuszył krzesłem drzemiącego Holza na tyle, że zdołał mu uciec, i przepadł w nocnych ciemnościach.

W chwilę potem padły dwa strzały niedaleko dworca fabrycznego. Nisko na horyzoncie zapalały się nieprzyjemne błyskawice, a ciemność, która zalegała potem, była jeszcze głębsza. Ale z wysokiego wału obok bramy wystrzelił ostry snop światła i zaczął sunąć dokoła dworca; wydobywał z mroku wagony, rampy, stosy węgla, a oto teraz padł na czarną postać, która ucieka, kluczy, pada na ziemię i znowu znika w cieniu. Teraz biegnie między barakami w stronę parku. Kilka innych postaci rzuca się za nią. Reflektor kieruje się na zamek. I znowu dwa wystrzały na alarm, i biegnąca postać zaszywa się w gąszczu krzewów.

Wkrótce potem coś uderzyło o szybę w sypialni księżniczki; zerwała się i otworzyła okno, przez które wpadła nagle do środka zmięta kartka papieru, obciążona kamykiem.

Z jednej strony było na niej coś zupełnie niemal nieczytelnie nabazgrane złamanym ołówkiem, z drugiej — jakieś maczkiem pisane obliczenia. Księżniczka narzuciła suknię, gdy za jeziorem padł strzał. Sądząc z odgłosu, strzelano z ostrych naboi.

Zdrętwiałymi palcami zapinała pętelki sukni, podczas gdy pokojówka, głupia koza, trzęsła się pod pierzyną ze strachu. Ale zanim księżniczka zdążyła wyjść, zobaczyła przez okno dwóch żołnierzy wlokących jakąś czarną postać. Wleczony ryczał jak lew i usiłował się wyrwać — nie był więc ranny.

Tylko na horyzoncie zapalają się szerokie żółte błyskawice, ale orzeźwiająca burza jeszcze nie nadciągnęła.

Wytrzeźwiawszy, Prokop na łeb i szyję rzucił się do roboty w laboratorium — może zresztą tylko zmuszał się do niej. Przed chwilą wyszedł od niego Carson. Był zły i oziębły i wyraźnie oświadczył, że według wszelkiego prawdopodobieństwa pan Prokop w najbliższym czasie zostanie przewieziony w inne, bezpieczniejsze miejsce; jeśli coś nie daje się przeprowadzić po dobroci, to da się przeprowadzić w złości.

No cóż, wszystko jedno, nic już nie ma znaczenia. Probówka rozprysła się Prokopowi w palcach.

W przedsionku odpoczywał Holz z obandażowaną głową. Prokop próbował mu wetknąć w rękę pięć tysięcy koron jako odszkodowanie — nie przyjął. Niech robi, co chce! Być przewiezionym gdzie indziej… Niech się tak stanie! Przeklęte probówki! Pękają jedna za drugą.

W przedsionku rumor, jakby kogoś wyrwano nagle z drzemki. Znowu pewnie jakaś wizyta — Krafft albo kto inny.

Prokop nie odwrócił się nawet od palnika, kiedy skrzypnęły drzwi.

— Kochany, kochany — nadpłynął szept od drzwi. Prokop zachwiał się, chwycił się stołu i odwrócił jak we śnie. Księżniczka stała oparta o drzwi, blada, z pociemniałymi oczami, przyciskając dłonie do piersi, jakby chciała uciszyć bicie serca.

Szedł ku niej drżąc na całym ciele. Palcami dotknął jej policzka i ramion, jak gdyby nie mógł uwierzyć, że to ona. Nagle jednym szarpnięciem otworzył drzwi i zajrzał do przedsionka. Holz zniknął.

XXXIII

Siedziała na kanapce jakby zesztywniała, z kolanami podciągniętymi pod samą brodę. Fala splątanych włosów spływa jej przez twarz, ręce zacisnęła kurczowo wokół szyi.

Przerażony tym, co zrobił, siłą podniósł jej głowę do góry, całował kolana, ręce, włosy, czołgał się po podłodze, bełkotał słowa prośby i pieszczoty. Nic nie widziała i nic nie słyszała. Zdawało mu się, że wstrząsa się z obrzydzeniem za każdym jego dotknięciem. Włosy lepiły mu się do czoła zlanego potem przerażenia, podbiegł do kranu i puścił sobie na głowę strumień zimnej wody.

Cicho podniosła się i podeszła do lustra. Szedł za nią na palcach, chcąc ją zaskoczyć. Ale nagle w lustrze zobaczył, że mierzy się sama wzrokiem z wyrazem takiej dzikiej, przerażającej, rozpaczliwej odrazy, że struchlał. Dostrzegła go za sobą i rzuciła się ku niemu.

— Nie jestem brzydka? Nie czujesz do mnie wstrętu? Co ja zrobiłam, co ja zrobiłam!

Ukryła twarz na jego piersi, jakby się chciała schować.

— Głupia jestem, prawda? Ja wiem… ja wiem, żeś się rozczarował. Ale nie wolno ci mną pogardzać, pamiętaj!

Tuliła się do niego jak mała skruszona dziewczynka.

— Prawda, że już nie będziesz uciekał? Zrobię wszystko, naucz mnie wszystkiego, co chcesz. Tak, jakbym była twoją żoną. Kochany, kochany, nie pozwól mi teraz myśleć; znowu będę wstrętna, kiedy będę myślała, będę jak kamień. Nie masz pojęcia, o czym ja myślę. Nie, nie pozwól mi teraz…

Rozdygotanymi palcami wpiła mu się w szyję. Uniósł jej głowę i całował szepcąc w ekstazie jakieś słowa bez ładu i składu.

Zaróżowiła się i nagle wypiękniała.

— Nie jestem brzydka? — pytała cicho między jednym a drugim pocałunkiem, upojona szczęściem. — Chcę być piękna tylko dla ciebie. Wiesz, dlaczego przyszłam? Myślałam, że mnie zabijesz.

— A gdybyś — szepnął Prokop kołysząc ją w ramionach — gdybyś przeczuwała… co się stanie, przyszłabyś?

Księżniczka skinęła głową.

— Okropna jestem, co? Co ty sobie o mnie musisz myśleć! Ale ja ci nie pozwolę na myślenie.

Objął ją w gwałtownym uścisku i wziął na ręce.

— Nie, nie — prosiła broniąc się rozpaczliwie, ale po chwili leżała z oczami słodko zamglonymi i palcami delikatnie przegarniała jego czuprynę.

— Kochany, kochany — owionął mu twarz jej gorący szept.

— Jakeś ty mnie dręczył przez te ostatnie dni! Czy ty mnie…?

— Nie wyrzekła słowa „kochasz”.

— Tak — odpowiedział gorąco. — A ty?

— Kocham. Powinieneś już o tym wiedzieć. Wiesz, jaki ty jesteś? Najcudowniejszy nosal i brzydal. Masz oczy przekrwione jak bernardyn. To z pracy? Chyba nie byłbyś taki miły, gdybyś był księciem. Ach, puść już!

Wywinęła mu się i podeszła do lustra, by się uczesać. Badawczo wpatrywała się w swoje odbicie, po czym złożyła przed lustrem głęboki, dworski ukłon.

— To jest księżniczka — rzekła wskazując na swe odbicie w lustrze. — A to — zwróciła palec ku swym piersiom — to tylko twoja dziewczyna. No widzisz. Nie myślałeś chyba, że masz księżniczkę?

Prokop poderwał się, jakby go ktoś spoliczkował.

— Co to znaczy! — wrzasnął i rąbnął pięścią w stół, aż z brzękiem posypało się potłuczone szkło.

— Musisz wybrać: księżniczka albo dziewczyna. Księżniczki mieć nie możesz, możesz ubóstwiać ją z daleka, ale nie ucałujesz nawet jej ręki, nie będziesz odczytywał w jej oczach, czy cię kocha. Księżniczce nie wolno, ma za sobą tysiąc lat czystej krwi. Nie wiesz o tym, że byliśmy suwerenami? Ach, ty nic nie wiesz! To jednak przynajmniej musisz wiedzieć, że księżniczka znajduje się na szklanej górze — a tam się nie dostaniesz. Ale zwykłą kobietę, tę ordynarną, ciemną dziewczynę możesz mieć. Wyciągnij rękę, jest twoja, jak przedmiot. Wybieraj więc, której chcesz: tej czy tamtej?

Prokop drżał jak w febrze słuchając jej słów.

— Księżniczki — wykrztusił z trudem.

Zbliżyła się do niego i z powagą pocałowała w policzek.

— Jesteś mój, prawda? Kochany! No więc widzisz, masz księżniczkę. I co, dumny jesteś, że to księżniczka? Widzisz, jak straszną rzecz musi popełnić księżniczka, żeby ktoś przez parę dni miał się czym pysznić? Parę dni, parę tygodni; księżniczka nie może nawet żądać, żeby to było na zawsze. Ja wiem, wiem dobrze. Od pierwszej chwili, odkąd mnie ujrzałeś, chciałeś księżniczki. Ze złości, z męskiej ambicji czy co. Prawda? Dlatego tak mnie nienawidziłeś, boś mnie pragnął. A ja ci się sama oddałam. Myślisz, że tego żałuję? Na odwrót, dumna jestem, że to zrobiłam. To nie byle co, prawda? Tak się unicestwić. Księżniczka… dziewica… i przychodzi… przychodzi sama… Prokopa przerażały jej słowa.

— Przestań — poprosił i objął ją drżącymi rękami. — jeśli nie jestem równy pani urodzeniem…

— Jak tyś powiedział? Równy? Co ty sobie myślisz? Czy sądzisz, że przyszłabym do ciebie, gdybyś był księciem? O, gdybyś chciał, bym zachowywała się w stosunku do ciebie jak wobec równego sobie, nie mogłabym… być u ciebie… tak! krzyknęła rozrzucając nagie ramiona. — Na tym polega ta straszna różnica, rozumiesz?

Prokopowi ręce opadły.

— Tego nie powinnaś była powiedzieć — rzekł chrapliwie, odsuwając się od niej.

Rzuciła mu się na szyję.

— Kochany, kochany, nie pozwalaj mi mówić! Czy ja ci robię jakie wyrzuty? Przyszłam… sama, bo chciałeś uciec albo dać się zabić, nie wiem. Przecież każda dziewczyna by… Myślisz, że nie powinnam była tego robić? Powiedz! Źle zrobiłam?… Widzisz — szepnęła drętwiejąc nagle — widzisz, tego także nie wiesz.

— Poczekaj! — krzyknął Prokop, wywinął się jej i wielkimi krokami zaczął przemierzać pokój; nagły błysk radości olśnił go po prostu. — Nigdy nie myślałem o sławie, ale gdybyś chciała… Pracowałbym ze wszystkich sił. Wiesz, że Darwina nieśli do grobu hrabiowie? Gdybyś chciała, dokonałbym… dokonałbym wielkich rzeczy. Potrafię pracować… Mogę zmienić powierzchnię ziemi. Daj mi dziesięć lat czasu, a zobaczysz, zobaczysz…

Wydawało się, że go nawet nie słucha.

— Gdybyś był księciem, wystarczyłoby, żebym spojrzała na ciebie, żebym podała ci rękę, i wiedziałbyś, wierzyłbyś, nie musiałbyś wątpić. Nie trzeba by ci było udowadniać… tak strasznie, jak ja… Dziesięć lat! Czy ty potrafiłbyś wierzyć mi przez dziesięć dni? Gdzie tam dziesięć dni! Kochany, za dziesięć minut będziesz się już dąsać i złościć, że księżniczka cię nie chce… bo jest księżniczką, a ty nie jesteś księciem. Czy nie tak? I przekonuj go znowu, ty szalona, nieszczęsna, daj mu dowód, jeżeli możesz. Żaden dowód z twojej strony nie jest dostatecznie wielki, żadne poniżenie dostatecznie nieludzkie… Biegaj za nim, narzucaj się, rób więcej niż każda inna dziewczyna, już sama nie wiem co, nie wiem, nie wiem!… Co mam z tobą począć? — Zbliżyła się do niego i podała mu usta. — Więc jak, będziesz mi wierzył dziesięć lat?

Przygarnął ją z głuchym szlochem.

— Tak to już jest — szeptała gładząc go po włosach. — Ty też się szarpiesz, prawda? A przecież nie zamieniłabym się… na to, czym byłam. Kochany, kochany, ja wiem, że mnie opuścisz. — Załamała mu się nagle w ramionach. Wziął ją na ręce i przemocą rozrywał pocałunkami jej zaciśnięte usta.

Odpoczywała z zamkniętymi mocno oczami, ledwie oddychając, a Prokop pochylony nad nią ze ściśniętym sercem usiłował zgłębić nieodgadniony spokój na tej namiętnej, pełnej napięcia twarzy. Wyrwała mu się jak gdyby przebudzona ze snu.

— Co ty masz w tych butlach? Czy to trujące? — Przeglądała jego regały i przyrządy. — Daj mi jakąś truciznę.

— Po co?

— Gdyby chcieli mnie stąd wywieźć.

Zaniepokoił go poważny wyraz jej twarzy i żeby ją oszukać, odmierzył do małego słoika trochę topionej kredy. Nagle jednak wzięła do ręki krystaliczny arszenik.

Nie ruszaj tego! — krzyknął, ale już zdążyła schować zdobycz do torebki.

A więc możesz być sławny — westchnęła. — Widzisz, o tym nie pomyślałam. Powiadasz, że Darwina nieśli hrabiowie? Którzy to?

— To chyba nieważne. Pocałowała go w policzek.

— Jesteś uroczy! Jak to, nieważne?

— A więc… hrabia Argyll i… i hrabia Devonshire — mruknął.

— Rzeczywiście! — Myślała nad tym, aż czoło zmarszczyła.

— Nigdy by mi do głowy nie przyszło, że uczeni są tak… A tyś mi to powiedział tak tylko, na marginesie. Idźże! — Dotknęła ręką jego piersi i ramion, jakby był dla niej czymś nowym. — I ty także mógłbyś…? Naprawdę?

— Poczekaj na mój pogrzeb.

— Ach, żeby to było bardzo prędko — rzekła w roztargnieniu, z naiwnym okrucieństwem. — Byłbyś strasznie piękny, gdybyś był sławny. Wiesz, co najwięcej mi się w tobie podoba?

— Nie wiem.

— Ja też nie — rzekła w zamyśleniu i wróciła, by go pocałować. — Teraz już nie wiem. Teraz, żebyś był nie wiem kim i nie wiem jaki… — Bezradnie wzruszyła ramionami. — To już na zawsze, wiesz?

Prokopa zdumiała ta monogamiczna surowość. Stała przed nim w tej godzinie zmierzchu, otulona niebieskim lisem i patrzyła migotliwymi, łagodnymi oczyma.

— Och! — westchnęła nagle i osunęła się na brzeg krzesła.

— Nogi mi się trzęsą. — Głaskała je i pocierała z naiwnym bezwstydem.

— Jak ja teraz będę mogła jeździć? Przyjdź, kochany, przyjdź dzisiaj, chcę cię zobaczyć. Wuja Charles'a nie ma, a gdyby nawet… Wszystko mi już jedno. — Wstała i pocałowała go. — Do widzenia.

W drzwiach zatrzymała się i z wahaniem odwróciła ku niemu.

— Zabij mnie, proszę cię — rzekła. Jej ręce zwisały bezwładnie. — Zabij mnie!

Przyciągnął ją do siebie.

— Dlaczego?

— Żebym nie musiała stąd odchodzić i żebym już nigdy nie musiała tu przyjść.

— Jutro? — szepnął jej do ucha. Spojrzała i bezwolnie skłoniła głowę. Było to jednak… tylko wyrażenie zgody.

W dłuższy czas po jej odejściu wyszedł w gęsty mrok. O sto kroków dalej ktoś podniósł się z ziemi i rękawem czyścił sobie ubranie. Był to dyskretny Holz.

XXXIV

Kiedy przyszedł po kolacji, zachwiany już w swojej wierze i najeżony wewnętrznie, z trudem ją poznał, taka była piękna. Czuła jego zachwycone, gorące spojrzenie, które ogarniało ją od stóp do głów. Rozpromieniła się i oddawała mu się wzrokiem, nie zważając na innych, tak ostentacyjnie, że po prostu truchlał. Wśród obecnych znajdował się jakiś nowy gość; nazywał się d'Hemon, dyplomata czy coś w tym rodzaju: typ mongolski, o silnych wargach okolonych krótkim czarnym zarostem. Pan ten obeznany był najwyraźniej z chemią fizyczną, sypał bowiem jak z rękawa takimi nazwiskami, jak Bocquerel, Pianek, Niels Bohr, Milikan itp. Znał nazwisko Prokopa z literatury fachowej i bardzo interesował się jego pracą. Prokop dał się porwać, rozgadał się, przez chwilę nawet zapomniał rzucać spojrzenia na księżniczkę, za co oberwał pod stołem takie kopnięcie w kostkę, że syknął i o mały włos nie zrewanżował się tym samym. Na domiar obdarzony został płomiennym, zazdrosnym spojrzeniem. W tej chwili właśnie musiał odpowiedzieć na głupie pytanie księcia Suwalskiego, co to właściwie jest ta energia, o której tu się ciągle mówi. Złapał więc cukierniczkę, posłał księżniczce spojrzenie tak groźne, jakby chciał jej tę cukierniczkę rzucić w głowę, i wyjaśnił, że gdyby udało się wyzwolić nagle całą energię tkwiąca w tym oto przedmiocie, można by wysadzić w powietrze za jednym zamachem Mont Blanc i Chamonix; ale to się nie uda.

— Pan tego dokona — oświadczył z przekonaniem d'Hemon.

Księżniczka całym ciałem nachyliła się przez stół.

— Co pan powiedział?

— Że on tego dokona — powtórzył d'Hemon tonem nie dopuszczającym sprzeciwu.

— No widzisz — rzekła księżniczka zupełnie głośno i usiadła z triumfującą miną.

Prokop zaczerwienił się; brakło mu odwagi, by na nią spojrzeć.

— A jeśli tego dokona — spytała bez tchu — będzie sławny? Jak Darwin?

— Jeśli tego dokona — odparł d'Hemon bez wahania — królowie będą poczytywać sobie za honor, jeżeli wolno będzie im podtrzymywać brzeg całunu, okrywającego jego trumnę. O ile będą wtedy jeszcze jacyś królowie.

— Absurd — burknął Prokop, księżniczkę jednak ogarnęło uczucie niewysłowionego szczęścia. Za nic na świecie Prokop by na nią teraz nie spojrzał. Bąkał coś, zaczerwieniony po białka oczu, i w zakłopotaniu rozgniatał w palcach kostki cukru. W końcu ośmielił się podnieść wzrok. Patrzyła wprost na niego szeroko rozwartymi oczami, w których malowała się miłość.

— Czy ty…? — rzuciła mu półgłosem przez stół. Zrozumiał doskonale: „Czy ty mnie kochasz?”, ale udał, że nie słyszy, i natychmiast utkwił wzrok w obrusie.

„Na Boga, ta dziewczyna oszalała albo też chce naumyślnie…”

— Czy tak? — dobiegło ponad stołem głośniej i bardziej nalegająco.

Kiwnął szybko głową i spojrzał na nią oczyma błyszczącymi radością. Na szczęście w ogólnym gwarze uszło to uwagi pozostałych. Tylko d'Hemon miał wyraz twarzy trochę zbyt dyskretny i nieobecny.

Rozmowa toczyła się o tym i o owym, aż w pewnej chwili d'Hemon, człowiek o wszechstronnej widać wiedzy, zaczął opisywać von Graunowi jego drzewo genealogiczne do XIII wieku.

Księżniczka z ogromnym zainteresowaniem wmieszała się do rozmowy, a nowy gość jak z rękawa sypał imionami jej przodków.

— Dość! — zawołała, gdy doszedł do roku 1007, kiedy to Hagen I założył w Estonii baronat peczorski, kogoś tam uprzednio zamordowawszy; dalej bowiem badacze genealogii nie dotarli.

D'Hemon jednakże nie przerwał.

— Ten to Hagen, czyli Agn Jednoręki, był, jak to można stwierdzić, księciem tatarskim, wziętym do niewoli w czasie najazdu na kamską gubernię. Historia perska zna chana Agana, który był synem Gow-khana, króla Turkmenów, Uzbeków, Sartów i Kirgizów, będącego synem Weiwusza, syna Litaj-khana Zdobywcy. Ten właśnie „cesarz” Li-taj był według źródeł chińskich panem Turkmenii, Dżungarii, Ałtaju i zachodniego Tybetu aż po Kaszgar, który spalił, wymordowawszy pięćdziesiąt tysięcy ludzi, a wśród nich władcę Chin, któremu kazał zaciskać wokół głowy namoczony sznur tak długo, aż głowa pękła niby orzech. O dalszych przodkach Lita ja nic nie wiadomo, chyba że udostępnione zostaną kiedyś archiwa w Lhassie. Syn jego Weiwusz, nawet jak na stosunki mongolskie trochę dziki, został w Kara Butak zatłuczony kijami. Jego syn Giw-khan zniszczył Chiwę, a panowanie jego sięgało aż po Itil, czyli Astrachań, gdzie wsławił się tym, że dwom tysiącom ludzi wyłupać kazał oczy, związał ich powrozem i wypędził na kubańskie stepy. Agankhan poszedł w jego ślady, dokonując najazdów aż po Bałgar albo dzisiejszy Symbirsk. Tam gdzieś popadł w niewolę, odcięto mu prawą rękę i trzymano jako zakładnika, dopóki nie udało mu się zbiec do krajów bałtyckich między tamtejszych Liwów czudzkich. Tam został ochrzczony przez niemieckiego biskupa Gotilly czy Gutilly i, najprawdopodobniej w religijnej ekstazie, zadźgał na cmentarzu w Verro szesnastoletniego dziedzica peczorskiego, po czym pojął za żonę jego siostrę: drogą bigamii zaokrąglił swoje państwo aż po jezioro Pejpus. Patrz kroniki Nikifora, gdzie nazwany jest „knjaz Agen”, podczas gdy w kronice w Osel figuruje jako „rex Agen”. Potomkowie jego — kończył pan d'Hemon cicho — zostali wypędzeni, ale nie zdetronizowani. — Po czym wstał, skłonił się i pozostał w pozycji stojącej.

Trudno sobie wyobrazić, jaką to wywołało sensację. Księżniczka chłonęła po prostu każde słowo d'Hemona, jak gdyby ta litania tatarskich rzezimieszków była najwspanialszym objawieniem. Prokop patrzył na nią zdumiony: nie drgnęła jej nawet powieka przy owych dwóch tysiącach par wyłupionych oczu. Mimo woli szukał w jej twarzy tatarskich rysów. Była przepiękna, urosła jak gdyby i jakoś majestatycznie zamknęła się w sobie. Wytworzył się nagle taki dystans pomiędzy nią a obecnymi, że wszyscy wyprostowali się sztywno, jak gdyby na dworskim przyjęciu, i nieruchomi utkwili w niej wzrok. Prokop miał piekielną ochotę trzasnąć pięścią w stół, powiedzieć coś ordynarnego, przerwać tę niesamowitą scenę ogólnego osłupienia i jakiejś bezradności.

Siedziała ze spuszczonymi oczyma, jakby na coś czekając, a przez jej gładkie czoło przemknął cień jak gdyby zniecierpliwienia: No więc?

Panowie pytająco spojrzeli po sobie, potem na wyprężoną postać d'Hemona i jeden za drugim zaczęli wstawać.

Prokop podniósł się także, nie rozumiejąc, o co chodzi. Cóż to, u diabła, ma znaczyć? Wszyscy stoją wyprężeni jak świece, w postawie na baczność, i patrzą na księżniczkę; teraz dopiero uniosła wzrok i lekko skinęła głową, jak ktoś, kto dziękuje za oddanie honorów lub zezwala na zajęcie miejsc. Rzeczywiście, wszyscy siadają. Dopiero kiedy usiadł, uświadomił sobie Prokop ze zdumieniem: toż to był hołd złożony osobie panującej. Oblał go pot wstydu i wściekłości. Jezus Maria, a to dopiero widowisko zrobiłem tu z siebie. Czy to w ogóle możliwe, czy oni nie roześmieją się za chwilę z udanego kawału, czy to do pomyślenia, żeby ktoś brał na serio takie błazeństwa? Już miał parsknąć homeryckim śmiechem, aby go inni w tym nie wyprzedzili (na Boga, to przecież tylko żart), kiedy księżniczka się podniosła. Wszyscy wstali jak jeden mąż. Prokop także, przekonany, że teraz dopiero wybuchnie ogólny śmiech.

Rozejrzała się i zatrzymała wzrok na grubym kuzynie. Zrobił dwa, trzy kroki w jej stronę; ręce opuszczone, tułów pochylony lekko ku przodowi — niesamowicie komiczny. Chwała Bogu, a więc to jednak żart. Księżniczka zamieniła z nim kilka słów, skinienie głową i grubas składa ukłon, po czym cofa się tyłem. Księżniczka spojrzała na Suwalskiego. Książę zbliża się, odpowiada na jej pytanie, rzuca jakiś pełen szacunku żart; ona śmieje się i kiwa głową. A więc to na serio? Teraz księżniczka rzuca lekkie spojrzenie Prokopowi, ale on nie rusza się z miejsca. Panowie wspinają się na palce i obserwują go w napięciu. Księżniczka daje mu znak oczami. Nie drgnął nawet. Skierowała się ku staremu jednorękiemu majorowi artylerii, obwieszonemu medalami niczym choinka. Major pręży się, aż medale na nim pobrzękują, ale jeden mały półobrót i księżniczka znajduje się tuż obok Prokopa.

— Kochany, kochany — mówi cichym, jasnym głosem. — Czy ty mnie…? Już znowu się dąsasz! Chciałabym cię pocałować.

— Księżniczko, co ma znaczyć ta farsa?

— Nie krzycz tak. To ważniejsze, niż możesz sobie wyobrazić. Wiesz, chcą mnie wydać za mąż. — Zadrżała przejęta strachem. — Kochany, odejdź stąd teraz. Wejdź z korytarza do trzeciego pokoju i poczekaj tam na mnie. Muszę się z tobą zobaczyć.

— Słuchaj… — Prokop chciał coś powiedzieć, ale już skinęła mu głową i odpłynęła ku staremu majorowi.

Nie wierzył własnym oczom. Czy to, co się tu dzieje, to nie uknute dla żartu widowisko? Czy ci ludzie poważnie traktują swoje role? Gruby kuzyn ujął go pod ramię i dyskretnie odciągnął na bok.

— Wie pan, co to znaczy? — szepnął w podnieceniu. — Starego Hagena szlag trafi, jak się dowie. Ród panujący! Widział pan tutaj niedawno tego następcę tronu? Miał być ślub, ale rozleciało się. Ten człowiek jest tu z pewnością nasłany. Jezus Maria, taka linia!

Prokop uwolnił ramię.

— Pan wybaczy — mruknął, jak można najniezręczniej wysunął się na korytarz i wszedł do trzeciego pokoju.

Był to jakiś salonik herbaciany. Przyćmione światło, czerwona porcelana i temu podobne głupstwa. Prokop zaczął szybkim krokiem przemierzać pokój, z rękami założonymi do tyłu; robił w małym pokoiku tyle szumu, co wielka mucha obijająca się o okienną szybę. Do diabła, coś się zmieniło. Przez kilku parszywych tatarskich rzezimieszków, do których przyzwoity człowiek wstydziłby się przyznać… Ładni przodkowie, dziękuję! I przez paru takich Hunów ci idioci zamieniają się w kukły, padają plackiem, a ona, ona sama… Wielka mucha zatrzymała się bez tchu. Zaraz przyjdzie tatarska księżniczka i powie: „Kochany, kochany, między nami wszystko skończone; zrozum przecież, że prawnuczka Litaj-chana nie może kochać szewskiego syna.” Stuk, stuk — usłyszał w myśli ojcowski młotek, wydało mu się, że czuje ciężki zapach garbowanej skóry i wstrętny odór szewskiego smaru. A matka w niebieskim fartuchu stoi, biedactwo, cała czerwona nad kuchenną płytą…

Mucha bzyknęła dziko. Oczywiście — księżna! Gdzieś ty miał rozum człowieku! Teraz, jeśli przyjdzie, uklękniesz, uderzysz czołem o ziemię i powiesz: „Litości, księżno tatarska; więcej się już pani nie pokażę.”

Salonik herbaciany pachnie słabo pigwami, napełnia go miękkie, przyćmione światło. Wściekła mucha uderza głowa o szybę i biada ludzkim niemal głosem: Gdzieżeś miał rozum, ty głupcze!

Szybko i cicho wśliznęła się księżniczka do pokoju. Przy drzwiach sięgnęła do kontaktu i zgasiła światło. W ciemności poczuł Prokop dotknięcie ręki, która musnęła jego policzek i otoczyła szyję. Ścisnął w dłoniach kibić księżniczki. Jest taka wiotka, prawie niematerialna, że dotyka jej ze strachem niby czegoś bardzo kruchego i delikatnego jak mgła. Czuje jej oddech, jej pocałunki i słyszy jakiś niezrozumiały szept; ledwo wyczuwalna pieszczota jej palców elektryzuje mu włosy.

Smukłe ciało wiotczeje, ręka otaczająca jego szyję przywiera mocniej, a wilgotne wargi na jego ustach poruszają się jakby w bezgłośnym, nalegającym szepcie.

Całym falującym, rozedrganym ciałem zagarnia Prokopa coraz mocniej i mocniej. Przyciąga ku sobie jego głowę, przywiera do niego piersią i kolanami, otacza dwojgiem ramion, szuka jego ust. Bolesny uścisk, miażdżący i niemy; ich zęby uderzają o siebie — jęk człowieka, który się dusi; zataczają się oboje, spleceni spazmatycznie, szaleńczo.

Och, nie oderwać się już nigdy od siebie, pozostać tak albo umrzeć! Załkała i bezwładnie zwisła mu w ramionach. Rozluźnił kleszczowy uchwyt swych rąk, wysunęła się z nich jak pijana, wyjęła zza staniczka chusteczkę i osuszyła nią usta, a może starła krew.

Bez słowa przeszła do sąsiedniego oświetlonego pokoju.

Prokop został sam w ciemności. W głowie mu huczało. „Ten ostatni uścisk to było chyba pożegnanie” — pomyślał.

XXXV

Otyły kuzyn miał rację. Stary Hagen dostał z radości ataku apopleksji, ale nie był to jeszcze atak śmiertelny. Leżał bezwładny, otoczony lekarzami i usiłował otworzyć jedno oko.

Pośpiesznie przywołano wuja Rohna i innych krewnych. Stary książę wciąż starał się unieść lewą powiekę, by spojrzeć na córkę i coś jej powiedzieć tym swoim jedynym żywym okiem.

Wybiegła z odkrytą głową, tak jak stała przy łożu ojca, do Prokopa, który od rana czatował w parku. Nie zwracając najmniejszej uwagi na Holza pocałowała go szybko i wzięła pod rękę. Mimochodem tylko wspomniała o ojcu i wuju Rohnie, była na przemian to zaabsorbowana czymś i roztargniona, to znowu czuła. W jednej chwili przyciskała jego ramię i wdzięczyła się, by zaraz w następnej pogrążyć się w myślach i odsunąć gdzieś daleko. Zaczął jej docinać i stroić żarty z owej tatarskiej dynastii… trochę złośliwie. Smagnęła go wzrokiem i sprowadziła rozmowę na inny temat, dajmy na to, na wczorajsze popołudnie.

— Do ostatniej chwili myślałam, że nie przyjdę do ciebie. Wiesz, że ja mam już prawie trzydzieści lat? Kiedy miałam piętnaście, zakochałam się, ale to strasznie, w naszym kapłanie. Poszłam do niego do spowiedzi, żeby móc z bliska na niego popatrzeć. A że wstydziłam mu się powiedzieć, że kradłam czy kłamałam, wyznałam mu, że cudzołożyłam. Nie wiedziałam, co to znaczy, i musiał się biedak porządnie natrudzić, żeby mi to wytłumaczyć. Teraz nie mogłabym już iść do niego do spowiedzi — dokończyła cicho, a usta jej wykrzywił jakiś gorzki grymas.

Prokopa niepokoiła ta ustawiczna samoanaliza, w której wyczuwał namiętną chęć dręczenia samej siebie. Starał się wyszukać jakiś inny temat, ale z przerażeniem stwierdził, że jeśli nie rozmawiają o miłości, to właściwie nie mają o czym mówić. Stali na baszcie. Księżniczka znajdowała jakąś ulgę we wspomnieniach, w opowiadaniu intymnych szczegółów o sobie.

— Wkrótce po tej spowiedzi przybył do nas nauczyciel tańca; kochali się z moją guwernantką, taką grubą babą.. Kiedyś weszłam i… zobaczyłam ich — no, wiesz. Och, jakiż wstręt mnie ogarnął! Ale obserwowałam ich i… Nie mogłam tego pojąć. Pewnego razu jednak nagle zrozumiałam, kiedy w czasie tańca przycisnął mnie do siebie. Potem już w ogóle nie pozwalałam mu się dotknąć, a nawet strzeliłam do niego z floweru. Musiano ich oboje oddalić. W tym czasie… zamęczali mnie matematyką. Zupełnie mi to nie wchodziło do głowy, wiesz? Uczył mnie taki jeden zły profesor, sławny uczony. Wy, uczeni, wszyscy jesteście dziwni. Dawał mi zadanie i patrzał na zegarek. W ciągu godziny musiałam je rozwiązać. Kiedy zostawało już tylko pięć minut, cztery, trzy — a ja nic jeszcze nie miałam… serce zaczynało mi bić jak młotem i… miałam takie straszne uczucie. — Zacisnęła palce na ramieniu Prokopa i syknęła. — Potem nawet cieszyłam się na te lekcje.

Kiedy miałam dziewiętnaście lat, zaręczono mnie. Nie wiesz nawet o tym, co? A ponieważ wszystko już wiedziałam, mój narzeczony musiał mi przysiąc, że mnie nigdy nie tknie. W dwa lata później zginął w Afryce. Rozpaczałam, wyprawiałam straszne rzeczy, romantyzm czy co — tak że już nigdy nie usiłowali wydać mnie za mąż. Myślałam, że już mam z tym spokój. A widzisz, ja wtedy właściwie zmuszałam się tylko do rozpaczy, zmuszałam się, żeby wierzyć, że mam wobec niego jakiś dług, że i po śmierci muszę dotrzymać mu słowa. Z tego wszystkiego zaczęłam sobie w końcu wyobrażać, że go kochałam. Teraz widzę, że udawałam tylko sama przed sobą i że nie doznałam niczego więcej poza głupim rozczarowaniem.

To dziwne, że opowiadam ci o sobie takie rzeczy, prawda? Ale to tak przyjemnie móc mówić o sobie wszystko bez wstydu. Człowieka przy tym aż ciarki przechodzą, jak gdyby się obnażał.

Kiedyś się tu zjawił i zobaczyłam cię pierwszy raz, przyszło mi na myśl, że przypominasz tego profesora matematyki. Bałam się ciebie, kochany. „Zaraz każe mi rozwiązać jakieś zadanie” — pomyślałam ze strachem, i serce mi zaczęło łomotać.

