Zaspokajanie potrzeb podstawowych
Główną zasadą organizacji życia motywacyjnego człowieka jest uporządkowanie potrzeb podstawowych w hierarchię wg ich priorytetu czy potencjalnej siły. Naczelna zasada dynamiczna - pojawienie się po zaspokojeniu potrzeb o większej potencji, potrzeb mniej dominujących. Wyższe potrzeby mogą się czasami pojawić nie po zaspokojeniu, lecz po wymuszonej lub dobrowolnej deprywacji , wyrzeczeniu się lub stłumieniu ich zaspokojenia (asceza, sublimacja, nasilające się skutki odrzucenia, dyscyplina, prześladowanie, izolacja itd.)
Teoria zaspokojenia jest ograniczona, cząstkowa, osiąga trafność tylko wtedy, gdy powiąże się ją przynajmniej z teorią: frustracji, uczenia się, nerwic, zdrowia psychicznego, wartości, dyscypliny, woli i odpowiedzialności.
Konsekwencje zaspokojenia potrzeby podstawowej. Najbardziej podstawowa- zniknięcie i pojawienie się nowej, wyższej potrzeby (odnosi się tylko do potrzeb podstawowych) Konsekwencje wtórne- niezależność od dawnych czynników zaspokajających i obiektów stanowiących cel, bagatelizowanie ich, przy jedoczesnej zależności od nowych czynników zaspokajających i nowych obiektów stanowiących cel, dotychczas niedostrzeganych, niechcianych lub poszukiwanych sporadycznie to pociąga za sobą konsekwencję trzeciego stopnia, zmianę zainteresowań, następuje zmiana w zakresie uznawanych wartości: 1. Przecenianie czynników zaspokajających najsilniejszą spośród niezaspokojonych potrzeb 2. Niedocenianie czynników zaspokajających mniej silne spośród niezaspokojonych potrzeb 3. Niedocenianie, deprywacja czynników zaspokajających potrzeby już zaspokojone Ta zmiana w wartościach pociąga zjawisko od niej zależne, przebudowę danej jednostki-jej filozofii przyszłości, utopii, nieba i piekła, dobrego życia oraz spełnienia nieświadomych, życzeniowych pragnień. Dobrodziejstwa takie jak pożywienie, bezpieczeństwo, miłość, podziw, wolność są uznawane za coś oczywistego, a nawet dewalouwane, wyśmiewane i niszczone. Zjawisko to(niedostrzeganie korzyści i dobrodziejstw) świadczy o braku realizmu, stanowi więc pewną formę patologii. Leczenie->doświadczenie odpowiedniej deprywacji lub braku. Dostatek (ekonomiczny i psychologiczny) może przyczynić się zarówno do wzrastania i osiągania coraz bardziej wzniosłych poziomów natury ludzkiej, jak i do różnych form patologii wartości (A. Adler używał terminu „rozpieszczony” styl życia, by odróżnić zaspokojenie patogenne od zdrowego i koniecznego). - zmianom wartości towarzyszą zmiany zdolności poznawczych (uwaga, percepcja, uczenie się, zapamiętywanie, myślenie) z powodu pojawienia się nowych zainteresowań i wartości organizmu ( w dającym się z grubsza przewidzieć kierunku). - nowe zainteresowania, czynniki zaspokajające i potrzeby są nowe i wyższe (zaspokojenie bezpieczeństwa umożliwia swobodne poszukiwanie miłości, niezależności, szacunku dla siebie). Najłatwiejszą techniką wyzwolenia organizmu z niewoli niższych, bardziej materialnych i samolubnych potrzeb jest ich zaspokojenie. - Rzeczywiste zaspokojenie każdej potrzeby (dotyczy potrzeb podstawowych, nie neurotycznych lub pseudopotrzeb) determinuje kształtowanie charakteru jednostki, przyczynia się również do doskonalenia, wzmocnienia i zdrowego rozwoju jednostki. Kurt Goldstein- Każde zaspokojenie specyficznej potrzeby jest na dłuższą metę krokiem w kierunku samorealizacji. - Zaspokojenia i nasycenia konkretnych potrzeb mają prócz ogólnych następstw, specyficzne skutki doraźne np. inne czynniki pozostają bez zmian, to zaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa przynosi subiektywne poczucie bezpieczeństwa, spokojniejszy sen, utratę poczucia zagrożeni,większą śmiałość i odwagę.
