Czynności bankowe
Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe wymienia zakres czynności bankowych, które mogą być wykonywane tylko przez banki. Są to:
przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów
prowadzenie innych rachunków bankowych,
udzielanie kredytów,
udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie akredytyw,
emitowanie bankowych papierów wartościowych,
przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych,
6a)wydawanie, rozliczanie i umarzanie pieniądza elektronicznego,
wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach
Ponadto ustawa wymienia czynności, które są bankowymi, jeżeli są wykonywane przez banki. W przeciwnym wypadku nie mają charakteru czynności bankowych. Są to:
udzielanie pożyczek pieniężnych oraz pożyczek i kredytów konsumenckich w rozumieniu przepisów odrębnej ustawy
operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty,
wydawanie kart płatniczych oraz wykonywanie operacji przy ich użyciu,
terminowe operacje finansowe,
nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych,
przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych,
prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych,
udzielanie i potwierdzanie poręczeń,
wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych,
pośrednictwo w dokonywaniu przez rezydentów przekazów pieniężnych za granicę oraz rozliczeń w kraju z nierezydentami
Ustawa podaje także definicję instytucji finansowej, jako podmiotu nie będącego bankiem, który łącznie co najmniej 75% przychodów uzyskuje z wykonywanej przez siebie działalności gospodarczej w zakresie:
a) nabywania i zbywania udziałów lub akcji,
b) udzielania pożyczek ze środków własnych,
c) udostępniania składników majątkowych na podstawie umowy leasingu,
d) świadczenia usług w zakresie nabywania i zbywania wierzytelności,
e) świadczenia usług związanych z transferem środków pieniężnych,
f) emitowania instrumentów płatniczych i administrowania nimi,
g) udzielania gwarancji, poręczeń lub zaciągania innych zobowiązań nie ujmowanych w bilansie,
h) prowadzenia na rachunek własny lub rachunek innej osoby fizycznej lub prawnej obrotu:
- w zakresie operacji terminowych,
- instrumentami rynku pieniężnego,
- zbywalnymi papierami wartościowymi,
i) uczestniczenia w emisji akcji lub świadczenia usług związanych z taką emisją,
j) świadczenia usług w zakresie zarządzania aktywami,
k) świadczenia usług w zakresie doradztwa finansowego, w tym inwestycyjnego,
l) świadczenia usług brokerskich na rynku pieniężnym,
Tak więc za instytucje finansowe można uznać: towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, domy maklerskie, fundusze inwestycyjne, giełdy papierów wartościowych, firmy zajmujące się pośrednictwem (w dziedzinie kredytów i ubezpieczeń)
Instytucje finansowe pełnią pięć zasadniczych funkcji gospodarczych:
Koncentracja kapitału
Transformacja pieniądza w czasie
Realizacja rozliczeń finansowych
Zmniejszenie ryzyka
Przesuniecie konsumpcji w czasie
Koncentracja kapitałów polega na wykorzystaniu drobnych oszczędności do wielkich inwestycji. W Polsce w sposób efektywny koncentracji kapitałów dokonują banki, a w znacznie mniejszym zakresie- fundusze powiernicze i towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne. Koncentracja kapitału przez instytucje finansowe pozwala na dokonywanie inwestycji, które w tych rozmiarach nie byłyby możliwe, gdyby te instytucje nie istniały.
Transformacja w czasie polega na wykorzystaniu krótkoterminowych nadwyżek finansowych do zrealizowania inwestycji o dużo dłuższym okresie zwrotu. Największe możliwości w tym zakresie mają banki. Transformacja pieniądza w czasie jest możliwa, ponieważ równocześnie z wypłatami pieniędzy dla części klientów następują wpłaty innych klientów oraz ponieważ część pieniędzy wpłacanych przez klientów na krótkie okresy lub bezterminowo jest pozostawiana w instytucjach finansowych przez długi czas.