Konie, konie — oto, co mnie wtedy właśnie pasjonowało. :,Skoro mam konie — myślałam — nie potrzebuję miłości.” I jeździłam jak szalona.

Wiesz, zawsze zdawało mi się, że miłość to coś brutalnego i… wstrętnego. Widzisz, teraz już tak nie myślę, i to właśnie tak mnie przeraża i napełnia wstydem. A potem cieszę się, że jestem taką samą kobietą jak inne. Kiedy byłam mała, bałam się wody. Uczyli mnie pływać tak „na sucho”, ale do jeziora nie wchodziłam. Ubrdałam sobie, że tam są pająki. I naraz przyszła taka chwila, jakiś przypływ odwagi czy desperacji: zamknęłam oczy, przeżegnałam się i skoczyłam. Nie możesz sobie wyobrazić, jaka byłam potem dumna. Jak gdybym zdała egzamin, jakbym wszystko nagle zrozumiała, jakbym się stała innym człowiekiem. Jakbym teraz dopiero dojrzała… Kochany, kochany, zapomniałam się przeżegnać…

Wieczorem przyszła do laboratorium niespokojna i zalękniona. Kiedy ją zamknął w ramionach, wyjąkała z przerażeniem:

— Otworzył, otworzył oko, och!

Mówiła o starym Hagenie. Po południu — Prokop bowiem czatował na nią jak szalony — miała długą rozmowę z wujem Rohnem, ale nie chciała o tym mówić. W ogóle robiła wrażenie, jakby pragnęła gwałtownie przed czymś uciec. Rzuciła się Prokopowi w objęcia z takim pożądaniem i tak zapamiętale, jak gdyby za wszelką cenę usiłowała się oszołomić. W końcu znieruchomiała, z zamkniętymi oczyma, osłabła i wyczerpana. Myślał, że śpi, ale usłyszał jej szept:

— Kochany, najmilszy, zrobię coś, coś strasznego. Ale potem, potem nie wolno ci już mnie opuścić. Przysięgnij, przysięgnij mi! — Zerwała się, ale opanowała się natychmiast. — Ach, nie. I cóż ty mógłbyś mi przysiąc? W kartach mi już wyszło, że odejdziesz. Jeśli chcesz to zrobić, to odejdź, odejdź teraz, kiedy nie jest jeszcze za późno.

Prokop wybuchnął: Oczywiście, chce go się pozbyć, uderzyła jej do głowy tatarska pycha!

Zdenerwowana zaczęła na niego krzyczeć, że jest podły i brutalny, że ona sobie wyprasza, że… że… ale ledwie wypowiedziała te słowa, już zarzuciwszy mu ręce na szyję szeptała złamana i skruszona:

— Jestem wstrętna, prawda? Ja tak nie myślałam. Widzisz, księżniczka nigdy nie podnosi głosu. Zmarszczy brwi, odwróci się i to wystarcza. A na ciebie krzyczę, jakbym… jakbym była twoją żoną. Bij mnie, proszę cię. Czekaj, pokażę ci, że i ja bym potrafiła…

Puściła go i nagle, ni stąd, ni zowąd, zaczęła robić porządki w laboratorium. Zmoczyła nawet jakąś szmatę pod kranem, uklękła i wzięła się do wycierania podłogi. Miała to być jawna pokuta; ale jakoś się jej to spodobało, uśmiechnięta wywijała szmatą po podłodze i nuciła piosenkę, zasłyszaną gdzieś od służących: „Gdy pójdziesz spać”, czy coś w tym rodzaju.

Chciał ją podnieść.

— Nie, poczekaj — broniła się — jeszcze tam — i wczołgała się ze ścierką pod stół. — Proszę cię, chodź tutaj — odezwał się po chwili spod stołu jej zdziwiony głos.

Mrucząc coś w zakłopotaniu, wczołgał się za nią. Siedziała w kucki, obejmując kolana rękami.

— Popatrz tylko, jak wygląda stół od spodu. Nigdy jeszcze tego nie widziałam. Po co to jest? — Położyła mu na policzku rękę skostniałą od mokrej szmaty. — Brr, zimna, co? Ty cały jesteś taki chropowaty jak ten stół od spodu. To właśnie jest w tobie najcudowniejsze. Innych, innych ludzi widziałam tylko od tej gładkiej, zheblowanej strony, wiesz? A ty — wystarczy na ciebie spojrzeć — same belki i szczerby, wszystko to, co stanowi zasadniczy kościec ludzkiej istoty. Kiedy przeciągnąć po tobie palcem, wbije sobie człowiek drzazgę za skórę. Ale wszystko to piękna i solidna robota. Człowiek zaczyna widzieć inaczej i… poważniej niż od gładkiej strony. To właśnie jesteś ty.

Zwinęła się w kłębek i przycupnęła koło niego.

— Pomyśl sobie, że jesteśmy na przykład w namiocie albo w takiej drewnianej chatce — szeptała w zachwycie. — Wiesz, nigdy nie wolno mi było bawić się z chłopcami, ale czasem… chodziłam po kryjomu… do chłopaków ogrodnika, wdrapywałam się z nimi na drzewa i na parkany. Potem w domu dziwili się, dlaczego mam podarte majtki. A kiedy uciekałam i biegłam do nich, serce tak cudownie biło mi ze strachu. Kiedy idę do ciebie, mam takie samo rozkoszne uczucie strachu jak wtedy.

Tutaj jestem dobrze schowana — mruczała uszczęśliwiona kładąc głowę na jego kolanach. — Nic mi się nie może tu stać. I ja jestem teraz jak ten stół od drugiej strony. Zwyczajna kobieta, która nie myśli o niczym, tylko się kołysze w czyichś ramionach. Dlaczego człowiekowi jest tak dobrze w ukryciu? Tak, teraz wiem, co to jest szczęście: trzeba zamknąć oczy… i zrobić się małą, całkiem małą, niewidoczną…

Kołysał ją łagodnie, gładząc jej rozpuszczone włosy, ale jego oczy ponad jej głową patrzyły uporczywie w pustkę.

Gwałtownie obróciła ku niemu twarz.

— O czym teraz myślałeś? Spłoszony umknął jej wzrokiem.

Nie mógł przecież powiedzieć, że widział przed sobą tatarską księżniczkę w aureoli sławy, istotę majestatyczną i skamieniałą w pysze, i że to jest ta sama, która teraz… która w męce i tęsknocie…

— Nic, nic — mruknął nad tą pokorną kupką szczęścia na swoich kolanach i pogładził śniadą twarzyczkę, która zapłoniła się w przypływie namiętności.

XXXVI

Zrobiłby lepiej, gdyby nie przyszedł tego wieczoru, ale przyszedł właśnie dlatego, że mu zabroniła; Wuj Charles był dla niego bardzo, ale to bardzo uprzejmy. Na nieszczęście zobaczył, jak tych dwoje wręcz nieprzyzwoicie i ostentacyjnie ściska się za ręce. Wziął nawet monokl, żeby lepiej widzieć. Teraz dopiero księżniczka wyrwała rękę i zarumieniła się jak pensjonarka. Wuj podszedł do niej, szepnął parę słów i wyprowadził ją z pokoju. Nie wróciła już. Wszedł tylko książę Rohn z miną, jakby się nic nie stało, i wdał się z Prokopem w rozmowę, bardzo dyskretnie starając się wysondować czułe miejsce; Prokop jednak trzymał się nadzwyczaj bohatersko, nie zdradził się z niczym, co poczciwego wuja uspokoiło,

jeśli nie co do samej sprawy, to przynajmniej co do zachowania pozorów.

— W towarzystwie należy być bardzo ostrożnym — rzekł w końcu, udzielając w ten sposób jednocześnie nagany i rady. Prokop poczuł ulgę, gdy książę opuścił go niezadługo, pozwalając mu zastanowić się nad znaczeniem ostatnich słów.

Gorsza sprawa, że według wszelkich oznak na coś się zanosiło. Zwłaszcza starszych członków rodziny rozsadzało wprost poczucie własnej ważności.

Kiedy rano Prokop spacerował dokoła zamku, przybiegła do niego zdyszana pokojówka z poleceniem, że ma przyjść zaraz do brzozowego gaju. Poszedł tam i czekał bardzo długo. W końcu pięknym tanecznym krokiem, niby Diana, nadeszła księżniczka.

— Schowaj się — mówi pośpiesznie. — Wuj idzie za mną. Biegną trzymając się za ręce i znikają w gęstym listowiu ciemnego bzu. Holz na próżno rozgląda się za jakąś inną kępką zarośli i wreszcie ofiarnie kładzie się w pokrzywach. A oto już widać jasny kapelusz wuja Rohna. Idzie szybko, zerkając w prawo i w lewo. Księżniczce z radości błyszczą oczy jak młodej bachantce. Wśród zarośli pachnie wilgocią i pleśnią, tajemnicze życie owadów wre wśród gałązek i korzeni; są tu niczym w dżungli. Nie czekając, aż minie niebezpieczeństwo, księżniczka przyciąga ku sobie głowę Prokopa. Pocałunki smakują jak owoce dereniu czy jarzębiny: są cierpkie i soczyste. Wszystko to tylko wabienie, gra, przekora — rozkosz tak nowa i zaskakująca, jakby się widzieli po raz pierwszy. Tego dnia nie przyszła do niego. Nieprzytomny, dręczony wszelkimi możliwymi podejrzeniami, pobiegł w stronę zamku. Oczekiwała go spacerując z Egonkiem, którego otaczała ramieniem. Ledwie ujrzała Prokopa, zostawiła Egona i podeszła ku niemu blada, wystraszona, dławiąca w sobie jakąś rozpacz. — Wuj wie już, że byłam u ciebie — powiedziała. — Boże, co to będzie! Chyba cię stąd wywiozą. Nie ruszaj się teraz, patrzy na nas z okna. Rozmawiał po obiedzie z tym… no z tym… — zadrżała — z dyrektorem. Kłócili się. Wuj chciał, żeby cię po prostu puścili, żeby pozwolili ci uciec. Dyrektor złościł się, nie chce o tym słyszeć. Wywiozą cię chyba gdzie indziej… Kochany, bądź tutaj w nocy. Wyjdę do ciebie, ucieknę, ucieknę.

Przyszła istotnie. Przybiegła bez tchu, łkając, z suchymi oczyma płonącymi wściekłością.

— Jutro, jutro — chciała coś jeszcze powiedzieć, ale nagle na ramieniu jej spoczęła silna, łagodna ręka. Był to wuj Rohn.

— Chodź do domu, Minko — rzekł tonem nie dopuszczającym sprzeciwu. — A pan niech tu zaczeka — zwrócił się do Prokopa i otoczywszy ramieniem plecy księżniczki siłą zaprowadził ją do domu.

Po chwili wyszedł i ujął Prokopa pod rękę.

— Mój drogi — rzekł bez gniewu, lecz z jakimś smutkiem w głosie — rozumiem aż nadto dobrze was młodych i… współczuję wam. — Przy tych słowach beznadziejnie machnął ręką. — Stało się coś, co się stać nie powinno. Nie chcę jednak i… nie mogę was potępiać. Przeciwnie, uznaję, że… oczywiście…

Oczywiście był to zły początek, le bon prince zaczął więc z innej beczki:

— Drogi przyjacielu, szanuję pana i… doprawdy bardzo lubię. Jest pan człowiekiem uczciwym… i genialnym, co rzadko idzie w parze. Do niewielu ludzi żywiłem tyle sympatii… Wiem, że zajdzie pan wysoko — dokończył z ulgą. — Wierzy pan, że dobrze mu życzę?

— Ani trochę — stwierdził Prokop spokojnie, uważając, by nie dać się wziąć na lep pięknych słówek.

Le bon oncle zmieszał się.

— Przykro mi, niezmiernie przykro — bąkał. — Żebym mógł powiedzieć panu to, co zamierzałem, potrzebne jest… no… całkowite obustronne zaufanie…

— Mon prince — przerwał mu uprzejmie Prokop. — Jak panu wiadomo, nie znajduję się tu w godnej pozazdroszczenia sytuacji człowieka wolnego, myślę więc, że w tych okolicznościach nie mam powodu zbytnio ufać…

— Noo tak — odetchnął oncle Rohn ucieszony takim obrotem sprawy. — Ma pan zupełną rację. Robi pan aluzję do swego… do smutnego faktu, że jest pan strzeżony? Widzi pan, o tym właśnie chciałem z panem pomówić. Drogi przyjacielu, jeśli chodzi o mnie… Od samego początku… z oburzeniem… potępiałem ten sposób… zatrzymywania pana w zakładach. Jest to sprzeczne z prawem, brutalne i… biorąc pod uwagę znaczenie pańskiej osoby — wręcz niesłychane. Podjąłem szereg kroków… Rozumie się, już wcześniej — dodał pośpiesznie. — Interweniowałem nawet u wyższych czynników, ale… urzędy na skutek pewnego naprężenia w sytuacji międzynarodowej uległy panice. Jest pan tu internowany pod zarzutem szpiegostwa. Nie da się nic zrobić, chyba żeby… — tu książę nachylił się do ucha Prokopa — chyba, żeby udało się panu uciec. Niech mi pan zaufa, dostarczę panu środków. Słowo honoru.

— Jakich środków? — rzucił Prokop nieobowiązującym tonem.

— Po prostu… zrobię to sam. Wezmę pana do swego auta i… Mnie nie może tu nikt zatrzymać, rozumie pan? Reszta później. Kiedy pan chce?

— Wybaczy pan, ale ja w ogóle nie chcę — odparł Prokop zdecydowanym tonem.

— Dlaczego? — zdumiał się wuj Charles.

— Po pierwsze… nie chcę narażać pana, mon prince, na tego rodzaju ryzyko. Osobistość taka, jak pan…

— A po drugie?

— Po drugie, zaczyna mi się tutaj podobać.

— A poza tym, poza tym?

— Nic poza tym — uśmiechnął się Prokop, wytrzymując badawcze, poważne spojrzenie księcia.

— Niech pan posłucha — odezwał się wuj Rohn po chwili' — Nie chciałem panu tego mówić. Chodzi o to, że za dzień, dwa ma pan być przewieziony gdzie indziej, do twierdzy. Ciągle pod zarzutem szpiegostwa. Nie może pan sobie wyobrazić… Przyjacielu drogi, niech pan ucieka, i to szybko, dopóki nie jest za późno!

— Czy to prawda?

— Słowo honoru.

— A więc… więc dziękuję panu, że mnie pan w porę ostrzegł.

— Co pan zrobi?

— No, przygotuję się — oświadczył Prokop z krwiożerczym błyskiem w oczach. — Mój książę, czy mógłby pan ich ostrzec, że to… nie pójdzie tak łatwo?

— Co… co? Jak to? Nie rozumiem — jąkał się wuj Charles. Prokop machnął ręką, aż powietrze świsnęło, i trochę nieprzytomnie rzucił przed siebie: — Bum!

Wuj Rohn struchlał.

— Pan chce się bronić?

Prokop nie odpowiedział; stał z rękami w kieszeniach, brwi miał groźnie ściągnięte i nad czymś się zastanawiał.

Wuj Charles, jasny i wiotki w mroku nocy, zbliżył się do niego.

— Pan… pan… tak bardzo ją kocha? — spytał zacinając się ze wzruszenia czy podziwu.

Prokop milczał.

— Kocha ją pan — powtórzył Rohn i otoczył go ramieniem. — Niech pan będzie silny. Niech ją pan zostawi i odejdzie! Tak to zostać nie może, zrozumże, zrozum to, człowieku. Do czego by to prowadziło? Na Boga, proszę pana, niech się pan nad nią zmiłuje. Niech jej pan oszczędzi skandalu. Czy pan sobie wyobraża, że ona mogłaby zostać pańską żoną? Może kocha pana, ale… jest zbyt dumna. Gdyby jej przyszło zrzec się tytułu księżniczki… Nie, to niemożliwe, niemożliwe! Nie pytam, co było między wami, ale jeśli ją pan kocha — niech pan wyjedzie! Szybko, jeszcze tej nocy I W imię miłości wyjedź, przyjacielu! Zaklinam cię, proszę cię w jej imieniu. Unieszczęśliwiłeś ją — nie dość ci tego? Broń jej, jeśli już ona sama bronić się nie potrafi! Kochasz ją? Poświęć się więc!

Prokop stał bez ruchu, z pochylonym czołem. Ale le bon prince czuł, jak w tym ciemnym, szorstkim, nieruchomym pniu wszystko szarpie się i skowyczy z bólu. Serce ścisnęło mu się współczuciem, ale miał w zanadrzu jeszcze jedną broń. Nie wytrzymał, musiał jej użyć.

— Jest dumna, pyszna, ambitna do szaleństwa. Od dziecka była taka. Obecnie zostały nam doręczone dokumenty niezwykłej wagi. Jest księżniczką równą urodzeniem wszystkim panującym. Ty nie rozumiesz, co to dla niej znaczy. Dla niej i dla nas. Może to i przesądy, ale… my nimi żyjemy, panie Prokop. Księżniczka wyjdzie za mąż. Za monarchę bez tronu. Jest to spokojny i bierny człowiek, ale ona, ona będzie walczyć o koronę. Albowiem walka to jej żywioł, to jej przeznaczenie, jej duma… Otwiera się przed nią to, o czym marzyła. Jeszcze ty stoisz miedzy nią a… jej przyszłością. Ale już się zdecydowała, gnębią ją jeszcze tylko wyrzuty sumienia…

— Aha! — wrzasnął Prokop. — A więc to tak? I ty myślisz, że teraz, teraz ja ustąpię? Niedoczekanie!

I nim książę Rohn zdołał się opamiętać, zniknął mu w ciemnościach, pędząc w stronę laboratorium. Holz w milczeniu podążał za nim.

XXXVII

Kiedy dobiegł do laboratorium, chciał zamknąć Holzowi drzwi przed nosem i obwarować się wewnątrz, ale Holz zdołał jeszcze w porę szepnąć: „Księżniczka.”

— Co takiego? — szybko odwrócił się ku niemu Prokop.

— Raczyła mi nakazać, bym pana nie opuszczał. Prokop nie był w stanie ukryć radosnego zaskoczenia.

— Przekupiła cię?

Holz pokręcił głową, a na jego pergaminowej twarzy po raz pierwszy ukazał się uśmiech.

— Podała mi rękę — rzekł z dumą. — Obiecałem jej, że nic złego się panu nie stanie.

— Dobrze. Masz broń? Będziesz więc pilnować drzwi. Nikomu nie wolno do mnie wchodzić, zrozumiałeś?

Holz skinął głową. Prokop dokonał strategicznego przeglądu całego laboratorium z punktu widzenia jego obronności. Względnie zadowolony, zastawił stół przeróżnymi puszkami, blaszankami i pudełkami metalowymi, wszystkim, co tylko udało mu się zgromadzić, i z niemałą radością odkrył całą masę gwoździ. Po czym wziął się do roboty.

Z rana Carson, jakby nigdy nic, przywędrował do laboratorium Prokopa. Zobaczył go już z daleka, jak bez marynarki ćwiczy się przed barakiem w rzucaniu kamieniami.

— Zdrowy sport! — zawołał wesoło z daleka.

Prokop szybko zarzucił marynarkę.

— Zdrowy i pożyteczny — odparł z ożywieniem. — Co pan przynosi nowego?

Kieszenie jego marynarki odstawały i coś w nich chrzęściło.

— Co pan ma w kieszeniach? — spytał Carson od niechcenia.

— Taki sobie kwas chlorowy. Wybuchowy, duszący chlor.

— Hm. Czemu pan to nosi w kieszeniach?

— A tak sobie, dla kawału. Ma pan coś do powiedzenia?

— Teraz już nic. Tymczasem raczej nic — odrzekł zaniepokojony Carson trzymając się możliwie z daleka. — A co, co pan ma w tych… w tych pudełeczkach?

— Gwoździe. A to — pokazał, wyciągając z kieszeni spodni pudełko wazeliny — to jest czterooxozonid benzenu, nowość, dernier cris. Hę?

— Nie musi pan tak tym wymachiwać — zauważył Carson cofając się jeszcze dalej. — Ma pan jakieś życzenie?

— Moje życzenie? — rzekł Prokop uprzejmie. — Chciałbym, żeby im pan coś powiedział. Po pierwsze, że stąd nie odejdę.

— Dobrze, naturalnie. Co jeszcze?

— I że jeśliby mnie ktoś przez nieostrożność dotknął… Mam nadzieję, że nie zamierzacie pozwolić, by mnie zamordowano?

— Oczywiście, że nie. Słowo honoru.

— Może pan podejść bliżej.

— Nie wyleci pan w powietrze?

— Będę uważał. Chciałem panu jeszcze powiedzieć, żeby nikt nie właził do mojej fortecy, kiedy mnie tam nie ma. Na drzwiach znajduje się lont. Uwaga — za panem jest pułapka.

— Podminowana?

— Jest tam tylko nadchloran dwuazobenzenu. Niech pan ostrzeże ludzi. Nie mają tu czego szukać. Poza tym mam pewne powody… czuć się zagrożonym. Byłbym wdzięczny, gdyby zechciał pan polecić temu oto Holzowi, żeby osobiście bronił mnie… przed wszelkiego rodzaju… zaczepką. Z bronią w ręku.

— Co to, to nie — odburknął Carson. — Holz będzie przeniesiony.

— Wykluczone — zaprotestował Prokop. — Ja się boję być sam. Niech mu pan to łaskawie nakaże.

Mówiąc to Prokop zbliżał się z wielomówiącą miną ku Carsonowi, chrzęszcząc przy tym tak, jakby cały składał się z gwoździ i blachy.

— No, niech będzie — szybko powiedział Carson. — Holz, będziecie pilnować pana inżyniera. Gdyby ktoś chciał mu wyrządzić krzywdę… Do diabła, róbcie zresztą, co chcecie! Ma pan jeszcze jakieś życzenie?

— Tymczasem nie. Jak będę czegoś chciał, przyjdę do pana.

— Dziękuję uprzejmie — tubalnym głosem ryknął Carson i biegiem ulotnił się z niebezpiecznego terenu. Ale ledwie wpadł do swego gabinetu i rzucił się do telefonu, by na wszystkie strony wydać najpilniejsze rozkazy, na korytarzu rozległ się chrzęst i na progu stanął Prokop tak wyładowany bombami z blaszanych puszek, że szwy na nim pękały.

— Słuchaj pan! — krzyknął blady z wściekłości — któż to wydał rozkaz niewpuszczania mnie do parku? Albo pan ten rozkaz odwoła, albo…

— Niech się pan trochę odsunie — wykrztusił Carson, trzymając się za biurkiem. — Co mnie, u diabła, obchodzi pański… pański park? Niech pan idzie…

— Chwileczkę — przerwał mu Prokop i cierpliwie usiłował mu wytłumaczyć. — Dajmy na to, że są takie okoliczności, że… że komuś jest zupełnie obojętne, co się stanie! — ryknął nagle. — Rozumie pan? — Z chrzęstem i brzękiem rzucił się w stronę ściennego kalendarza. — Wtorek, dziś jest wtorek! A tu, tu mam… — Gorączkowo grzebał po kieszeniach, aż wyciągnął porcelanową mydelniczkę, byle jak przewiązaną sznurkiem. — Na razie pięć deka. Wie pan, co to jest?

— Krakatit! Przynosi nam pan Krakatit? — wyszeptał Carson olśniony nagłą nadzieja. — W takim razie… naturalnie…

— Nic w takim razie — skrzywił się ironicznie Prokop i mydelniczka zniknęła w jego kieszeni. — Ale jeśli mi zaleziecie za skórę… wtedy… wtedy mogę to rozsypać, gdzie mi się spodoba, rozumie pan? Więc jak?

— Więc jak? — powtórzył bezmyślnie Carson, zupełnie zgnębiony.

— Niech pan zarządzi, żeby znikł ten fagas przy bramie. Stanowczo chcę się przespacerować po parku.

Carson zmierzył Prokopa szybkim spojrzeniem, po czym splunął na podłogę.

— Tfu — oświadczył z przekonaniem. — Głupio to załatwiłem.

— Tak — zgodził się Prokop. — Ale mnie także wcześniej nie przyszło do głowy, że mam taki atut w ręku. Więc jak?

Carson wzruszył ramionami.

— No cóż, mój Boże… to drobiazg! Cieszę się bardzo, że mogę to dla pana zrobić. Słowo daję, bardzo się cieszę. A co pan? Da nam pan te pięć deka?

— Nie. Zniszczę je sam, ale… przedtem chcę stwierdzić, że nasza umowa nadal obowiązuje. Swoboda poruszania się i tak dalej. Co, przypomina pan sobie?

— Stara umowa? — mruknął Carson. — Do diabła ze starą umową! Wtedy jeszcze tu pana nie było… wtedy jeszcze nie miał pan stosunku…

Prokop przyskoczył do niego, aż zachrzęściło.

— Co pan powiedział? Czego nie miałem?

— Nic, nic — wycofał się Carson, szybko mrugając oczami. — Ja o niczym nie wiem. Nic mnie nie obchodzą pańskie prywatne sprawy. Chce pan spacerować po parku, to pana rzecz, no nie? Tylko niech pan już idzie z Bogiem i…

— Słuchaj pan — rzekł Prokop ostrzegawczo. — Niech panu tylko nie przyjdzie czasem do głowy przeciąć przewody elektryczne do mego laboratorium, bo…

— Dobrze, dobrze — zapewnił go Carson — Status quo, tak. Powodzenia! Uf, co za człowiek! — dorzucił złamany, kiedy Prokop był już za drzwiami.

Pobrzękując żelazem, ruszył Prokop do parku, ciężki i masywny jak działo armatnie. Przed zamkiem stała grupka mężczyzn. Gdy go ujrzeli z daleka, w pomieszaniu zaczęli się wycofywać, poinformowani już widać o niebezpiecznym szaleńcu. Ich plecy wyrażały najwyższe zgorszenie faktem, że „coś takiego się toleruje”.

Tam oto idzie Krafft z Egonem, prowadząc lekcję na sposób perypatetyków, w czasie przechadzki.

Na widok Prokopa zostawia Egona i biegnie ku niemu.

— Czy może pan podać mi rękę? — pyta i własne bohaterstwo wywołuje rumieniec na jego obliczu. — Teraz na pewno mnie wyrzucą — dodaje z dumą.

Od Kraffta więc dowiedział się, że po zamku lotem błyskawicy rozeszła się wiadomość, że on, Prokop, jest anarchistą. Tymczasem właśnie dzisiaj wieczorem przybyć ma tu pewien następca tronu…

Jednym słowem, chcą telegrafować do jego wysokości, żeby odłożył swój przyjazd. Właśnie odbywa się na ten temat wielka narada rodzinna.

Prokop wykręca się na pięcie i idzie do zamku. Dwaj lokaje na korytarzu rozstępują się na jego widok i przerażeni przyciskają się do ścian, bez słowa przepuszczając chrzęszczącego dziwną zbroją napastnika.

W wielkim salonie odbywa się narada rodzinna. Oncle Charles przechadza się z zafrasowaną miną, starsi członkowie rodziny dają wyraz oburzeniu nad zwyrodnieniem anarchistów, otyły kuzyn milczy. Jeden z panów radzi stanowczo wysłać po prostu na tego szaleńca żołnierzy. Albo się podda, albo go zastrzelić.

W tej chwili otworzyły się drzwi i z chrzęstem wkracza do salonu Prokop. Szuka wzrokiem księżniczki. Nie ma jej tu; podczas gdy wszyscy, cierpnąc ze strachu, podnoszą się z miejsc przygotowani na najgorsze, mówi chrapliwie do Rohna:

— Przychodzę tylko po to, by wam powiedzieć, że następcy tronu nic się nie stanie. Teraz już wiesz. — Skinął głową i oddalił się dumny niby posąg komandora.

XXXVIII

Korytarz był pusty. Skradał się jak można najciszej ku pokojom księżniczki. Przed drzwiami zatrzymał się, nieruchomy jak ów blaszany rycerz na dole, w westybulu, i dumał. Wybiegła pokojówka, krzyknęła, jakby zobaczyła upiora, i zniknęła za drzwiami. Po chwili otworzyła je, nieprzytomna ze strachu, i cofając się tyłem, dała mu w milczeniu znak, by wszedł do środka, po czym natychmiast zniknęła.

Księżniczka szła mu wolno naprzeciw, otulona długim płaszczem; widać dopiero co wstała z łóżka. Włosy nad czołem miała mokre i splątane, jakby przed chwilą zdjęła z głowy zimny okład. Była trupio blada i nieładna. Zarzuciła mu ręce na szyję i podała usta spękane od gorączki.

— To miło z twej strony — wyszeptała słabym głosem. — Głowa mi pęka z bólu. O Boże! Podobno masz pełno bomb po kieszeniach. Ja się ciebie nie boję. Odejdź teraz. Jestem brzydka. Przyjdę do ciebie w południe. Nie pójdę na obiad, powiem, że się źle czuję. Odejdź.

Dotknęła jego ust obolałymi, spękanymi wargami i zakryła twarz dłońmi, by na nią nie patrzył.

W asyście Holza wracał do laboratorium. Na jego widok każdy przystawał, cofał się i czmychał aż za fosę. I znowu jak szalony zabrał się do pracy. Mieszał substancje, których nikomu do głowy by nie przyszło łączyć ze sobą, ze ślepą, nieodpartą pewnością, że otrzyma materiał wybuchowy.

Napełnił nim butelki, pudełka od zapałek, puszki po konserwach, wszystko, co mu wpadło w rękę. Był tym zastawiony cały stół, parapety okienne, podłoga. Musiał przez to wszystko przeskakiwać, nie miał się już gdzie poruszać.

Po południu wśliznęła się do pracowni księżniczka z twarzą osłoniętą woalką i po sam nos otulona płaszczem. Podbiegł do niej, by ją uścisnąć; odepchnęła go.

— Nie, nie. Jestem dziś nieładna. Pracuj, proszę cię, będę na ciebie patrzyć.

Siadła na brzeżku krzesła, w samym środku tego straszliwego arsenału. Z zaciśniętymi ustami Prokop szybko zważył coś i wymieszał. Rozległ się syk, zapachniało kwasem. Prokop w skupieniu zaczął filtrować. Obserwowała jego palce płonącymi, nieruchomymi oczyma.

Oboje myśleli o tym, że dziś przyjeżdża następca tronu.

Prokop szukał czegoś wzrokiem na półce z chemikaliami.

Wstała, podniosła woalkę, objęła go za szyję i suchymi ustami przylgnęła do jego zaciśniętych warg.

Zataczali się wśród butli labilnego oxyazobenzenu i straszliwych fulminatów — niema, kurczowo spleciona para.

Odsunęła go ponownie i siadła opuszczając woalkę. Prokop pod spojrzeniem jej oczu zabrał się do pracy z jeszcze większym zapamiętaniem. Przypominał piekarza mieszającego ciasto na chleb. Będzie z tego najbardziej szatańska substancja, jaką kiedykolwiek wyprodukował człowiek. Wściekły, niesłychanie czuły olej, straszliwy nieokiełznany żywioł.

I właśnie to coś, przezroczyste jak woda, lotne jak eter — to właśnie to. Potworna, nieobliczalna siła, eksplodujący dziw.

Obejrzał się, gdzie by tu postawić butlę napełnioną tym czymś, co nie miało nazwy.

Uśmiechnęła się, wyjęła mu butlę z ręki i siedziała trzymając ją na kolanach w splecionych palcach.

Na zewnątrz Holz krzyknął na kogoś:

— Stój!

Prokop wybiegł z pokoju.

Był to wuj Rohn, stojący w niebezpiecznej bliskości podminowanej pułapki.

Prokop podszedł do niego.

— Czego pan tu szuka?

— Minki — odparł potulnie oncle Charles. — Źle się czuje, więc…

Prokopowi zadrżały usta.

— Niech pan ją sobie zabierze — powiedział i wprowadził go do środka.

— Ach, oncle Charles! — przywitała go uprzejmie księżniczka. — Chodź, popatrz, to szalenie zajmujące.

Wuj Rohn przesunął wzrokiem po niej, po pracowni i odetchnął z ulgą.

— Nie powinnaś tego robić, Minko — rzekł z naganą.

— Czemu nie? — spytała z miną niewiniątka. Bezradnie spojrzał na Prokopa.

— Bo… bo masz gorączkę.

— Tu mi jest lepiej — odparła spokojnie.

— W ogóle nie powinnaś… — westchnął le bon prince ze zmarszczonym czołem.

— Mon oncle, wiesz, że zawsze robię to, na co mam ochotę — ucięła zdecydowanie tę scenę rodzinną, podczas gdy Prokop uprzątał z krzesła pudełeczka z odczynnikami dwuazotowymi.

— Niech pan siada — zaprosił Rohna z galanterią.

Oncle Charles nie wyglądał na zachwyconego całą tą sytuacją.

— Nie przeszkadzamy panu?… Nie przeszkadzamy ci w pracy? — spytał bezsensownie.

— Ale skądże — zapewnił Prokop rozgniatając w palcach ziemię okrzemkową.

— Co teraz robisz?

— Materiał wybuchowy. Poproszę o tę butelkę — zwrócił się do księżniczki.

Podała mu ją.

— Masz — rzekła prowokacyjnie.

Oncle Rohne podskoczył, jakby go osa ukąsiła, ale natychmiast uwagę jego pochłonął Prokop, który z niesłychaną precyzją, w skupieniu odmierzał kroplę za kroplą przeźroczystej cieczy skapującej na kupkę gliny.

Rohn odchrząknął.

— Od czego to się zapala?

— Od wstrząsu — odparł Prokop nie przestając odmierzać kropel.

Wuj Rohn odwrócił się do księżniczki.

— Jeśli się boisz, wuju — rzekła oschle — nie musisz na mnie czekać.

Usiadł z rezygnacją i zastukał laską w blaszaną puszkę po brzoskwiniach kalifornijskich.

— Co w tym jest?

— To granat ręczny — objaśnił Prokop. — Sześcionitrofenylometylonitroamina plus muterki od śrub. Zobacz, jakie ciężkie.

Wuj Rohn był wyraźnie nieswój.

— Czy nie… byłaby może wskazana większa ostrożność? — spytał obracając w palcach pudełko od zapałek, które wziął ze stołu.

— Zapewne — przyznał Prokop, zabierając mu pudełko z ręki. — To jest chlorargonat. Nie baw się tym.

Oncle Charles zmarszczył brwi.

— To wszystko robi na mnie trochę niemiłe wrażenie zastraszenia — zauważył ostrym tonem.

— Tak? A ja znowu miałem wrażenie zastraszenia, kiedy groziliście mi twierdzą.

— Muszę stwierdzić — ciągnął wuj Rohn przełknąwszy tę uwagę — że wszystkie te przygotowania… nie imponują mi.

— A mnie ogromnie — oświadczyła księżniczka.

— Boisz się, że on coś zrobi? — zwrócił się do niej książę.

— Mam nadzieję, że coś zrobi — rzekła z zapałem. — Sądzisz, że nie potrafi?