Uczenie się zaspokajania potrzeb Zjawiska towarzyszące zaspokojeniu (np. utrata apetytu po nasyceniu): 1) zanikają wraz ze wzmożonymi ćwiczeniami (powtarzaniem, użyciem, praktykowaniem), 2)zanikają wraz ze zwiększoną nagrodą (zadowoleniem, pochwałą, wzmocnieniem). Zjawiska towarzyszące zaspokojeniu nie stosują się do praw kojarzenia, mimo że są zmianami nabytymi w procesie adaptacji, nie oddziaływuje również kojarzenie swobodne z wyjątkiem korzenia wtórnego. Wpływ zaspokojenia potrzeby jest ograniczony do odpowiednich czynników zaspokojających. Przypadkowy i samowolny wybór tych czynników jest niemożliwy przez dłuższy okres, z wyjątkiem potrzeb nienależącychy do podstawowych. Nie wystarczy dowolne zestawienie, bodźce, ani zapowiedzi skojarzone z czynnikami zaspokajającymi, ponieważ jedynie te czynniki zaspokajają potrzeby (spragniony miłości-szczere i satysfakcjonujące uczucie, pożądanie seksu-seks).
Krytyka odnosi się do behawiorystycznej teorii uczenia się, która nie bierze pod uwagę celów (zamiarów, dążeń) organizmu, a jedynie zajmuje się manipulacją środkami prowadzącymi do nieokreślonych celów. Teoria potrzeb podstawowych natomiast uwzględnia cele (są same w sobie wartościowe dla organizmu) i fundamentalne wartości organizmu . Człowiek wyuczy się nawet dowolnej prodecury proponowanej oprzez eksperymentatora jeśli jest to jedyny możliwy sposón osiągnięcia celu, procedura zostaje wygaszona (zaniechana), gdy przestaje przynosić istotne korzyści lub wzmocnienia. Prawo uczenia się skojarzeniowego odrywa drugorzędną rolę w behawioralnych i sybiektywnych zmianach. Głównie występuje uczenie się charakteru lub uczenie się wewnętrzne, skoncentrowane na zmianach w strukturze charakteru niż w zachowaniu. Główne komponenty to:* edukacyjne skutki niepowtarzalnych i głębokich doświadczeń osobistych, *zmiany afektywne spowodowane przez powtarzalne doświadczenia, * zmiany wolicjonalne wywołane przez doświadczenia związane z zaspokojeniem bądź frustracją, rozległe zmiany w zakresie postaw, oczekiwań lub poglądów filozoficznych, następujące wskutek pewnych rodzajów wczesnych doświadczeń, *determinowane przez konstytucję fizyczną jednostki różnice w selektywnym przyswajaniu sobie doświadczeń przez organizm. (uczenie się jako zmiana w rozowju osobistym, w strukturze charakteru tzn. jako kroku w kierunku samorealizacji, a nawet dalej)
Zaspokajanie potrzeb a kształtowanie charakteru Istnieje silny związek między zaspokojeniem potrzeb a rozwojem cech charakteru- doktryna ta wynika z odwrócenia zależności między frustracją a psychopatologią. Jeśli frustracja podstawowej potrzeby to jeden z wyznaczników wrogości, to zaspokojenie potrzeby podstawowej jest a priori determinantą życzliwości (przeciwieństwa wrogości)-twierdzenia te wynikają z odkryć psychoanalizy. Potrzeba, która była w pełni zaspakajana, przejawiała się w typowy dla siebie sposób, a następnie, zależnie od swojej natury, albo zanikała całkowicie (ssanie), albo utrzymywała się przez resztę życia na optymalnie niskim poziomie (aktywność). Gdy potrzeb była frustrowana występowały różne, na wpół patologiczne zjawiska np. utrzymanie się danej potrzeby po czasie, w jakim ona normalnie zanika oraz znaczenie zwiększona aktywność tej potrzeby (eskperymenty Levy'ego).Silny związek między zaspokojeniem potrzeb w dzieciństwie a ukształtowaniem charakteru osoby dorosłej wskazują prace Levy'ego dotyczące miłości. Matka, która kocha swoje dziecko, powoduje u niego(przez nagradzanie, wzmacnianie. Powtarzanie, ćwiczenia) redukcję siły potrzeby miłości w późniejszym życiu np. zmniejszenie prawdopodobieństwa nieustannego poszukiwania u niej wsparcia itd. Najlepszy sposób by dziecko wszędzie poszukiwało uczucia, jest częściowe odmówienie mu miłości. Zaspokojenie potrzeb-przynależności, szacunku, miłości, umożliwia pojawienie się takich cech jak czułość, poczucie własnej wartości, wiara w siebie, poczucie bezpieczeństwa. Ubocznymi skutkami zaspokojenia potrzeb czyli ogólnej poprawy kondycji życia psychicznego są takie cechy jak życzliwość, wspaniałomyślność, bezinteresowność, wielkoduszność, zrównoważenie, pogoda ducha, szczęście, zadowolenie itd. Uczenie się zarówno w ograniczonej, jak i rozszerzonej formie odgrywa ważną rolę w genezie innych cech charakteru.