Realizacja rozliczeń finansowych wiąże się z tym, że miliony klientów wpłacają i wypłacają pieniądze oraz wydają polecenia przelewu lub pobierają pieniądze z okazji różnych rozliczeń. Znaczna część z tych rozliczeń realizowana jest przez banki.
Zmniejszanie ryzyka finansowego jest oczywiste w przypadku towarzystw ubezpieczeniowych- klienci ubezpieczają się po to, aby przerzucić część ryzyka na ubezpieczyciela. Ryzyko finansowe jest zmniejszane także w wyniku inwestycji zakupu udziałów funduszu inwestycyjnego specjalizującego się w inwestycjach w akcje przedsiębiorstw.
Klient, który zgodzi się na odłożenie konsumpcji w czasie, powiększy jej wielkość. W banku, im dłużej trzyma się pieniądze, tym wyższe jest oprocentowanie. Fundusze inwestycyjne zapewniają, że długoterminowe powierzenie oszczędności zwiększa gwarancję osiągnięcia wysokich zysków. Wypłaty z funduszy emerytalnych zależą m.in. od okresu, przez jaki są wpłacane.
Między instytucjami finansowymi toczy się walka konkurencyjna, a równocześnie muszą one ze sobą współpracować. Instytucje finansowe konkurują ze sobą przede wszystkim o pozyskanie klientów. Nie jest prawdą, że każdy z typów instytucji spełnia określone potrzeby i pozyskuje pieniądze innego typu, co eliminowałoby konkurencję wzajemną. Obszar, na którym toczy się konkurencja między instytucjami, stale powiększa się. Prowadząc ze sobą walkę konkurencyjną, instytucje są równocześnie „skazane na współpracę”. Wszystkie muszą korzystać z pośrednictwa banków, z usług biur maklerskich, czy też firm brokerskich. Można mówić o coraz większej symbiozie instytucji finansowych. Wzmaga ją tendencja do sprzedaży coraz większej ilości jednej instytucji za pośrednictwem placówek należących do innych instytucji.
Coraz częściej dochodzi też do połączenia kapitałów różnych instytucji finansowych w ramach grup kapitałowych. Jedna z tych instytucji odgrywa rolę podmiotu dominującego. Zdecydowana przewaga kapitałowa banków sprawiła, że to właśnie one tworzą większość dużych polskich grup kapitałowych np. BIG Bank Gdański. W skład bankowych grup kapitałowych wchodzą m.in. domy maklerskie, towarzystwa leasingowe, fundusze inwestycyjne, spółki consultingowe.
W ramach polskiego systemu finansowego można wyodrębnić systemy: bankowy, ubezpieczeniowo- emerytalny oraz obrotu papierami wartościowymi. W skład tego pierwszego wchodzą: NBP, banki komercyjne i system bankowości spółdzielczej. W ramach systemu ubezpieczeniowo- emerytalnego funkcjonują fundusze emerytalne i instytucje ubezpieczeniowe. Zasadniczy trzon systemu obrotu papierami wartościowymi stanowią: Komisja Papierów Wartościowych, biura maklerskie, fundusze inwestycyjne i Warszawska Giełda Papierów Wartościowych.