— Nie wątpię w to — wybuchnął Rohn. — Pójdziemy już?

— Nie, chciałabym mu jeszcze pomagać.

Prokop tymczasem przełamywał w palcach metalową łyżeczkę.

— Do czego to? — spytała ciekawie.

— Skończyły mi się gwoździe — mruknął. — Nie mam czym napełniać bomb.

Rozejrzał się w poszukiwaniu jakiegoś metalowego przedmiotu.

Księżniczka wstała i zarumieniona ściągnęła rękawiczkę, po czym zdjęła z palca złoty pierścionek.

— Weź to — powiedziała cicho, spłoniona, ze spuszczonymi oczyma.

Przyjął zdumiony. Było to uroczyste… niemal jak zaręczyny. Z wahaniem ważył pierścionek w dłoni.

Podniosła ku niemu oczy, w których malowało się gorące, natarczywe pytanie.

Skinął poważnie głową i położył pierścionek na dnie metalowego pudełka.

Oncle Rohn, smutny i zatroskany, mrugał swymi ptasimi oczyma poety.

— Teraz możemy już iść — szepnęła księżniczka.

Pod wieczór przyjechał następca tronu. Kompania honorowa przy bramie, raport, szpaler służby i inne tego rodzaju ceregiele. Park i zamek iluminowane uroczyście.

Prokop siedział na wzgórku przed laboratorium i chmurnym wzrokiem spoglądał w stronę zamku. Nikt tędy nie przechodził. Było cicho i ciemno, tylko zamek jarzył się ostrymi snopami światła.

Prokop westchnął głęboko i wstał.

— Do zamku? — spytał Holz i przełożył rewolwer z kieszeni spodni do swego nieśmiertelnego gumowego płaszcza.

Idą przez park, w którym wygaszono już światła. Dwa czy trzy razy jakaś postać ustępuje przed nimi w krzaki, jakieś pięćdziesiąt kroków za nimi słychać bez przerwy czyjeś kroki szeleszczące w opadłych liściach, poza tym jednak jest tu pusto, niesamowicie pusto. Tylko jedno skrzydło zamku płonie całe ogromnymi złotymi oknami.

Jest jesień, już jesień. Czy w Tynicy srebrzyście dzwonią krople kapiące ze studni? Nie ma wiatru, a jednak szeleści coś na ziemi czy w koronach drzew. Niebo przecina smuga spadającej gwiazdy.

Kilku panów we frakach, promieniejących elegancją i zadowoleniem, wychodzi na taras zamkowy. Rozmawiają, palą papierosy, śmieją się i odchodzą z powrotem.

Prokop bez ruchu siedzi na ławeczce obracając w palcach blaszane pudełeczko. Czasem zagrzechocze nim jak dziecko grzechotką. Wewnątrz jest złamana łyżeczka, pierścionek i bezimienna substancja.

Holz zbliża się nieśmiało.

— Dzisiaj nie może przyjść — mówi oględnie.

— Wiem.

W oknach gościnnego skrzydła zapala się światło. To „pokoje książęce”.

Teraz błyszczy już cały zamek, unosi się nad ziemią, koronkowy, nierealny jak sen.

Wszystko tam jest: niesłychane bogactwo, piękno, ambicja, sława i godność, blaszki na piersiach, rozkosze, umiejętność życia, subtelność, dowcip i pewność siebie. Jakby to byli inni ludzie… inni niż my…

Niby uparte dziecko wymachuje Prokop swoją grzechotką.

Okna powoli ciemnieją: jeszcze świeci się w tamtym, to okno Rohna, i w tym czerwonym, w sypialni księżniczki.

Wuj Rohn otwiera okno i wdycha nocny chłód. Potem zaczyna przechadzać się od okna ku drzwiom, od drzwi do okna, tam i z powrotem, tam i z powrotem.

W zasłoniętym oknie księżniczki nie porusza się żaden cień.

I oncle Rohn zgasił już światło. Świeci się tylko jeszcze jedno jedyne czerwone okno. Może myśl ludzka znajdzie drogę, może przebije się i siłą utoruje sobie drogę poprzez tych sto czy więcej metrów przestrzeni i dotrze do mózgu drugiej czuwającej istoty? Cóż mam ci powiedzieć, tatarska księżniczko? Spij, jest już jesień, a jeśli istnieje jakiś Bóg, niechaj ci ochłodzi rozpalone czoło. Czerwone okno zgasło.

XXXIX

Rano postanowił, że nie pójdzie do parku. Słusznie przypuszczał, że by tam przeszkadzał. Umiejscowił się w stosunkowo nisko położonym i na wpół opustoszałym zakątku parku, przez który prowadziła z zamku do laboratorium prosta droga, przecięta w poprzek starym, porośniętym wałem. Wdrapał się na ten wał, skąd, jako tako ukryty, mógł widzieć narożnik zamku i niewielką część parku. Miejsce podobało mu się. Zakopał tam kilka swoich ręcznych granatów i obserwował na przemian to park, to znowu posuwającą się szybko szczypawkę i wróbla na rozkołysanej gałęzi. Raz przyfrunęła tam nawet pliszka. Prokop wstrzymując oddech podziwiał jej purpurowe gardziołko. Pisnęła coś, śmignęła ogonkiem i frr, już jej nie było.

W dole idzie przez park księżniczka w towarzystwie wysokiego młodego człowieka. W pewnej odległości za nimi grupa mężczyzn. Księżniczka patrzy w bok, wymachuje ręką, jakby w niej miała szpicrutę i uderzała nią po piasku. Więcej nic nie widać.

W jakiś czas potem ukazuje się wuj Rohn z otyłym kuzynem. I znowu nic. Czy warto tu siedzieć?

Zbliża się południe. Nagle zza rogu zamku wyłania się księżniczka i zmierza prostu ku niemu.

— Jesteś tutaj?! — woła półgłosem. — Zejdź w dół i na lewo.

Spuścił się po zboczu i przedarł przez zarośla. Koło muru znajdowało się tam usypisko wszelkich możliwych rupieci: zardzewiałe obręcze, dziurawe garnki, pogięte cylindry, pełno brudnych ohydnych odpadków. Bóg raczy wiedzieć, skąd takie rzeczy biorą się w książęcym zamku.

Koło tej kupy śmieci stoi księżniczka, piękna i świeża, i jak dziecko obgryza własne palce.

— Tutaj przychodziłam się zawsze wyzłościć, kiedy byłam mała — mówi. — Nikt nie zna tego miejsca. Podoba ci się tutaj?

Wiedział, że sprawiłby jej przykrość, gdyby zaprzeczył.

— Podoba — odparł szybko. Rozjaśniła twarz i objęła go za szyję.

— Kochany! Wkładałam tu sobie na głowę jakiś garnek, że to niby korona, i sama przed sobą udawałam panującą księżniczkę. „Co jej książęca wysokość raczy rozkazać?” „Zaprzęgaj w trzy pary koni, pojadę do Zahur.” Wiesz, Zahur to było takie moje wymyślone miejsce. Zahur, Zahur! Kochany, czy jest coś takiego na świecie? Chodź, uciekniemy do Zahur! Znajdź mi je, ty tyle umiesz…

Nigdy jeszcze nie była tak świeża i ożywiona jak dziś. Obudziła się w nim zazdrość, zakiełkowało szaleńcze podejrzenie. Schwycił ją i chciał uścisnąć.

— Nie — broniła się. — Puść, bądź rozsądny. Ty jesteś Prospero, książę zahurski, i tylko przebrałeś się za czarnoksiężnika, żeby mnie porwać albo poddać próbie, nie wiem. Ale po mnie przyjeżdża książę Rhizopod z państwa Alicuri — Filicuri — Tin-tili — Rhododendron, taki wstrętny, wstrętny człowiek, który ma gromnicę zamiast nosa i zimne ręce, brr! Już, już ma mnie pojąć za żonę, kiedy nagle występujesz ty i mówisz: „Jam jest czarnoksiężnik Prospero, dziedzic tronu zahurskiego.” I mon oncle Metastasio rzuci ci się na szyję, uderzą w dzwony, zaczną dąć w surmy i strzelać…

Prokop doskonale rozumiał, że taka jej rozkoszna paplanina mówi coś bardzo, bardzo ważnego. Starał się jej nie przerywać.

Obejmowała go za szyję, pachnącym policzkiem i ustami ocierając się o jego szorstką twarz.

— Albo nie. Zaczekaj! Ja jestem księżniczka zahurska, a ty Wielki Prokopokopak, król duchów. Ale ja jestem zaklęta. Wypowiedziano nade mną słowa: „Abrakadabra, hokus pokus”, i dlatego ma mnie dostać ryba, ryba z rybimi oczyma i z rybimi rękami, i całym rybim ciałem, i ma zawieźć mnie na rybi zamek. Ale nagle przylatuje Wielki Prokopokopak na swoim latającym płaszczu i unosi mnie… Żegnaj — zakończyła niespodzianie i pocałowała go w usta. Uśmiechnęła się jeszcze, jasna i zaróżowiona jak nigdy, i zostawiła go ponurego nad pokrytymi rdzą ruinami Zahuru.

„Do diabła, co to wszystko znaczy? Żąda ode mnie pomocy, to jasne. Wywierają na nią nacisk i oczekuje… że ja ją jakoś uratuję. O Boże, co robić?”

Zatopiony w myślach wlókł się do laboratorium. Chyba… nie pozostaje nic innego jak wielki atak. Ale od czego zacząć? Stał już przed drzwiami i sięgał do kieszeni po klucz. Nagle osłupiał i zaklął straszliwie. Zewnętrzne drzwi laboratorium zatarasowane były ułożonymi w poprzek belkami żelaznymi niby barierą. Zaczął w nie walić z wściekłością. Nie drgnęły nawet.

Na drzwiach widniała kartka z nadrukiem: „Na rozkaz władz cywilnych obiekt ten zostaje zamknięty z powodu niedopuszczalnego nagromadzenia materiałów wybuchowych bez przepisowego zabezpieczenia. §§ 216 i 217 d. lit. F t. u. i rozp. 63.607. M. 1889.” Podpis nieczytelny. Pod spodem dopisano piórem: „Panu inż. Prokopowi przydzielony zostaje na dalszy pobyt pokój u stróża Gerstensena, barak III.”

Holz ze znawstwem obejrzał zawory, ale w końcu gwizdnął i wsadził ręce do kieszeni. Nie było rady. Prokop rozwścieczony do szaleństwa obiegł dokoła cały barak. Podminowane pułapki zostały usunięte przez saperów, we wszystkich oknach od zewnątrz kraty.

Błyskawicznie przeliczył swoje środki: pięć mniejszych bomb po kieszeniach, cztery większe granaty zakopane na wale zahurskim. Za mało tego na porządną akcję. Nieprzytomny z wściekłości pognał do kancelarii Carsona.

„Czekaj, łajdaku, ja ci pokażę!” Ale ledwo tam dobiegł, woźny oświadczył:

— Pana dyrektora nie ma i nie będzie.

Prokop odepchnął go i wpadł do gabinetu. Carsona nie było. Przeszedł szybko przez wszystkie pokoje biurowe, budząc panikę wśród całego personelu urzędniczego fabryki, do telefonistki włącznie. Carsona ani śladu. Biegiem puścił się na zahurski wał, by ratować przynajmniej swoją amunicję. Masz ci los: cały wał razem z dżunglą krzewów, zarośli i zahurskim śmietnikiem otoczony został dokoła kozłami z drutem kolczastym. Istne zasieki wojenne. Usiłował rozplatać druty; z rąk ciekła mu krew, ale nic nie wskórał. Szlochając z wściekłości i nie zważając już na nic, przedostał się przez zasieki do środka. Jego cztery wielkie granaty zostały wykopane i zniknęły. Był bliski płaczu z bezsilności. Na dodatek zaczęło mżyć. Przedarł się z powrotem, w strzępach ubrania, z pokrwawionymi rękami i twarzą, i popędził do zamku, po to chyba, by odszukać tam księżniczkę, Rohna, następcę tronu czy nie wiadomo kogo.

W westybulu zastąpił mu drogę ów jasnowłosy olbrzym, zdecydowany dać się choćby na kawałki rozszarpać. Prokop wyjął jedną ze swoich eksplodujących blaszanek i zagrzechotał nią ostrzegawczo. Olbrzym zamrugał oczami, ale nie ustąpił. Nagle rzucił się naprzód i chwycił Prokopa za ramiona. Holz z całej siły uderzył go rewolwerem po palcach. Olbrzym ryknął i puścił; trzej mężczyźni, którzy wyrośli nagle jak spod ziemi, zawahali się przez sekundę, a tymczasem tamci dwaj błyskawicznie przywarli plecami do ściany — Prokop z puszką w podniesionej ręce, gotów rzucić ją pod nogi pierwszemu, kto się ruszy, Holz (teraz już na dobre zrewolucjonizowany) — z wycelowaną lufą rewolweru. A naprzeciw nich czterej bladzi mężczyźni, lekko nachyleni do przodu, trzej z rewolwerami w rękach. To ci dopiero będzie awantura!

Prokop rozpoczął strategiczny manewr w stronę schodów. Czterej mężczyźni zaczęli się przesuwać w tamtą stronę, ktoś z tyłu rzucił się do ucieczki; panowała złowróżbna cisza.

— Nie strzelać! — rozległ się czyjś ostry szept. Prokop słyszy tykanie własnego zegarka. Z góry dobiega gwar wesołych głosów, o niczym tam nie wiedzą. Ponieważ wyjście jest teraz wolne, Prokop cofa się ku drzwiom, Holz go osłania. Czterej mężczyźni na schodach nie ruszają się, jakby byli z drzewa. Prokop wybiega na dwór.

Pada drobny, zimny i przykry deszcz. Co teraz? Szybko rozważył sytuację. Przyszło mu na myśl, żeby urządzić sobie wodną twierdzę na jeziorze. Ale stamtąd nie widać zamku.

Nagle, powziąwszy jakąś decyzje, zaczął biec w stronę domku odźwiernego. Holz za nim. Wpadli do środka w chwili, kiedy staruszek odźwierny siedział właśnie przy obiedzie. Nie mógł zupełnie zrozumieć, dlaczego „gwałtem i pod groźbą śmierci” wypędzają go stąd. Pokręcił głową i poszedł poskarżyć się na zamek.

Prokop był nadzwyczaj zadowolony ze zdobytej pozycji. Dokładnie zamknął okratowaną bramę parku i z wilczym apetytem dokończył obiadu staruszka. Następnie zgromadził wszystko, co tylko w domku przypominało jakieś chemikalia: węgiel, cukier, sól, klej, zeschniętą farbę olejną i inne tego rodzaju skarby, i zastanawiał się, co z tego da się zrobić.

Holz tymczasem albo czuwał, albo też zamieniał okna w strzelnice, co — biorąc pod uwagę jego cztery ostre sześciomilimetrowe naboje — było lekką przesadą.

Na piecu kuchennym urządził sobie Prokop laboratorium; śmierdziało stamtąd okropnie, w końcu otrzymał jednak jakiś ciężki materiał wybuchowy.

Strona nieprzyjacielska nie przystąpiła do ataku. Nie chciano, widać, aby doszło do skandalu w obecności dostojnego gościa.

Prokop łamał sobie głowę, w jaki sposób wygłodzić zamek. Przeciął wprawdzie druty telefoniczne, ale pozostały jeszcze trzy bramy, nie licząc drogi z wału zahurskiego do fabryki. Wyrzekł się więc — choć niechętnie — planu oblężenia zamku ze wszystkich stron.

Padało bez przerwy. Okno księżniczki otworzyło się i jasna figurka zaczęła kreślić ręką w powietrzu ogromne litery. Prokop nie był w stanie ich odczytać, mimo to jednak wyszedł przed domek i również wypisywał w powietrzu jakieś słowa otuchy, wymachując rękami niczym wiatrak.

Pod wieczór przybiegł do powstańców dr Krafft. Porwany szlachetnym zapałem, zapomniał wziąć ze sobą jakąkolwiek broń, tak że była to raczej pomoc moralna.

Wieczorem przyczłapał Paul z koszykiem, w którym przyniósł wspaniałą zimną kolację oraz moc czerwonego wina i szampana. Twierdził, że nikt go z tym nie przysyłał.

Niemniej jednak Prokop kazał mu koniecznie — nie mówiąc komu — powtórzyć, że „dziękuje i że się nie podda”.

Podczas bohaterskiej wieczerzy dr Krafft po raz pierwszy zdecydował się napić wina, najpewniej, by dowieść swego męstwa. Następstwem tego była u niego błoga niemota lunatyka, podczas gdy Holz i Prokop zaczęli gromko wyśpiewywać wojenne pieśni. Każdy z nich śpiewał w innym języku i każdy co innego, ale z daleka, przy wtórze szumu deszczu zlewało się to w jeden potężny śpiew, groźny i ponury. Ktoś w zamku otworzył nawet okno, żeby posłuchać. Potem ten ktoś spróbował akompaniować im na fortepianie, ale wyszła z tego Eroica, a w końcu bezładne bębnienie w klawisze.

Kiedy światła w zamku pogasły, Holz zabarykadował drzwi i trzej bohaterowie spokojnie zasnęli.

Zbudziło ich dopiero walenie do drzwi. Był to Paul, który rano przyniósł im trzy kawy, rozlewając je troskliwie po tacy.

XL

Padał deszcz. Przyszedł gruby kuzyn z białą chusteczką parlamentariusza i zaproponował Prokopowi, żeby zaniechał oporu. Dostanie znowu swoje laboratorium itd. Prokop oświadczył, że się stąd nie ruszy, chyba że wysadzono by go w powietrze. Ale przedtem on zrobi coś takiego, że wszyscy zbaranieją. Z tą ponurą pogróżką kuzyn odszedł z powrotem. W zamku ubolewano nad tym, że brama wjazdowa została zablokowana, ale nie chciano nadawać sprawie rozgłosu.

Dr Krafft, pacyfista, kipiał wprost od nadmiaru dzikich wojennych pomysłów. Przeciąć przewody elektryczne do zamku, odciąć dopływ wody, wyprodukować jakiś gaz trujący i puścić go na zamek.

Holz znalazł starą gazetę, ze swoich tajemnych kieszeni wydobył binokle i cały dzień czytał, podobny do docenta uniwersytetu. Prokop nudził się potwornie. Palił się do jakiegoś wielkiego czynu, ale nie wiedział, jak się do niego zabrać. W końcu kazał Holzowi pilnować domku, a sam wyruszył z Krafftem do parku.

Nie było tam widać żywej duszy. Siły nieprzyjaciela widocznie skoncentrowały się w zamku. Obszedł zamek i zawędrował tam, gdzie znajdowały się obory i stajnie.

— Gdzie jest Whirlwind? — zapytał naraz.

Krafft wskazał mu okienko na wysokości około trzech metrów nad ziemią.

— Niech się pan oprze! — szepnął Krafft, Prokop wdrapał mu się na plecy i stanął na jego ramionach, by zajrzeć do środka. Krafft o mało nie upadł pod jego ciężarem, a teraz na dodatek tamten zaczyna mu podskakiwać na ramionach. Co on tam robi?

Jakaś rama leci na ziemię, ze ściany osypuje się piasek.

Brzemię Kraffta nagle podskoczyło, zdumiony doktor podniósł głowę i o mało nie krzyknął: w górze majtają się dwie długie nogi i znikają w okienku.

Księżniczka podawała właśnie Whirlwindowi kawałek chleba i w zadumie spoglądała na jego piękne oczy, kiedy usłyszała szelest w oknie.

W półmroku ciepłej stajni widzi znajomą okaleczoną rękę, wyjmującą drucianą siatkę z okienka. Przycisnęła ręce do ust, by nie krzyknąć.

Z wyciągniętymi do przodu rękami i głową zsuwa się Prokop do boksu Whirlwinda. Zeskakuje i oto jest już tutaj, obszarpany wprawdzie, ale cały. Zdyszany usiłuje się uśmiechnąć.

— Cicho — szepcze przestraszona księżniczka, za drzwiami bowiem jest koniuszy.

W jednej chwili jej ramiona otaczają mu szyję.

— Prokopokopak! Wskazał na okienko:

— Tędy i uciekać.

— Dokąd?

— Do domku odźwiernego.

— Głuptasie. Ilu was tam jest?

— Trzech.

— No widzisz, to przecież nie ma sensu. Gładzi go po twarzy.

— Nie przejmuj się.

Prokop szuka w myśli gorączkowo jakiegoś innego sposobu porwania jej, ale tutaj panuje półmrok, a koński zapach dziwnie jakoś podnieca; oczy im zaświeciły, a usta złączyły się w długim, pełnym pożądania pocałunku.

W jednej chwili wytrzeźwiała i cofnęła się, ciężko oddychając.

— Odejdź! Odejdź!

Stali naprzeciw siebie, drżąc na całym ciele. Czuli, że namiętność, która ich ogarnia, nie jest czysta.

Odwrócił się i wyłamał szczebel z drabiny. Dopiero to pomogło mu jakoś się opanować.

Obrócił się do niej. Zobaczył, że pogryzła i podarła na strzępy swoją chusteczkę. Gwałtownie przycisnęła ją do ust i bez słowa podała mu w nagrodę czy też na pamiątkę. On zaś ucałował miejsce na swoim ramieniu, gdzie przed chwilą spoczywała jej drżąca ręka.

Nigdy jeszcze nie kochali się tak szaleńczo jak w tej właśnie chwili, kiedy nie mogli przemówić słowa i bali się siebie dotknąć.

Na dworze zaskrzypiały w piasku czyjeś kroki. Na skinienie księżniczki Prokop wspiął się po drabinie, uchwycił się jakichś haków u stropu i nogami w przód wyskoczył przez okienko.

Kiedy spadł na ziemię, Krafft rzucił mu się z radości na szyję.

— Poprzecinał pan koniom ścięgna, co? — wyszeptał krwiożerczo.

Uważał to najwidoczniej za całkowicie usprawiedliwiony krok wojenny.

Prokop szedł w milczeniu w stronę wartowni; nurtował go niepokój o Holza. Już z daleka objawiła mu się straszna rzeczywistość. Dwóch drabów stało przy furtce, ogrodnik zacierał w skopanym piasku ślady walki, okratowane drzwi były otwarte, a Holz zniknął. Jeden z dwóch drabów miał rękę owiązaną chusteczką, widocznie Holz go pogryzł. Prokop, chmurny i milczący, zawrócił do parku. Doktor Krafft przypuszczał, że wódz jego knuje nowy plan wojenny, i nie przeszkadzał mu. Prokop tymczasem z ciężkim westchnieniem siadł na pniu i całkowicie pogrążył się w oglądaniu jakichś podartych koronkowych szmatek.

Na ścieżce ukazał się robotnik pchający przed sobą taczki ze zmiecionymi liśćmi.

Krafft, tknięty podejrzeniem, rzucił się na niego i stłukł go na kwaśne jabłko. Zgubił przy tym binokle i nie mógł ich znaleźć. Jako łup zabrał więc taczki pozostawione na polu bitwy i pospieszył z nimi do swego dowódcy.

— Uciekł — zameldował, a jego oczy krótkowidza płonęły zwycięsko.

Prokop mruknął tylko i dalej miętosił w palcach coś białego, miękkiego i zwiewnego.

Krafft zajął się oglądaniem taczek, nie wiedział bowiem, do czego takie trofeum może się przydać. W końcu wpadło mu do głowy, żeby obrócić je dnem do góry, i twarz jego rozpromieniła się.

— Można na tym siedzieć!

Prokop wstał i skierował się w stronę jeziora. Krafft ruszył za nim, zabrawszy z sobą taczki do transportu ewentualnych rannych.

Zajęli pływalnię ustawioną na wodzie na palach. Prokop obszedł kabiny.

Największa należała do księżniczki, zostało tam jeszcze lusterko i grzebień z paroma wyrwanymi włosami, kilka szpilek do włosów, włochaty płaszcz kąpielowy i sandałki, drobiazgi intymne i opuszczone.

Zagrodził Krafftowi wejście i obsadził nim męską kabinę po drugiej stronie. Krafft promieniał. Mieli teraz nawet swoją flotę złożoną z dwóch kajaków, łodzi wyścigowej i pękatej łódki, która miała pełnić rolę pancernika wojennego.

Prokop długo i w milczeniu przechadzał się po pomoście pływalni nad szarym jeziorem; potem zniknął w kabinie księżniczki, usiadł na jej leżaku, wziął w ręce włochaty płaszcz i wtulił w niego twarz. Dr Krafft, który, mimo swego niewiarygodnego wprost braku zmysłu obserwacji, miał pewne pojęcie o tajemnicy Prokopa, uszanował jego uczucia. Poruszał się na palcach, garnuszkiem wylewał wodę z pękatej łodzi wojennej i szukał odpowiednich wioseł. Odkrył w sobie wielki talent bojownika. Odważył się wyjść na brzeg i naznosił do pływalni kamieni wszelkiego kalibru, aż do dziesięciokilowych głazów wyrwanych z grobli. Następnie jął — deska po desce — burzyć mostek łączący ląd z pomostem pływalni. W końcu już jedynie dwie gołe belki łączyły ich z suchym gruntem. Wyrwane deski dostarczyły materiału do zatarasowania wejścia, a poza tym drogocennych zardzewiałych gwoździ, które powbijał w pióra wioseł, ostrzami na zewnątrz. Powstała w ten sposób broń straszliwa i zaiste mordercza. Uporawszy się z tym i stwierdziwszy, że wszystko jest zrobione jak trzeba, poczuł ochotę, by pochwalić się przed wodzem. Ten jednak siedział zamknięty w kabinie księżniczki tak cicho, jakby w ogóle nie oddychał. Stanął tedy dr Krafft nad siwą taflą jeziora, które pluskało chłodno i cichutko. Czasem z głośnym pluskiem wyskoczyła ryba, czasem zaszeleściła trzcina.

I nagle doktorowi Krafftowi zrobiło się smutno w tym osamotnieniu.

Pokasływał przed kabiną wodza, chwilami zaś mówił coś półgłosem, by ściągnąć jego uwagę.

Prokop wyszedł z zaciśniętymi ustami i dziwnym wyrazem oczu. Krafft oprowadził go po nowej twierdzy, pokazywał wszystko, zademonstrował nawet, jak daleko potrafi rzucić kamieniem w nieprzyjaciela. O mały włos byłby przy tym wleciał do wody. Prokop nic nie powiedział, ale objął go i ucałował, dr Krafft zaś, czerwony z radości, gotów był zrobić dziesięć razy tyle, co dotąd.

Siedli sobie na ławeczce nad wodą, gdzie opalała się zawsze ciemnoskóra księżniczka. Na zachodzie chmury się rozproszyły i ukazało się dalekie, anemiczne niebo. Całe jezioro zapłonęło, rozmigotało, ozłociło się bladym, subtelnym blaskiem.

Dr Kraff zaczął rozwijać nową, świeżo upieczoną teorię o wiecznej wojnie, o wyższości siły nad prawem, o zbawieniu świata poprzez bohaterstwo; pozostawało to w ostrej sprzeczności z przytłaczającą melancholyą owego jesiennego wieczoru, na szczęście jednak dr Krafft był krótkowidzem, a poza tym idealistą, co sprawiało, że mógł zachować pełną niezależność od przypadkowego otoczenia. Bez względu na kosmiczne wprost piękno chwili obydwaj odczuwali zimno i głód.

Tam oto na lądzie idzie krótkimi pospiesznymi kroczkami Paul z koszykiem na ręku, rozgląda się w prawo i w lewo, a od czasu do czasu woła swoim starczym głosem:

— Kuku, kuku!

Prokop podpłynął do niego łodzią wojenną. Za wszelką cenę chciał się dowiedzieć, kto go przysyła.

— Nikt, proszę pana — twierdził staruszek — ale moja córka, Elżbieta niby, jest klucznicą…

Już chciał się szerzej rozgadać o swojej córce Elżbiecie, ale Prokop pogłaskał go po białych włosach i kazał powtórzyć komuś, czyjego imienia nie wymienił, że jest zdrów i pełen siły.

Dziś dr Krafft pił prawie sam, paplał, filozofował, to znowu oświadczał, że gwiżdże na wszelką filozofię. — Czyn — mówił — czyn jest wszystkim.

Prokop dygotał z zimna na ławeczce księżniczki, wpatrując się uparcie w jedną gwiazdę; nie wiadomo czemu, wybrał sobie tę właśnie; była to pomarańczowa Betelgeuze na szczycie Oriona. To nieprawda, że jest zdrów. Odczuwał dziwne kłucie w piersiach, w tych miejscach, w których miał jakieś szmery jeszcze kiedyś w Tynicy, kręciło mu się w głowie i trząsł się jak w febrze. Kiedy chciał coś powiedzieć, plątał mu się język i jąkał się tak, że dr Krafft wytrzeźwiał, poważnie zaniepokojony. Natychmiast ułożył Prokopa na leżaku i przykrył go wszystkim, czym się dało, również i włochatym płaszczem kąpielowym księżniczki; zmieniał mu też zimny okład na czole. Prokop twierdził, że to przeziębienie. Około północy zasnął i majaczył, męczyły go bowiem okropne sny.

XLI

Dopiero rano obudziło Kraffta „kukanie” Paula. Chciał wstać, ale był zupełnie zdrętwiały. Marzł bowiem całą noc i spał zwinięty w kłębek jak pies. Kiedy w końcu się wygramolił, stwierdził, że Prokop znikł, a jedna łódka z ich floty kołysze się przy drugim brzegu. Zaniepokoił się wielce o swego wodza i byłby ruszył na poszukiwanie, bał się jednak opuścić tak dobrze umocnioną twierdzę. Ulepszał w niej jeszcze, co się dało, i krótkowzrocznymi oczyma wypatrywał Prokopa.

Tymczasem Prokop, który obudził się całkiem połamany, z okropnym niesmakiem w ustach, zmarznięty i trochę zamroczony, od dawna już znajdował się w parku, ukryty wysoko, w koronie dębu, skąd widać było cały fronton zamku. Kręciło mu się w głowie, trzymał się mocno gałęzi i nie miał odwagi spojrzeć w dół, by nie dostać zawrotu głowy i nie spaść.

Ta strona parku uważana była widać za bezpieczną. Nawet starsi członkowie rodziny odważali się wyjść, przynajmniej na schody wiodące do zamku; panowie spacerowali po dwóch lub trzech, grupa dżentelmenów przechadzała się główną aleją. Przy drzwiach wejściowych kręcił się staruszek odźwierny.

Po dziesiątej wyszła sama księżniczka w towarzystwie następcy tronu i skierowała się w stronę japońskiego pawilonu. Prokop poczuł ukłucie w sercu, zdawało mu się, że leci głową w dół. Kurczowo chwycił się gałęzi, rozdygotany jak liść. Nikt za tamtymi nie poszedł. Na odwrót, wszyscy natychmiast opuścili park i trzymali się tylko na przestrzeni przed zamkiem. Widocznie decydująca rozmowa czy co. Prokop zagryzał wargi, żeby nie krzyczeć. Trwało to w nieskończoność, może godzinę, a może pięć. A teraz oto wraca stamtąd następca tronu sam, jest purpurowy na twarzy i zaciska pięści. Towarzystwo przed zamkiem rozproszyło się i rozstąpiło na boki, jak gdyby robiąc mu przejście.

Następca tronu, nie patrząc w lewo ani w prawo, wbiega po schodach. Tam wychodzi mu naprzeciw oncle Rohn z odkrytą głową, chwilę rozmawiają, le bon prince pociera dłonią czoło, po czym obaj znikają. Towarzystwo przed zamkiem przegrupowuje się. Wszyscy nachylają głowy ku sobie i odchodzą po kilku.

Przed zamek zajeżdża sześć aut.

Prokop, czepiając się gałęzi, zeskoczył z dębu, aż się nogami zarył w ziemię. Chciał pobiec natychmiast do japońskiej altany, ale nogi plątały mu się śmiesznie, tak że ledwie mógł się posuwać. Błądził, jak gdyby poruszał się w gęstej mgle, i nie mógł w żaden sposób znaleźć owej altany, wszystko bowiem migało mu przed oczami i zlewało się ze sobą.

W końcu trafił. Siedzi tu księżniczka, jej wąskie wargi poruszają się w cichym szepcie, trzyma w ręku szpicrutę i świszczę nią w powietrzu. Zebrał wszystkie siły, żeby dojść do niej dziarskim krokiem. Podniosła się i wyszła mu naprzeciw.

— Czekałam na ciebie.

Szedł ku niej i o mało nie wpadł na nią, ciągle bowiem widział ją dziwnie daleko. Nienaturalnie wyprostowany, chwiejąc się trochę, położył jej rękę na ramieniu; poruszał przy tym ustami; zdawało mu się, że mówi.

I ona coś mówi, ale nie można tego zrozumieć. Wszystko dzieje się jak gdyby pod wodą. W tej chwili zawyły syreny i rozległy się klaksony odjeżdżających aut.

Księżniczka drgnęła, jak gdyby się pod nią ugięły kolana. Prokop widzi zamazaną, bladą twarz, w której pływają dwa czarne otwory.

— To koniec — słyszy wyraźnie, z bliska. — Koniec. Kochany, kochany, kazałam mu iść precz!

Gdyby panował nad zmysłami, spostrzegłby, że stoi jak wyrzeźbiona z kości słoniowej figura, nieruchoma i piękna jakąś cierpiętniczą pięknością w majestacie swojej ofiary. Ale on mrugał tylko oczami, starając się opanować drżenie omdlewających powiek, i wydawało mu się, że podłoga pod nim unosi się w górę, jakby się miała przewrócić. Księżniczka przycisnęła ręce do czoła i zatoczyła się. Chciała paść mu w ramiona, by ją wziął na ręce, by był jej oparciem w chwili, gdy wyczerpało ją zbyt silne przeżycie.

Ale on ją uprzedził i bez słowa padł u jej stóp. Leżał bezkształtny jak kupa gałganów.

Nie stracił jednak przytomności. Wodził oczyma, nie rozumiejąc, gdzie się znajduje i co się właściwie z nim dzieje. Zdawało mu się, że ktoś go podnosi, i jęcząc z przerażenia usiłował dopomóc, ale na próżno.

— To tylko… entropia — powiedział.

Zdawało mu się, że tym słowem definiuje sytuację, i powtórzył to parę razy. Zaraz potem poczuł w głowie huk, jakby otwarła się jakaś tama i coś rozlało się szeroko. Jego głowa ciężko wysunęła się z rąk księżniczki i uderzyła o ziemię. Księżniczka zerwała się jak szalona i pobiegła szukać pomocy.

Niejasno zdawał sobie sprawę ze wszystkiego, co się dzieje. Czuł, że podnosi go troje ludzi i wloką go powoli, jakby był z ołowiu. Słyszał ciężki szurgot ich kroków, przyspieszony oddech i dziwił się, że nie mogą go podnieść w palcach jak szmatkę. Przez cały czas ktoś trzymał go za rękę. Odwrócił się i poznał księżniczkę.

— Poczciwy jesteście, Paul — powiedział do niej z wdzięcznością.

Potem wszyscy popychali się bezładnie; nieśli go właśnie po schodach, ale Prokopowi zdawało się, że wirując spadają z nim razem w przepaść.

