Prawo wykonywania zawodu lekarza

Art. 5. 1. Okręgowa rada lekarska przyznaje prawo wykonywania zawodu lekarza, lekarza stomatologa osobie, która:

  1)  jest obywatelem polskim,

  2)  posiada dyplom lekarza, lekarza stomatologa wydany przez polską uczelnię bądź uzyskany w innym państwie dyplom uznany w Rzeczypospolitej Polskiej za równorzędny zgodnie z odrębnymi przepisami,

  3)  posiada pełną zdolność do czynności prawnych,

  4)  odbyła staż podyplomowy,

  5)  złożyła państwowy egzamin kończący staż podyplomowy,

  6)  posiada stan zdrowia pozwalający na wykonywanie zawodu lekarza,

  7)  wykazuje nienaganną postawę etyczną.

2. Ograniczone prawo wykonywania zawodu lekarza, lekarza stomatologa przyznaje się osobie odbywającej staż, która spełnia warunki określone w ust. 1 pkt 1-3, 6 i 7.

Art. 8. 1. Lekarz, który uzyskał prawo wykonywania zawodu albo ograniczone prawo wykonywania zawodu, podlega wpisowi do rejestru prowadzonego przez właściwą okręgową radę lekarską.

2. Naczelna Rada Lekarska określi szczegółowy tryb postępowania w sprawach przyznawania prawa wykonywania zawodu lekarza, lekarza stomatologa i prowadzenia rejestru lekarzy.

Art. 10. 1. Lekarz, który zamierza podjąć wykonywanie zawodu po upływie 5 lat od uzyskania dyplomu lekarza, lekarza stomatologa przed przyznaniem ograniczonego prawa wykonywania zawodu lekarza, lekarza stomatologa, obowiązany jest do odbycia przeszkolenia.

2. Lekarz posiadający ograniczone prawo wykonywania zawodu lekarza, lekarza stomatologa, który zamierza podjąć wykonywanie zawodu po upływie 5 lat od ukończenia stażu podyplomowego, ma obowiązek odbycia przeszkolenia.

3. Lekarz posiadający prawo wykonywania zawodu, który nie wykonuje go przez okres dłuższy niż 5 lat, a zamierza podjąć jego wykonywanie, ma obowiązek zawiadomienia o tym właściwej okręgowej rady lekarskiej i odbycia przeszkolenia.

Art. 11. 1. Jeżeli okręgowa rada lekarska stwierdzi, że istnieje uzasadnione podejrzenie niedostatecznego przygotowania zawodowego lekarza, powołuje komisję złożoną z lekarzy o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych, która wydaje opinię o przygotowaniu zawodowym tego lekarza.

2. Okręgowa rada lekarska na podstawie opinii komisji, o której mowa w ust. 1, może zobowiązać lekarza do odbycia uzupełniającego przeszkolenia. Zainteresowany lekarz jest uprawniony do uczestnictwa w posiedzeniu okręgowej rady lekarskiej w czasie rozpatrywania jego sprawy.

3. Lekarz ma obowiązek stawienia się przed komisją, o której mowa w ust. 1.

4. W razie nie usprawiedliwionego niestawiania się lekarza przed komisją, o której mowa w ust. 1, lub uchylania się od uczestnictwa w uzupełniającym przeszkoleniu, o którym mowa w ust. 2 i w art. 10 ust. 2 i 3, okręgowa rada lekarska podejmuje uchwałę o zawieszeniu lekarza w prawie wykonywania zawodu lub o ograniczeniu w wykonywaniu określonych czynności medycznych do czasu zakończenia przeszkolenia.

5. Okręgowa rada lekarska ustala tryb, miejsce i program przeszkolenia, o którym mowa w ust. 2 oraz w art. 10. Koszty tego przeszkolenia ponosi lekarz.

