Zajęcia: Rynek wydawniczy i księgarski

Informacja Naukowa i Bibliotekoznastwo

Rok studiów 2009/2010, rok I, gr.1

Referentka: Katarzyna Antosik

Temat: Rodzaje druków.

1. Druk

Pojęcia tego używa się zwykle w dwojakim znaczeniu. Pierwsze z nich określa druk jako czynność wielokrotnego wykonywania odbitki metodami graficznymi na papierze lub innym materiale za pomocą form drukarskich. Drugie zaś znaczenie mówi o tym, że druk to gotowy produkt graficzny, przeznaczony do jego rozpowszechniania.

Nowoczesna poligrafia zna trzy główne techniki druku. Pierwsza z nich, technika druku wypukłego, jest najstarsza i do dnia dzisiejszego powszechnie stosowana, głównie przy przekazywaniu tekstu.

2. Technika druku wypukłego

Druk wypukły bądź też typograficzny jest najstarszą i najbardziej powszechną techniką poligraficzną. Techniką tego druku można drukować z czcionek, form stereotypowych, z klisz cynkograficznych lub miedzianych albo za pomocą klocka drewnianego. Wówczas taką technikę nazywamy drukiem ksylograficznym. W technice tej elementy drukujące są wyżej niż elementy niedrukujące. Dlatego też farba pokrywa tylko miejsca wypukłe formy drukowej.

Najbardziej wierne i najszlachetniejsze w rysunku reprodukcje wielobarwne otrzymuje się przy użyciu druku typograficznego z klisz.

Druk wypukły można podzielić na:

• fleksograficzny - charakterystyczną cechą fleksografii jest występowanie elastycznej, wypukłej formy drukowej wykonanej zazwyczaj z polimeru, rzadziej z gumy. Dzięki temu technika ta stosowana może być w przypadkach, kiedy podłoże nie jest idealnie równe. Technika ta jest najbardziej uniwersalną techniką druku, jeśli chodzi o możliwości zadruku różnych podłoży drukowych.

• typograficzny - w technice tej forma drukowa może zawierać skład zecerski, klisze, stereotypy przystosowane do bezpośredniego drukowania na maszynach płaskich. Potocznie jest to układ graficzny ze składu zecerskiego.

• typooffsetowy - zwany też suchym offsetem stanowiąca połączenie techniki typograficznej z racji na wypukłą formę typograficzną i offsetowej z racji na gumę offsetową: farba z formy drukowej nie jest przenoszona bezpośrednio na podłoże drukowe jak w typografii, ale na gumę i dopiero z gumy na podłoże (jak w offsecie). Typooffsetem wykonuje się jedno- lub wielobarwne druki.

3. Technika druku płaskiego

Jest to technika, w której miejsca drukujące, jak i nie drukujące elementy formy znajdują się na jednej płaszczyźnie. Możliwe jest to dzięki pewnej własności fizycznej. Polega ona na zdolności odpychania się tłuszczu i wody.

Druk płaski można podzielić na:

• bezpośredni - uzyskuje się tutaj odbitkę poprzez dociśnięcie papieru do formy, którą stanowią kamień litograficzny, blacha cynkowa lub aluminiowa. W druku płaskim bezpośrednim można wyróżnić jeszcze litografię i światłodruk. Litografia jest to druk na kamieniu. Formę drukarską stanowi płyta kamienna, na którą nanoszony jest obraz za pomocą kredki lub tuszu litograficznego. Następnie wałek przeprowadzany przez tą płytę nanosi farbę tylko na te miejsca, gdzie jest obrazek. Wówczas papier, który przyłożony jest do formy przejmuje farbę z rysunku i tak powstaje odbitka. Odmianą litografii jest fotolitografia, czyli technika druku, w której fotograficznie przenosi się rysunek pochodzący z oryginału na formę drukującą.

Forma światłodrukowa wykonana jest z żelatyny. Żelatynę uczuloną dwuchromianem potasu wylewano na taflę szkła lustrzanego lub płytę metalową. Tak przygotowaną formę drukową naświetlano przez negatyw lampami łukowymi lub światłem słonecznym. Była ona bardzo delikatna i nietrwała. Jako jedyna z technik, światłodruk nie posiada rastra, dlatego wydruk jest bardzo realistyczny.

• pośredni - zwany również offsetem. Obraz z formy przenoszony jest na pośrednik, którym jest cylinder gumowy, a następnie przekazywany jest na podłoże drukowe. Dopiero wówczas powstaje obraz.

4. Technika druku wklęsłego

Technika ta nazywana jest niekiedy drukiem wgłębnym, ponieważ elementy drukujące są niżej niż elementy niedrukujące. Farba znajduje się w zagłębianiach formy drukowej.

Druk wklęsły można podzielić na:

• akwafort - Polega na wykonaniu metalowej formy drukowej z rysunkiem uzyskanym za pomocą trawienia. Płytę miedzianą lub cynkową pokrywa się nierozpuszczalnym w kwasie werniksem akwafortowym i następnie wykonuje się rysunek stalową igłą odsłaniając powierzchnię metalu. Przez zanurzenie płyty w kwasie następuje wytrawienie wgłębnego rysunku na płycie. W celu pogłębienia kresek w partiach ciemnych rysunku proces ten powtarza się kilkakrotnie. Po ostatnim trawieniu i usunięciu werniksu w płytę wciera się farbę drukową, która zatrzymuje się tylko w wytrawionych zagłębieniach. Wciśnięta w wytrawione zagłębienia płyty farba przeniesiona zostaje pod naciskiem w prasie wklęsłodrukowej na papier.