— Nie pchajcie tak — mruknął i tak mu się zakręciło w głowie, że przestał cokolwiek dostrzegać.

Kiedy otworzył oczy, stwierdził, że leży znowu w „dżentelmeńskim” pokoju i że Paul rozbiera go trzęsącymi rękami.

W głowach łóżka stoi księżniczka z oczami wielkimi jak koła.

Prokopowi wszystko się poplątało.

— Spadłem z konia, prawda? — wybełkotał z trudem. — Pani… pani była przy tym, co? Bum! wy… wybuch. Nitrogli… nitrogli… mikro… Ce ha dwa o en o dwa. Skomplikowana faktura. Podkuta jak koń.

Umilkł poczuwszy na czole chłodną wąską dłoń. Potem zobaczył owego doktora rzeźnika i wbił paznokcie w czyjeś chłodne palce.

— Ja nie chcę! — zawył, bał się bowiem, że go będzie bolało.

Ale rzeźnik przyłożył tylko głowę do jego piersi. Prokop jednak miał uczucie, że pierś jego przygniata stukilowy ciężar. W przerażeniu odnalazł nad sobą parę ciemnych, złych oczu, które go fascynowały. Rzeźnik podniósł się i mówił do kogoś w głębi pokoju:

— Pogrypowe zapalenie płuc. Wyprowadźcie jej wysokość, to zaraźliwe.

Czyjś głos dociera jakby spod wody, a doktor odpowiada:

— Jeśli dojdzie do obrzęku płuc, to… to…

Prokop zrozumiał, że jest stracony, że umrze, ale mu to było całkowicie obojętne. Nigdy nie myślał, że to takie proste.

— Czterdzieści i siedem kresek — mówi doktor.

Prokop pragnie tylko jednego: żeby pozwolili mu się wyspać, zanim umrze.

Ale zamiast tego owinięto go w coś zimnego, ojej! Teraz wreszcie już tylko szepczą coś tam między sobą, a Prokop zamknął oczy. Co było potem, nie wiedział.

Kiedy się przebudził, stało nad nim dwóch panów w czerni. Czuł się jakiś niezwykle lekki.

— Dzień dobry — powiedział i chciał się podnieść.

— Nie wolno się panu poruszać! — mówi jeden z panów i łagodnie popycha go z powrotem na poduszki.

Prokop leży więc posłusznie.

— Ale jest mi lepiej, prawda? — pyta zadowolony.

— Oczywiście — mruczy drugi mężczyzna bez przekonania. — Ale niech pan się nie wierci. Spokój, rozumie pan?

— Gdzie jest Holz? — przypomniało się naraz Prokopowi.

— Tutaj — odezwał się głos z kąta i oto w nogach łóżka stoi Holz ze straszliwie podrapaną i posiniaczoną twarzą, ale poza tym nie zmieniony, chudy i kościsty jak zawsze. A za nim, o Boże, to przecież Krafft, Krafft porzucony na pływalni! Oczy ma zaczerwienione i spuchnięte, jakby płakał przez trzy dni. Co mu się stało? Prokop uśmiecha się, by mu dodać otuchy.

Jest także Paul. Zbliża się na palcach do łóżka, a przy ustach trzyma serwetkę. Prokop cieszy się, że są wszyscy. Wodzi oczyma po pokoju i za plecami obu panów w czerni dostrzega księżniczkę. Jest trupio blada i patrzy na Prokopa przenikliwym, chmurnym wzrokiem, który go dziwnie przeraża.

— Nic mi nie jest — szepcze, jakby się tłumaczył. Zwróciła pytające spojrzenie na jednego z panów, który z rezygnacją skinął przyzwalająco głową. Podeszła więc do łóżka.

— Lepiej ci? — pyta cicho. — Kochany, kochany, naprawdę ci lepiej?

— Tak — odparł niepewnie, speszony nieco zachowaniem się obecnych. — Prawie całkiem dobrze, tylko… tylko…

Jej uporczywe spojrzenie mieszało go i napełniało niemal lękiem. Było mu słabo i niedobrze.

— Chcesz czegoś? — spytała pochylając się nad nim. Jej oczy budziły w nim przerażenie.

— Spać — szepnął, by uniknąć jej wzroku.

Pytająco spojrzała na obu panów. Jeden z nich lekko skinął głową, patrząc przy tym na nią z jakąś dziwną powagą. Zrozumiała i pobladła jeszcze bardziej.

— Spij więc — wykrztusiła przez ściśnięte gardło i odwróciła się do ściany.

Prokop rozejrzał się ze zdziwieniem.

Paul wepchnął sobie serwetkę do ust, Holz stał wyprostowany jak żołnierz, mrugając tylko oczami, a Krafft, oparty o szafę, beczał najzwyczajniej w świecie i głośno wycierał nos, jak spłakane dziecko.

— Ale co znowu? — odezwał się Prokop i chciał się podnieść, lecz jeden z panów położył mu na czole rękę, która była tak miękka i dobra, tak kojąca i niemal święte było jej dotknięcie, że Prokop uspokoił się od razu i westchnął z błogością. Usnął prawie natychmiast.

Obudził się jedynie cieniutką niteczką półświadomości. Pali się tylko lampka na nocnym stoliku, a przy łóżku siedzi księżniczka w czarnej sukni i patrzy na niego błyszczącymi, hipnotyzującymi oczyma.

Szybko zamknął powieki, żeby ich nie widzieć. Przerażały go.

— Kochany, jak się czujesz?

— Która godzina? — spytał słabym głosem.

— Druga.

— Południe?

— W nocy.

— Już? — zdziwił się, sam nie wiedząc czemu, i dalej snuł pogmatwaną nić snu. Chwilami otwierał wąską szparkę oczu i szukał wzrokiem księżniczki, by zaraz znowu zasnąć. Czemu ona tak się ciągle w niego wpatruje?

Od czasu do czasu zwilżała mu usta łyżeczką wina. Połykał mrucząc coś przy tym. W końcu zapadł w ciężki, nieprzytomny sen.

Obudził się dopiero wtedy, gdy jeden z panów w czerni przyłożył ucho do jego piersi. Pięciu innych stało dookoła.

— Nie do wiary — mruczał czarny. — Po prostu żelazne serce.

— Czy ja muszę umrzeć? — spytał Prokop nieoczekiwanie. Pan w czerni omal nie podskoczył ze zdumienia.

— Zobaczymy — powiedział. — Skoro przeżył pan tę noc… Jak długo pan z tym chodził?

— Z czym? — zdziwił się Prokop. Czarny machnął ręką.

— Spokój — nakazał — tylko spokój.

Prokop uśmiechnął się, chociaż czuł się bardzo kiepsko. Kiedy lekarze nie wiedzą, co robić, zawsze zalecają spokój. Ale ten o dobrych rękach powiedział:

— Musi pan wierzyć, że pan wyzdrowieje. Wiara działa cuda.

XLII

Wyrwał się ze snu, zlany potem. Gdzie… gdzie ja jestem? Sufit nad nim kołysze się i faluje. Nie, nie! Opuszcza się w dół powoli, jak ogromna prasa hydrauliczna. Chciał krzyknąć, ale nie mógł. A sufit jest już tak nisko, rozróżnia na nim siedzącą przezroczystą muszkę, ziarnko piasku w tynku, każdą nierówność farby. Sufit opada coraz niżej, a Prokop patrzy na to bez tchu, przerażony, i tylko sapie nie mogąc wydobyć z siebie głosu. Światło zgasło, zaległa czarna ciemność; teraz to go rozgniecie. Już czuje, jak sufit dotyka jego zjeżonych włosów; pisnął bezgłośnie. Ooo, teraz namacał drzwi, wywalił je i wybiegł na dwór. I tam jest tak samo ciemno, ale to nie ciemność, to mgła, mgła tak gęsta, że nie może oddychać i dusi się, szlochając z grozy. Udusi mnie to — przeraził się i rzucił się do ucieczki, depcząc po jakichś żywych ciałach, które się jeszcze poruszają. Pochylił się więc i wyciągnął rękę. Uczuł pod nią młodą, jędrną pierś.

To… to… to Anusia — przestraszył się i po omacku szukał jej głowy. Ale zamiast na głową, natrafił na miskę, por…ce…lanową miskę z czymś oślizłym i galaretowatym jak płuca wołowe. Zbierało mu się na wymioty i chciał oderwać od tego ręce, ale zawartość miski lepi się do nich, trzęsie się, przysysa i pełznie mu po ramionach w górę. To jest Krakatica, mokra, galaretowata sepia z błyszczącymi oczyma księżniczki, wpatrzona w niego namiętnie i miłośnie. Sunie po jego gołym ciele i szuka, gdzie by tu usadowić swój ohydny, cuchnący odwłok.

Prokop nie może złapać tchu, walczy z nią, wbija palce w rozlazłą, kleistą masę.

Obudził się.

Paul pochyla się nad nim i kładzie mu zimny okład na piersi.

— Gdzie…gdzie…gdzie jest Anusia? — wybełkotał Prokop i z ulgą zamknął oczy.

Łup, łup, łup — biegnie zadyszany przez zorane pole. Nie wie, dokąd tak się spieszy, ale pędzi, aż serce mu łomoce, i mało nie jęczy ze strachu, że dobiegnie za późno. A oto jest już ten dom, tylko że nie ma drzwi ani okien, jedynie zegar u góry, a na nim za pięć czwarta. I nagle Prokop zrozumiał, że kiedy wskazówka będzie na dwunastej, cała Praga wyleci w powietrze.

— Kto mi zabrał Krakatit? — ryczy Prokop; usiłuje wdrapać się po ścianie, żeby zatrzymać wskazówkę w ostatniej minucie. Podskakuje i wbija paznokcie w tynk, ale obsuwa się w dół, zostawiając na ścianie długie rysy. Wyje ze zgrozy i pędzi gdzieś po pomoc. Wpadł do stajni. Stoi tam księżniczka z Carsonem i pieszczą się urywanymi, mechanicznymi ruchami, jak pajace na piecu, poruszane gorącym powietrzem. Kiedy go spostrzegli, ujęli się za ręce i zaczęli podskakiwać prędko, coraz prędzej.

Prokop spojrzał w górę i ujrzał pochyloną nad sobą księżniczkę z zaciśniętymi ustami i płonącymi oczyma.

— Zwierzę — mruknął z ponurą nienawiścią i szybko zamknął oczy. Serce tłukło mu się w piersiach tak samo szaleńczo, jak podskakiwało tamtych dwoje.

Pot szczypał go w oczy, a w ustach czuł jego słony smak. Język przywarł mu do podniebienia, a gardło wyschło z pragnienia.

— Chcesz czegoś? — pyta księżniczka z bardzo bliska. Pokręcił głową. Myślała, że znowu zasnął, ale po chwili odezwał się chrapliwie:

— Gdzie jest koperta?

Wzięła to za majaczenie i nie odpowiedziała.

— Gdzie jest ta koperta? — powtórzył marszcząc władczo brwi.

— Tutaj, jest tutaj — rzekła pospiesznie i wsunęła mu między palce pierwszy kawałek papieru, jaki wpadł jej w rękę.

Zgniótł go gwałtownie i wyrzucił.

— To nie to. Ja chcę… ja chcę swoją kopertę. Ja… ja, ja chcę swoją kopertę!

Powtarzał to ustawicznie, zaczął się denerwować, zawołała więc Paula.

Paul przypomniał sobie jakąś grubą, ubrudzoną, przewiązaną kopertę. Gdzie jest? Prędko! Znalazł ją w nocnym stoliku. Jest tutaj, no patrz! Prokop chwycił ją w obie ręce i przycisnął do piersi. Uspokoił się i zasnął jak zabity.

Po trzech godzinach znowu zaczął się straszliwie pocić. Osłabł tak, że ledwie oddychał. Księżniczka zaalarmowała lekarzy przybyłych no konsylium.

Temperatura niepokojąco opadła, tętno sto siedem, puls cieniutki. Chciano mu dać od razu zastrzyk z kamfory, ale miejscowy wiejski lekarz, trochę już schłopiały i onieśmielony między takimi powagami, zauważył, że on nigdy pacjenta nie budzi.

— Przynajmniej prześpi swój exitus, co? — mruknął wielki specjalista. — Ma pan rację.

Księżniczka, zupełnie wyczerpana, poszła położyć się na godzinkę, kiedy zapewniono ją, że bezpośrednie niebezpieczeństwo… itd. Przy pacjencie został dr Krafft, który obiecał, że za godzinę da znać, co i jak. Nie dał nic znać i zaniepokojona księżniczka przyszła zobaczyć, co się dzieje.

Zastała Kraffta stojącego pośrodku pokoju, wymachującego rękami i pełnym głosem perorującego o telepatii, powołującego się na Richeta, Jamesa i Bóg wie kogo. Prokop słucha go z przytomnymi oczyma i od czasu do czasu podbechtuje go swymi uwagami naukowca i ograniczonego niedowiarka.

— Wskrzesiłem go, księżniczko! — krzyknął Krafft zapominając o wszystkim. — Skoncentrowałem swoją wolę na tym, żeby wyzdrowiał! Ja… ja robiłem nad nim rękami, o tak. Promieniowanie odu. Ale to człowieka wyczerpuje, uf! Jestem słaby jak mucha — oświadczył i podniecony swoim sukcesem wypił duszkiem pełną szklankę benzyny przygotowanej do opatrunków, w przekonaniu, że to wino.

— No, niech pan powie, uzdrowiłem pana czy nie?

— Uzdrowił pan — rzekł Prokop z dobrotliwą ironią.

Dr Krafft zwalił się na fotel.

— Sam nawet nie przypuszczałem, że mam tak silną aurę — sapnął z zadowoleniem. — Mam jeszcze kłaść na pana ręce?

Księżniczka patrzyła zdumiona to na jednego, to na drugiego, zaczerwieniła się, roześmiała, naraz oczy jej się zamgliły, pogładziła Kraffta po rudym łbie i uciekła.

— Kobieta jest niewytrzymała — skonstatował dumnie Krafft. — Widzi pan, ja jestem całkiem spokojny. Czułem, jak ten fluid wytryskuje mi z palców. Na pewno można by to sfotografować, wie pan? Jak promienie ultrakrótkie.

Przyszły sławy lekarskie. Przede wszystkim wyrzucili Kraffta, mimo jego protestów, i znowu mierzyli temperaturę, puls itd. Temperatura się podnosi, puls dziewięćdziesiąt sześć, pacjent ma apetyt; no, to już wyraźna poprawa. Po czym znakomitości przeszły do drugiego skrzydła zamku, gdzie także były potrzebne, ponieważ księżniczka, całkowicie wyczerpana sześćdziesięciogodzinnym czuwaniem, miała prawie czterdzieści stopni gorączki. Poza tym silna anemia i całe mnóstwo innych chorób, a do tego zaniedbane ognisko gruźlicze.

Następnego dnia Prokop siedział już na łóżku i uroczyście przyjmował wizyty.

Całe towarzystwo rozjechało się wprawdzie, ale otyły kuzyn jeszcze zwlekał, nudząc się i wzdychając. Przyszedł Carson trochę zakłopotany, wszystko jednak wypadło pomyślnie. Prokop nie wspominał o przeszłości, a w końcu Carson wyznał, że te groźne materiały wybuchowe, które Prokop fabrykował w ostatnich dniach, okazały się po wypróbowaniu tak łatwozapalne jak trociny. Jednym słowem, no, jednym słowem, Prokop musiał mieć już gorączkę, kiedy je robił. Pacjent przyjął to spokojnie i dopiero w chwilę później wybuchnął śmiechem.

— No, widzi pan — rzekł dobrodusznie — ale mimo to napędziłem wam stracha.

— Napędził pan — przyznał Carson. — Nigdy w życiu tak się nie bałem o siebie i o fabrykę.

Przywlókł się Krafft, blady i skruszony.

W nocy czcił swoje cudowne fluidy wielkimi porcjami wina i teraz czuł się bardzo kiepsko. Biadolił, że na zawsze zaprzepaścił swoją siłę fluidalną, i postanowił od tej chwili stosować hinduską ascezę jogów.

Przyszedł także oncle Charles, tr?s aimable, delikatny i powściągliwy. Prokop był mu wdzięczny, że powrócił do swego miłego tonu sprzed miesiąca, że znowu jest z nim na pan i dowcipnie opowiada o swoich przygodach. Jedynie w chwilach, kiedy rozmowa w jakiś sposób zahaczała o księżniczkę, ogarniało ich zakłopotanie.

Księżniczka tymczasem w drugim skrzydle zamku zanosiła się suchym kaszlem i co pół godziny przyjmowała Paula, który musiał jej opowiadać, co robi Prokop, co jadł i kto jest u niego.

Gorączka wracała jeszcze chwilami, widział ciemną stajnię i nie kończące się szeregi beczek z Krakatitem. Przed stajnią przechadza się żołnierzyk tam i z powrotem, tam i z powrotem. Nic więcej, ale i to było okropne. Śniło mu się, że jest znowu po wojnie. Przed nim ogromne pole zasłane trupami. Wszyscy są martwi i on sam także leży przymarznięty do ziemi. Tylko Carson biegnie potykając się o trupy, klnie przez zęby i niecierpliwie spogląda na zegarek. Z drugiej strony gwałtownymi, konwulsyjnymi ruchami zbliża się kulawy Hagen. Idzie nad podziw szybko, podskakuje jak konik polny i trzeszczy za każdym gwałtownym poruszeniem. Carson wita go niedbale i coś mu opowiada. Prokop na próżno nastawia uszu, nie słyszy ani słowa, unosi je wiatr. Długą wychudłą ręką wskazuje Hagen na niebo. O czym oni mówią? Hagen odwraca się, sięga do ust i wyjmuje z nich żółte końskie zęby razem ze szczękami. Zamiast ust ma teraz czarną jamę, która chichocze bezgłośnie.

Drugą ręką wydłubuje sobie z oczodołu ogromną bulwę oka i trzymając ją w palcach podsuwa z bliska do twarzy poległych. Żółte zęby w jego drugiej ręce liczą skrzeczącym głosem: siedemnaście tysięcy sto dwadzieścia jeden, sto dwadzieścia dwa, sto dwadzieścia trzy.

Prokop nie może się odwrócić, ponieważ jest martwy. Straszliwa krwawa bulwa zatrzymuje się nad jego twarzą, a końska szczęka kracze: siedemnaście tysięcy sto dwadzieścia dziewięć — i zamyka się ze zgrzytem. Hagen niknie już w oddali, ciągle nie przestając liczyć. Przez trupy przeskakuje teraz księżniczka. Suknię podkasała bezwstydnie wysoko, widać jej majtki; zbliża się do Prokopa wymachując tatarskim buńczukiem, jakby to była szpicruta. Staje nad Prokopem, łechce go buńczukiem pod nosem i trąca czubkiem stopy w głowę, jakby sprawdzała, czy nie żyje. Krew uderzyła mu do twarzy, mimo że był naprawdę martwy, tak martwy, że czuł w sobie serce skostniałe na lód. A jednak nie mógł znieść widoku jej kształtnej nogi.

— Kochany, kochany — wyszeptała, powolnym ruchem opuściła spódnicę, klękła przy jego głowie i ręką leciutko dotknęła jego piersi.

Nagle wyszarpnęła mu z kieszeni ową grubą, przewiązaną kopertę i zerwała się na równe nogi; podarła ją w kawałki, które porwał wiatr.

Potem z rozrzuconymi ramionami zaczęła kręcić się w kółko i wirowała, wirowała, depcząc po trupach, póki nie zniknęła w mroku nocy.

XLIII

Nie widział księżniczki od czasu, jak zachorowała. Tylko parę razy dziennie dostawał od niej króciutkie, płomienne liściki, które więcej przemilczały, niż mówiły. Od Paula dowiadywał się, że leży, to znowu, że spaceruje po pokojach. Nie mógł zrozumieć, czemu do niego nie przychodzi. On sam wstawał już z łóżka i czekał, żeby zawezwała go choćby na minutę. Nie wiedział, że ona tymczasem pluje krwią z groźnej kawerny, która się jej otworzyła w płucach. Nie napisała mu o tym. Bała się widocznie, że mógłby nabrać do niej wstrętu, że paliłyby go ślady jej dawnych pocałunków.

A przede wszystkim bała się, że i teraz nie zdołałaby się powstrzymać i pocałowałaby go rozgorączkowanymi ustami. Nie miał pojęcia, że w jego własnej plwocinie lekarze znaleźli także ślady infekcji, co doprowadziło księżniczkę do rozpaczy, kazało jej przypisywać całą winę sobie i zadręczać się wyrzutami sumienia.

Nie wiedział po prostu o niczym, wściekał się, że wyprawiają z nim takie ceregiele, kiedy on czuje się już prawie zupełnie zdrów, i blady strach padał na niego, kiedy znowu mijał dzień, a księżniczka nie wyrażała życzenia, by go zobaczyć. „Znudziłem się jej — stwierdził. — Nigdy nie byłem dla niej niczym więcej jak chwilowym kaprysem!”

Podejrzewał ją o wszystko, co tylko możliwe. Nie chciał się zniżyć do tego, by samemu prosić o spotkanie. Nie pisał do niej i z kostniejącymi rękami i nogami czekał w fotelu, że ona przyjdzie, że da znać, że w ogóle coś się stanie.

W słoneczne, jesienne dni wolno mu już wychodzić do parku i może posiedzieć na słońcu, otulony pledami. Miałby ochotę zrzucić je z siebie i powałęsać się ze swymi czarnymi myślami gdzieś nad jeziorem, ale zawsze jest tu Krafft, Paul albo nawet Rohn, uprzejmy i zamyślony poeta Charles, który ciągle ma coś na końcu języka, ale nigdy tego nie mówi. Rozprawia za to o nauce, zdolnościach, sukcesach i bohaterstwie itd., itd. Prokop słucha jednym uchem. Ma wrażenie, że le bon prince za wszelką cenę chce w nim wzbudzić wysokie ambicje. Ni stąd, ni zowąd otrzymał od księżniczki chaotyczny liścik, żeby trzymał się i nie dał się speszyć. Bezpośrednio po tym Rohn przyprowadził do niego lakonicznego starszego pana, w którym wszystko zdradzało przebranego po cywilnemu oficera. Lakoniczny osobnik zaczął wypytywać Prokopa o jego plany na przyszłość. Prokop, urażony trochę jego tonem, odpowiedział opryskliwie i z miną wielkiego pana, że zamierza wykorzystać swoje wynalazki.

— Wynalazki wojskowe?

— Nie jestem wojskowym.

— Pański wiek?

— Trzydzieści osiem.

— Miejsce pracy?

— Żadne. A pańskie?

Lakoniczny pan trochę się zmieszał.

— Ma pan zamiar sprzedać swoje wynalazki?

— Nie.

Czuł, że jest badany i oceniany jak najbardziej oficjalnie. Nudziło go to. Rzucał krótkie odpowiedzi i tylko od czasu do czasu raczył uronić szczyptę swej wiedzy lub sypnąć wyliczeniami balistycznymi, wiedząc, że sprawi tym szczególną przyjemność Rohnowi. Istotnie le bon prince promieniał i ciągle zerkał na lakonicznego jegomościa, jakby go chciał zapytać: „No, i co pan powie na ten cud?”

Lakoniczny jegomość jednakże nic nie powiedział i w końcu uprzejmie się pożegnał.

Nazajutrz przybiegł Carson. Zacierał w podnieceniu ręce i wyglądał, jakby miał do powiedzenia coś nadzwyczaj ważnego. Paplał trzy po trzy i bez przerwy badał grunt. Rzucał nieokreślone słowa, jak: „przyszłość”, „kariera”, „fantastyczny sukces”. Nic więcej nie chciał powiedzieć, a Prokop nie miał zamiaru pytać.

Potem zaś przyszedł list od księżniczki. Był bardzo poważny i dziwny:

„Prokopie, dziś będziesz musiał powziąć decyzję. Ja już się zdecydowałam i nie żałuję tego. Prokopie, w tej ostatniej chwili mówię ci, że Cię kocham i że będę czekać na Ciebie, jak długo będzie trzeba. I jeżeli nawet będziemy musieli się rozstać — a tak być musi, albowiem Twoja przyszła żona nie może być Twoją kochanką — jeśliby rozdzielono nas na całe lata, będę Twoją pokorną narzeczoną. Już to samo, już to jest dla mnie takim szczęściem, że nie umiem ci powiedzieć. Chodzę po pokoju nieprzytomna i szepczę Twoje imię. Kochany, kochany, nie możesz sobie wyobrazić, jaka nieszczęśliwa byłam do chwili, kiedy to się stało między nami. A teraz postąp tak, bym naprawdę mogła nazywać się Twoją W.”

Prokop nie bardzo rozumiał. Czytał niezliczoną ilość razy i nie mógł wprost uwierzyć, że księżniczka mówi po prostu… Chciał biec do niej, ale stracił zupełnie głowę i nie wiedział, co robić.

„Może to jakiś kobiecy wybuch uczucia, którego nie wolno brać dosłownie i którego nie rozumiem. Czy ją można w ogóle zrozumieć?” — Kiedy tak rozmyślał, nadszedł oncle Charles w towarzystwie Carsona. Obaj wyglądali tak… oficjalnie i uroczyście, że Prokopowi serce zamarło. Przychodzą powiedzieć mi, że teraz zostanę przewieziony do twierdzy. Księżniczka nawarzyła jakiegoś piwa. Niedobrze. Rozejrzał się za jakąś bronią na wypadek, gdyby chcieli użyć przemocy. Wybrał marmurowy przycisk i usiadł starając się opanować bicie serca.

Oncle Rohn z Carsonem spojrzeli na siebie z niemym pytaniem, który ma zacząć. Zaczął tędy oncle Rohn:

— To, co przychodzimy panu powiedzieć, w pewnym stopniu… nie ulega wątpliwości… — Był to znany sposób lawirowania Rohna. Ale nagle zebrał się na odwagę i oświadczył:

— Mój kochany, to, co chcemy ci powiedzieć, to sprawa bardzo ważna i dyskretna. Nie tylko w twoim interesie leży, żebyś to zrobił… ale na odwrót… Jednym słowem, był to początkowo jej pomysł, a jeśli chodzi o mnie, to po głębokim namyśle… Zresztą, jej nie można narzucać żadnych hamulców, jest uparta i namiętna. Poza tym rzeczywiście, zdaje się, wbiła sobie do głowy… Krótko mówiąc, pod każdym względem lepiej będzie znaleźć właściwe wyjście — dokończył z ulgą. — Pan dyrektor ci to wyjaśni.

Carson, czyli pan dyrektor, powoli i z godnością włożył okulary. Wyglądał tak poważnie, że budziło to niepokój. Nigdy jeszcze taki nie był.

— Przypadł mi zaszczyt przekazać panu życzenie… naszych najwyższych czynników wojskowych, ażeby wstąpił pan do naszej armii. W grę wchodzi oczywiście tylko wyższa służba techniczna, która leży w profilu pańskiej pracy, oraz oczywiście od razu stopień… że tak powiem… Chciałem powiedzieć, że nie ma wprawdzie zwyczaju mobilizowania, poza wypadkiem wojny, specjalistów cywilnych, ale w naszym przypadku… z uwagi na to, że sytuacja obecna niewiele różni się od wojny, ze szczególnym uwzględnieniem rzeczywiście wyjątkowego, a wobec obecnego układu stosunków, jeszcze bardziej wybitnego znaczenia pańskiej osoby, oraz wyjątkowo ze względu na pańską niezwykłą sytuację albo raczej na pańskie… jak najbardziej prywatne zobowiązania…

— Jakie zobowiązania? — przerwał mu Prokop zachrypniętym głosem.

— No — wyjąkał Carson nieco speszony — mam na myśli… pańską sympatię, pański stosunek…

— Nie zwierzałem się panu z żadnej sympatii — odburknął opryskliwie Prokop.

— Ha, ha — roześmiał się Carson, ośmielony tą brutalnością — oczywiście, że nie. Nie było nawet potrzeby. Tam u góry, bracie, także tym sobie głowy nie zaprzątano. Oczywiście, że nie. Po prostu względy osobiste, kropka, punkt. Interwencja wpływowych osób, i tyle. Na dodatek jest pan cudzoziemcem… Zresztą to już także załatwione — dodał pośpiesznie. — Wystarczy, żeby złożył pan podanie o przyznanie naszego obywatelstwa.

— Aha.

— Co pan chciał powiedzieć?

— Nic, tylko „aha”.

— Aha. No, to byłoby już wszystko. Wystarczy więc złożyć formalne podanie… a poza tym… No, rozumie pan chyba, że… że potrzebna jest pewna gwarancja, prawda? Po prostu musi pan w jakiś sposób zasłużyć na stopień, który zostanie panu przyznany… za wyjątkowe zasługi, nieprawdaż? Zakłada się, że… wyda pan dowództwu armii… rozumie pan, że wyda pan…

Zaległo groźne milczenie. Le bon prince wyglądał przez okno, oczy Carsona zniknęły za połyskującymi szkłami. Prokopowi serce ścisnęło się boleśnie.

— …że… no, że wyda pan… po prostu… — bąkał Carson, ledwie łapiąc oddech ze zdenerwowania.

— Co?

Carson nakreślił w powietrzu duże K.

— Nic więcej — odetchnął z ulgą. — Następnego dnia otrzyma pan dekret, nominację extra statum na kapitana — inżyniera saperów… z przydziałem do Balttin. Załatwione, tak jest.

— To znaczy, tylko na razie stopień kapitana — odezwał się wuj Charles. — Więcej nie udało nam się osiągnąć. Ale otrzymaliśmy zapewnienie, że jak tylko dojdzie niespodziewanie do wojny…

— Rok czasu! — zawołał Carson. — Najwyżej rok czasu!

— …jak tylko dojdzie do wojny, obojętne, kiedy i z kim, zostaniesz mianowany generałem-inżynierem saperów w randze generała kawalerii, a jeśli zmieni się, w wyniku wojny, forma rządów, będzie z tym połączony tytuł ekscelencji i… jednym słowem, na początek — baronostwo. I pod tym względem… otrzymaliśmy… najwyższą gwarancję — dokończył Rohn szeptem.

— A kto wam powiedział, że ja bym tego chciał? — odezwał się Prokop lodowatym tonem.

— Ależ, mój Boże! — palnął bez namysłu Carson. — Któż by tego nie chciał? Mnie obiecano tytuł barona. Gwiżdżę wprawdzie na takie rzeczy, ale to nie dla mnie, tylko dla świata. Zresztą dla pana miałoby to zupełnie szczególne znaczenie.

— A więc pan sądzi — rzekł powoli Prokop — że jednak wydam wam Krakatit?

Carson już miał coś na końcu języka, ale oncle Charles powstrzymał go.

— Sądzimy — zaczął poważnie — że zrobisz wszystko, że… ewentualnie… poniesiesz każdą ofiarę, by uwolnić księżniczkę Hagen z jej nielegalnej i… nie dającej się tolerować sytuacji.

W wyjątkowych okolicznościach może księżniczka ofiarować swą rękę żołnierzowi. Skoro tylko zostaniesz kapitanem, stosunek wasz ureguluje się drogą… utrzymanych w ścisłej tajemnicy zaręczyn. Księżniczka, oczywiście, wyjedzie i wróci dopiero wtedy, kiedy będzie mogła zaprosić członka rodziny panującej, by był świadkiem na jej ślubie. Do tego czasu… do tego czasu od ciebie będzie zależało, abyś zasłużył na małżeństwo, jakiego jesteś godny ty sam i jakiego jest godna księżniczka. Podaj mi rękę. Nie musisz jeszcze podejmować decyzji, zastanów się dobrze, co robisz, co jest twoim obowiązkiem i co powinieneś dać w zamian. Mógłbym odwołać się do twojej ambicji, ale przemawiam tylko do twojego serca. Prokopie, ona cierpi ponad siły, złożyła na ołtarzu miłości ofiarę większą niż jakakolwiek kobieta. I ty cierpiałeś, Prokopie, i cierpisz nadal w głębi duszy. Ale nie wywieram na ciebie nacisku, ponieważ ci wierzę. Zastanów się dobrze, a potem mi powiesz…

Pan Carson kiwał potakująco głową, rzeczywiście głęboko wzruszony.

— Tak jest — powiedział. — Jestem wprawdzie prostak, gruboskórny prostak i cham, ale muszę przyznać, że… Mówiłem panu, że ta kobieta ma rasę. Mój Boże, człowiek to widzi dopiero… — Uderzył się pięścią w okolicę serca i zamrugał ze wzruszenia. — Człowieku, zadusiłbym pana, gdyby… gdyby pan nie był godny…

Prokop nie słuchał dalej. Zerwał się i zaczął biegać po pokoju z twarzą ściągniętą i pałającą gniewem.

— A więc ja… ja muszę, tak? — wycedził chrapliwie. — Muszę? Dobrze, skoro muszę… Zaskoczyliście mnie! Ja przecież nie chciałem…

Oncle Rohn wstał i łagodnie położył mu rękę na ramieniu.

— Prokopie — rzekł — zdecydujesz sam. Nie przynaglamy cię do pośpiechu. Zapytaj o radę tego, co w tobie najlepsze. Spytaj Boga, miłości, sumienia czy honoru, nie wiem. Ale pamiętaj, że nie chodzi tu tylko o ciebie, lecz i o tę, która kocha cię tak, że stać ją na… — Bezradnie machnął ręką. — Chodźmy!

XLIV

Dzień był pochmurny i dżdżysty. Księżniczka pokasływała, trzęsła nią febra, to znowu robiło się jej gorąco, ale nie mogła wytrzymać w łóżku. Czekała na odpowiedź Prokopa. Wyglądała przez okno, czy czasem nie wyjdzie na dwór, to znowu przywoływała Paula.

Ciągle to samo:

— Pan inżynier spaceruje po pokoju.

— A nic nie mówi?

— Nie, nic.

Włóczyła się od ściany do ściany, jakby mu chciała towarzyszyć, to znowu siadała kołysząc się całym ciałem, by zagłuszyć swój gorączkowy niepokój. Och, to już nie do zniesienia!

Zaczęła nagle pisać do niego długi list. Zaklinała go, by wziął ją za żonę, że nie musi wydawać żadnej tajemnicy, żadnego Krakatitu. Że ona będzie dzieliła z nim jego życie, że będzie służyć mu, cokolwiek by się stało. „Kocham Cię tak — pisała — że nie ma ofiary, której bym nie poniosła. Poddaj mnie próbie, zostań biedny i nieznany, pójdę z Tobą jako Twoja żona i nigdy już nie będę mogła powrócić do świata, który opuszczę. Wiem, że Ty nie kochasz mnie tak, jak ja Ciebie. Kochasz mnie tylko jakimś kącikiem swego serca, ale przyzwyczaisz się do mnie. Byłam dumna, zła i porywcza. Zmieniłam się. Poruszam się tu wśród starych przedmiotów jak obca, przestałam być…”

Przeczytała to i z cichym jękiem podarła list na kawałki. Był już wieczór, a od Prokopa żadnej wiadomości.