Art. 12. 1. Jeżeli okręgowa rada lekarska stwierdzi, że istnieje uzasadnione podejrzenie niezdolności lekarza do wykonywania zawodu lub ograniczenia w wykonywaniu ściśle określonych czynności medycznych ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający wykonywanie zawodu lekarza, powołuje komisję złożoną z lekarzy specjalistów z odpowiednich dziedzin medycyny. Komisja ta wydaje orzeczenie w przedmiocie niezdolności lekarza do wykonywania zawodu albo ograniczenia w wykonywaniu ściśle określonych czynności medycznych.

2. Lekarz ma obowiązek stawienia się przed komisją, o której mowa w ust. 1, i poddania się niezbędnym badaniom.

3. Okręgowa rada lekarska na podstawie orzeczenia komisji może podjąć uchwałę o zawieszeniu prawa wykonywania zawodu na okres trwania niezdolności albo o ograniczeniu wykonywania określonych czynności medycznych na okres trwania niezdolności. Zainteresowany lekarz jest uprawniony do uczestnictwa w posiedzeniu okręgowej rady lekarskiej w czasie rozpatrywania jego sprawy.

4. Jeżeli lekarz odmawia poddania się badaniu przez komisję lub gdy okręgowa rada lekarska na podstawie wyników postępowania wyjaśniającego uzna, że dalsze wykonywanie zawodu lub ściśle określonych czynności medycznych przez lekarza grozi niebezpieczeństwem dla osób przez niego leczonych, okręgowa rada lekarska podejmuje uchwałę o zawieszeniu lekarza w prawie wykonywania zawodu albo o ograniczeniu w wykonywaniu określonych czynności medycznych do czasu zakończenia postępowania.

5. Lekarz, w stosunku do którego podjęto uchwałę o zawieszeniu prawa wykonywania zawodu lub ograniczeniu wykonywania określonych czynności medycznych, może wystąpić do okręgowej rady lekarskiej o uchylenie uchwały, jeżeli ustaną przyczyny zawieszenia lub ograniczenia, nie wcześniej jednak niż po upływie 6 miesięcy od podjęcia uchwały okręgowej rady lekarskiej.

6. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Lekarskiej określi, w drodze rozporządzenia, tryb powoływania i organizację komisji, o której mowa w ust. 1, oraz tryb orzekania o niezdolności do wykonywania zawodu lekarza.

Art. 18. 1. Lekarz ma prawo i obowiązek doskonalenia zawodowego, w szczególności w różnych formach kształcenia podyplomowego.

2. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Lekarskiej określi, w drodze rozporządzenia, sposób dopełnienia obowiązku, o którym mowa w ust. 1.

Art. 21. 1. Eksperyment medyczny przeprowadzany na ludziach może być eksperymentem leczniczym lub badawczym.

2. Eksperymentem leczniczym jest wprowadzenie przez lekarza nowych lub tylko częściowo wypróbowanych metod diagnostycznych, leczniczych lub profilaktycznych w celu osiągnięcia bezpośredniej korzyści dla zdrowia osoby leczonej. Może on być przeprowadzony, jeżeli dotychczas stosowane metody medyczne nie są skuteczne lub jeżeli ich skuteczność nie jest wystarczająca.

3. Eksperyment badawczy ma na celu przede wszystkim rozszerzenie wiedzy medycznej. Może być on przeprowadzany zarówno na osobach chorych, jak i zdrowych. Przeprowadzenie eksperymentu badawczego jest dopuszczalne wówczas, gdy uczestnictwo w nim nie jest związane z ryzykiem albo też ryzyko jest niewielkie i nie pozostaje w dysproporcji do możliwych pozytywnych rezultatów takiego eksperymentu.

Art. 22. Eksperyment medyczny może być przeprowadzany, jeżeli spodziewana korzyść lecznicza lub poznawcza ma istotne znaczenie, a przewidywane osiągnięcie tej korzyści oraz celowość i sposób przeprowadzania eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy i zgodne z zasadami etyki lekarskiej.

Art. 23. Eksperymentem medycznym kieruje lekarz posiadający odpowiednio wysokie kwalifikacje.