• Miedzioryt - Rysunek wykonuje się rylcem na wypolerowanej płycie miedzianej, z tym że najpierw wycinane są ogólne kontury, później wypełniane modelunkiem. Płytę pokrywa się farbą, po czym usuwa się jej nadmiar tak, że farba pozostaje jedynie w wyżłobionych rowkach. Następnie rycinę odbija się na prasie. Odbitka z takiej matrycy charakteryzuje się cienką ostro zakończoną kreską i nazywana jest również miedziorytem.

• Akwatinta - polega na kilkakrotnym trawieniu kwasem kompozycji wykonanej na pokrytej pyłkiem żywicznym i alkoholem płycie miedzianej, wypełnieniu wytrawionych miejsc farbą i odbiciu na papierze. Kiedyś metoda ta stosowana była do odtwarzania obrazków i rysunków. Obecnie wykorzystywana jest jako technika artystyczna, zaliczana do grafiki warsztatowej.

• mezzotinta - w technice tej posługujemy się kreską w przeciwieństwie do innych, gdzie używana jest pewna płaszczyzna. Na płycie metalowej poleruje się miejsca, które mają być jasne, ponieważ dzięki przyjęciu w tym miejscu małej ilości farby, odbitki dadzą jaśniejszy ton. Mezzotinta daje najbardziej malownicze efekty wśród wszystkich technik graficznych.

• staloryt - technika tego druku polega na wyryciu rysunku w płycie stalowej, następnie polaniu go farbą i odbiciu na papierze. Współcześnie stosowana głównie do wykonywania niektórych elementów zabezpieczających banknoty, rzadziej do drukowania znaczków pocztowych, które w znacznej większości są produkowane techniką offsetową

• sucha igła - inaczej zwana również suchorytem. Technika tego druku polega na wyryciu rysunku ostrą igłą stalową na płycie miedzianej i pozostawieniu wiórek na jej brzegach wyżłobień. Następnie rysunek pokrywa się farbą, która utrzymuje się również na wiórkach, i odbija na papierze.

Technika druku wklęsłego ma zastosowanie w odniesieniu do druków artystycznych , wykonywanych w małym nakładzie. Niedopuszczalna była zaś w produkcji masowej na skalę przemysłową.

5. Technika sitodruku (odbijanie wzorów szablonów przez drobną siatkę)

Druk sitowy zwany również sitodrukiem. Jest to technika dodatkowa drukowania bezpośredniego, w której forma drukowa ma postać sita z zakrytymi powierzchniami niedrukującymi. Farbę przeciska się za pomocą rakla przez odsłonięte oczka sita na powierzchnię zadrukowywaną, np. papier, blachę.

Rakiel - taśma stalowa z ostrym brzegiem do zbierania farby drukarskiej z niedrukującej powierzchni formy.

W druku sitowym można wyróżnić jeszcze technikę drukarską o nazwie sirografia.

Sitodruk znajduje obecnie zastosowanie przy druku plakatów, okładek i obwolut, a także nadaje się do druku na szkle, tekturze, kartonie, drewnie i innych materiałach. Jednak, aby dokonać druku na takich materiałach ich powierzchnia musi być dość gładka i równa.

Rozróżniamy dwa typy sitodruku:

• Kontaktowy - w tym przypadku siatka jest sztywno napięta na ramkę i całą sobą dotyka zadrukowany materiał.

• Bezkontaktowy - metoda ta pozwala na zadruk również materiałów dość szorstkich. Polega ona na tym, że siatka znajduje się w pewnej odległości od zadrukowanego materiału, jednak posiada pewien wolny fragment, zwis, dzięki któremu pod naciskiem rakla dotyka do podłoża.

Farby przy druku sitowym muszą być bardzo gęste, gdyż kładzie się je stosunkowo grubą warstwą. Stąd też ważną rolę odgrywa tutaj suszenie druków.

6. Zakończenie

Przy zmianach technicznych w poligrafii, zaznacza się tendencja coraz częstszego stosowania tzw. składu zimnego. Oznacza to usunięcie z procesu drukarskiego gorącego metalu. Skład zimny ma obecnie zastosowanie we wszystkich trzech rodzajach druku. Notuje się również wzrost fotograficznego systemu składania tekstów. Dużym zmianom podlega również technologia produkcji płyt drukarskich i klisz. Zmiany te spowodują obniżenie się kosztów i zmniejszenie nakładu pracy indywidualnej.

Wzrasta również rola fotografii w przygotowywaniu materiałów i form drukarskich.

Zastanawiając się nad tendencjami rozwojowymi poligrafii światowej, warto pamiętać o głównym surowcu w tej dziedzinie, jakim jest papier. Wynaleziony przed 8 wiekami, obecnie staje się coraz cenniejszym i bardziej poszukiwanym towarem. Jednak w niektórych krajach ilość stosowanego drewna z drzew iglastych przy produkcji papieru jest bardzo ograniczona. Dlatego też coraz poważniej myśli się o znalezieniu surowców zastępczych.

Obecnie technika drukarska daje więcej możliwości oddziaływania tekstu na czytelnia poprzez zastosowanie pewnych zabiegów. Są to np.: wielkość pisma, układ tekstu, umieszczenie ilustracji w odpowiednich miejscach tekstu, dobra technika drukarska.

Bibliografia:

1. Encyklopedia popularna PWN, wyd. X, Warszawa 1982.

2. Kafel Mieczysław,: Zarys techniki wydawniczej, Warszawa 1971.

3. Trzaska Filip,: Podstawy techniki wydawniczej, Warszawa 1967.

---