„Może sam tu przyjdzie” — pomyślała nagle i z niecierpliwym pośpiechem zaczęła wkładać wieczorową suknię. Zdenerwowana stała przed wielkim lustrem, przyglądając się sobie płonącymi oczyma, niezadowolona okropnie ze swojej fryzury, sukni, wszystkiego. Na rozpalone policzki nakładała coraz to nowe warstwy pudru, było jej zimno w nagie ramiona, obwieszała się biżuterią. Wydawała się sobie brzydka i niezgrabna.

— Nie przyszedł Paul? — pytała co chwila.

W końcu przyszedł. Nic nowego. Pan Prokop siedzi po ciemku i nie pozwala zapalić światła.

Późno już. Księżniczka śmiertelnie zmęczona siedzi przed lustrem. Puder odpryskuje od jej rozpalonych policzków, jest niemal szara, ręce ma zdrętwiałe.

— Rozbierz mnie — słabym głosem rozkazuje pokojówce.

Młoda, głupiutka dziewczyna zdejmuje z niej klejnot za klejnotem, rozpina suknię i ubiera ją w przeźroczysty peniuar. I właśnie gdy zabiera się do czesania jej rozpuszczonych włosów, w drzwiach, bez zameldowania, staje Prokop.

Księżniczka zdrętwiała i pobladła jeszcze bardziej.

— Odejdź, Marieke — szepnęła i otuliła się szczelnie peniuarem.

— Dlaczego przyszedłeś?

Prokop stał oparty o szafę, bardzo blady, z oczyma nabiegłymi krwią.

— A więc — przemówił zdławionym głosem — to był wasz plan, co? Świetnieście to ukartowali!

Wstała, jakby ją ktoś uderzył.

— Co… co… co ty mówisz? Prokop zazgrzytał zębami.

— Wiem, co mówię. Więc to o to szło, żebym… żebym wam wydał Krakatit, tak? Oni szykują wojnę, a pani, pani — wrzasnął — jest ich narzędziem! Pani razem ze swoją miłością! Razem ze swoim małżeństwem, ty szpiegu! A ja, ja miałem się dać nabrać, żebyście mogli zabijać, żebyście mogli się mścić…

Osunęła się na brzeg krzesła. Oczy miała rozszerzone przerażeniem, jej ciałem wstrząsał głuchy szloch. Chciał rzucić się ku niej, ale zatrzymała go ruchem zdrętwiałej ręki.

— Kim pani w ogóle jest? — cedził wolno Prokop. — Księżniczką? Kto panią wynajął? Pomyśl, nikczemna, żeś chciała wymordować miliony, żeś przykładała rękę do tego, by zmiecione zostały z powierzchni ziemi miasta, żeby nasz świat, nasz, a nie wasz, nasz, ludzki świat, został zniszczony! Zniszczony, rozbity, zamordowany! Dlaczegoś to robiła?! — krzyczał padając na kolana i czołgając się ku niej. — Coś ty chciała uczynić?!

Podniosła się. Na jej twarzy malowały się przerażenie i odraza. Cofnęła się przed nim. Położył głowę na miejscu, gdzie przed chwilą siedziała, i zaniósł się ciężkim, ordynarnym, chłopskim płaczem. Już, już chciała klęknąć obok niego, ale przemogła się, cofnęła jeszcze dalej, przyciskając do piersi konwulsyjnie wykrzywione ręce.

— Więc to tak — szepnęła — więc ty tak myślisz? Prokopa dławił ból.

— Czy ty wiesz — krzyczał — co to jest wojna?! Czy ty wiesz, co to jest Krakatit? Nigdy nie przyszło ci do głowy, że ja jestem człowiekiem? A… a… ja was nienawidzę. To dlatego raczyliście się ze mną układać! A gdybym był wydał Krakatit, wszystko od razu by się skończyło. Księżniczka by wyjechała, a ja… ja…

Zerwał się waląc się pięściami po głowie.

— A ja już chciałem to zrobić! Milion ludzkich istnień za… za… za… Co, jeszcze mało? Dwa miliony zabitych! Dziesięć milionów zabitych! To… to… już jest partia nawet dla księżniczki, co? Po to warto jest się trochę upodlić! Ja głupi! Aaa — zawył — ja się pani boję!

Wyglądał groźnie i odrażająco z pianą na ustach, z twarzą nabiegłą krwią i oczami szaleńca, rozbieganymi niepoczytalnie.

Przycisnęła się do ściany, pobladła, z rozszerzonymi oczyma, z ustami wykrzywionymi strachem.

— Odejdź — jęknęła — odejdź stąd!

— Nie bój się — mówił chrapliwie. — Nie zabiję cię. Zawsze się ciebie bałem. Nawet, kiedy… kiedy należałaś do mnie, bałem się i nie wierzyłem ci… ani przez chwilę. A przecież, przecież ja cię… Nie zabiję cię. Ja… ja wiem dobrze, co zrobię. Ja… ja…

Rozejrzał się, chwycił flakon wody kolońskiej, chlusnął sobie na ręce i przetarł czoło.

— Achach — szepnął — achach. Nie… bój się! Nie… nie…

Uspokoił się jakoś, padł na krzesło i ukrył twarz w dłoniach.

— A więc — zaczął chrapliwie — a więc… a więc możemy sobie porozmawiać, co? Widzi pani, jestem spokojny. Nawet… nawet ręka mi nie drży… — Wyciągnął na dowód rękę. Trzęsła się tak, że strach było patrzeć. — Możemy… bez przeszkód, prawda? Jestem już zupełnie spokojny. Może się pani ubrać. A więc… wuj pani powiedział mi, że… że powinienem… że jest sprawą honoru, żebym umożliwił pani… naprawienie… naprawienie błędu, a więc, że muszę… po prostu muszę wysłużyć sobie tytuł… sprzedać się, a tym samym opłacić ofiarę, którą pani…

Śmiertelnie blada zrobiła ruch, jakby chciała przemówić.

— Chwileczkę — powstrzymał ją. — Ja jeszcze nie… Wy wszyscy myśleliście… wy macie swoje pojęcie honoru. No, więc strasznieście się pomylili. Ja nie jestem dżentelmenem. Jestem… synem szewca. To nieważne, ale… ja jestem pariasem, rozumie pani? Podłym, nikczemnym chłopem. Ja nie mam żadnego honoru. Możecie wypędzić mnie jak złodzieja albo wywieźć do twierdzy. Ja tego nie zrobię! Nie oddam Krakatitu. Możecie sobie myśleć… że jestem może taki podły. Mógłbym pani powiedzieć… co sądzę o wojnie. Ja byłem na wojnie i widziałem gazy duszące… i wiem, do czego zdolni są ludzie. Nie dam Krakatitu! I po cóż bym to pani tłumaczył? Pani nie zrozumie. Jest pani po prostu tatarską księżniczką, zbyt wysoko stojącą… Chcę pani tylko powiedzieć, że tego nie zrobię i że uniżenie dziękuję za zaszczyt. Zresztą, jestem zaręczony. Nie znam jej wprawdzie, ale zaręczyłem się. Oto jeszcze jedna moja nikczemność. Żałuję, że nie jestem… że w ogóle nie byłem godny pani ofiary.

Stała jak skamieniała, wbijając paznokcie w ścianę. Zaległa surowa cisza, zakłócona jedynie skrobaniem jej paznokci. Podniósł się cicho i powoli.

— Chce mi pani coś powiedzieć?

— Nie — szepnęła, a jej ogromne oczy uparcie wpatrywały się w próżnię. W rozchylonym peniuarze była chłopięco szczupła. Chciał paść na ziemię, by ucałować jej drżące kolana.

Zbliżył się do niej ze złożonymi rękami.

— Księżniczko — przemówił z wysiłkiem — teraz wywiozą mnie… jako szpiega. Nie będę się bronić. Niech się dzieje, co chce. Jestem gotów. Wiem, że już pani nie zobaczę. Czy nic nie powie mi pani na drogę?

Wargi jej drżały, ale nie przemówiła. O Boże, co ona tam widzi w tej próżni?! Podszedł do niej.

— Kochałem panią — rzekł porywczo — kochałem bardziej, niż umiałem to powiedzieć. Jestem nędznym człowiekiem i prostakiem. Ale teraz mogę pani powiedzieć, że… że panią kochałem inaczej i… bardziej. Brałem panią… obejmowałem ze strachem, że nie należy pani do mnie, że mi się pani wymknie. Chciałem mieć pewność… Nigdy nie mogłem w to uwierzyć i dlatego… — Nie wiedząc o tym, położył jej rękę na ramieniu.

Zadrżała pod zwiewną mgiełką peniuaru. — Kochałem panią jak desperat. Zwróciła ku niemu oczy.

— Kochany — szepnęła, a przez jej bladą twarz przemknęła niewyraźna fala rumieńca.

Pochylił się szybko i ucałował jej spękane usta. Nie broniła się.

— Jak to możliwe — rzekł z zaciśniętymi zębami — jak to możliwe, że i teraz cię kocham?

Oszalałymi rękami oderwał ją od ściany i zamknął w uścisku. Zaczęła się szamotać tak zapamiętale, że gdyby ją puścił, upadłaby na ziemię. Objął ją więc mocniej, sam zataczając się pod wpływem jej dzikiego oporu. Wyrywała się zaciskając zęby i odpychając się wyprężonymi rękami od jego piersi. Włosy opadły jej na twarz, gryzła je, by stłumić krzyk, odpychała go od siebie przegięta w pół, zataczając się niby w ataku epilepsji. Wiedział tylko jedno: nie wolno mu jej upuścić na podłogę i nie wolno mu przewrócić krzesła. No i co… co by począł, gdyby mu się wymknęła? Chybaby ze wstydu zapadł się pod ziemię. Przyciągnął ją do siebie i zanurzył twarz w gęstwie jej rozpuszczonych włosów. Odnalazł wargami rozpalone czoło. Z odrazą odwracała głowę i rozpaczliwie starała się rozluźnić kleszczowy uścisk jego ramion.

— Oddam, oddam Krakatit — usłyszał z przerażeniem własny głos. — Oddam, słyszysz? Dam wszystko! Wojnę, nową wojnę, nowe miliony zabitych! Mnie… mnie jest wszystko jedno. Chcesz? Powiedz tylko słowo… Mówię przecież, że oddam Krakatit! Przysięgam, ja ci przy… Kocham cię, słyszysz? Niech… niech się dzieje, co chce… Choćby cały świat miał się zawalić… Kocham cię!

— Puść — załkała szamocząc się.

— Nie mogę — jęczał z twarzą zanurzoną w jej włosach. — Jestem najnędzniejszym człowiekiem pod słońcem, zdradziłem cały świat, cały świat ludzi. Napluj mi w twarz, ale nie wy-pę-dzaj mnie! Dlaczego nie mogę cię pieścić? Dam Krakatit, słyszysz? Przysiągłem, ale teraz pozwól mi o tym zapomnieć! Gdzie… gdzie… gdzie twoje usta? Jestem łajdak, ale cccałuj mnie! Jestem stra… stra… — zachwiał się, jakby miał upaść.

Teraz mogła mu się wymknąć: poruszał w próżni rękami jak ślepiec. Nagle odwróciła głowę, odrzuciła włosy do tyłu i nadstawiła usta. Wziął ją w ramiona zesztywniałą i bierną. Całował jej zaciśnięte wargi, płonące policzki, szyję i oczy. Szlochał chrapliwie; nie broniła się, pozwalała się nieść. Przestraszył się tej jej nieruchomej bierności, puścił ją i cofnął się o krok. Zatoczyła się, przesunęła dłonią po czole, uśmiechnęła się słabo — była to straszliwie żałosna próba uśmiechu — i objęła go za szyję.

XLV

Leżeli przytuleni do siebie, wpatrzeni w półmrok. Czuł, jak mocno bije jej serce. Nie przemówiła ani słowa przez cały ten czas. Całowała go nienasycenie, to znowu odrywała się i kładła chusteczkę pomiędzy ich usta. Jakby się bała oddychać na niego. I teraz znowu odwraca głowę i gorączkowym wzrokiem wpatruje się w ciemność.

Usiadł obejmując rękami kolana. Tak, jest stracony. Dał się schwytać w pułapkę, spętany wpadł w ręce Filistynów. A teraz niech się dzieje to, co stać się musi. Wydasz broń w ręce tych, którzy jej użyją. Zginą miliony. Popatrz tylko, czy to nie bezkresne pole gruzów rozciąga się przed tobą? To był kościół, a to dom, a to oto był człowiek. Straszną rzeczą jest siła, a wszystko, co złe, bierze z niej początek. Przeklęta siła, dusza zła i nieodkupiona. Jak Krakatit, jak ja, jak ja sam. Twórcza, pracowita słabości ludzka, ty jedynie stwarzasz dobre, uczciwe dzieła. Twoim zadaniem jest wiązać i spajać, łączyć z sobą różne części i utrzymywać to, co złączone. Niechaj przeklęta będzie ręka, która wyzwala siłę! Niechaj przeklęty będzie ten, kto zerwie pęta żywiołów!

Wszystko, co ludzkie, to jedynie mała łódeczka na oceanie sił. A ty, ty rozpętasz burzę, jakiej jeszcze nie było…

Tak, rozpętam burzę, jakiej jeszcze nie było: wydam Krakatit, uwolnię z więzów żywioły i roztrzaska się łódeczka ludzkości. Zginą tysiące tysięcy. Zgładzone zostaną narody i zburzone miasta. Dla tego, kto ma broń w ręku, a żądzę niszczenia w sercu, nie będzie granic. Tyżeś to uczynił. Straszliwą rzeczą jest namiętność, ten Krakatit ludzkich serc; wszelkie zło z niej właśnie bierze źródło.

Spojrzał na księżniczkę bez nienawiści, szarpany gwałtowną miłością i współczuciem. O czym myśli teraz nieruchoma i zalękniona? Pochylił się i złożył pocałunek na jej ramieniu. Za to więc wydam Krakatit. Wydam go i wyjadę stąd, by nie oglądać już potworności i hańby swojej klęski. Straszliwą cenę zapłacę za swoją miłość i wyjadę…

Szarpnął się bezsilnie. Ale czy pozwolą mi odejść? Cóż byłby wart dla nich Krakatit, jeśli mogę go zdradzić innym? Aa, to dlatego muszę im się oddać duszą i ciałem. Tutaj, tu zostaniesz przykuty namiętnością i zawsze już będziesz bał się tej kobiety. Będziesz szamotał się w pętach przeklętego uczucia, będziesz wymyślał piekielne bronie… i będziesz im służył… W milczeniu obróciła ku niemu wzrok. Siedział bez ruchu, a po jego ciężkiej, z gruba ciosanej twarzy spływały łzy. Uniosła się na łokciach i utkwiła w nim uparte, boleśnie badawcze spojrzenie. Nie wiedział o tym i z przymkniętymi oczyma przeżywał w odrętwieniu swą porażkę. Wstała cichutko, zapaliła lampę przy toaletce i zaczęła się ubierać.

Ocknął się na odgłos odkładanego grzebienia.

Patrzył na nią z zachwytem, jak obiema rękami unosi i zwija w węzeł rozpuszczone włosy.

— Jutro, jutro to oddam — szepnął.

Nie odpowiedziała, między wargami miała szpilki do włosów i szybko upinała włosy w gruby węzeł.

Śledził każdy jej ruch. Spieszyła się gorączkowo, to znów zamierała w bezruchu, wpatrzona w podłogę. Po chwili znowu pochylała głowę i poruszała się z jeszcze większym pośpiechem.

Teraz podnosi się, przegląda się uważnie, z bliska w lustrze, pudruje twarz. Jakby tu nikogo nie było. Przechodzi do sąsiedniego pokoju i wraca naciągając suknię przez głowę. Znowu siada i myśli nad czymś, kołysząc się całym ciałem. Potem kiwa głową i wchodzi do garderoby obok.

Wstał i podszedł cicho do jej toaletki. Boże, ileż tu przedmiotów dziwnych i delikatnych! Flakoniki, pomadki do ust, pudełka, kremy, niezliczona ilość drobiazgów. A więc tym się zajmują kobiety; oczy, uśmiech, zapach, zapach mocny i pieszczotliwy. Jego okaleczone palce drżały, dotykając tych kruchych, tajemniczych przedmiotów, podniecone, jakby dotykały czegoś zakazanego.

Stanęła w drzwiach w skórzanej kurtce i skórzanym hełmie na głowie, naciągając duże rękawice.

— Przygotuj się — rzekła bezbarwnie. — Pojedziemy.

— Dokąd?

— Dokąd chcesz. Przygotuj, co ci potrzeba, ale spiesz się, spiesz!

— Co to ma znaczyć?

— Nie pytaj tyle. Nie możesz już tu zostać. Oni cię tak łatwo nie wypuszczą. Pojedziesz?

— Na… na jak długo?

— Na zawsze.

Serce zaczęło mu bić gwałtownie.

— Nie… nie… ja nie pojadę.

Podeszła do niego i pocałowała w policzek.

— Musisz — rzekła cicho. — Powiem ci wszystko, jak już wyjedziemy. Przyjdź przed zamek, ale szybko, póki jest ciemno. A teraz idź już!

Jak we śnie poszedł do swego pokoju. Zgarnął papiery, swoje bezcenne a nie dokończone notatki, i szybko się rozejrzał. Czy to już wszystko?

„Nie, nie pojadę” — przebiegło mu przez myśl. Zostawił papiery i wybiegł na dwór. Stało tam wielkie nie oświetlone auto z zapalonym silnikiem. Księżniczka siedziała już za kierownicą.

— Prędzej, prędzej! — szepnęła. — Czy brama otwarta?

— Otwarta — mruknął rozespany szofer zamykając maskę wozu.

Jakiś cień obchodził auto z daleka i zatrzymał się w ciemności. Prokop podszedł do otwartych drzwiczek wozu.

— Księżniczko, ja… ja się zdecydowałem. Wydam wszystko i… i… zostanę.

Nie słuchała go. Pochylona do przodu, wpatrywała się uparcie w to miejsce, gdzie ów cień spłynął się w jedno z ciemnością.

— Szybko! — rzuciła nagle, chwyciła Prokopa za rękę i wciągnęła do auta obok siebie. Jedno naciśnięcie pedału, i wóz ruszył. W tej samej chwili w zamku zapaliło się światło w jakimś oknie, a ów cień wyskoczył z ciemności.

— Stać! — krzyknął i rzucił się przed auto.

— Z drogi! — zawołała księżniczka, zamknęła oczy i dała pełny gaz. Prokop w przerażeniu podniósł obie ręce. Rozległ się nieludzki ryk, auto podskoczyło na czymś miękkim. Prokop chciał wyskoczyć, ale nagle wóz zarzucił w bramie na zakrecie, aż drzwiczki same się zatrzasnęły, i jak szalony popędził w ciemność.

Zdjęty grozą obrócił się do księżniczki.

Z trudem rozpoznał ją w skórzanym hełmie, z twarzą pochyloną nisko nad kierownicą.

— Co pani zrobiła?! — krzyknął.

— Cicho bądź! — syknęła ostro i jeszcze bardziej pochyliła się do przodu.

Rozpoznał w dali trzy postacie na blado majaczącej szosie. Zwolniła i zatrzymała się tuż koło nich. Był to patrol wojskowy.

— Dlaczego jedziecie bez świateł? — huknął jeden z żołnierzy. — Kto to?

— Księżniczka.

Żołnierze podnieśli ręce do czapek i cofnęli się.

— Hasło?

— Krakatit.

— Niech pani łaskawie zapali światła. Kto jest jeszcze z panią? Poproszę o przepustkę.

— Zaraz — rzekła spokojnie księżniczka i włączyła pierwszy bieg. Auto wyskoczyło niemal do przodu. Żołnierze ledwo zdążyli uskoczyć w bok.

— Nie strzelać! — krzyknął jeden z nich i wóz pomknął w mrok.

Na zakręcie szybko zmieniła kierunek; jechała teraz niemal że z powrotem. Zahamowała gładko przed szlabanem zamykającym szosę. Dwóch żołnierzy zbliżyło się do auta.

— Kto ma służbę? — spytała sucho.

— Porucznik Rohlauf — zameldował żołnierz.

— Zawołać go!

Porucznik Rohlauf wybiegł z wartowni, zapinając mundur.

— Dobry wieczór, Rohlauf — rzekła uprzejmie. — Jak się pan miewa? Niech pan łaskawie każe mi otworzyć.

Stał w postawie pełnej szacunku, ale nieufnie mierzył wzrokiem Prokopa.

— Bardzo chętnie… ale czy pan ma przepustkę?

Księżniczka roześmiała się.

— To tylko zakład, Rohlauf. W trzydzieści pięć minut na Brogel i z powrotem. Nie wierzy mi pan? Przecież nie pozwoli pan, bym przegrała zakład!

Ściągnęła szybko rękawicę i podała mu rękę.

— A więc do widzenia, tak? Niech się pan znowu kiedy pokaże.

Stuknął obcasami i pochylony w głębokim ukłonie ucałował jej rękę. Żołnierze podnieśli szlaban i wóz ruszył.

— Do widzenia! — rzuciła za siebie.

Pędzili nie kończącą się wstęgą szosy. Tu i ówdzie mignęło czasem światełko ludzkich zabudowań, zapłakało we wsi dziecko, pies za płotem zaniósł się szczekaniem za ciemnym pędzącym wozem.

— Co pani zrobiła?! — krzyknął Prokop. — Czy pani wie, że Holz ma pięcioro dzieci i siostrę kalekę? Jego życie… warte jest dziesięć razy więcej niż moje i pani! Co pani zrobiła?!

Nie odpowiadała. Ze zmarszczonym czołem, z zaciśniętymi zębami patrzyła wytężonym wzrokiem na szosę, podnosząc się chwilami, by lepiej widzieć.

— Dokąd chcesz jechać? — spytała nagle na skrzyżowaniu, wysoko ponad śpiącą okolicą.

— Do piekła — zachrypiał.

Zatrzymała wóz i zwróciła się do niego z powagą.

— Nie mów tak. Czy ty myślisz, że ja nie miałam już sto razy ochoty roztrzaskać nas obojga o jakiś mur? Pomyśl, oboje poszlibyśmy do piekła. Wiem teraz dobrze, że jest piekło. Dokąd chcesz jechać?

— Chcę… chcę być z tobą. Pokręciła głową.

— To niemożliwe. Nie pamiętasz już, co mówiłeś? Jesteś zmęczony i chcesz ratować świat przed czymś strasznym. Zrób więc to. Ty musisz być w porządku z samym sobą. W przeciwnym razie… w przeciwnym razie — jesteś zły. A ja już… nie mogę… — Ręką gładziła kierownicę. — Dokąd chcesz jechać? Gdzie ty w ogóle mieszkasz? Z całych sił ścisnął przegub jej ręki.

— Za… zabiłaś Holza! Nie wiesz o tym?

— Wiem — rzekła cicho. — Myślisz, że nie poczułam? To może kości tak chrupnęły. Ciągle widzę go przed sobą, ciągle, ciągle na niego najeżdżam, a on zabiega mi drogę… — Zadrżała. — No, dokąd? W prawo czy w lewo?

— A więc to koniec? — spytał cicho.

Skinęła głową.

— Koniec.

Otworzył drzwiczki, wyskoczył z auta i stanął przed kołami.

— Jedź! — rzekł chrapliwie. — Pojedziesz przeze mnie.

Cofnęła się autem o dwa kroki.

— Chodź, musimy jechać dalej. Podwiozę cię przynajmniej bliżej granicy. Dokąd chcesz jechać?

— Z powrotem — wycedził przez zaciśnięte zęby — z powrotem, z tobą.

— Ze mną… ani naprzód, ani z powrotem. Czy ty nie rozumiesz? Muszę to zrobić, żebyś wiedział, żebyś miał pewność, że cię kochałam. Myślisz, że mogłabym jeszcze raz wysłuchać tego, coś mi powiedział? Wrócić nie możesz. Albo musiałbyś wydać to… czego nie chcesz i czego ci wydać nie wolno, albo—by cię wywieźli, a ja… — Opuściła ręce na kolana. — Widzisz, myślałam i o tym, żeby iść z tobą… naprzód. Potrafiłabym… potrafiłabym na pewno. Ale… ty gdzieś tam masz narzeczoną. Idź do niej. Popatrz, nigdy mi nie przyszło do głowy pytać cię o to. Kiedy kobieta jest księżniczką, myśli, że tylko ona istnieje na świecie. Kochasz ją?

Patrzył na nią udręczonymi oczyma. A jednak nie umiał zaprzeczyć…

— No widzisz — szepnęła. — Nawet kłamać nie potrafisz, kochany. Ale zrozum, kiedy potem zaczęłam nad tym myśleć… Czym ja byłam dla ciebie? Co ja robiłam? Czyś myślał o niej, kiedy mnie pieściłeś? Jak tyś się musiał mnie bać! Nie, nie mów nic. Nie broń mi powiedzieć tego ostatniego.

Załamała ręce.

— Kochałam cię. Kochałam cię tak, że byłam zdolna do wszystkiego… Ale ty wątpiłeś w to tak straszliwie, że w końcu zniszczyłeś i moją wiarę. Czy cię kocham? Nie wiem. Mogłabym wbić sobie nóż w piersi, kiedy na ciebie patrzę, chciałabym umrzeć, sama nie wiem, co jeszcze. Ale czy cię kocham? Ja… ja już nie wiem. A kiedy… ostatni raz… wziąłeś mnie w ramiona, czułam… coś niedobrego w sobie… i w tobie. Zetrzyj moje pocałunki. Były… nieczyste — dokończyła bezgłośnym szeptem. — Musimy się rozstać.

Nie patrzała na niego, nie słyszała, co odpowiada. Ale oto powieki jej zadrżały, zbiera się pod nimi łza, wymyka się, spływa szybko, zatrzymuje się, a następna ją dogania. Płakała bezgłośnie z rękami na kierownicy. Lecz kiedy chciał się zbliżyć, odjechała kawałek do tyłu.

— Nie jesteś już Prokopokopak — szepnęła. — Jesteś człowiek nieszczęśliwy. Widzisz, szarpiesz się na łańcuchu… jak ja. To była… niedobra więź, która nas złączyła. A jednak, kiedy ją człowiek zrywa, czuje się, jakby wydzierał z siebie wnętrzności, serce, duszę… Czy można dojść z sobą do ładu, kiedy się zostaje takim pustym? — Łzy trysnęły jej gwałtowniej. — Kochałam cię, a teraz już cię nie zobaczę. Zejdź, zejdź mi z drogi, ja wykręcę…

Nie ruszył się, jakby skamieniał. Podjechała tuż do niego.

— Żegnaj, Prokopie — rzekła cicho i zaczęła zjeżdżać szosą do tyłu. Pobiegł za nią. Cofała się coraz to szybciej i szybciej. Wyglądało to, jakby się gdzieś zapadała.

XLVI

Stanął i nasłuchiwał cierpnąc z grozy, czy nie usłyszy trzasku rozbijającego się gdzieś na zakręcie szosy auta. Czy to nie wybuchy motoru tam w oddali? Czy to nie przerażająca, śmiertelna cisza oznaczająca koniec?

Nieprzytomny pędził Prokop szosą w ślad za nią. Serpentyną zbiegł w dół do podnóża zbocza. Ani śladu auta. Znowu wdrapywał się pod górę, przeszukiwał stoki wzniesienia, złaził w dół raniąc sobie ręce, kiedy dojrzał jakąś jasną lub ciemną plamę. Były to kępy głogu albo kamienie, więc znowu potykając się wdrapywał się na szosę i wbijał wzrok w ciemność, czy nie dojrzy gdzie… szczątków rozbitego wozu, a pod nimi…

Znowu znalazł się wysoko, na skrzyżowaniu. To tu właśnie zaczęła zapadać się w ciemność. Siadł na kamieniu przydrożnym. Cisza, niezmierna cisza. Zimne gwiazdy na niebie, minęła północ. Czy gdzieś pędzi jeszcze ciemny meteor wozu? Czyż nie odezwie się żaden głos? Nie zawoła ptak, nie zaszczeka we wsi pies, nie pojawi się żaden znak życia? Wszystko zastygło w uroczystym milczeniu śmierci. To właśnie jest koniec, cichy, chłodny, ciemny koniec wszystkiego; pustka wysłana ciemnością i milczeniem. Pustka zlodowaciała w bezruchu. W jaki kąt mam się zaszyć, by go wypełnić swoim cierpieniem? Oby spadła mgła, oby nastąpił koniec świata! Rozstąpi się ziemia i wśród huku pękającej skorupy przemówi Pan: „Zabieram cię z powrotem, istoto cierpiąca i słaba; nie było w tobie ładu i niedobre rozpętałeś siły. Kochany, kochany, uścielę ci łoże z nicości.”

Prokop począł drżeć pod cierniową koroną wszechświata. Niczym jest więc cierpienie człowieka i nie ma żadnej ceny. Jest maleńkie i skulone, ot, drżący bąbelek na dnie pustki. Dobrze, dobrze mówisz, że świat jest niezmierzony, ale ja nie chcę żyć!

Na wschodzie niebo pobladło, chłodno przebłyskuje biel szosy i kamieni. O, ślady kół, ślady w martwym pyle!

Prokop podnosi się ścierpnięty i otępiały i rusza przed siebie. W dół, drogą do Balttin.

Szedł nie zatrzymując się. Oto jest wieś, aleja jarzębin, mostek nad cichą, ciemną rzeką. Podnosi się mgła i przesłania słońce. I znowu jest szary, chłodny dzień, czerwone dachy, czerwone stada krów. Jak daleko może być stąd do Balttin? Sześćdziesiąt, siedemdziesiąt kilometrów? Zeschłe liście, same zeschłe liście.

Po południu przysiadł na kupie żwiru. Nie mógł iść dalej. Przejeżdża chłopska furmanka. Wieśniak zatrzymał konie i patrzy na człowieka, którego złamało cierpienie.

— Może podwieźć?

Prokop z wdzięcznością kiwnął głową i bez słowa usiadł obok niego. Potem furmanka zatrzymała się w miasteczku.

— No, tośmy dojechali — rzekł wieśniak. — Dokąd właściwie jedziecie?

Prokop zlazł z wozu i szedł dalej. Jak daleko może być do Balttin?

Zaczyna padać, ale Prokop nie może już iść i siada na balustradzie mostu. W dole huczy i pieni się zimny potok. Z przeciwnej strony pędzi auto. Na moście zwalnia i przystaje. Wyskakuje z niego jakiś pan w kożuchu i kieruje się do Prokopa.

— Skąd pan tutaj?

To d'Hemon. Jego tatarskie oczy przesłaniają okulary automobilowe, wygląda jak olbrzymi włochaty chrabąszcz.

— Ja z Balttin. Szukają tam pana.

— Jak stąd daleko do Balttin? — szeptem pyta Prokop.

— Czterdzieści kilometrów. Czego pan tam chce? Rozesłali już za panem listy gończe. Niech pan wsiada, podwiozę pana.

Prokop pokręcił głową.

— Księżniczka wyjechała — mówi d'Hemon cicho. — Dziś rano, z wujem Rohnem. Przede wszystkim, żeby poszła w zapomnienie… pewna nieprzyjemna sprawa… z przejechanym człowiekiem…

— Umarł? — pyta Prokop szeptem.

— Dotychczas nie. A po drugie, księżniczka, jak pewnie panu wiadomo, jest poważnie chora na gruźlicę. Wywożą ją gdzieś do Włoch.

— Dokąd?

— Tego nie wiem. Nikt tego nie wie. Prokop wstał i zatoczył się.

— A więc… a więc…

— Pojedzie pan ze mną?

— Nie… nie wiem. Dokąd?

— Dokąd pan chce.

— Ja… ja bym chciał do Włoch.

— Niech pan wsiada. — D'Hemon pomógł Prokopowi usadowić się w wozie, okrył go futrem i zatrzasnął drzwiczki. Auto ruszyło.

I znowu przesuwa się za oknami krajobraz. Ale jakoś dziwnie, jakby w przeciwnym kierunku; miasteczko, topolowa aleja, żwir, mostek, koralowe jarzębiny, wieś. Wóz sapiąc wspina się serpentynami po zboczu. A tu oto jest skrzyżowanie, na którym się rozstali.

Prokop podnosi się i chce wyskoczyć z auta, ale d'Hemon pociągnął go na siedzenie, nacisnął pedał i dodał gazu. Prokop zamknął oczy. Teraz nie jadą już drogą, ale unieśli się w powietrze i lecą. Wiatr smaga mu twarz, czuje jakby uderzenia mokrą szmatą — to chmury; wybuchy motoru przechodzą w przeciągłe, głuche wycie, w dole faluje ziemia, ale Prokop boi się otworzyć oczy, by nie widzieć znowu przelatującej alei. Prędzej! Zachłysnąć się pędem! Jeszcze prędzej! Obręcz strachu zaciska mu się na piersiach, w głowie wszystko wiruje, nie oddycha już, tylko upaja się rozkoszą tej szaleńczej jazdy.

Wóz mknie pod górę i w dół, gdzieś u ich stóp słychać krzyk ludzi i wycie psa, chwilami pędzą przechyleni, niemal leżąc na boku, jak gdyby wpadli w trąbę powietrzną, i znowu prosty lot, czysty pęd, straszne hałaśliwe brzęczenie rozedrganej cięciwy przestrzeni.

Otworzył oczy. Jest mglisty wieczór, szeregi latarń przebijają mrok, tryskają snopy światła z fabryk. D'Hemon prowadzi wóz krętymi ulicami, mknie przedmieściem podobnym do kupy gruzów i znowu wypada na pole. Wóz wysuwa przed siebie długie macki świateł, obmacuje kupy śmieci, błota, kamieni, piszczy oponami na zakrętach, bębni serią wybuchów i wpada na długą wstęgę drogi, jakby ją na siebie nawijał. Na prawo i na lewo ciągnie się wąski kręty parów wśród gór, wóz wpada weń, zapuszcza się w las, z hałasem śrubuje się pod górę i na łeb, na szyję zjeżdża w dolinę.

Wieś rzuca kłęby światła w gęstą mgłę, wóz śmiga z rykiem, rozsiewając za sobą snopy iskier, przechyla się, ślizga, spiralą kołuje w górę, w górę, w górę, podskakuje na czymś i opada. Stop! Stanęli w czarnym mroku. Nie, jest tu domek. D'Hemon wysiada mrucząc coś pod nosem, wali w jakieś drzwi i rozmawia z ludźmi. Po chwili wraca z konewką wody i wlewa ją do syczącej chłodnicy. W ostrym świetle reflektora wygląda w swoim kożuchu jak diabeł z bajki dla dzieci. Obchodzi teraz wóz dookoła, obmacuje opony, podnosi maskę wozu i coś mówi; i Prokop śmiertelnie zmęczony zapada w drzemkę. Po jakimś czasie znowu zaczęło nim rytmicznie podrzucać. Spał w kącie wozu, nie wiedząc o niczym. Całymi godzinami do jego świadomości docierało jedynie falujące kołysanie. Ocknął się dopiero, kiedy wóz zatrzymał się przed płonącym światłami hotelem w ostrym górskim powietrzu wśród śnieżnej równiny. Wyprostował się, cały zdrętwiały i połamany.