Art. 24. 1. Osoba, która ma być poddana eksperymentowi medycznemu, jest uprzednio informowana o celach, sposobach i warunkach przeprowadzenia eksperymentu, spodziewanych korzyściach leczniczych lub poznawczych, ryzyku oraz o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie w każdym jego stadium.

2. W przypadku gdyby natychmiastowe przerwanie eksperymentu mogło spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia jego uczestnika, lekarz obowiązany jest go o tym poinformować.

Art. 25. 1. Przeprowadzenie eksperymentu medycznego wymaga pisemnej zgody osoby badanej mającej w nim uczestniczyć. W przypadku niemożności wyrażenia pisemnej zgody, za równoważne uważa się wyrażenie zgody ustnie złożone w obecności dwóch świadków. Zgoda tak złożona powinna być odnotowana w dokumentacji lekarskiej.

2. Udział małoletniego w eksperymencie medycznym jest dopuszczalny tylko za pisemną zgodą jego przedstawiciela ustawowego. Jeżeli małoletni ukończył 16 lat lub nie ukończył lat 16 i jest w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć opinię w sprawie swego uczestnictwa w eksperymencie, konieczna jest także jego pisemna zgoda.

3. Udział małoletniego w eksperymencie badawczym jest dopuszczalny, jeżeli spodziewane korzyści mają bezpośrednie znaczenie dla zdrowia małoletniego, a ryzyko jest niewielkie i nie pozostaje w dysproporcji do możliwych pozytywnych rezultatów. Eksperyment badawczy z udziałem małoletniego nie jest dopuszczalny, gdy istnieje możliwość przeprowadzenia takiego eksperymentu o porównywalnej efektywności z udziałem osoby posiadającej pełną zdolność do czynności prawnych.

4. W przypadku osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej zgodę na udział tej osoby w eksperymencie leczniczym wyraża przedstawiciel ustawowy tej osoby. Jeżeli osoba taka jest w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć opinię w sprawie swojego uczestnictwa w eksperymencie leczniczym, konieczne jest ponadto uzyskanie pisemnej zgody tej osoby.

5. W przypadku osoby, która ma pełną zdolność do czynności prawnych, lecz nie jest w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć opinii w sprawie swego uczestnictwa w eksperymencie, zgodę na udział tej osoby w eksperymencie leczniczym wyraża sąd opiekuńczy właściwy ze względu na siedzibę podmiotu przeprowadzającego eksperyment.

6. W przypadku gdy przedstawiciel ustawowy odmawia zgody na udział chorego w eksperymencie leczniczym, można zwrócić się do sądu opiekuńczego, właściwego ze względu na siedzibę podmiotu przeprowadzającego eksperyment, o wyrażenie zgody.

7. Z wnioskiem o udzielenie zgody na uczestnictwo w eksperymencie medycznym osoby, o której mowa w ust. 2-5, może wystąpić podmiot przeprowadzający eksperyment do sądu opiekuńczego właściwego ze względu na siedzibę tego podmiotu.

8. W przypadkach nie cierpiących zwłoki i ze względu na bezpośrednie zagrożenie życia, uzyskanie zgody, o której mowa w ust. 1-6, nie jest konieczne.

Art. 26. 1. Udział w eksperymencie leczniczym kobiet ciężarnych wymaga szczególnie wnikliwej oceny związanego z tym ryzyka dla matki i płodu.

2. Kobiety ciężarne i karmiące mogą uczestniczyć wyłącznie w eksperymentach badawczych pozbawionych ryzyka lub związanych z niewielkim ryzykiem.

3. Osoby ubezwłasnowolnione, żołnierze służby zasadniczej oraz osoby pozbawione wolności nie mogą uczestniczyć w eksperymentach badawczych.

Art. 27. 1. Osoba lub inny podmiot uprawniony do udzielenia zgody na eksperyment medyczny może ją cofnąć w każdym stadium eksperymentu. Lekarz powinien wówczas eksperyment przerwać.