Zaspokajanie potrzeb a zdrowie Istnieje ciąg rosnącego zaspokojenia potrzeb podstawowych= ciąg coraz wyższych stopni zdrowia psychicznego . Oczywiste jest, że jeśli inne czynniki (sytuacyjne) pozostają bez zmian to osoba, która jest bezpieczna, przynależąća i kochana, będzie zdrowsza od osoby, która jest bezpieczna i przynależąca, ale odrzucona i niekochana. Gdy zdobywa szacunek i podziw ze strony innych, to tym samym nabywa szacunku dla sibeie samej i staje się bardziej zdrowa, samorealizująca czy w pełni ludzka.
Stopień zaspokojenia potrzeb podstawowych jest dodatnio skorelowany ze stopniem zdrowia psychicznego. Można postawić hipotezę, iż całkowite zaspokojenie potrzeb podstawowych i idelanie zdrowie są tym samym. Samorealizacja, ostateczna potrzeba jest definiowana przez Goldsteina w sposób wysoce zindywidualizowany, a jednak badania ukazują, że osoby bardzo zdrowe są jednocześnie skrajnie zindywidualizowane i zdrowo samolubne, a także niezwykle współczujące i altruistyczne. Przyjęcie koncepcji zdrowia jako rezultatu zaspokojenia (czy zdrowia wynikającego ze szczęścia) jak u Junga, Adlera, Horney, Rogersa, którzy zakładają, że istnienie w organizmie pewnej pozytywnej tendencji wzrostowej, popychającej go od wew. W kierunku pełniejszego rozwoju. Zdrowy organizm ma zaspokojone potrzeby podstawowe i dlatego może swobodnie przystąpić do samorealizacjiorganizm ten rozwija się od wewnątrz, dzięki naturalnym tendencjomwzrostowym w znaczeniu bergensowskim, nie zaś pod wpływem oddziaływań zew. (nie pod wpływem determinizmu środowiskowego w ujęciu behawiorystcznym). Organizm nuerotyczny to taki, któremu brakuje zaspokojenia potrzeb podstawowych, jakie można uzyskać tylko od innych ludzi., dlatego jest abrdziej uzależniony od innych, mniej autonomiczny i wewnątrzsterowny-kształtowany bardziej przez charakter środowiska niż własną naturą wew. Względna niezależność od środowiska oznacza, że w kontaktach nadrzędnymi determinantami są cele danej osoby i jej własna natura oraz że środowisko jest przede wszytskim środkiem do celów służących jej samorealizacji, na tym polega prawdziwa wolność psychiczna.
Zaspokajanie potrzeb a patologia Patologia materialnej obfitości (w zakresie potrzeb niższych) powoduje nudę, egoizm, poczucie elitarności oraz „zasłużonej” wyższości, fiksację na niskim poziomie niedojrzałości, zniszczenie poczucia więzi społecznej. Patologia dostatku psychicznego- cierpienia wynikające z tego, że jest się kochanym i otaczanym troskliwą opieką, podziwianym, uwielbianym, oklaskiwanym, suchanym z pokorą, że jest się kimś dla kogo inni są gotowi do poświęceń i wyrzeczeń. ->nie wystarczy samo zaspokojenie potrzeb podstawowych, dziecko potrezbuje również doświadczyć nieco stanowczości, surowości, frustracji, dyscypliny i ograniczeń.
Zaspokojenie potrzeb podstawowych lepiej jest definiować ostrożniej, ponieważ zbyt łatwo pojęciem tym obejmuje się bezgraniczną pobłażliwość, samowyrzeczenie, całkowitą permisywność, nadopiekuńczość i przypochlebianie się. Miłość i szacunek do dziecka muszą być zintegrowane z miłością i szacunkiem dla siebie jako rodzica i dla dorosłości w ogóle.