— To… to nie są Włochy — wyjąkał ze zdumieniem.

— Jeszcze nie — rzekł d'Hemon. — Ale na razie niech pan idzie coś zjeść.

Powlókł Prokopa, oślepionego taką mnogością świateł, do osobnej jadalni. Śnieżnobiały obrus, srebra, ciepło, kelner o wyglądzie ambasadora. D'Hemon nawet nie usiadł. Przechadzał się po jadalni przyglądając się czubkom swoich palców.

Prokop tępo i ospale osunął się na krzesło. Było mu absolutnie wszystko jedno, czy będzie jadł, czy nie. Niemniej jednak wypił gorący bulion, grzebał w jakichś potrawach, ledwie utrzymując w ręku widelec, obracał w ręku szklankę wina i sparzył sobie żołądek gorzkim wrzątkiem kawy. D'Hemon w ogóle nie usiadł. Ciągłe spacerował po pokoju i chodząc przełknął parę kęsów. Kiedy Prokop skończył, podał mu cygaro i ognia.

— Tak — powiedział. — A teraz do rzeczy. Od tej chwili — zaczął przechadzając się — będę dla pana po prostu… towarzyszem Daimonem. Wprowadzę pana między naszych ludzi, to niedaleko stąd. Niech ich pan nie bierze nazbyt serio.

Po części są to desperados, banici i uciekinierzy ze wszystkich zakątków świata, po części zaś fantaści, zbawiciele—dyletanci i doktrynerzy. Niech pan nie pyta o ich program. Są jedynie materiałem potrzebnym do naszej gry. Najważniejsze, że możemy panu oddać do dyspozycji rozgałęzioną, a dotychczas tajną organizację międzynarodową, która posiada wszędzie swoje komórki. Jedyny program to bezpośrednia akcja. Podpiszą się pod nim wszyscy bez wyjątku; i tak domagają się tego jak nowej zabawki. Zresztą „nowa linia działania” i „destrukcja u góry” — będą miały dla nich urok, któremu się nie oprą. Po pierwszych sukcesach pójdą za panem jak stado owiec, szczególnie jeżeli usunie pan z kierownictwa tych, których panu wskażę.

Mówił płynnie jak doświadczony mówca, to znaczy myśląc jednocześnie o czym innym, i z absolutną pewnością siebie, która wyklucza wszelki sprzeciw i wątpliwości. Prokopowi wydało się, że już kiedyś go słyszał.

— Sytuacja pańska jest wyjątkowa — ciągnął dalej, przechadzając się po pokoju. — Odrzucił pan propozycję pewnego rządu; postąpił pan jak człowiek rozsądny. Cóż oni mogą dać panu w porównaniu z tym, co pan może wziąć sobie sam! Byłby pan głupcem, gdyby wypuścił pan z rąk swoją własność. Ma pan w ręku środek, przy pomocy którego może pan zniweczyć wszystkie potęgi świata. Ja dam panu nieograniczony kredyt. Chce pan pięćdziesiąt czy sto milionów funtów? Może pan je mieć w ciągu tygodnia. Mnie wystarcza, że pan jest dotychczas jedynym właścicielem Krakatitu. Dziewięć i pół deka znajduje się tymczasem w posiadaniu naszych ludzi, przywiózł im je saksoński towarzysz z Balttin. Ale ci głupcy nie mają nawet pojęcia o pańskiej chemii. Przechowują to jak skarb w porcelanowym słoiku i trzy razy na tydzień omal się za łby nie biorą o to, siedzibę jakiego rządu mają wysadzić w powietrze. Zresztą sam pan to usłyszy. Od tej strony nic więc panu nie grozi. W Balttin nie ma ani szczypty Krakatitu. Pan Tomesz zapewne skończył ze swymi doświadczeniami.

— Gdzie jest Jurek… Jurek Tomesz?! — wybuchnął Prokop.

— Prochownia w Grottup. Już go tam mają dosyć z jego wiecznymi obiecankami. A jeżeli uda mu się przypadkiem jednak coś zrobić, nie będzie się tym długo cieszył. Ja panu za to ręczę. Krótko mówiąc, pan jeden rozporządza Krakatitem i nikomu go pan nie wyda. Będzie pan miał do dyspozycji materiał ludzki i wszystkie nici naszej organizacji. Dam panu prasę, którą finansuję. Wreszcie na pańskie usługi będzie to, co gazety nazywają „tajemniczą stacją radiową”, to znaczy, nasza nielegalna stacja, która przy pomocy tak zwanych kontrfal lub iskier ekstynkcyjnych powoduje rozpad pańskiego Krakatitu na odległość około trzech tysięcy kilometrów. Oto pańskie atuty. Przystępuje pan do gry?

— Co… co… co pan ma na myśli? — odezwał się Prokop. — Co ja mam z tym robić?

Towarzysz Daimon przystanął i utkwił wzrok w Prokopie.

— Będzie pan robił, co pan zechce. Będzie pan robił wielkie rzeczy. Któż jeszcze może panu rozkazywać?

XLVII

Daimon przysunął krzesło do Prokopa i usiadł.

— Tak — zaczął z namysłem — to wprost nie do wiary. W historii nie ma potęgi analogicznej do tej, jaką pan rozporządza. Ruszy pan na podbój świata z garstką ludzi, jak Cortez na podbój Meksyku. Nie, to niewłaściwe porównanie. Mając Krakatit i stację, trzyma pan w szachu cały świat. Trudno w to uwierzyć, ale to prawda. Wystarczy garstka białego proszku, a o oznaczonej godzinie wyleci w powietrze to, co pan zechce. Któż może temu przeszkodzić? Faktycznie jest pan nieograniczonym władcą świata. Będzie pan wydawał rozkazy nie będąc widzianym. To śmieszne, może pan stąd ostrzeliwać — mnie to obojętne — Portugalię czy Szwecję. Za trzy, cztery dni poproszą o pokój, a pan będzie dyktował warunki: kontrybucję, prawa, granice — na co panu przyjdzie ochota. W tej chwili istnieje tylko jedna potęga: to pan sam. Myśli pan, że przesadzam? Mam tu bardzo sprytnych zuchów, zdolnych do wszystkiego. Niech pan dla kawału wypowie wojnę Francji. Któregoś dnia o północy wylecą w powietrze ministerstwa, Banque de France, poczta, elektrownia, dworzec i kilka koszar. Następnej nocy — lotnisko, arsenały, mosty kolejowe, fabryki amunicji i porty, latarnie morskie i szosy. Na razie mam tylko siedem samolotów. Może pan rozsypać Krakatit, gdzie się panu podoba. Potem włączy się stację, i gotowe. No więc jak, spróbuje pan? Prokopowi zdawało się, że śni.

— Nie, po cóż bym miał to robić? Daimon wzruszył ramionami.

— Ponieważ pan może. Siła… musi znaleźć ujście. Czy ma to za pana zrobić jakieś państwo, skoro może pan to zrobić sam? Nie wiem, czego pan jeszcze może dokonać. Trzeba zacząć, żeby się zorientować. Ręczę, że się to panu spodoba. Chce pan być jedynowładcą świata? Zrobione. Chce pan świat zniszczyć? W porządku. Chce pan uszczęśliwić go w ten sposób, że mu pan narzuci wieczysty pokój, Boga, nowy ład, rewolucję czy co innego? Czemu nie? Skoro pan zacznie, program nie ma znaczenia. W końcu będzie pan robił to, do czego zmuszą pana fakty przez pana stworzone. Może pan zniszczyć banki, monarchów, przemysł, wojsko, odwieczne bezprawie czy co się panu spodoba. Potem się okaże, co trzeba robić dalej. Zacznie pan wszystko jedno od czego. Potem już to pójdzie samo. Niech pan tylko nie szuka analogii w historii, niech pan nie pyta, co panu wolno. Pańska sytuacja jest bez precedensu. Żaden Dżengis-chan ani Napoleon nie powie panu, co pan ma robić i gdzie jest granica. Nikt nie może panu radzić. Nikt nie może wczuć się w nieokiełznaność pańskiej potęgi. Musi pan być sam, jeśli chce pan dojść aż do końca. Niech pan nie dopuszcza do siebie nikogo, kto by chciał panu narzucić granice czy kierunek działania.

— Nawet pana, Daimon? — spytał Prokop ostro.

— Nawet mnie. Ja jestem po stronie siły. Jestem stary, mam doświadczenie i pieniądze. Nie potrzebuję nic ponad to, żeby coś się działo i toczyło torem wyznaczonym przez człowieka. Moje stare serce będzie się radowało tym, co pan zdziała. Niech pan wymyśli to, co najpiękniejsze, najśmielsze i najbliższe raju, i niech pan narzuci to światu prawem swej potęgi. Ten widok wynagrodzi mi fakt, że panu służę.

— Niech pan mi poda rękę, Daimon — rzekł Prokop pełen nieufności.

— Nie, sparzyłbym pana — uśmiechnął się Daimon. — Mam starą, odwieczną gorączkę. Co to ja chciałem powiedzieć? Tak, jedyną możliwością siły jest przemoc. Siła — to zdolność wprawiania rzeczy w ruch. Nie uniknie pan w końcu tego, że wszystko będzie się kręciło wokół pana. Niech się pan zawczasu do tego przyzwyczaja. Niech pan ocenia ludzi jedynie jako narzędzia do urzeczywistnienia idei, którą pan wymyśli. Pragnie pan dobra, które nie jest możliwe, toteż będzie pan okrutny. Niech się pan nie waha przed niczym, jeśli chce pan zrealizować wielkie ideały. Zresztą, i to przyjdzie samo. Teraz wydaje się panu, że panowanie na ziemi — w jakiejkolwiek formie — przerasta pańskie siły. Zgoda, ale nie przerasta to siły narzędzi, którymi pan dysponuje. Potęga pańska sięga dalej niż wszelki rozum. Niech pan ułoży swoje sprawy w ten sposób, by nie był pan od nikogo zależny. Jeszcze dziś załatwię pański wybór na prezesa Komisji Sprawozdawczej. Tym samym będzie pan miał w ręku stację ekstynkcyjną. Jest ona zresztą zainstalowana w obiekcie będącym moją prywatną własnością. Za chwilę zobaczy pan naszych śmiesznych towarzyszy. Niech ich pan nie spłoszy żadnymi wielkimi planami. Oczekują pana i przyjmą z entuzjazmem. Niech pan wygłosi przed nimi parę frazesów o szczęściu ludzkości czy o czym pan chce. I tak utonie to w chaosie poglądów, który nazywamy przekonaniami politycznymi.

Niech pan sam zdecyduje, czy pierwsze pańskie uderzenie pójdzie w kierunku politycznym, czy gospodarczym, to znaczy, czy najpierw będzie pan bombardował obiekty wojskowe, czy fabryki i linie komunikacyjne. Pierwszy wariant jest efektowniejszy, drugi sięga głębiej. Może pan rozpocząć generalny atak ze wszystkich stron albo też niech pan sobie wybierze pewien określony sektor. Zdecyduje się pan albo na anonimowy przewrót, albo na otwarte wypowiedzenie wojny. Nie znam pańskiego gustu. Zresztą, forma nie jest istotna, byleby pan tylko dowiódł swojej potęgi. Jest pan najwyższym sędzią świata. Niech pan na kogokolwiek wyda wyrok — nasi ludzie wykonają go. Niech się pan nie liczy z życiem ludzkim. Pracuje pan dla wielkiej sprawy, a świat posiada miliardy istnień.

Widzi pan, jestem przemysłowcem, dziennikarzem, bankierem, politykiem, wszystkim, czym pan chce. Jednym słowem, przywykłem obliczać, oglądać się na okoliczności i kramarzyć, mając ograniczone szansę. Dlatego muszę panu powiedzieć — to jest jedyna rada, jaką daję panu przed objęciem władzy: niech pan nie liczy i niech się pan nie ogląda. Jak tylko pan się obejrzy, zamieni się pan w płaczący słup soli jak żona Lota. Ja jestem rozumem i liczbą. Kiedy spojrzę w górę, chciałbym rozpłynąć się w szaleństwie i bezmiarze. Wszystko, co istnieje, w sposób nieunikniony z chaosu nieograniczoności stacza się poprzez liczbę w nicość. Każda wielka siła broni się przed tym staczaniem w dół. Każda wielkość chce się stać bezmiarem. Na pogardę zasługuje siła, która nie może przelać się przez stare granice. Panu dana została do rąk szansa dokonania rzeczy ogromnych. Czy jest pan jej godny, czy też chce ją pan zmarnować? Ja, stary praktyk, mówię panu: niech pan myśli o szalonych, wielkich czynach, o bezprzykładnym rozmachu, o absurdalnych rekordach ludzkiej siły. Rzeczywistość i tak urwie panu pięćdziesiąt, siedemdziesiąt procent z każdego wielkiego planu. Ale nawet to, co zostanie, musi być przeogromne. Niech pan porywa się na rzeczy niemożliwe, aby zrealizować przynajmniej jakąś nieznaną możliwość. Wie pan, jak wielką rzeczą jest eksperyment. W porządku — wszyscy władcy tego świata najbardziej boją się tego, że musieliby spróbować innych, nieznanych metod, odwrotnych do istniejących. Nie ma nic bardziej konserwatywnego niż władza. Pan jest pierwszym człowiekiem, który cały świat uważać może za swoje laboratorium. Oto największe kuszenie na szczycie góry. Nie daję ci wszystkiego, co jest pod tobą, dla korzyści ni rozkoszy płynącej z siły, ale jest ci to dane, byś zdobywał, byś zmieniał i spróbował stworzyć coś lepszego niźli ten nędzny, okrutny świat. Światu wciąż na nowo potrzeba stworzyciela. Ale stworzyciel, który nie jest najwyższym panem i władcą, jest tylko głupcem. Pańskie myśli będą rozkazem. Pańskie marzenia staną się przewrotem historycznym, a gdyby nawet nie stworzył pan nic więcej, jak tylko swój własny pomnik — i to jest tego warte. Niech pan przyjmie, co do pana należy. A teraz chodźmy, czekają na nas.

XLVIII

Daimon zapuścił motor i wskoczył do wozu.

— Zaraz będziemy na miejscu.

Auto zjeżdżało z Góry Kuszenia w szeroką dolinę, pędziło przez głuchą noc, przemknęło cichym osiedlem i zatrzymało się przed rozległym drewnianym domem wśród olch, wyglądającym jak stary młyn. Daimon wyskoczył z auta i poprowadził Prokopa w stronę drewnianych schodów. Ale tam zagrodził im drogę człowiek z podniesionym kołnierzem.

— Hasło?

— Won! — huknął Daimon i zerwał z twarzy okulary automobilowe.

Człowiek cofnął się i Daimon popędził na górę. Wszedł do wielkiej niskiej izby, przypominającej świetlicę szkolną: dwa szeregi ławek, podium i katedra obok tablicy. Tylko że tutaj pełno było wyziewów, dymu i krzyku. Ławki wypełniali ludzie w kapeluszach na głowach; wszyscy się kłócili, na podium wydzierał się jakiś dryblas z rudą brodą, za katedrą stał zasuszony, pedantyczny staruszek i dzwonił zapamiętale.

Daimon skierował się prosto na podium i wskoczył na nie.

— Towarzysze! — krzyknął, a głos jego zabrzmiał jakoś nieludzko, jak głos mewy. — Przyprowadziłem wam kogoś. Towarzysz Krakatit!

Zrobiło się cicho. Prokop poczuł się schwytany w sieć pięćdziesięciu bezlitośnie obmacujących go oczu. Jak we śnie wszedł na podium i niewidzącymi oczyma rozejrzał się po zadymionej izbie.

— Krakatit, Krakatit! — huczało w dole, a huk ten rósł w krzyk. — Krakatit! Krakatit! Krakatit!

Przed Prokopem staje śliczna, potargana dziewczyna i podaje mu rękę.

— Cześć, towarzyszu!

Krótki, gorący uścisk dłoni, obiecujący błysk oczu, i oto już wyciąga się do niego dwadzieścia innych rąk, ciężkich, mocnych, wysuszonych gorącem, chłodnych i uduchowionych. Prokop czuje się włączony w cały łańcuch rąk, które podają go sobie nawzajem i przywłaszczają.

— Krakatit! Krakatit!

Pedantyczny staruszek dzwonił jak szalony. Kiedy to nie pomogło, rzucił się do Prokopa i potrząsnął jego dłonią. Rączkę miał wysuszoną i pomarszczoną, jakby obciągniętą pergaminem, a spoza okularów, jakie noszą szewcy, biła ogromna radość. Tłum ryknął entuzjastycznie i ucichł.

— Towarzysze — przemówił staruszek — powitaliście towarzysza Krakatita… ze spontaniczną radością… ze spontaniczną radością, która… której ja także daję wyraz ze swego prezydialnego miejsca. Witamy również prezesa Daimona… i dziękujemy mu. Proszę towarzysza Krakatita, by… jako gość… zasiadł na podwyższeniu dla prezydium. Delegaci niechaj się wypowiedzą, czy zebranie mam prowadzić nadal ja, czy prezes Daimon.

— Daimon!

— Mazaud!

— Daimon!

— Mazaud! Mazaud!

— Do diabła z pańskimi formalnościami, Mazaud! — huknął Daimon. — Niech pan prowadzi, i basta.

— Zebranie trwa! — krzyknął staruszek. — Głos ma delegat Peters.

Rudobrody znowu zabrał głos. Atakował, zdaje się, angielską Labour Party, ale nikt go nie słuchał.

Wszystkie oczy, niemal dotykalnie, wlepione były w Prokopa. Tam w kącie wielkie marzycielskie oczy suchotnłka, wytrzeszczone, błękitne oczy jakiegoś wąsatego chłoptysia, okrągłe, połyskujące okulary egzaminującego profesora, zarośnięte ślepka jeża, mrugające z ogromnego gąszczu siwych kudłów, oczy badawcze, wrogie, zapadnięte, dziecięce, święte i podłe.

Prokop przesuwał wzrok po odrapanych ławkach i nagle drgnął jak oparzony. Napotkał spojrzenie potarganej dziewczyny. Przegięła się, jakby padając na poduszki, ruchem miękkim i jednoznacznym.

Zatrzymał wzrok na dziwnej łysej głowie, spod której zwisała wąska marynareczka; diabli wiedzą, czy to stworzenie ma dwadzieścia lat, czy pięćdziesiąt! Ale nim zdążył to rozstrzygnąć, cała głowa zmarszczyła się w entuzjastycznym uśmiechu.

Jedno spojrzenie drażniło go uporczywie. Szukał go między wszystkimi, ale nie odnalazł.

Delegat Peters skończył jąkając się i cały czerwony zniknął w ławce.

Wszystkie oczy zwróciły się na Prokopa w pełnym napięcia, zniewalającym oczekiwaniu.

Staruszek Mazaud wymruczał jakąś formułkę i pochylił się do Daimona. Panowała absolutna cisza i Prokop wstał, sam nie wiedząc, co robi.

— Głos ma towarzysz Krakatit — oświadczył Mazaud zacierając swe suche rączki.

Prokop powiódł dokoła nieprzytomnymi oczyma. Co ja mam robić? Mówić? Dlaczego? Kim są ci ludzie?

Uchwycił sarnie spojrzenie suchotnika, ostry, badawczy błysk okularów, mrugające ślepka, oczy ciekawe i obce, błyszczące, wilgotne spojrzenie pięknej dziewczyny; jej grzeszne, gorące usta rozchyliły się z ciekawości. W pierwszej ławce łysy pomarszczony człowieczek zawisł zachwyconym wzrokiem na jego ustach. Prokop ucieszył się i uśmiechnął do niego.

— Ludzie — zaczął cicho jak we śnie — wczorajszej nocy… zapłaciłem ogromną cenę. Przeżyłem… i straciłem… — Opanował się całą siłą woli. — Niekiedy doznajesz… takiego bólu, że… że nie jest on już tylko twoim bólem. Otwierasz oczy i widzisz. Ciemność ogarnęła wszechświat, a ziemia znużona cierpieniem przestała oddychać. Świat musi zostać odkupiony. Nie uniósłbyś swego cierpienia, gdybyś cierpiał tylko ty sam. Wy wszyscy przeszliście przez piekło, wy wszyscy.

Rozejrzał się po sali. Widział wszystko jak przez mgłę, jakby to się działo na dnie morza.

— Gdzie macie Krakatit? — zapytał naraz ze zdenerwowaniem. — Coście z nim zrobili?

Staruszek Mazaud podniósł ostrożnie porcelanową świętość i włożył mu ją do rąk. Był to ten sam słoik, który kiedyś zostawił w swoim laboratorium na Hybszmonce. Otworzył pokrywkę i zanurzył palce w ziarnistym proszku, gniótł go, rozcierał, wąchał, wziął szczyptę na język. Poznał jego cierpką gorycz i smakował ją z rozkoszą.

— To dobrze — odetchnął z ulgą, ściskając w obu dłoniach drogocenny przedmiot, jakby ogrzewał sobie o niego zmarznięte ręce.

— To ty — mruczał półgłosem — znam cię. Jesteś eksplodującym żywiołem. Nadejdzie twoja chwila; dasz z siebie wszystko. To dobrze. — Niepewnie zerknął spod brwi. — Co chcielibyście wiedzieć? Ja znam się tylko na dwóch rzeczach: na gwiazdach i na chemii. Piękne są ogromne przestrzenie czasu, wieczny ład, trwałość i boska arytmetyka kosmosu; mówię wam… nie ma nic piękniejszego. Ale co dla mnie znaczą prawa wieczności? Przychodzi twoja chwila i wybuchasz. Dajesz miłość, cierpienie, myśl… To, co masz największego i najpotężniejszego, to tylko chwila. Ty nie masz swojego miejsca w wiecznym porządku rzeczy, nie jesteś wliczony w miliony lat świetlnych, niechaj więc… niechaj więc twoje nic będzie tego warte! Buchnij najwyższym płomieniem. Czujesz, że coś cię krępuje? Rozerwij więc swój pancerz i roztrzaskaj skałę. Przygotuj grunt dla swojej jedynej chwili. Tak będzie dobrze.

Sam jasno nie rozumiał, co mówi. Ale jakaś tajemnicza siła popychała go, zmuszała, żeby wypowiadał coś, co natychmiast znów mu się wymykało.

— Ja… zajmuję się tylko chemią. Znam materię i… rozumiemy się z nią — to wszystko. Materia rozdrabnia się pod wpływem powietrza i wody: pęka, kwaśnieje, gnije, płonie, wchłania tlen albo się rozpada. Ale nigdy, słyszycie, nigdy nie daje z siebie przy tym wszystkiego, co w niej się mieści. A gdyby przeszła całym krwiobiegiem? Gdyby nawet jakiś pyłek ziemi wcielił się w roślinę i w żywe ciało i gdyby stał się myślącą komórką mózgu Newtona, i umarł z nim razem, i znowu się rozpadł — i wtedy nie dałby z siebie wszystkiego. Ale zmuście go siłą, by się rozerwał i wybuchł. Eksplodował oto w jednej tysięcznej sekundy i teraz, teraz dopiero dał z siebie wszystkie możliwości. Może nawet nie spał. Był tylko spętany i dusił się, zmagał się w ciemności i czekał, aż przyjdzie jego chwila. Dać z siebie wszystko! To jego prawo. Ja, ja także muszę dać wszystko! Mam tylko murszeć i czekać… gnić… i wykruszać się, i nigdy… w jednym wybuchu… nie wyzwolić z siebie całego człowieka? Raczej… to już raczej… w jednym kulminacyjnym momencie… bez względu na wszystko… Bo ja wierzę, że dobrze jest dać z siebie wszystko. Czy to będzie dobre, czy złe. Wszystko jest we mnie zrośnięte z sobą: dobro i zło, i to najwyższe. Kto żyje, czyni dobro i zło, jak gdyby się rozdrabniał. Robiłem i jedno, i drugie. Ale teraz… muszę dać to najwyższe. Odkupienie człowieka. Nie ma tego w niczym, co uczyniłem. Jest to zasklepione we mnie… jak w kamieniu. Muszę się więc rozerwać… siłą, jak rozrywa się nabój. I nie będę pytał, co przy tym roztrzaskam. Musiałem… musiałem dać z siebie to najwyższe.

Zmagał się ze słowami, usiłował ogarnąć coś, co się nie da wysłowić. Wymykało mu się to z każdym słowem, marszczył czoło i wpatrywał się w twarze słuchaczy, czy nie uchwycili czasem sensu tego, czego nie był w stanie wyrazić inaczej.

Dojrzał gorącą sympatię w czystych oczach suchotnika i intensywny wysiłek w zdumionych błękitnych oczkach brodatego olbrzyma, tam w głębi sali; pomarszczony człowieczek chłonął jego słowa z bezgranicznym oddaniem wyznawcy, a piękna dziewczyna przyjmowała je miłosnymi drganiami całego ciała, w pozycji na wpół leżącej. Za to pozostałe twarze gapiły się na niego obco, z zainteresowaniem lub z rosnącą obojętnością. Po co ja właściwie mówię?

— Przeżyłem — ciągnął już trochę niepewnie, trochę już podenerwowany — przeżyłem tyle… ile tylko człowiek przeżyć może. Po co wam to mówię? Bo jeszcze mi tego mało, bo dotychczas nie jestem zbawiony. W tym, co przeżyłem, nie było tego najwyższego. Tkwi to w człowieku jak siła w materii. Materię trzeba zniszczyć, by wydała swą siłę. Człowiek musi uwolnić się z więzów, zniszczyć, roztrzaskać, by buchnąć swym .najwyższym płomieniem. I… i… to byłoby zbyt okrutne, gdyby i wtedy nie stwierdził, że… że osiągnął… że… że…

Zająknął się, zmarszczył brwi, rzucił słoik z Krakatitem na katedrę i usiadł.

XLIX

Przez chwilę panowało kłopotliwe milczenie.

— I to już wszystko? — odezwał się drwiący głos z ławek.

— Wszystko — mruknął Prokop zniechęcony.

— Nie! — To powiedział Daimon i podniósł się z miejsca. — Towarzysz Krakatit zakładał, że delegaci mają dobrą wolę zrozumienia.

— Oho! — zagrzmiało ze środka sali.

— Tak. Delegat Mezierski musi cierpliwie poczekać, aż skończę. Towarzysz Krakatit powiedział nam obrazowo, że trzeba — tu głos Daimona zabrzmiał znowu jak skrzek ptaka — że trzeba rozpocząć rewolucję niszczącą i gwałtowną, w której ludzkość da z siebie to najwyższe, co tkwi w niej utajone. Człowiek musi być zniszczony, by dał z siebie wszystko. Społeczeństwo musi zostać zniszczone, by odnalazło w sobie najlepsze ziarno. Wy tutaj spieracie się o najwyższe dobro ludzkości. Towarzysz Krakatit pouczył nas, że wystarczy doprowadzić ludzkość do eksplozji, by buchnęła płomieniem daleko wyższym niż ten, jaki wy chcielibyście jej przepisać w swoich debatach. I nie oglądać się na to, co przy tym ulegnie zagładzie. Uważam, że towarzysz Krakatit ma rację.

— Racja! Racja! — zerwał się naraz krzyk i oklaski. — Krakatit! Krakatit!

— Cicho! — zagłuszył wszystkich krzyk Daimona. — A słowa jego mają tym większą wagę, że oparte są na faktycznej możności spowodowania tego wybuchu. Towarzysz Krakatit nie jest człowiekiem słowa, ale czynu. Przybył tu, by dać nam rozkaz otwartego działania. A ja wam mówię, że będzie ono straszliwsze, niż ktokolwiek śmiał zamarzyć. Rozpocznie się zaś dziś, jutro, w ciągu tygodnia.

Jego słowa utonęły w nieopisanej wrzawie. Fala ludzka wylała się z ławek na podium i otoczyła Prokopa. Obejmują go, ciągną za ręce krzycząc: „Krakatit! Krakatit!”

Piękna dziewczyna z rozpuszczonymi włosami walczy zaciekle, by przedostać się do niego przez kłębowisko ludzi. Popchnięta przez napierający tłum, przylgnęła do niego piersią. Chciał ją odsunąć, ale objęła go sycząc coś gorączkowo w obcym języku.

Na skraju podwyższenia tymczasem mężczyzna w okularach powoli i cicho tłumaczył pustym ławkom, że teoretycznie nie jest rzeczą dopuszczalną wyprowadzanie wniosków natury socjologicznej z przyrody nieorganicznej.

— Krakatit! Krakatit! — huczał tłum; nikt nie siedział, Mazaud potrząsał dzwonkiem jak na alarm. Nagle na katedrę wskoczył młody, ciemnowłosy mężczyzna i wysoko ponad wszystkimi jął wymachiwać wyciągniętą ręką ze słoikiem Krakatitu.

— Cicho! — ryknął. — Na miejsca, albo rzucę wam to pod nogi!

Uciszyło się nagle. Tłum ustąpił z podium i zaczął się cofać. Na podwyższeniu pozostali tylko Mazaud z dzwonkiem w ręce, zdezorientowany i bezradny, Daimon wsparty o tablicę i Prokop z zawieszoną wciąż na jego szyi ciemnowłosą menadą.

— Rosso! — odezwały się głosy. — Zrzućcie go! Rosso! Zejdź!

Młody mężczyzna na katedrze toczył dokoła dziko płonącym wzrokiem.

— Nie ruszać się! Mezierski chce do mnie strzelać. Rzucę! — ryknął i zamachnął się słoikiem.

Tłum cofał się z głuchym pomrukiem jak rozwścieczona bestia. Dwie, trzy osoby podniosły ręce, inni poszli za ich przykładem.

Nastąpiła chwila przytłaczającego milczenia.

— Zejdź! — krzyknął stary Mazaud. — Kto ci udzielił głosu!

— Rzucę! — zagroził Rosso, napięty jak łuk.

— To jest sprzeczne z regulaminem obrad — zdenerwował się Mazaud. — Ja rezygnuję i… składam funkcję przewodniczącego.

Prasnął dzwonkiem o podłogę i zszedł z podwyższenia.

— Brawo, Mazaud — odezwał się ironiczny głos.

— Tyś do tego dopomógł.

— Cicho! — wrzasnął Rosso i odrzucił włosy z czoła. — Ja mam głos. Towarzysz Krakatit powiedział nam: „Przyjdzie twoja chwila i eksplodujesz, przygotuj grunt dla tej jedynej chwili.” Zgoda, ja jego słowa wziąłem sobie do serca.

— To nie o to chodziło!

— Niech żyje Krakatit! Ktoś zaczął gwizdać.

Daimon chwycił Prokopa za łokieć i pociągnął do jakichś drzwiczek za tablicą.

— Możecie gwizdać — ciągnął Rosso ironicznie. — Nikt z was nie gwizdał, kiedy stanął tu przed wami ten obcy człowiek i… i… przygotowywał grunt dla tej swojej jedynej chwili. Dlaczego nie miałby tego spróbować kto inny?

— To prawda — odezwał się spokojny głos.

Piękna dziewczyna stanęła przed Prokopem, chcąc osłonić go swoim ciałem. Usiłował ją odsunąć.

— To nieprawda! — krzyknęła z płonącymi oczyma. — On… on jest…

— Cicho bądź — syknął Daimon.

— Rozkazywać każdy potrafi — ciągnął Rosso gorączkowo. — Dopóki mam w ręce t o, rozkazuję ja. Wszystko mi jedno, czy zdechnę. Nikomu nie wolno stąd wyjść! Galeasso, pilnuj drzwi! No, a teraz sobie pogadamy.

— Tak, teraz sobie pogadamy — odezwał się ostro Daimon. Rosso błyskawicznie odwrócił się do niego. Ale w tej samej chwili wypadł spomiędzy ławek błękitnooki olbrzym z głową pochyloną jak baran i nim Rosso zdążył się obrócić, złapał go za nogi i podciął mu je. Rosso runął z katedry głową w dół. Wśród przeraźliwej ciszy słychać łomot uderzającego o deski ciała, a z podium stacza się aż pod ławki wieczko porcelanowego słoika.

Prokop rzucił się ku nieruchomemu ciału. Na piersiach Rossa, na jego twarzy, na podłodze, w kałuży krwi, rozsypany był Krakatit.

Daimon powstrzymał go. Ale już zerwał się krzyk i kilku ludzi wbiegło na podwyższenie.

— Nie deptać po Krakaticie, bo wybuchnie — nakazał ktoś roztrzęsionym głosem.

Ale już tłum rzucił się na ziemię. Zbierali biały proszek do pudełek od zapałek, szamotali się z sobą, tarzali splątani po ziemi.

— Zamknąć drzwi! — ryknął ktoś. Światło zgasło.

W tej chwili Daimon kopnięciem otworzył drzwiczki za tablicą i pociągnął Prokopa w ciemność.

Zapalił ręczną latarkę. Znajdowali się w komórce bez okien; pełno tu było stołów spiętrzonych jedne na drugich, tac od piwa, jakichś zatęchłych ubrań… Szybko pociągnął Prokopa dalej: cuchnący kwaśno, czarny tunel korytarza, czarne wąskie schody prowadzące w dół. Na schodach dogoniła ich dziewczyna z rozpuszczonymi włosami.

— Idę z panem — szepnęła i wpiła się palcami w ramię Prokopa.

Daimon wypadł na dwór, chybocząc przed sobą migotliwym krążkiem światła. Ciemność była nieprzenikniona. Szarpnął furtkę i puścił się pędem po szosie. Nim Prokop podbiegł do wozu, usiłując strząsnąć z siebie dziewczynę, motor zawarczał i Daimon chwycił za kierownicę.

— Prędzej!

Prokop rzucił się do wozu, dziewczyna za nim. Wóz szarpnął i pomknął w mrok.

Było przeraźliwie zimno. Dziewczyna dygotała w letniej sukience. Prokop okrył ją futrem, a sam wcisnął się w drugi kąt. Wóz pędził nierówną, rozmiękłą drogą. Zarzucał w lewo i w prawo, podskakiwał i znowu z warkotem nabierał szybkości. Prokop drżący z zimna uchylał się, ilekroć wstrząs auta rzucał go w stronę skulonej dziewczyny.

Przysunęła się do niego.

— Zimno ci, prawda? — szepnęła, rozchyliła futro i otuliła go nim, przyciągając do siebie.

— Ogrzej się — rzuciła z drażniącym śmiechem i przytuliła się do niego całym ciałem.

Była gorąca i gibka, jakby naga. Jej rozpuszczone włosy pachniały gorzko i oszałamiająco, łaskotały go po twarzy i oślepiały. Mówiła do niego z ustami tuż przy jego policzku, w obcym języku powtarzała to samo coraz ciszej i ciszej, zębami lekko chwytała jego ucho. I oto naraz leży na jego piersi i wpija mu się w usta w wyuzdanym, wyrafinowanym, wilgotnym pocałunku. Odepchnął ją brutalnie. Wyprostowała się zdumiona, pełna urazy, odsunęła się i ruchem ramion strząsnęła z siebie futro. Wiało mrozem, podniósł więc je i narzucił znowu na jej ramiona. Szarpnęła się z wściekłością, zerwała je i rzuciła na podłogę auta.

— Jak pani chce — burknął Prokop i odwrócił się.