2. Lekarz prowadzący eksperyment leczniczy ma obowiązek przerwać go, jeżeli w czasie jego trwania wystąpi zagrożenie zdrowia chorego przewyższające spodziewane korzyści dla chorego.

3. Lekarz prowadzący eksperyment badawczy ma obowiązek przerwać go, jeżeli w czasie jego trwania nastąpi nieprzewidziane zagrożenie zdrowia lub życia osoby w nim uczestniczącej.

Art. 28. Informacja uzyskana w związku z eksperymentem medycznym może być wykorzystana do celów naukowych, bez zgody osoby poddanej temu eksperymentowi, w sposób uniemożliwiający identyfikację tej osoby.

Art. 29. 1. Eksperyment medyczny może być przeprowadzony wyłącznie po wyrażeniu pozytywnej opinii o projekcie przez niezależną komisję bioetyczną. Do składu komisji powołuje się osoby posiadające wysoki autorytet moralny i wysokie kwalifikacje specjalistyczne.

2. Komisja bioetyczna wyraża opinię o projekcie eksperymentu medycznego, w drodze uchwały, przy uwzględnieniu kryteriów etycznych oraz celowości i wykonalności projektu.

3. Komisje bioetyczne powołują:

  1)  okręgowa rada lekarska na obszarze swojego działania, z wyłączeniem podmiotów, o których mowa w pkt 2 i 3,

  2)  rektor wyższej uczelni medycznej lub wyższej uczelni z wydziałem medycznym,

  3)  dyrektor medycznej jednostki badawczo-rozwojowej.

4. W skład komisji bioetycznych, o których mowa w ust. 3 pkt 2 i 3, wchodzi również przedstawiciel właściwej okręgowej rady lekarskiej.

5. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Lekarskiej powołuje Odwoławczą Komisję Bioetyczną, rozpatrującą odwołania od uchwał komisji bioetycznych, o których mowa w ust. 2.

6. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Lekarskiej określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady powoływania i finansowania oraz tryb działania komisji bioetycznych.

Zasady wykonywania zawodu lekarza

Art. 30. Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach nie cierpiących zwłoki.

Art. 31. 1. Lekarz ma obowiązek udzielać pacjentowi lub jego ustawowemu przedstawicielowi przystępnej informacji o jego stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu.

2. Lekarz może udzielać informacji, o której mowa w ust. 1, innym osobom tylko za zgodą pacjenta.

3. Na żądanie pacjenta lekarz nie ma obowiązku udzielać pacjentowi informacji, o której mowa w ust. 1.

4. W sytuacjach wyjątkowych, jeżeli rokowanie jest niepomyślne dla pacjenta, lekarz może ograniczyć informację o stanie zdrowia i o rokowaniu, jeżeli według oceny lekarza przemawia za tym dobro pacjenta. W takich przypadkach lekarz informuje przedstawiciela ustawowego pacjenta lub osobę upoważnioną przez pacjenta. Na żądanie pacjenta lekarz ma jednak obowiązek udzielić mu żądanej informacji.

5. Obowiązek lekarza, określony w ust. 1, dotyczy także pacjentów, którzy ukończyli 16 lat.

6. Jeżeli pacjent nie ukończył 16 lat lub jest nieprzytomny bądź niezdolny do zrozumienia znaczenia informacji, lekarz udziela informacji przedstawicielowi ustawowemu, a w razie jego braku lub gdy porozumienie się z nim jest niemożliwe - opiekunowi faktycznemu pacjenta.

7. Pacjentowi, który nie ukończył 16 lat, lekarz udziela informacji w zakresie i formie potrzebnej do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego i wysłuchuje jego zdania.

8. Ilekroć w przepisach ustawy jest mowa o opiekunie faktycznym, należy przez to rozumieć osobę wykonującą, bez obowiązku ustawowego, stałą pieczę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo swój stan psychiczny pieczy takiej wymaga.

Art. 32. 1. Lekarz może przeprowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta.