Polski ustawodawca nie wprowadził wzorem niektórych państw Unii Europejskiej pojęć szerszych typu "instytucja kredytowa" lub "parabankowa". Systematyka czynności bankowych na gruncie nowego prawa bankowego stanowi wyraz widocznej od początku transformacji ustrojowej po 1989 r. tendencji do zamykania sektora usług pieniężnych dla organizmów nie będących bankami. U podstaw tego rozumowania leży zapewne wiara w większą operatywność i bezpieczeństwo banku, jak również rzekomo łatwiejszy i skuteczniejszy nadzór nad nimi. Kształtujący się na bazie nowego prawa bankowego rynek usług bankowych podąża w kierunku przeciwnym niż rozwiązania państw Unii Europejskiej, które cechuje dążność do znoszenia formalnoprawnych i faktycznych barier między poszczególnymi segmentami rynku. Należy też zwrócić uwagę, że- jeśli chodzi o możliwość tworzenia instytucji parabankowych- to nowe prawo bankowe stanowi w stosunku do dawnego "krok wstecz", ponieważ ustawa z 1989 r. wśród podmiotów uprawnionych do wykonywania czynności bankowych wymieniała oprócz banków, spółki prawa handlowego, którym prezes NBP w porozumieniu z Ministerstwem Finansów udzielił zezwolenia. Tworzenie i funkcjonowanie instytucji parabankowych jest w Polsce utrudnione, przynajmniej na podstawie przepisów prawa bankowego. W oparciu o inne ustawy działa niewielka grupa podmiotów, które można uznać za parabankowe, ale ich rola dla gospodarki jest marginalna. Należą do nich: spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, zakładowe kasy oszczędnościowo-zapomogowe oraz- w pewnym zakresie- Poczta Polska
Celem SKOK-ów jest gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków, udzielanie im pożyczek i kredytów, przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń finansowych oraz pośredniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia na zasadach określonych w ustawie o działalności ubezpieczeniowej. Swą działalność prowadzą niezarobkowo. Ich członkami mogą być osoby fizyczne połączone więzią o charakterze zawodowym lub organizacyjnym, a w szczególności pracownicy zatrudnieni u jednego lub kilku pracodawców oraz osoby należące do tej samej organizacji społecznej lub zawodowej. 24 kwietnia SKOKi, jako pierwsze instytucje nie będące bankami, otrzymały dostęp do Biura Informacji Kredytowej, co oznacza m.in., że banki zostały zobowiązane do udzielania im informacji niezbędnych do oceny potencjalnych kredytobiorców. Dzięki temu również rozliczenia członków kas będą przebiegać tak jak rozliczenia klientów banków i zlecenia przelewów będą realizowane szybciej. Dotychczas SKOK musiały korzystać z pośrednictwa banków.
Poczta Polska (PP) chce od przyszłego roku sprzedawać w swoich placówkach produkty finansowe przygotowane przez różne instytucje finansowe. Krajowy operator, opierając się na modelu niemieckiej Deutsche Post, chce doprowadzić do sytuacji, w której w większości placówek PP będzie można kupić produkty finansowe. Poczta nie będzie parabankiem, a jedynie pośrednikiem innych instytucji finansowych. Korzystając z sieci swoich placówek w Polsce chce w imieniu i na rzecz instytucji finansowych (w ramach zawartych z nimi umów) wydawać i obsługiwać czeki i książeczki oszczędnościowe, obsługiwać wpłaty i wypłaty, sprzedawać jednostki TFI, dystrybuować polisy ubezpieczeniowe oraz pośredniczyć przy sprzedaży obligacji państwa i samorządów. Firma chce bliżej współpracować z Bankiem Pocztowym, na rzecz tego banku w okienkach przyjmować lokaty terminowe, prowadzić rachunki bieżące dla ludności i firm, pośredniczyć przy wypłacie i obsłudze kredytów konsumpcyjnych oraz pożyczek. Aby operator mógł wprowadzić w życie swoje plany, powinna być zmieniona ustawa o PP. W opinii banku centralnego, jeśli ustawa pozwoli poczcie wykonywać usługi nie tylko na rzecz Banku Pocztowego, ale również innych banków, może to stanowić zbyt dużą konkurencję dla banków spółdzielczych. W związku z zastrzeżeniami NBP, zapis zmieniono, doprecyzowując, że poczta może wykonywać szereg czynności zastrzeżonych dla banków, ale tylko na podstawie umowy zawartej z bankiem, którego ponad 50% akcji posiada.
Bibliografia
Bankowość. Podręcznik dla studentów”; pod red. J. Głuchowskiego i J. Szambelańczyka
Z. Dobosiewicz; „Polskie instytucje finansowe w świetle nowego prawa”