Wóz znowu wjechał na twardą drogę i z wyciem motoru nabierał prędkości.

Było widać tylko plecy Daimona zjeżone kozią sierścią. Prokop zachłystywał się zimnym wiatrem. Obejrzał się na dziewczynę. Owinęła sobie włosy wokół szyi i szczękała zębami z zimna w swojej lekkiej sukience. Zrobiło mu się jej żal. Podniósł futro i narzucił na nią. Odepchnęła go z wściekłą zajadłością, okutał więc futrem ją całą, razem z głową, jak tobołek, i ścisnął ramionami.

— Nie ruszać się!

— Cóż to, już znowu dokazuje? — spokojnie rzucił Daimon od kierownicy. — No, to ją…

Prokop udał, że nie dosłyszał tej cynicznej uwagi. Ale okutane zawiniątko w jego ramionach zaczęło chichotać.

— To porządna dziewczyna — ciągnął Daimon obojętnie. — Twój tata był pisarzem, co?

Zawiniątko przytaknęło. Daimon wymienił nazwisko tak sławne, tak dostojne i czcigodne, że Prokop osłupiał i mimo woli rozluźnił swój brutalny uścisk. Zawiniątko zaczęło się wiercić i upadło mu na kolana. Spod futra wysunęły się dwie podniecająco piękne nogi i dziecinnie zaczęły majtać w powietrzu. Naciągnął na nie futro, żeby nie zmarzły. Uważała to widać za zabawę, dusiła się ze śmiechu i wymachiwała nogami. Ścisnął ją za nogi. Wtedy znowu u góry wyśliznęła się pulchna dziewczęca ręka i zaczęła sunąć po jego twarzy w dzikiej miłosnej grze. Ciągnęła go za włosy, łechtała w szyję, dobierała się palcami do jego zaciśniętych ust. Przestał w końcu stawiać opór. Dotknęła jego czoła, było zmarszczone; cofnęła rękę, jakby się sparzyła. Teraz jest to nieśmiała rączka dziecka, która nie wie, co jej wolno. Skrada się ku jego twarzy, dotyka, cofa się, znowu się zbliża, gładzi leciutko, lękliwie kładzie się na szorstkim policzku. Zawiniątko westchnęło głęboko i znieruchomiało.

Auto przemknęło przez uśpione miasteczko i zjeżdża teraz w dół, w otwartą przestrzeń.

— No i co — odwraca się Daimon — co pan powie o towarzyszach?

— Cicho — szepcze Prokop nie poruszając się. — Zasnęła.

L

Auto zatrzymało się w ciemnej leśnej dolinie. W ciemności rozpoznawał ciężkie wieże i hałdy.

— A więc jesteśmy — mruknął Daimon. — To moja kopalnia rudy i młotownia. Wszystko to nic niewarte. No, wysiadamy.

— Mam ją tu zostawić? — spytał cicho Prokop,

— Kogo? A, pańską piękność! Niech ją pan obudzi, zostajemy tutaj.

Prokop wysiadł ostrożnie, niosąc ją na rękach.

— Gdzie ją położyć?

Daimon właśnie otwierał drzwi ponurego domu.

— Co? Chwileczkę, mam tu kilka pokoi. Może ją pan położyć… zaprowadzę pana.

Zapalił światło i wiódł Prokopa przez zimne, biurowe korytarze. W końcu wszedł w jakieś drzwi i przekręcił kontakt. Był to ohydny pokój. Panował w nim zaduch, walała się wygnieciona pościel, żaluzje były zapuszczone.

— Aha — mruknął Daimon. — Nocował tu pewnie… jeden mój znajomy. No, za ładnie to tu nie jest co? Cóż, jak to na kawalerce. Niech ją pan położy na łóżku.

Prokop położył zawiniątko, ostrożnie oddychając. Daimon spacerował po pokoju, zacierając ręce.

— Pojedziemy teraz do naszej stacji. Jest wyżej, na wzgórzu, dziesięć minut drogi stąd. A może chce pan zostać tutaj?

Podszedł do śpiącej dziewczyny, odrzucił brzeg futra odsłaniając jej nogi powyżej kolan.

— Ładna, co? Szkoda, że jestem już taki stary.

Twarz Prokopa spochmurniała; okrył nogi dziewczyny.

— Niech pan pokaże swoją stację — rzekł sucho.

Usta Daimona wykrzywił lekki uśmieszek.

— Chodźmy.

Szli przez dziedziniec. W maszynowni palą się światła, maszyny turkocą, po podwórzu wałęsa się palacz z podwiniętymi rękawami i kurzy fajeczkę. W górę, po zboczu, wiedzie kolejka linowa z wagonikami na rudę i jej przęsła rysują się martwo jak żebra jaszczura.

— Musiałem zamknąć trzy kopalnie — objaśnia Daimon. — Nie opłacają się. Dawno byłbym już to wszystko sprzedał, gdyby nie stacja. Tędy.

Ruszył stromą ścieżką lasem pod górę. Prokop szedł za Daimonem, kierując się tylko słuchem. Ciemno było choć oko wykol, od czasu do czasu skapywała ze świerków ciężka kropla. Daimon zatrzymał się oddychając z wysiłkiem.

— Stary jestem — powiedział — nie mam już tej siły, co kiedyś, coraz bardziej muszę polegać na innych… Dziś w stacji nie ma nikogo. Towarzysz telegrafista został tam z nimi… Wszystko jedno, idziemy!

Szczyt góry był zryty jak pole bitwy. Opuszczone wieże kopalni, metalowe liny, ogromne puste hałdy. Na najwyższej hałdzie, na górze, drewniany baraczek z antenami.

— To… stacja — wysapał zziajany Daimon. — Stoi na… czterdziestu tysiącach ton magnezytu. Naturalny kondensator, rozumie pan? Cała góra to jedna wielka sieć drutów. Kiedyś to panu dokładnie wytłumaczę. Niech mi pan pomoże iść pod górę.

Wdrapali się po sypkiej hałdzie. Ciężki żwir z chrzęstem obsuwał się im spod nóg. No i wreszcie — stacja.

Prokop osłupiał, jakby nie wierzył własnym oczom. Przecież to jego laboratorium, tamto w kraju, na polu nad Hybszmonką. Tutaj te niemalowane drzwi, kilka jaśniejszych desek po ostatniej reperacji, sęki podobne do oczu. Jak we śnie przesuwał ręką po drzwiach. Tak, tutaj jest ten zardzewiały, wygięty gwóźdź, który sam kiedyś wbił!

— Skąd się to tu wzięło? — rzucił bez tchu.

— Co?

— Ten barak.

— Stoi tu już od lat — rzekł Daimon obojętnie. — A bo co?

— Nic — Prokop obszedł dokoła cały domek, dotykając ręką ścian i okien. Tak, tutaj jest ta szpara, pęknięte drzewo, wybita szyba w oknie, dziura po sęku — prawda, od wewnątrz zalepił ją papierem! Drżącą ręką przesuwał po znanych ubogich szczegółach. Wszystko jest tak, jak było, wszystko…

— No tak — odezwał się Daimon. — Już pan to sobie obejrzał? Niech pan otworzy, pan ma klucz.

Prokop wsunął rękę do kieszeni. Rzeczywiście miał przy sobie klucz od swego laboratorium — tamtego w kraju. Wsadził klucz w zamek, otworzył i wszedł do środka; i tak jak tam u siebie — automatycznie sięgnął na lewo i przekręcił kontakt, który zamiast wyłącznika miał gwóźdź — jak tam…

Daimon wszedł za nim. Boże, tu jest moja kanapka, dotychczas nie zaścielona. Moja umywalka, dzbanek z obtłuczonym brzegiem, gąbka, mydło, wszystko… Spojrzał w róg: a to stary żelazny piecyk z rurą związaną drutem, skrzynka z miałem węglowym, a tam zepsuty fotel z wygiętymi nogami, sterczą z niego trociny i sprężyna; tu jest ten ćwiek w podłodze, a tu spalona deska i szafa, szafa na ubranie… Otworzył ją. Wisiały tam jakieś stare spodnie.

— Wytwornie to tu nie jest — zauważył Daimon. — Nasz telegrafista to taki… no, dziwak. Co pan powie o aparatach?

Prokop jak we śnie odwrócił się w stronę stołu. Nie, tego tu nie było; nie, nie, to coś nowego. Zamiast przyrządów chemicznych na jednym końcu znajduje się zwyczajna radiostacja okrętowa z odłożoną słuchawką, aparat odbiorczy, kondensatory, wariometr, regulator, pod stołem zwykła aparatura transformacyjna, a z drugiego końca…

— Tamto to normalna stacja — wyjaśniał Daimon — do zwykłych rozmów. To drugie — to nasza stacja ekstynkcyjna. Przy jej pomocy wysyłamy owe przeciwfale, kontrprądy, sztuczne burze magnetyczne czy jak pan to nazwie. To nasza cała tajemnica. Połapie się pan w tym?

— Nie.

Prokop pobieżnie obejrzał aparaty zupełnie niepodobne do wszystkiego, co znał dotąd. Było tam mnóstwo oporników, jakaś druciana siatka, przedmiot przypominający rurkę katodową, jakieś bębny czy coś w tym rodzaju pokryte izolacją, dziwny koherer, przekaźnik i taster z kontaktami. Nie wiedział w ogóle, co to jest. Zostawił aparaty w spokoju i spojrzał na sufit, czy drzewo w belkach układa się w ów dziwny rysunek, który mu tam kiedyś przypominał głowę starca.

Tak, jest, jest, o tam! A tam lusterko z obtłuczonym rogiem…

— Co pan powie o aparatach? — spytał Daimon.

— To… to… to pierwsza konstrukcja, prawda? Zanadto skomplikowana.

Wzrok jego padł na fotografię opartą o jakąś cewkę indukcyjną. Wziął zdjęcie do ręki. Była to cudownie piękna główka dziewczęca.

— Kto to jest? — zapytał ochrypłym głosem. Daimon zajrzał mu przez ramię.

— Cóż to, nie poznaje pan? To przecież ta pańska piękność, którą pan tu sobie przywiózł w objęciach. Wspaniała dziewczyna, co?

— Skąd się tu wzięła? Daimon uśmiechnął się.

— Prawdopodobnie kocha się w niej nasz telegrafista. Nie zechciałby pan włączyć tego dużego kontaktu? Tego od dźwigni… To ten pomarszczony człowieczek, nie zwrócił pan na niego uwagi? Siedział w pierwszej ławce.

Prokop rzucił fotografię na stół i włączył kontakt. Po drucianej siateczce przeskoczyła niebieska iskra. Daimon przebiegł palcami po tastrze. Cały aparat zaczął nagle fosforyzować krótkimi niebieskimi błyskami.

— Tak — szepnął Daimon z zadowoleniem i znieruchomiawszy zapatrzył się w tryskające iskry.

Prokop niecierpliwymi rękoma schwycił fotografię. No tak, naturalnie, że to ta dziewczyna z dołu. Nie ma co do tego żadnej wątpliwości. Ale gdyby… gdyby miała woalkę i futerko, zroszone deszczem futerko sięgające aż po nosek… i rękawiczki…

Prokop zacisnął zęby. To niemożliwe, żeby była aż tak do niej podobna.

Spochmurniałymi oczyma gonił za znikającą zjawą. Znowu widział dziewczynę w woalce; przyciska do piersi zalakowaną kopertę, a teraz, teraz zwraca ku niemu swoje czyste, pełne rozpaczy spojrzenie.

Nieprzytomny ze zdenerwowania, porównywał fotografię z zatartym obrazem. Wielki Boże, jak ona właściwie wyglądała? „Przecież ja nie wiem — przestraszył się. — Wiem tylko, że nosiła woalkę i że była piękna. Piękna i w woalce — nic więcej nie widziałem. A to, ta fotografia tutaj: duże oczy, poważne, łagodne usta, czy to ta… ta śpiąca na dole? Tamta ma przecież usta rozchylone, grzeszne, rozchylone usta i rozpuszczone włosy i nie patrzy tak… nie patrzy tak…” Wilgotna mgła przysłoniła mu oczy. Nie, to absurd! To w ogóle nie jest ta dziewczyna z dołu, nawet nie jest do niej podobna. To jest twarz tamtej w woalce, która przyszła smutna i zrozpaczona. Jej czoło jest spokojne, a oczy pociemniałe z bólu. Do jej ust przylgnęła woalka, gęsta woalka zroszona oddechem… Czemu jej wtedy nie podniosła, bym ją mógł poznać!

— Niech pan pozwoli, coś panu pokażę — odezwał się Daimon i wyprowadził Prokopa z baraku. Stali na szczycie hałdy; u ich stóp ciemna, uśpiona, nieogarniona wzrokiem ziemia.

— Niech pan spojrzy tam — rzekł Daimon i wskazał ręką na widnokrąg. — Nic pan nie widzi?

— Nic. Nie, tam jest światełko. Słaba łuna.

— Wie pan, co to jest?

Nagle dobiegł ich uszu słaby grzmot, jak gdyby wiatr zerwał się w nocnej ciszy.

— Gotowe — rzekł Daimon uroczyście i zdjął czapkę. — Good night, towarzysze.

Prokop spojrzał na niego pytająco.

— Nie rozumie pan? — rzekł Daimon. — Dopiero teraz dotarł do nas odgłos wybuchu. Pięćdziesiąt kilometrów w linii powietrznej. Dokładnie dwie i pół minuty.

— Jakiego wybuchu?

— Krakatit. Ci głupcy napchali go do pudełek od zapałek.

Sądzę, że będziemy już mieli z nimi spokój. Zwołamy nowy zjazd… będą nowe wybory…

— Pan… pan…

Daimon twierdząco skinął głową.

— Nie dało się z nimi pracować. Na pewno do ostatniej chwili spierali się o taktykę. Tam się chyba pali.

Na horyzoncie widać było tylko słabiutki czerwony blask.

— Został tam również wynalazca naszej stacji. Wszyscy zostali. Teraz sam pan weźmie to w swoje ręce… No, niech pan posłucha, jak cicho. A przecież stąd, z tych drutów rozchodzi się w przestrzeń niema, lecz precyzyjna kanonada. Przerwaliśmy w tej chwili wszystkie połączenia radiowe, telegrafistom trzeszczy w uszach: trrr, trrr! — aż ich diabli biorą. A pan Tomesz tymczasem gdzieś w Grottup mozoli się nad ukończeniem syntezy Krakatitu. Nigdy tego nie dokona. A jeśli nawet… W tej samej chwili, kiedy w jego rękach znajdzie się Krakatit, nastąpi koniec…

Pracuj więc, stacyjko, po cichu wysyłaj iskry i bombarduj wszechświat. Nikt, nikt prócz pana nie będzie władcą Krakatitu. Teraz jest tylko pan, pan sam, pan jedyny i — położył mu rękę na ramieniu i w milczeniu zatoczył ręką dokoła — cały świat.

Noc była ciemna, głucha, bez gwiazd. Tylko nisko na widnokręgu jaśniała ognista łuna.

— Ach, jestem zmęczony — ziewnął Daimon. — To był niezły dzień. Zejdźmy na dół.

LI

Daimon spieszył się, żeby jak najprędzej znaleźć się w domu.

— Gdzie właściwie jest Grottup? — ni stąd, ni zowąd zapytał Prokop, kiedy już byli na dole.

— Niech pan idzie — rzekł Daimon. — Pokażę panu. Zaprowadził go do biura fabrycznego i podszedł z nim do ściennej mapy.

— Tutaj — wskazał, olbrzymim paznokciem podkreślając małe kółko.

— Nie napiłby się pan? To by pana rozgrzało.

Nalał do kieliszków sobie i Prokopowi czegoś czarnego jak smoła.

— Na zdrowie!

Prokop przytknął kieliszek do ust i zakrztusił się. Ów płyn parzył jak rozpalone żelazo, a gorzki był jak chinina. W głowie mu się zakręciło, jakby miał upaść.

— Więcej pan nie chce? — wyszczerzył Daimon żółte zęby. — Szkoda. Nie chce pan dać swojej ślicznotce za długo czekać, co? — Wychylał jeden kieliszek za drugim. W oczach zapalały mu się zielone ogniki, chciał gadać dalej, ale język stanął mu kołkiem.

— Wie pan co? Zuch z pana — oświadczył. — Jutro niech się pan weźmie do roboty. Stary Daimon zrobi wszystko, czego pan zażąda.

Podniósł się ciężko i w pas mu się pokłonił.

— W porządku. A teraz… za… zaraz… — Zaczęły mu się plątać wszystkie języki świata. O ile Prokop rozumiał, wygadywał najordynarniejsze sprośności. W końcu zaczął mruczeć jakąś bezsensowną piosenkę, miotał się jak epileptyk i stracił przytomność. Na usta wystąpiła mu żółta piana.

— Halo, co panu jest?! — krzyknął Prokop potrząsając nim. Powoli, bezmyślnie otworzył Daimon szklane oczy.

— Co… co się dzieje? — wybełkotał, uniósł się trochę i otrząsnął. — Aha, jak… ja… To nic. — Przetarł sobie czoło i ziewnął. — T-tak, zaprowadzę pana do pańskiego pokoju, dobrze?

Był obrzydliwie siny, a cała jego tatarska twarz zrobiła się obwisła jak worek. Zataczał się, jakby stracił władzę w rękach i nogach.

— Chodźmy więc.

Skierował się prosto do pokoju, gdzie zostawili śpiącą dziewczynę.

— Aa! — krzyknął w progu. — Ślicznotka się obudziła. Pan pozwoli!

Klęczała przy piecu. Dopiero co widocznie napaliła i wpatrywała się w trzaskające płomienie.

— Ho, ho, jak tu posprzątane — mruknął Daimon z uznaniem. Rzeczywiście, pokój był wywietrzony, a potworny bałagan zniknął. Było tu bezpretensjonalnie i przytulnie jak w cichym, spokojnym domu.

— Co też ty potrafisz, no, no — podziwiał Daimon. — Czas by ci już było się ustatkować.

Wstała, zaczerwieniła się dziwnie i zmieszała.

— No, no, nie wstydź się — zaśmiał się Daimon. — Ten towarzysz ci się podoba, co?

— Podoba — odparła po prostu i podeszła do okna, by je zamknąć i spuścić żaluzję.

Od pieca na jasny pokój biło ciepło.

— Ładnie tu u was, dzieci — rozkoszował się Daimon grzejąc ręce przy piecu. — Chętnie bym tu został.

— Idź sobie! — rzuciła niecierpliwie.

— Zaraz, zaraz, gołąbeczko — wyszczerzył zęby. — Mnie… mnie cni się bez ludzi. Popatrz, twój przyjaciel wygląda jak nieżywy. Poczekaj, natrę mu uszu.

Rozzłościła się.

— Ani się waż. Niech sobie będzie, jaki chce. Uniósł krzaczaste brwi w przesadnym zdumieniu.

— A to co znowu? Chyba się w nim nie… nie żako…

— Nie twoja sprawa — przerwała mu błyskając oczyma. — Nikomu tu nie jesteś potrzebny.

Chichotał bezgłośnie, oparty o piec.

— Żebyś wiedziała, jak ci z tym do twarzy! Dziewczyno, dziewczyno, i na ciebie to przyszło, naprawdę? Pokaż no się! — chciał ująć ją pod brodę, ale cofnęła się, pobladła z gniewu i pokazała mu zęby.

— Cóż to? Gryźć chcesz? Z kim to byłaś wczoraj, że taka jesteś… Aha, już wiem. Rosso, co?

— To nieprawda! — krzyknęła, a w głosie jej czuło się łzy.

— Niech ją pan zostawi — odezwał się szorstko Prokop.

— No, no, o co chodzi? — mruknął Daimon. — Żebym wam nie przeszkadzał, co? Dobranoc, dzieci. — Cofał się przyciśnięty plecami do ściany i nim Prokop się spostrzegł, już go nie było.

Prokop przyciągnął krzesło do pieca, w którym buzował ogień, i zapatrzył się w płomienie. Na dziewczynę nawet nie spojrzał. Słyszał, jak niepewnie, na palcach chodzi po pokoju, jak coś zamyka i porządkuje; teraz nie wie już, co robić, stoi i milczy.

Dziwna jest moc płomienia i płynącej wody; człowiek zapatrzy się, zaduma, znieruchomieje. Nie myśli już o niczym, nie wie i nie pamięta, ale wszystko, co kiedyś przeszedł, co przeżył, odżywa w nim bezkształtne, nieumiejscowione w czasie.

Stuknął zrzucony pantofelek, potem drugi. Rozbiera się, widać. Idź spać, dziewczyno; kiedy zaśniesz, przyjrzę ci się, do kogo też jesteś podobna.

Przeszła cichutko i przystanęła. Znowu coś porządkuje, Bóg raczy wiedzieć, dlaczego chce, aby tak tu było czysto i ładnie.

I naraz klęka przed nim, a śliczne swe ręce wyciąga ku jego nodze.

— Zdejmę ci buty, chcesz? — mówi szeptem.

Ujął w dłonie jej głowę i obrócił ku sobie. Piękna, uległa i dziwnie poważna.

— Znałaś Tomesza? — spytał chrapliwie. Zastanowiła się, po czym pokręciła przecząco głową.

— Nie kłam! Ty jesteś… ty jesteś… Masz zamężną siostrę?

— Nie! — Wyrwała mu się gwałtownie. — Dlaczego miałabym ci kłamać? Powiem ci wszystko, właśnie, że powiem, żebyś wiedział… powiem. Ja jestem zepsuta dziewczyna. — Ukryła twarz na jego kolanach. — Wszyscy mnie… Wszyscy, żebyś wiedział…

— I Daimon?

Nie odpowiedziała, tylko wstrząsnęła się cała.

— Mo… możesz mnie kopnąć, ja jestem, o, nie dotykaj mnie… ja jestem, gdy… byś wiedział…

— Daj spokój! — krzyknął udręczony i siłą podniósł jej głowę. Z jej szeroko otwartych oczu biła rozpacz. Puścił ją i jęknął.

Podobieństwo było tak wielkie, że zabrakło mu tchu.

— Milcz, milcz przynajmniej — mruknął ze ściśniętym gardłem.

Znowu ukryła twarz na jego kolanach.

— Pozwól mi, ja muszę wszystko… Ja, ja — zaczęła — kiedy miałam trzy… trzynaście…

Zatkał jej usta dłonią. Gryzła jego rękę, bełkocąc swą straszliwą spowiedź między jego palcami.

— Cicho bądź! — krzyknął, ale słowa same wyrywały się jej z ust, szczękała zębami, trzęsła się, mówiła, bełkotała.

Jako tako udało mu się ją uciszyć.

— Oo — jęczała — gdybyś… wiedział… co… co ludzie… co robią! I każdy, każdy był ze mną taki ordynarny… Jakbym nawet nie była… zwierzęciem czy kamieniem!

— Przestań! — wybuchnął nieprzytomny i nie wiedząc, co robić, gładził ją trzęsącymi się kikutami palców po głowie.

Westchnęła uciszona i znieruchomiała.

Czuł jej gorący oddech i tętno pulsujące w jej szyi.

Zaczęła cicho chichotać.

— Tyś myślał, że ja śpię… tam, w aucie. Ja nie spałam, specjalnie tak udawałam… i czekałam, że zaczniesz… jak inni. Wiedziałeś przecież, kto ja jestem i jaka jestem. A… ty tylko dąsałeś się i trzymałeś mnie, jakbym była małą dziewczynką, jakbym była… jakąś świętością… — Śmiała się teraz przez łzy. — Poczułam się naraz, nie wiem czemu, taka szczęśliwa jak nigdy, jak nigdy… i dumna… i było mi strasznie wstyd, ale jednocześnie… było mi tak cudownie… — Dygocącymi ustami całowała go po kolanach. — Pan… pan mnie nawet nie obudził… i położył… jak świętość… i przykrył mi nogi, i nic nie powiedział… — Rozpłakała się na dobre. — Ja, ja będę panu służyć, niech mi pan pozwoli, niech pan pozwoli… zdejmę panu buty… Proszę, proszę, niechże pan nie gniewa się za to, że udawałam, że śpię! Proszę…

Chciał unieść jej głowę; całowała jego ręce.

— Na Boga, niech pani nie płacze! — zawołał.

— Kto? — spytała zdziwiona i przestała płakać. — Dlaczego mówi mi pan: „pani”? — Podniósł jej twarz. Broniła się ze wszystkich sił, wciskając głowę w jego kolana. — Nie, nie — szczękała zębami z przerażenia i ze śmiechu. — Jestem zapłakana… nie podobałabym się panu — szepnęła i schowała zalaną łzami twarz. — Kiedy pan tak… długo… nie przychodził… Będę panu służyć, będę pisała listy… ja, ja się nauczę pisać na maszynie, znam pięć języków… nie wypędzi mnie pan? Kiedy pan tak długo nie przychodził, myślałam, czego ja bym dla pana nie zrobiła… a on mi to wszystko zepsuł, mówił, jakbym… była… A to nieprawda… ja, ja powiedziałam już wszystko, będę… zrobię, co pan każe… ja chcę być porządna.

— Niech pani wstanie, proszę panią!

Przysiadła na piętach, splotła ręce na kolanach i patrzyła na niego w zachwycie.

Teraz nie była już podobna do tamtej w woalce. Przypomniała mu się płacząca Anusia.

— Niech pani już nie płacze — mruknął miękko i niepewnie.

— Pan jest piękny — szepnęła z zachwytem. Zaczerwienił się i bąknął coś, sam nie wiedział co.

— Niech pani idzie spać — rzekł zacinając się i pogładził ją po rozpalonym policzku.

— Nie czuje pan do mnie wstrętu? — szepnęła zarumieniona.

— Nie, zupełnie nie.

Nie poruszyła się i dalej patrzyła na niego zalęknionymi oczyma. Pochylił się więc i pocałował ją.

Zaczerwieniła się i oddała mu pocałunek, zmieszana i nieporadna, jak gdyby całowała po raz pierwszy.

— Idź spać, idź — mruknął zakłopotany — ja jeszcze… muszę… nad czymś pomyśleć.

Wstała posłusznie i cicho zaczęła się rozbierać. Siadł w kącie, żeby jej nie przeszkadzać. Zdejmowała części ubrania bez wstydu, ale i bez najmniejszej frywolności, naturalnie i po prostu, jak kobieta u siebie w domu. Nie spiesząc się rozpina guziki, rozwiązuje tasiemki, cicho składa bieliznę, wolno ściąga pończochy ze smukłych, pięknych nóg. Nagle zamyśla się, patrzy w ziemię i jak dziecko przebiera długimi, idealnie pięknymi palcami nóg.

Zerka na Prokopa, uśmiecha się zarumieniona z radości i szepce:

— Ja jestem cicho.

Prokop drętwieje w swoim kącie, ledwie oddychając: Przecież to znowu ona, dziewczyna w woalce. To smukłe, dojrzałe, piękne ciało — to jej ciało. Tak właśnie poważnie i ładnie odkłada jedną część ubrania po drugiej, tak właśnie spływają jej włosy z ramion, tak, właśnie tak, zamyślona i skulona, gładzi swe pełne, matowe ramię, i tak, właśnie tak…

Z bijącym sercem zamknął oczy.

Czyż już kiedyś, zacisnąwszy oczy w pustce samotności, nie widziałeś jej, jak stoi w cichym kręgu domowej lampy, odwraca ku tobie twarz i mówi coś, czego nie słyszysz? Czy wtedy, miażdżąc dłonie między kolanami i przymknąwszy powieki, nie widziałeś gestu jej ręki, gestu prostego i uroczego, w którym mieścił się cały spokój i cisza szczęśliwego życia rodzinnego? Kiedyś ukazała ci się: stała zwrócona ku tobie plecami, z głową nad czymś pochyloną. Kiedy indziej znowu widziałeś ją, jak czyta wieczorem przy świetle lampy. A może to, co się dzieje teraz, to tylko dalszy ciąg i wszystko zniknie, jeśli otworzę oczy, i znów nie zostanie nic poza samotnością?

Otworzył oczy. Dziewczyna leżała w łóżku, przykryta po samą brodę; utkwiła w nim wzrok z ogromną, pokorną miłością. Podszedł do łóżka i pochylił się nad jej twarzą, studiując jej rysy badawczo i z natężeniem.

Spojrzała pytająco i zrobiła mu miejsce przy sobie.

— Nie, nie — mruknął i lekko pocałował ją w czoło. — Śpij już.

Posłusznie zamknęła oczy i wstrzymała oddech.

Na palcach wrócił do swego kąta. „Nie, nie jest do niej podobna” — upewniał sam siebie. Zdawało mu się, że patrzy na niego spod przymkniętych powiek. Męczyło go to, nawet myśleć nie mógł. Zły, odwrócił głowę, ale w końcu wstał i na palcach podszedł, by na nią popatrzeć. Miała zamknięte oczy, nie oddychała. Była prześliczna i uległa.

— Śpij — wyszeptał.

Zgasił światło i po omacku wrócił na palcach do swego kąta pod oknem.

Po straszliwie długim i pełnym udręki czasie zaczął jak złodziej skradać się ku drzwiom. Czy się nie zbudzi? Zatrzymał się niepewnie z ręką na klamce i z łomocącym sercem wyśliznął się na dwór.

Jest jeszcze noc. Prokop rozejrzał się wśród hałd i przełazi przez płot. Zeskoczył na ziemię, otrzepał się i poszukał wzrokiem szosy. Ledwie ją widać. Rozgląda się i dygoce z zimna. Dokąd, dokąd właściwie iść? Do Balttin?

Zrobił parę kroków i zatrzymał się. Stał wpatrzony w ziemię. A więc do Balttin? Załkał ciężko, bez łez, i odwrócił się na pięcie.

Do Grottup!

LII

Dziwnymi szlakami wiodą drogi świata.

Gdybyś nakreślił wszystkie swe kroki i ścieżki — jakiż pogmatwany obraz byś otrzymał! Albowiem krokami swymi rysuje każdy własną mapę ziemi.

Był wieczór, kiedy Prokop stanął u kraty otaczającej zakłady w Grottup. Rozciągało się przed nim rozległe pole baraków, oświetlone mdłymi kulami łukowych lamp. Świeci się jeszcze w jednym czy dwóch oknach. Prokop wciska głowę między pręty kraty i woła:

— Halo!

Zbliżył się odźwierny czy też dozorca.

— Czego pan chce? Tutaj wstęp wzbroniony.

— Czy jest tu jeszcze inżynier Tomesz?

— Czego pan od niego chce?

— Muszę się z nim widzieć.

— Pan Tomesz jest jeszcze w laboratorium. Nie może się pan z nim zobaczyć.

— Niech mu pan powie… niech pan powie, że czeka na niego przyjaciel Prokop, że chce mu coś dać.

— Niech pan się odsunie od tej kraty — mruknął człowiek i kogoś zawołał.

Po piętnastu minutach jakaś postać w długim płaszczu podbiegła do kraty.

— To ty, Tomesz? — zawołał Prokop półgłosem.

— Nie, jestem laborantem. Inżynier Tomesz nie może przyjść. Pan inżynier jest bardzo zajęty. Czego pan sobie życzy?

— Muszę koniecznie z nim się zobaczyć.

Laborant, człowiek otyły i energiczny, wzruszył ramionami.

— Nic z tego, proszę pana. Pan Tomesz nie może dzisiaj nawet na sekundę…

— Robicie Krakatit? Laborant sapnął nieufnie.

— Co to pana obchodzi?

— Muszę go… przed czymś ostrzec. Muszę mu coś doręczyć.

— Niech mi pan to da. Zaniosę mu.

— Nie, ja… ja dam to tylko jemu.

— Może więc pan to sobie zatrzymać.

Człowiek w białym płaszczu odwrócił się i ruszył z powrotem,

— Niech pan zaczeka! — krzyknął Prokop. — Niech mu pan to odda i powie… powie… — Wyciągnął z kieszeni grubą, wygniecioną kopertę i podał przez kratę.

Laborant podejrzliwie wziął ją w palce, a Prokopowi wydało się, że teraz właśnie spalił za sobą jakieś mosty.

— Niech mu pan powie, że… żeby tu przyszedł.

— Oddam mu to — uciął laborant i odszedł.

Prokop siadł na kamieniu. Po drugiej stronie płotu stał milczący cień, który go pilnował.

Jest chłodna noc, nagie gałęzie wyciągają się we mgle. Chłód przenika do szpiku kości.

Po kwadransie ktoś zbliża się od płotu. Jest to blady, zaspany chłopiec; jego twarz wygląda jak ulepiona z twarogu.

— Pan inżynier kazał powiedzieć, że bardzo dziękuje, ale że nie może przyjść i żeby pan nie czekał — recytuje jak automat.

— Zaczekajcie — warknął Prokop zniecierpliwiony. — Powiedzcie mu, że muszę z nim mówić, że… chodzi o jego życie. I że dam mu wszystko, co zechce, tylko niech… niech poda mi adres tej pani, od której przyniosłem mu tamtą kopertę. Rozumiecie?

— Pan inżynier kazał tylko powiedzieć — powtórzył ospale chłopak — że bardzo dziękuje i żeby pan nie czekał…

— A więc do diabła — zazgrzytał zębami Prokop — powiedzcie mu, żeby tu przyszedł, bo inaczej nie ruszę się stąd! Niech zostawi swoją robotę, bo… bo wszystko wyleci w powietrze, rozumiecie?

— Tak jest — rzekł chłopiec tępo.

— Niech… niech tu przyjdzie! Niech poda mi ten adres, i… potem zostawię mu wszystko, rozumiecie?

— Tak jest.

— No więc idźcie już, prędzej, do jasnej…

Czekał więc z niecierpliwością, drżąc jak w febrze. Czy… czy to jakieś kroki tam wewnątrz? Przyszedł mu na myśl Daimon, jak posępny, wykrzywiając ze złości swoją fioletową gębę, wpatruje się w niebieskie iskry tam w owej stacji. A ten głupiec Tomesz nie przychodzi!

Pichci coś tam, gdzie świeci to jasno okno, i nie wie, że znajduje się pod ostrzałem, że niecierpliwymi rękami podpala dynamit pod sobą samym i…

Czy to jakieś kroki? Nikt nie idzie.

Głuchy kaszel wstrząsa ciałem Prokopa. „Wszystko ci oddam, szaleńcze, jeżeli tylko przyjdziesz i powiesz mi jej imię! Nie chcę już nic, nic, tylko ją odnaleźć! Wszystkiego się wyrzeknę, tylko to jedno mi zostaw!”

Wbił wzrok w pustkę: Stoi tu teraz zasłonięta woalką, u jej stóp suche liście, bledziutka i dziwnie poważna w tym sinym mroku.

Składa ręce na piersiach, nie ma już koperty i patrzy głębokimi, wlepionymi w niego oczyma. Zimny deszcz zrosił jej woalkę i futerko.

„Nigdy nie zapomnę dobroci, jaką mi pan okazał” — mówi cicho, jak przez mgłę. Wyciągnął do niej ręce, chwycił go atak gwałtownego kaszlu.

Cóż to, nikt nie przyjdzie? Rzucił się ku kracie, by przeleźć przez płot.