2. Jeżeli pacjent jest małoletni lub niezdolny do świadomego wyrażenia zgody, wymagana jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego, a gdy pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego lub porozumienie się z nim jest niemożliwe - zgoda sądu opiekuńczego.

3. Jeżeli zachodzi potrzeba przeprowadzenia badania osoby, o której mowa w ust. 2, zgodę na przeprowadzenie badania może wyrazić także opiekun faktyczny.

4. W przypadku osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej zgodę wyraża przedstawiciel ustawowy tej osoby. Jeżeli osoba taka jest w stanie z rozeznaniem wypowiedzieć opinię w sprawie badania, konieczne jest ponadto uzyskanie zgody tej osoby.

5. Jeżeli pacjent ukończył 16 lat, wymagana jest także jego zgoda.

6. Jeżeli jednak małoletni, który ukończył 16 lat, osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, sprzeciwia się czynnościom medycznym, poza zgodą jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo w przypadku niewyrażenia przez nich zgody wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego.

7. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, zgoda osób wymienionych w ust. 1, 2 i 4 może być wyrażona ustnie albo nawet poprzez takie ich zachowanie, które w sposób nie budzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom medycznym.

8. Jeżeli pacjent, o którym mowa w ust. 2, nie ma przedstawiciela ustawowego ani opiekuna faktycznego albo porozumienie się z tymi osobami jest niemożliwe, lekarz po przeprowadzeniu badania może przystąpić do udzielania dalszych świadczeń zdrowotnych dopiero po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego, chyba że co innego wynika z przepisów ustawy.

9. Do czynności, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepis art. 34 ust. 7.

10. Sądem opiekuńczym właściwym miejscowo dla udzielania zgody na wykonywanie czynności medycznych jest sąd, w którego okręgu czynności te mają być wykonane.

Art. 34. 1. Lekarz może wykonać zabieg operacyjny albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta, po uzyskaniu jego pisemnej zgody.

2. Przed wyrażeniem zgody przez pacjenta w sytuacji, o której mowa w ust. 1, lekarz ma obowiązek udzielenia mu informacji zgodnie z art. 31.

3. Lekarz może wykonać zabieg lub zastosować metodę, o której mowa w ust. 1, wobec pacjenta małoletniego, ubezwłasnowolnionego bądź niezdolnego do świadomego wyrażenia pisemnej zgody, po uzyskaniu zgody jego przedstawiciela ustawowego, a gdy pacjent nie ma przedstawiciela lub gdy porozumienie się z nim jest niemożliwe - po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego.

4. Jeżeli pacjent ukończył 16 lat, wymagana jest także jego pisemna zgoda.

5. W sytuacji, o której mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepis art. 32 ust. 6.

6. Jeżeli przedstawiciel ustawowy pacjenta małoletniego, ubezwłasnowolnionego bądź niezdolnego do świadomego wyrażenia zgody nie zgadza się na wykonanie przez lekarza czynności wymienionych w ust. 1, a niezbędnych dla usunięcia niebezpieczeństwa utraty przez pacjenta życia lub ciężkiego uszkodzenia ciała bądź ciężkiego rozstroju zdrowia, lekarz może wykonać takie czynności po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego.

7. Lekarz może wykonać czynności, o których mowa w ust. 1, bez zgody przedstawiciela ustawowego pacjenta bądź zgody właściwego sądu opiekuńczego, gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności. O wykonywanych czynnościach lekarz niezwłocznie zawiadamia przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy.

8. O okolicznościach, o których mowa w ust. 3-7, lekarz dokonuje odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej pacjenta.

Art. 36. 1. Lekarz podczas udzielania świadczeń zdrowotnych ma obowiązek poszanowania intymności i godności osobistej pacjenta.

2. Przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych może uczestniczyć tylko niezbędny, ze względu na rodzaj świadczenia, personel medyczny. Uczestnictwo innych osób wymaga zgody pacjenta i lekarza.