Patologia spowodowana zaspokojeniem może okazać się metapatologią, nieobecnością wartości, sensu i życiowego spełnienia. Zaspokojenie wszystkich potrzeb podstawowych nie rozwiązuje automatycznie takich kwestii jak problem tożsamości, systemu wartości, sensu życia czy życiowego powołania, są to odrębne, dodatkowe zadania życiowe, wykraczające poza zaspokojenie potrzeb podstawowych. Ludzie nigdy nie są trwale zaspokojeni czy zadowoleni-mają tendencję do przyzwyczajania się fo dobrych rzeczy i zapominaniu o nich i uznawaniu ich za naturalne i oczywiste, a nawet odmawiają im wartości. Nawet największe przyjemności mogą spowszechnieć i stracić urok świeżośći, dlatego konieczne jest doświadczenie ich utraty, żeby znów byli zdolni je ocenić.
Implikacje teorii zaspokajania potrzeb Hipotezy, które sugeruje teoria zaspokajania potrzeb. Psychoterapia- zaspokojenie potrzeb podstawowych odgrywa zasadniczą rolę w dynamice rzeczywistego wyleczenie lub uzyskania poprawy stanu zdrowia. Postawy, zaintersowania, gusty i wartości- zainteresowania są determinowane przez zaspokojenie i frustrację potrzeb; postawy, zainteresowania, wartości mają swoje determinanty w lokalnym, kulturowym uczeniu się asocjajcyjnym (zdeterminowane przez niezależne od podmiotu czynniki środowiskowe), konieczne jest jednak uwzględnienie wewnętrznych wymogów i skutków zaspokojenia potrzeb organizmu. Klasyfikacja osobowości- Przyjmując zaspokojenie hierarchii podstawowych potrzeb emocjonalnych za kontinuum liniowe to staje się ono pomocnym narzędziem klasyfikowania typów osobowości. Ludzie mają podobne potrzeby organizmiczne, to różne osoby można porównywać pod względem zaspokojenia potrzebzasada holistyczna, organizmiczna, pozwala klasyfikować na jednym kontinuum osoby rozpatrywane całościowo, a nie aspekty na wielu niepowiązanych ze sobą kontinuach. Znudzenie i zainteresowanie- znudzenie jest nadmiarem zaspokojenia, jednak trzeba wziąć tu pod uwagę problematykę-czemu spotkania z A. itd. Wywołują znudzenie, natomiast spotkania z B. powodują wzrost zainteresowania i większą przyjemność? Skutki społeczne- zaspokojenie potrzeb podstawowych jednostki poprawiają strukturę charakteru, lecz sprawia również, iż staje się ona lepszym obywatelem na arenie narodowej i międzynarodowej, a także lepszym człowiekiem w relacjach z innymi ludźmi.(możliwe implikacje tego twierdzenia dla teorii politycznych, ekonomicznych, pedagogicznych, historycznych i socjologicznych) Poziom frustracji- zaspokojenie potrzeb jest determinantą frustracji potrzeb; potrzeby wyższe nie pojawiają się w świadomości, dopóty, dopóki niższe, dominujące potrzeby nie zostaną zaspokojone, dopóki nie zostaną uświadomione, dopóty nie mogą powodować poczucia frustracji; potrzebny jest pewnień stopień zaspokojenia niższych potrzeb, żeby jednostkę podnieść na wystarczający poziom cywilizacyjny, tak aby mogła odczuwać frustrację w związku z szerszymi sprawami-osobistymi, społecznymi, intelektualnymi. Zabawa, bezcelowość i przypadkowe zachowania- bezpośrednio po nasyceniu organizm pozwala sobie na odrzucenie presji, nagłości i konieczności na próżnowanie, leniuchowanie, odprężenie i bierność na zachowania bezcelowe i nieprzewidywalne, na uczenie się incydentalne, a nie zamierzone. Zaspokojenie potrzeb umożliwia pojawienie się zachowań względnie niemotywowanych (mimo powszechnie panującego dogamtu, iż każde zachowanie jest motywowane). Autonomia potrzeb wyższych- Przechodzimy na wyższe poziomy potrzeb po zaspokojeniu potrzeb niższych, ale obserwuje się zjawisko, polegające na tym, że kiedy te wyższe poziomy potrzeb i związane z nimi wartości i upodobania zostaną już osiągnięte , to mogą stać się autonomiczne i przestaną być zależne od zaspokojenia potrzeb niższych.
Wpływ zaspokojenia potrzeb 1.Zjawiska wolicjonalno-afektywne