— Stój, bo strzelam! — krzyknął cień za płotem. — Czego pan tu chce?

Prokop puścił kratę.

— Proszę pana — dyszał nieprzytomny z rozpaczy. — Niech pan powie Tomeszowi… niech mu pan powie…

— Sam mu pan to powiedz! — przerwał mu tamten nielogicznie. — Ale teraz zmykaj pan!

Prokop siadł na kamieniu. „Może Tomesz przyjdzie, jeżeli mu się nie powiedzie? Na pewno, na pewno nie wpadnie na to, jak się robi Krakatit, przyjdzie więc i zawoła mnie…” Siedział przygarbiony jak żebrak.

— Słuchaj pan — odezwał się — dam panu… dziesięć tysięcy, jeśli… jeśli wpuści mnie pan do środka.

— Każę pana aresztować — mruknął głos wrogo i stanowczo.

— Ja… ja… — bąkał Prokop — jak chcę tylko dostać ten adres. Ja chcę się tylko dowiedzieć… Dam panu wszystko, jeśli pan to zrobi. Pan… pan ma żonę i dzieci, a ja… ja jestem sam… i chcę tylko znaleźć…

— Cicho! — ofuknął go tamten. — Upił się pan.

Prokop zamilkł i tylko kiwał się całym ciałem, siedząc na kamieniu. „Muszę czekać — pomyślał tępo. — Dlaczego nikt nie przychodzi? Wszystko mu dam, i Krakatit, i wszystko inne, żeby tylko…” „Nigdy nie zapomnę dobroci, jaką mi pan okazał…”

„Nie, broń Boże! Jestem złym człowiekiem. Ale pani… pani obudziła we mnie umiłowanie dobroci. Nie ma rzeczy, której bym nie zrobił, kiedy pani na mnie spojrzała. Dlatego przecież jestem tutaj. To właśnie jest w pani najcudowniejsze, że ma pani nade mną taką władzę, że muszę pani służyć; dlatego, słyszy pani, dlatego muszę panią kochać!”

— Czego pan tam znowu? — zagderał głos zza płotu. — Będzie pan cicho czy nie?

Prokop wstał.

— Proszę pana, niech pan mu powie…

— Spuszczę na pana psa!

Do płotu zbliżyła się z ociąganiem biała postać z ognikiem papierosa.

— To ty, Tomesz? — zawołał Prokop.

— Nie. Pan jeszcze tutaj? — Był to laborant. — Człowieku, pan chyba ma źle w głowie.

— Proszę pana, czy Tomesz tu przyjdzie?

— Ani mu się śni — rzekł pogardliwie laborant. — Nie jest mu pan potrzebny. Za piętnaście minut wszystko będzie gotowe, a potem — gloria victoria! No, wtedy sobie popiję!

— Proszę pana, niech mu pan powie, niech… niech mi tylko da ten adres!

— Już mu to chłopak powtórzył — wycedził laborant. — Pan inżynier powiedział, żeby pan mu głowy nie zawracał. Od pracy się będzie odrywać, co? Teraz, kiedy mu najlepiej idzie! Właściwie już to mamy, a teraz tylko… i gotowe.

Prokop krzyknął przerażony.

— Prędko, prędko, niech pan biegnie i powie… Niech nie włącza prądu! Niech wszystko zatrzyma, bo… bo… Prędzej. Niech pan leci! On nie wie… on nie wie, że Daimon… Na Boga, powstrzymajcie go!

— Phi — parsknął laborant ostrym śmiechem. — Pan Tomesz wie, co robi, a pan… — Przez kratę wyleciał płonący ogarek. — Dobranoc!

Prokop przyskoczył do płotu.

— Ręce do góry! — ryknął ktoś wewnątrz, a w głębi odezwał się przenikliwy głos gwizdka.

Prokop rzucił się do ucieczki.

Biegł szosą, przeskoczył przez płot i biegł teraz po miękkiej łące. Potykał się na zaoranym polu, upadł, podniósł się i biegł dalej. Zatrzymał się z mocno bijącym sercem. Dokoła mgła i puste pola. Teraz już mnie nie dosięgnie! Natężył słuch. Cisza; słyszał tylko swój własny świszczący oddech. Ale co będzie… co będzie, kiedy Grottup wyleci w powietrze? Złapał się za głowę i pobiegł dalej. Pośliznął się, wpadł do głębokiego rowu, wydrapał się na górę i utykając kuśtykał przez pole. Odezwał się stary ból złamanej kości, a w piersiach znowu zaczęło coś kłuć boleśnie. Nie mógł iść dalej, usiadł na zimnej miedzy i patrzał na Grottup świecące mgliście swymi łukowymi lampami. Wyglądało jak wyspa światła wśród oceanu ciemności.

Panuje martwa, dławiąca cisza. A przecież w promieniu tysięcy, tysięcy kilometrów idzie straszliwy nieustanny atak. Ze swojej magnetycznej góry kieruje Daimon potwornym bezgłośnym bombardowaniem całego świata.

Milowymi błyskami torują sobie pędzące fale drogę poprzez niezmierzone przestrzenie, by chwycić i roznieść pierwszy pyłek Krakatitu w jakimkolwiek bądź punkcie na ziemi. A tutaj, wśród głębokiej nocy, w tej bladej powodzi świateł pracuje uparty szalony człowiek nad tajemniczym procesem przemiany.

— Uwaga, Tomesz! — krzyknął Prokop, ale głos jego przepadł w ciemności, niby kamień rzucony w toń ręką dziecka.

Zerwał się, drżąc z grozy i z zimna, i biegł dalej, byle dalej od Grottup.

Zabrnął gdzieś w mokradło. Czy nie rozlegnie się wybuch? Nic, cisza. W nowym paroksyzmie szaleńczego strachu zaczął Prokop biec po zboczu, potknął się, upadł na kolana, zerwał się i znowu rzucił do ucieczki. Wpadł w zarośla, macając rękoma przedzierał się na oślep, pośliznął się i obsunął w dół. Podniósł się, otarł pot podrapanymi do krwi rękoma i uciekał dalej.

Na środku pola dostrzegł jakiś jasny przedmiot. Pomacał ręką — był to obalony krzyż. Dysząc ciężko siadł na pustej podmurówce. Mglista łuna światła nad Grottup jest już daleko, całkiem daleko na horyzoncie. To tylko jasny pas nisko nad ziemią. Prokop oddycha głęboko. Nic, cisza. A więc Tomeszowi nią udało się i to straszliwe nie nastąpi. Lękliwie nasłuchiwał z dala. Nic, tylko chłodny szmer kropel wody w jakimś podziemnym strumyku, nic, tylko bijące serce…

Nagle nad Grottup wystrzelił w górę olbrzymi czarny słup i wszystko zgasło. Jak gdyby się naraz ciemność rozdarła, buchnął w następnej sekundzie słup ognia, zapłonął straszliwie i zburzył gigantyczny mur dymu. Zahuczał podmuch powietrza, coś trzasnęło, drzewa zaszumiały ze skrzypem i nagle świst, przeraźliwy świst bicza, łoskot, potworny huk i grzmot. Ziemia drży, a w powietrzu opętańczo wirują zerwane liście.

Nie mogąc złapać tchu, obiema rękami uczepiony podstawy krzyża, by go podmuch nie zmiótł, wytrzeszcza Prokop oczy na szalejący ogień.

Rozstąpi się ziemia mocą ognia rozdarta i pośród huku gromów przemówi Pan…

W krótkich odstępach czasu buchnął drugi i trzeci słup dymu, rozdarł je rudy język ognia i wreszcie trzeci i najgroźniejszy wybuch wstrząsnął powietrzem. Widocznie wyleciały magazyny. Jakaś hucząca masa wali w niebo, rozpryskuje się i spada wraz z deszczem eksplodujących iskier. Rozległ się potężny łoskot i zmienia się teraz w dudniącą kanonadę. W magazynach wybuchają rakiety zapalające i rozpryskują się niczym iskry pod huczącymi uderzeniami młota. Rozlała się szkarłatna fala pożaru, która strzela krótkimi, suchymi seriami. — ratata, niczym gniazdo kartaczy. Czwarty i piąty wybuch rozdarł powietrze rykiem armat. Pożar przeniósł się na obie strony. Płonie co najmniej połowa widnokręgu.

Dopiero teraz doleciał rozpaczliwy trzask walących się drzew grottupskiego lasu. Ale już wali przezeń nieprzerwana kanonada płonących składów. Szósty wybuch rozległ się twardym, ostrym trzaskiem: to pewnie krezylit; dalej w głębi ryknęła eksplozja beczek z dynamitem. Błyskawicą leci w niebo ogromny, płonący pocisk. Bucha wysoki płomień, gaśnie i wytrysku—je o kawałek dalej, ale dopiero w parę sekund później rozlega się huk i ziemią wstrząsa dudniący grzmot. Chwila ciszy, słychać jednak trzask ognia, jakby ktoś łamał chrust, nowy łoskot, potem ciężki huk i nad fabryką w Grottup wyskakuje naraz płomień, pozostawiając nisko przy ziemi tylko słaby poblask. Gwałtownym, migotliwym płomieniem pali się miasto Grottup.

Zdrętwiały z grozy Prokop wstał z ziemi i potykając się ruszył przed siebie.

LIII

Podążał szosą dysząc ciężko. Minął szczyt wzgórza i zaczął schodzić w dolinę.

Ognista powódź za jego plecami znikała powoli. Przedmioty i cienie ginęły w oparach płynącej mgły. Wydawało się, że wszystko bezwładnie, nieruchomo odpływa, unoszone prądem bezbrzeżnej rzeki, gdzie nie zapluska fala ani nie rozlegnie się krzyk rybitwy. Strachem napełniał go odgłos własnych kroków w tej bezmiernej fali, która wszystko z sobą unosiła; zwolnił kroku i stąpając cicho, bezgłośnie zanurzył się w mleczną chmurę.

Na drodze przed nim zamigotało światełko. Chciał je ominąć, przystanął więc, niezdecydowany. Lampa nad stołem, ogień na kominku, latarnia szukająca drogi. Jakaś zmęczona ćma zatrzepotała w nim rwąc się do mrugającego światełka. Zbliżył się z ociąganiem, jakby zabrakło mu odwagi; przystanął, z dala grzał się w cieple migocącego światełka, podszedł bliżej, bojąc się, że go znowu przepędzą. Zatrzymał się opodal. To wóz z rozpiętą nad nim płachtą, na osi wisi zapalona latarnia i rzuca drżące snopki światła na białego konia, na białe kamienie i na białe pnie brzózek przy drodze. Konik ma u pyska zgrzebny worek z owsem i chrupie z pochyloną głową; ma długą srebrną grzywę i nigdy nie strzyżony ogon. Przy jego głowie stoi drobny staruszek, z białą brodą i srebrnymi włosami, tak samo jasny jak ta płachta nad wozem. Podreptuje w miejscu, rozmyśla nad czymś, coś do siebie mówi i przesiewa przez palce bieluśką grzywę konika.

Teraz się odwrócił, niewidzącym wzrokiem spogląda w ciemność i pyta niepewnym głosem:

— To ty, Prokopie? No chodź, czekam już na ciebie. Prokop nie zdziwił się wcale, poczuł tylko bezgraniczną ulgę.

— Już idę — powiedział — przecież tak biegłem! Dziadek podszedł do niego i dotknął jego kurtki.

— Jesteś cały mokry — rzekł z naganą — jeszcze się zaziębisz.

— Dziadku — wybuchnął — wiecie, że Grottup wyleciało w powietrze?

Staruszek potrząsnął głową z politowaniem.

— A co ludzi wtenczas zginęło! Zmęczyłeś się, co? Siadaj na koźle, zawiozę cię.

Podreptał do konika i wolniutko zaczął odwiązywać worek z owsem.

— Hy, hy, no, dosyć już — zaseplenił. — Pojedziemy. Mamy gościa.

— Co wieziecie pod tą płachtą? — spytał Prokop. Dziadek odwrócił się ku niemu i roześmiał się.

— Świat — powiedział. — Nie widziałeś jeszcze świata?

— Nie widziałem.

— No, to ci pokażę, zaczekaj.

Odłożył worek z owsem na wóz i zaczął odpinać płachtę z jednej strony, zupełnie się nie spiesząc. Odgarnął ją. Znajdowała się pod nią skrzynia z oszklonym okienkiem.

— Zaczekaj — powtórzył i rozejrzał się za czymś po ziemi. Podniósł gałązkę, przykucnął koło latarni i zapalił gałązkę — wszystko pomalutku i dokładnie. — No, pal się, pal — powiedział do gałązki i osłaniając ją dłońmi podreptał ku skrzyni, podniósł wieko i zaświecił jakąś lampkę wewnątrz. — Mam to na oliwę — wyjaśnił. — Niektórzy już świecą karbidem, ale… karbid bardzo szczypie w oczy. No i w ogóle to taka rzecz — wybuchnie jeszcze, i co? Może komu krzywdę zrobić. A oliwa to jak w kościele.

Pochylił się nad okienkiem i zamrugał wyblakłymi oczkami.

— Dosyć dobrze widać. Jakie też to piękne! — szepnął z zachwytem. — Chodź popatrzeć. Ale musisz się schylić, żebyś był malutki jak dziecko. O tak.

Prokop schylił się i spojrzał w okienko.

— To jest grecka świątynia Pańska w Girgenti — zaczął wyliczać poważnie staruszek. — Na wyspie Sycylii. Poświęcona jest Bogu, czyli Junonie Lacinii. Spójrz na te kolumny. Zrobione są z tak wielkich brył, że na każdym kamieniu może spożywać posiłek cała rodzina. Pomyśl, co to za praca! Mam przekręcić dalej? Widok z góry Penegal w Alpach, kiedy zachodzi słońce. Śnieg zapala się wtenczas takim pięknym, dziwnym światłem, tak jak to zrobione tutaj. To światło alpejskie, a ta góra nazywa się Latemar. Dalej? To jest święte miasto Benares w Indiach. Ta rzeka jest święta i oczyszcza z grzechów. Tysiące ludzi znalazło tam to, czego szukało.

Były to wyraźne, starannie narysowane obrazki, ręcznie malowane. Farby trochę wyblakły, papier pożółkł, obrazki zachowały jednak miłą, cieszącą oko jaskrawość błękitu, zieleni i żółci, czerwień ubiorów ludzi i czysty lazur nieba. Każda trawka narysowana była z miłością i pietyzmem.

— Ta święta rzeka to Ganges — dodał stary z szacunkiem i pokręcił korbką. — A to jest Zahur, najpiękniejszy zamek na świecie.

Prokop przylgnął po prostu do okienka. Zobaczył wspaniały zamek o lekkich kopułach, wysokie palmy i błękitną fontannę. Maleńka figurka z piórem w turbanie, w szkarłatnym płaszczu, żółtych szarawarach i z tatarską szablą u boku wita ukłonem aż do ziemi damę w białej sukni, która prowadzi za uzdę tańczącego konia.

— Gdzie… gdzie jest Zahur? — szepce Prokop. Dziadek wzruszył ramionami.

— Gdzieś tam — rzekł niepewnie — gdzie jest najpiękniej. Jeden go znajdzie, drugi nie. Przekręcić?

— Jeszcze nie.

Stary oddalił się nieco i gładził grzywę konia.

— Czekaj, nnno, czekaj — tłumaczył cicho. — Musimy panu pokazać, rozumiesz? Niech się cieszy.

— Przekręćcie, dziadku — poprosił Prokop w napięciu. Przesuwały się kolejno port w Hamburgu, Kreml, okolice podbiegunowe z zorzą polarną, wulkan Krakatau, most brooklyński, Notre Damę, wieś tubylców na Borneo; domek Darwina w Down, stacja radiowa w Poldh, ulica w Szanghaju, wodospady Wiktorii, zamek Pernsztajn, wieże naftowe w Baku.

— A to, to jest ten wybuch w Grottup — objaśnił staruszek. Na obrazku przewalały się kłęby różowego dymu, wyrzucone w niebo siarkowożółtym płomieniem. Wśród dymu i płomieni absurdalnie wisiały rozerwane ciała ludzkie.

— Zginęło przy tym więcej jak pięć tysięcy ludzi. To było wielkie nieszczęście — westchnął dziadek. — To już ostatni obrazek. No co, zobaczyłeś świat?

— Nie — mruknął Prokop oszołomiony. Staruszek rozczarowany pokiwał głową.

— Chciałbyś zobaczyć za dużo. Musisz długo żyć. Zdmuchnął lampkę w okienku i mrucząc pod nosem, zaciągnął płachtę.

— Siadaj na koźle, pojedziemy.

Zdjął worek, którym okryty był koń, i zarzucił go Prokopowi na ramiona.

— Żeby ci nie było zimno — wyjaśnił siadając obok niego, ujął lejce w dłonie i cichutko gwizdnął.

Konik ruszył łagodnym kłusem.

— Hy! No, no, koniku! — zaśpiewał stary.

Przesuwały się aleje brzóz i jarzębin, chałupy otulone pierzyną mgły, okolica uśpiona i spokojna.

— Dziadku! — wyrwało się z ust Prokopa — dlaczego mi się to wszystko zdarzyło?

— Co?

— Dlaczego spotkało mnie tyle rzeczy? Stary zamyślił się.

— To ci się tylko zdaje — rzekł w końcu. — Wszystko, co spotyka człowieka, pochodzi z niego samego. Tak się to tylko odwija z ciebie jak ze szpulki.

— Nieprawda — zaprotestował Prokop. — Dlaczego spotkałem księżniczkę? Dziadku, wy… wy mnie chyba znacie. Przecież ja szukałem… tej drugiej, prawda? A jednak to się stało. Dlaczego? Powiedzcie!

Staruszek zamyślił się poruszając miękkimi wargami.

— To była twoja pycha — rzekł z wolna. — Czasem to na człowieka przychodzi, sam nie wie skąd, a to tkwi w nim samym. I zaczyna wymachiwać dokoła… — Pokazał biczem, jak to jest, aż się konik przestraszył i zaczął biec.

— Prr, co znowu? — zawołał cienkim głosikiem na konia. — Widzisz, tak to jest, kiedy młody człowiek zaczyna się rzucać; wszystko się płoszy. A wcale nie trzeba robić wielkich rzeczy. Siedź i dawaj baczenie na drogę, i tak dojedziesz.

— Dziadku — ze skargą w głosie powiedział Prokop przymykając z bólu oczy — czy ja źle postępowałem?

— Źle, nie źle — odparł stary z rozmysłem. — Ludzi skrzywdziłeś. Gdybyś miał rozum, nie zrobiłbyś tego. Rozum trzeba mieć. Człowiek musi pomyśleć, do czego co ma służyć. Na przykład… stukoronówką możesz zapalić papierosa albo dług zapłacić… Tak samo i z kobietami — dodał nieoczekiwanie.

— Źle postępowałem?

— Co?

— Czy byłem zły?

— Nie było w tobie ładu. Człowiek… powinien więcej myśleć niż czuć. A ty na wszystko rzucałeś się jak postrzelony.

— Dziadku, to przez Krakatit.

— Co?

— Zrobiłem wynalazek… i przez to…

— Gdyby nie było tego w tobie, nie byłoby i w twoim wynalazku. Wszystko, co człowiek robi, pochodzi z niego samego. Zaczekaj, zastanów się teraz; pomyśl i przypomnij sobie, z czego jest ten twój wynalazek i jak go się robi. Dobrze to sobie rozważ i dopiero potem powiedz, co wiesz. Hy, no, no, no!

Wóz podskakiwał na wyboistej drodze; biały konik gorliwie przebierał nogami roztrzęsionym staroświeckim kłusem. Światło tańczyło po ziemi, po drzewach, po kamieniach, dziadek podskakiwał na koźle, cichutko sobie podśpiewując. Prokop mocno potarł czoło.

— Dziadku — szepnął.

— No?

— Ja już nie wiem!

— Co?

— Ja… ja już nie wiem… jak… jak się robi Krakatit.

— No widzisz — powiedział stary z zadowoleniem — coś przecież znalazłeś.

LIV

Prokop miał wrażenie, że jadą poprzez spokojną okolicę z lat jego dzieciństwa. Ale mgła była zbyt gęsta i światełko swymi migotliwymi błyskami ledwie ogarniało brzeg drogi. Po obu stronach rozciągał się świat nieznany i cichy.

— Ho-ho! — zawołał dziadek i konik zjechał z drogi prosto w ten zamglony, milczący świat. Koła zanurzyły się w miękkiej trawie. Prokop rozróżnił niską dolinę, po obu stronach bezlistne gaje i prześliczną łączkę pomiędzy nimi.

— Prr! — zawołał stary i pomału zaczął złazić z kozła.

— Wstawaj — rzekł — jużeśmy przyjechali. — Powoli odpinał postronki. — Tutaj nikt nas nie znajdzie.

— A kto miałby nas znaleźć?

— Żandarmi. Porządek musi być… ale oni zawsze żądają jakichś tam papierów… pozwolenia… A skąd? A gdzie? Ja tam się na tym nie znam.

Wyprzągł konia, szepcząc mu do ucha:

— Cicho, cicho, dostaniesz kawałek chleba.

Prokop, zdrętwiały od długiej jazdy, zszedł z kozła.

— Gdzie my jesteśmy?

— A tu, gdzie ta buda — odparł stary niejasno. — Wyśpisz się i będzie ci dobrze.

Zdjął ż osi latarnię i oświetlił nią budę z desek; był to chyba jakiś schowek na siano, ale stary już, nędzny i pochylony.

— Rozpalę ogień — rzekł dziadek śpiewnie — i zgotuję ci herbaty; jak się wypocisz, znowu będzie ci dobrze.

Otulił Prokopa workiem i postawił przed nim latarnię.

— Poczekaj, tylko drzewa przyniosę. Siedź tu sobie.

Już, już miał odejść, ale coś mu się przypomniało. Wsunął rękę do kieszeni i pytająco spojrzał na Prokopa.

— Co tam, dziadku?

— No, nie wiem… ale gdybyś chciał… Ja jestem i astrologiem.

Wyciągnął rękę z kieszeni; spomiędzy palców wyjrzała mu biała myszka z rubinowymi oczkami.

— Ja wiem — zaczął paplać z pośpiechem — ty w to nie wierzysz, ale… ta myszka jest bardzo ładna. Chcesz ją?

— Chcę.

— To dobrze — ucieszył się stary. — Szsz, malutka, hop! — Rozwarł dłoń, a biała myszka zwinnie wbiegła mu po rękawie na ramię, powęszyła delikatnie przy jego kosmatym uchu i ukryła się w kołnierzu.

— Ale ładna! — szepnął Prokop. Staruszek rozpromienił się.

— Poczekaj, a co ona umie!

Podbiegł szybko do wozu, pogrzebał w nim i powrócił z pudełeczkiem pełnym równo ułożonych kartek. Potrząsnął pudełeczkiem i wytrzeszczył rozjaśnione oczka.

— Pokaż, myszko, pokaż mu jego miłość.

Gwizdnął przez zęby bezgłośnie jak nietoperz. Myszka podskoczyła, zsunęła mu się po rękawie i hop! na pudełko,

Prokop wstrzymując oddech śledził jej różowe łapki, jak przebierają wśród karteczek. Chwyciła jedną ząbkami i próbowała ją wyciągnąć.

Kartka nie chciała jakoś wyjść, myszka potrząsnęła więc główką i chwyciła sąsiednią. Wyciągnęła ją i przycupnęła ogryzając swe małe pazurki.

— Oto twoja miłość — szepnął stary z przejęciem. — Weź ją sobie.

Prokop wziął wysuniętą karteczkę i szybko nachylił się do światła. Była to fotografia dziewczyny… tej z rozpuszczonymi włosami. Jej piękne piersi są obnażone; a to jej namiętne, przepaściste oczy…

Prokop poznał ją.

— Dziadku, to nie ta.

— Pokaż — zdziwił się stary i wyjął mu fotografię z ręki. — A-a-a, to szkoda — mruknął z żalem. — Taka panienka! — Lalu, Lilitko, to nie ona, na, na, na, ks, ks, maluśka! — Schował fotografię i znowu cichutko zagwizdał. Myszka obróciła nań rubinowe ślepki, chwyciła znowu tę samą kartkę w ząbki i potrząsnęła główką; nie, nie udawało się; wyciągnęła sąsiedni papierek i zaczęła się drapać.

Prokop chwycił zdjęcie; była to Anusia. — Fotografia zrobiona u prowincjonalnego fotografa. Nie wie, co począć z rękami, ma na sobie odświętną sukienkę i stoi tak wdzięcznie i głupio.

— To nie ona — szepnął Prokop.

Dziadek odebrał mu zdjęcie, pogłaskał je i coś jakby do niego wyszeptał.

Niezadowolony spojrzał smutno na Prokopa i znowu gwizdnął cichutko.

— Gniewacie się? — spytał nieśmiało Prokop.

Stary nie odpowiedział i zamyślony spoglądał na myszkę. Znowu starała się wyciągnąć tę mocno tkwiącą karteczkę; nie, nie idzie. Otrząsnęła się i wyciągnęła rożek następnej. Była to fotografia księżniczki. Prokop jęknął i wypuścił ją na ziemię.

Stary schylił się w milczeniu i podniósł zdjęcie.

— Ja sam, ja sam — chrapliwie zawołał Prokop i sięgnął do pudełka.

Staruszek powstrzymał jego rękę.

— Nie wolno.

— Ale tam… jest ona — wycedził Prokop — tam jest ta prawdziwa!

— A-a, tam są wszyscy ludzie — rzekł stary gładząc swoje pudełko. — A teraz dostaniesz swoją gwiazdę. — Syknął cicho, myszka wyśliznęła mu się z rękawa, wyciągnęła zieloną kartkę i śmignęła z powrotem jak strzała. Widocznie Prokop ją spłoszył.

— Przeczytaj sobie — powiedział stary, pieczołowicie zamykając pudełko. — Ja tymczasem przyniosę chrustu; i już się nie martw.

Pogładził konika, położył pudełko na dnie wozu i skierował się do lasu. Jego jasna zgrzebna sukmana migała w ciemności.

Konik odprowadzał go wzrokiem, potem podrzucił głową i puścił się za nim.

— I-ha-he — słychać było podśpiewywanie dziadka. — Co to, chcesz iść ze mną? A-a, patrzcie go! Ho-ho, ma-luś-ki!

Zniknęli we mgle, a Prokop przypomniał sobie o zielonej kartce.

„Twoja gwiazda — czytał w świetle migotliwego płomienia. — Jesteś człowiekiem szlachetnym, dobrego serca, a w powołaniu swoim uczonością innych przewyższającym. Wiele krzywd danym ci będzie wycierpieć, lecz jeśli porywczości i zarozumialstwa wystrzegać się będziesz, dostąpisz poważania u sąsiadów swoich i wysokiego stanowiska. Wiele utracisz, ale potem zostaniesz wynagrodzony. Twoje nieszczęśliwe dni to wtorek i piątek. Saturn conj. b.b. Martis. DEO gratias.”

Dziadek wynurzył się z mgły z pełnym naręczem gałęzi, a za nim biały koński łeb.

— No i co — szepnął w napięciu, z jakimś zakłopotaniem i zażenowaniem autora — czytałeś? Dobra to gwiazda?

— Dobra, dziadku.

— No widzisz — odetchnął staruszek uspokojony. — Wszystko będzie dobrze. Skoro tak, to chwała Bogu!

Złożył na ziemi naręcz chrustu i mrucząc wesoło, rozpalił ogień przed budą. Znowu pogrzebał w wozie i podreptał po wodę.

— Zaraz będzie, zaraz — mruczał z przejęciem. — Gotuj się, gotuj, mamy gościa.

. Biegał jak zaaferowana gosposia.

Przyniósł chleb i wąchając z rozkoszą, rozpakowywał kawał wędzonego boczku.

— A sól, sól — uderzył się w czoło i znowu pobiegł do wozu.

W końcu usadowił się przy ogniu, większą porcję dał Prokopowi, a sam wolno zaczął przeżuwać kęs za kęsem.

Prokopowi oczy się zaprószyły czy co, płakał i jadł. A dziadek co drugi kęs podawał konikowi, który pochylał nad nim swą oświetloną łysinę. I teraz nagle poprzez zasłonę łez poznał Prokop starego. Przecież to ta sama pomarszczona twarz, którą stale widział na drewnianym suficie swego laboratorium. Ileż to razy patrzał na nią zasypiając! Rano, gdy się budził, była już nie do poznania. A tworzyły ją przecież tylko sęki i lata, i wilgoć, i kurz… Dziadek uśmiechnął się.

— Smakowało ci? A-a, już znowu się krzywi! No, no! — Pochylił się nad kociołkiem. — Już się gotuje.

Podniósł się z trudem i pokuśtykał do wozu; po chwili wrócił z kubeczkami.

— Masz, potrzymaj to.

Prokop wziął kubek. Były na nim wymalowane niezapominajki, otaczające wianuszkiem złoty napis: Ludmiła. Przeczytał to ze dwadzieścia razy i łzy trysnęły mu z oczu.

— Dziadku — szepnął — czy to… jej imię?

Staruszek patrzał na niego smutnymi, łagodnymi oczami.

— Teraz to możesz już wiedzieć — rzekł cicho. — Tak.

— A czy ja ją kiedy znajdę?

Dziadek nie odpowiedział, tylko szybko zamrugał powiekami.

— Daj no — rzekł niepewnie — naleję ci.

Trzęsącą się ręką nadstawił Prokop swój kubek, a stary ostrożnie mu nalał ciemnej herbaty.

— Pij — rzekł miękko — póki gorąca.

— Dzię-dzię-kuję — załkał Prokop i upił trochę gorącego odwaru.

Stary w zamyśleniu gładził swe długie włosy.

— Gorzkie — rzekł powoli — bardzo gorzkie, co? Nie chciałbyś kawałka cukru?

Prokop pokręcił głową.

W ustach czuł cierpką gorycz łez, ale w piersiach rozlewało mu się błogie ciepło.

Staruszek głośno siorbał ze swego kubeczka.

— Popatrz tylko — rzekł, żeby jakoś zagadać — co tu u mnie wymalowane.

Podał mu swój garnuszek. Były na nim kotwica, serce i krzyż.

— To jest wiara, miłość i nadzieja. Wiec już nie płacz. — Stał nad ogniem ze złożonymi rękami. — Kochany, kochany — mówił cicho — nie dokonasz już tego największego i nie dasz wszystkiego z siebie. Chciałeś, by rozerwała cię siła, ale zostaniesz cały; nie zbawisz świata ani go nie zniszczysz. Wiele pozostanie zamknięte w tobie, jako ogień w kamieniu. To dobrze, to jest ofiara. Chciałeś dokonać rzeczy zbyt wielkich, a będziesz robił rzeczy małe. Tak właśnie jest dobrze.

Prokop klęczał u ognia i nie śmiał podnieść oczu. Wiedział teraz, że przemawia do niego Bóg Ojciec.

— Tak właśnie jest dobrze — szepnął.

— Tak właśnie jest dobrze. Będziesz robił rzeczy dobre dla ludzi. Kto myśli o rzeczach wielkich, traci z oczu ludzi. Za to będziesz im służył.

— Tak właśnie jest dobrze — szepnął Prokop na kolanach. — No, widzisz — rzekł staruszek uradowany i przykucnął.

— Bo i popatrz, na co jest ten twój — jakeś nazwał ten twój wynalazek?

Prokop podniósł głowę.

— Ja… ja już zapomniałem.

— Wszystko jedno — pocieszył go stary. — Wymyślisz inne rzeczy. Zaczekaj, co to ja chciałem powiedzieć? Aha. Po co taki wielki wybuch? Jeszcze komu krzywdę zrobisz. Ale szukaj, próbuj, może wynajdziesz… no, takie, na przykład puf, puf, puf — pokazał dziadek nadymając obwisłe policzki. — Rozumiesz, żeby to robiło tylko: puf, puf i popędzało jakąś rzecz, żeby się ludziom lepiej pracowało, rozumiesz?

— Macie na myśli — mruknął Prokop — jakąś tanią siłę napędową, tak?

— Tanią, tanią — przytaknął radośnie stary. — Żeby było z tego dużo pożytku. I… żeby to jeszcze świeciło i grzało, wiesz?

— Zaraz, zaraz — zamyślił się Prokop — sam nie wiem. To by było trzeba spróbować… z drugiego końca.

— No właśnie. Spróbować z drugiego końca, i w porządku.

No widzisz, już masz co robić. Ale teraz daj z tym spokój. Jutro jest także dzień. Pościelę ci. Podniósł się i podreptał do wozu.

— Ho-ho, ma-luś-ki! — zawołał śpiewnie. — Idziemy spać. Powrócił z cienką poduszeczką pod głowę.

— Chodź — rzekł, wziął latarnię i wlazł do drewnianej budy. — No, słomy jest tu dość — mruczał szykując posłanie — dla wszystkich trzech. Chwała Bogu.

Prokop usiadł na słomie.

— Dziadku — zawołał zdumiony — popatrzcie!

— Co tam?

— Tu, na deskach.

Na każdej z desek szałasu napisano kredą wielką literę. I w migotliwym blasku latarni Prokop czytał: K… R… A… K… A… T…

— To nic, to nic — wymamrotał dziadek uspokajająco i szybko zaczął ścierać litery czapką. — Już nie ma. Połóżże się, nakryję cię workiem. O tak.

Przystanął w drzwiach.

— Da-da-da, ma-luś-ki — zaśpiewał trzęsącym się głosem. Konik wsunął w drzwi swoje piękne, srebrne czoło i zaczął pocierać pyskiem o sukmanę staruszka.

— No, chodź tu, chodź — przykazał mu stary — i połóż się.

Konik wszedł, pogrzebał kopytami pod drugą ścianą i uklęknął.

— A ja się położę między wami — rzekł dziadek. — Konik będzie oddychał i będzie ci cieplej, tak.

Cicho siadł sobie w progu.

Za jego plecami żarzyło się jeszcze w mroku dogasające ognisko i widać było łagodne, mądre oczy konia obrócone na niego z oddaniem.

Stary coś tam szeptał, mamrotał i kiwał głową.

Prokopowi kleiły się oczy, wstrząsał nim słodki dreszcz wzruszenia.

„Przecież to… to jest mój tatuś nieboszczyk — przyszło mu do głowy. — Boże, Boże, jak on się postarzał! Taką ma już cieniutką, oskubaną szyjkę…”

— Prokopie, śpisz? — szepnął stary.

— Nie śpię — odpowiedział Prokop drżąc z miłości.

A dziadek zaczął nucić dziwną, cichą pieśń: „Luli, luli, luli laj…”

Prokop zasnął wreszcie spokojnym, krzepiącym snem bez widziadeł.

KONIEC

* Por. Wstęp Edwarda Madanego do powieści K. Ćapka Fabryka absolutu. Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1971, omawiający całokształt twórczości autora Krakatitu.

* K. Ćapek: Ratolest a vavřin, „Melantrich”, Praha 1970, s. 44-45.

* Portret literacki Jana Drdy stanowi Posłowie pióra Edwarda Madanego do powieści Miasteczko na dłoni, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1970.

* Homer, Odyseja, pieśń VI, przekład J. Parandowskiego.

---