3. Lekarz ma obowiązek dbać, aby inny personel medyczny przestrzegał w postępowaniu z pacjentem zasady określonej w ust. 1.

4. Przepis ust. 2 nie dotyczy klinik i szpitali akademii medycznych, medycznych jednostek badawczo-rozwojowych i innych jednostek uprawnionych do kształcenia studentów nauk medycznych, lekarzy oraz innego personelu medycznego w zakresie niezbędnym do celów dydaktycznych. W przypadku demonstracji o charakterze wyłącznie dydaktycznym konieczne jest uzyskanie zgody pacjenta.

Art. 38. 1. Lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, o ile nie zachodzi przypadek, o którym mowa w art. 30, z zastrzeżeniem ust. 3.

2. W przypadku odstąpienia od leczenia, lekarz ma obowiązek dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego i wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w zakładzie opieki zdrowotnej.

3. Jeżeli lekarz wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, może nie podjąć lub odstąpić od leczenia, jeżeli istnieją poważne ku temu powody, po uzyskaniu zgody swojego przełożonego.

4. W przypadku odstąpienia od leczenia lekarz ma obowiązek uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej.

Art. 39. Lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w innym zakładzie opieki zdrowotnej oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.

Art. 40. 1. Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, gdy:

  1)  tak stanowią ustawy,

  2)  badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na podstawie odrębnych ustaw, organów i instytucji; wówczas lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje,

  3)  zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób,

  4)  pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia,

  5)  zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawnionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń,

  6)  jest to niezbędne do praktycznej nauki zawodów medycznych,

  7)  jest to niezbędne dla celów naukowych;

ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie.

3. Lekarz, z zastrzeżeniem sytuacji, o których mowa w ust. 2 pkt 1-4, 6 i 7, jest związany tajemnicą również po śmierci pacjenta.

4. Lekarz nie może podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta bez jego zgody.

Art. 41. 1. Lekarz ma obowiązek prowadzenia indywidualnej dokumentacji medycznej pacjenta.

2. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Lekarskiej określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje dokumentacji medycznej, sposób jej prowadzenia oraz szczegółowe warunki jej udostępniania.

Art. 42. Lekarz orzeka o stanie zdrowia określonej osoby po uprzednim, osobistym jej zbadaniu, z zastrzeżeniem sytuacji określonych w odrębnych przepisach.

Art. 43. 1. Lekarz może stwierdzić zgon na podstawie osobiście wykonanych badań i ustaleń, z zastrzeżeniem sytuacji określonych w odrębnych przepisach.

2. W uzasadnionych przypadkach lekarz może uzależnić wystawienie karty zgonu od przeprowadzenia sekcji zwłok.

3. Lekarz może wystawić kartę zgonu na podstawie dokumentacji badania pośmiertnego, przeprowadzonego osobiście przez innego lekarza lub inną uprawnioną osobę.

Art. 44. Lekarzowi, który wykonuje czynności w ramach świadczeń pomocy doraźnej lub w przypadku, o którym mowa w art. 30, przysługuje ochrona prawna należna funkcjonariuszowi publicznemu.

Art. 45. 1. Lekarz może ordynować te środki farmaceutyczne i materiały medyczne, które są dopuszczone do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

2. W uzasadnionych przypadkach lekarz może ordynować środki farmaceutyczne i materiały medyczne dopuszczone do obrotu w innych krajach, z jednoczesnym szczegółowym uzasadnieniem w dokumentacji medycznej.

3. Minister Zdrowia i Opieki Społecznej po zasięgnięciu opinii Naczelnej Rady Lekarskiej określi, w drodze rozporządzenia, sposób i tryb wystawiania recept lekarskich.

Art. 46. 1. Lekarz nie może sprzedawać środków farmaceutycznych, materiałów medycznych, przedmiotów ortopedycznych lub środków pomocniczych.

2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się w przypadkach, gdy lekarz doraźnie dostarczy pacjentowi środek farmaceutyczny lub materiał medyczny, w związku z udzieleniem pomocy w nagłym przypadku.

Art. 49. 1. Lekarz wykonujący zawód ma obowiązek uczestniczenia w pracach komisji lekarskich, określających zdolność poborowych do czynnej służby wojskowej, na zasadach określonych w odrębnych przepisach.

2. Wojewoda jest zobowiązany do zrekompensowania lekarzowi zarobków utraconych w związku z pracą w komisji, o której mowa w ust. 1.

Polski Program CINDI 

(Countrywide Integrated Noncommunicable Disease Intervention Programme)

• powołany przez WHO w roku 1984, stanowi praktyczną formę realizacji międzynarodowej strategii "Zdrowie dla wszystkich w 2000 roku„

• Obecnie jest realizowany w 30 krajach Europy, Azji i Ameryki Płn., zaś w Ameryce Płd. istnieje od niedawna "siostrzany" program CARMEN.

• Na grunt polski program CINDI wprowadził w 1991 roku, a następnie w latach 1991-1995 sprawował funkcję jego dyrektora, prof. dr hab.med. Włodzimierz Sapiński.

• Początkowo programem objęto jedną z dzielnic Łodzi - Górną (ok. 200 000 mieszkańców), która stanowiła tzw. obszar demonstracyjny. Pozytywne wyniki utwierdziły realizatorów programu CINDI w przekonaniu, iż sprawdza się on również w polskich warunkach.

• Konsekwencją tego było rozszerzenie programu na inne miasta Polski (w jego zasięgu znalazły się m.in.: Ostrów Wielkopolski, Kalisz, Przemyśl, Rawa Mazowiecka, Cieszyn, Chorzów, Toruń i Pabianice).

• Programem CINDI objęto do tej pory ponad milion mieszkańców naszego kraju.

Patronat nad Programem CINDI na terenie Polski sprawuje Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.

Od 1996 roku Dyrektorem Programu jest

prof.dr hab.med. Wojciech Drygas, który od 1997 r. pełni także funkcję Dyrektora WHO Collaborating Centre for Noncommunicable Disease Prevention and Control.

W skali międzynarodowej Programem CINDI kieruje prof. Pekka Puška z Instytutu Zdrowia Publicznego w Helsinkach, wybitny uczony o międzynarodowym autorytecie, twórca słynnego projektu działań interwencyjnych w Północnej Karelii (North Karelia Project) i inicjator największej międzynarodowej kampanii antytytoniowej "Quit & Win".

Za realizację programu w tzw. obszarach demonstracyjnych odpowiedzialni są natomiast pełnomocnicy dyrektora Polskiego Programu CINDI i lokalne Rady Koordynacyjne.

Wdrażaniem programu zajmują się specjaliści z różnych dziedzin. Są to m.in. lekarze, odpowiednio przeszkolone pielęgniarki i położne, nauczyciele, farmaceuci, pedagodzy, przedstawiciele władz lokalnych, mass-mediów itp.

Naczelnym celem tego zintegrowanego, międzysektorowego i interdyscyplinarnego programu jest poprawa sytuacji zdrowotnej społeczeństwa przez zmniejszenie zachorowalności i przedwczesnej umieralności z powodu przewlekłych chorób niezakaźnych (do których należą m.in. choroba niedokrwienna serca, choroby naczyniowe mózgu, nadciśnienie tętnicze, niektóre choroby nowotworowe, przewlekłe zapalenie oskrzeli, rozedma płuc, cukrzyca, marskość wątroby i inne. Zgodnie z założeniami autorów, cel ten można osiągnąć poprzez redukcję lub wręcz eliminację odpowiednich czynników zagrożenia tymi chorobami.

W sferze zainteresowań realizatorów programu pozostają zatem głównie promocja zdrowia i prewencja chorób, przy czym promocja zdrowia ma pełnić rolę nadrzędną.

Zasadnicze jej zadania to m.in.: odpowiednia edukacja dzieci i młodzieży, upowszechnianie prozdrowotnego modelu żywienia i aktywności fizycznej, walka z nałogiem palenia tytoniu i nadużywaniem alkoholu.

Promocja zdrowia ma służyć zwiększaniu poziomu wiedzy w społeczeństwie o szkodliwości czynników zagrożenia chorobami cywilizacyjnymi i o sposobach zapobiegania ich rozwojowi. Realizatorzy programu zaś, powinni stworzyć warunki ułatwiające rozwijaniu korzystnych zachowań zdrowotnych.

Program CINDI zajmuje się również specyficznymi działaniami prewencyjnymi wobec osób z tzw. grup ryzyka. Działania te polegają m.in. na identyfikacji takich osób, na odpowiednio wczesnym diagnozowaniu występujących u nich chorób i ewentualnym szybkim leczeniu ich wczesnych stadiów

Do istotnych osiągnięć Programu CINDI w Polsce należy między innymi:

• systematyczne monitorowanie czynników ryzyka i zachowań zdrowotnych na podstawie badań reprezentatywnych prób ludności w obszarach demonstracyjnych (Łodzi, Ostrowie, Chorzowie,Toruniu),

• rozmaite działania interwencyjne w ośrodkach współpracujących z Programem (m.in. w Łodzi, Ostrowie Wlkp., Kaliszu, Chorzowie, Cieszynie, Toruniu, Pabianicach); systematyczne działania edukacyjne poprzez mass-media,

• organizacja międzynarodowych kampanii antytytoniowych "Quit & Win" w Polsce 1994, 1996, 1998, 2000,2002,2004,2006

Międzynarodowy projekt BRIDGING EAST - WEST HEALTH GAP

Celem projektu jest porównanie poziomu aktywności fizycznej w czasie wolnym od pracy mieszkańców sześciu krajów europejskich

• Projekt badawczy „Bridging the East - West Health Gap”, zrealizowano po raz pierwszy w latach 1996-1999 z inicjatywy Instytutu Zdrowia Publicznego w Helsinkach (KTL),

• finansowanie z Programu Biomed Unii Europejskiej.

Jego celem szczegółowym była ocena stanu zdrowia, postaw i zachowań zdrowotnych wśród ludności dorosłej oraz wyjaśnienie różnic dotyczących chorobowości i umieralności z powodu chorób przewlekłych mieszkańców wybranych krajów Europy Środkowo - Wschodniej i Zachodniej.

• Badaniem objęto sześć krajów uczestniczących w realizacji Programu CINDI WHO:

• Finlandię

• Hiszpanię

• Niemcy

• Polskę

• Rosję

• Węgry.

Metody zbierania danych:

- Badania kwestionariuszowe (ankieta pocztowa w Finlandii, Hiszpanii, Polsce i na Węgrzech),

- wywiad zbierany przez ankieterów w Rosji oraz wywiad telefoniczny w Niemczech

Badaniami objęto łącznie 4511 wybranych drogą losową kobiet i mężczyzn w wieku 25-64 lat.

W większości krajów odsetek respondentów wahał się w granicach 50 -70%, zaś liczebność badanych od 716 do 1103.

W Niemczech nie udało się wykonać całości projektu, a zrealizować jedynie badanie pilotażowe 149 kobiet i mężczyzn, stąd dane pochodzące z tego kraju należy traktować jako orientacyjne.

Przedmiot badań: mieszkańcy dużych bądź średnich ośrodków miejskich:

• Barcelona (Hiszpania),

• Łódź (Polska),

• Karlsruhe (Niemcy),

• Pecs (Węgry),

• Joensuu (Finlandia),

• Pitkaaranta (Rosja).

• W Polsce badanie zrealizowano w populacji wielkomiejskiej na terenie Łodzi.

• Ankietę wysłano do 1500 losowo dobranych kobiet i mężczyzn. Uzyskano łącznie (po trzech monitach) 780 odpowiedzi, co stanowiło ponad 51% zwrotności.

• Średnia wieku polskich uczestników badania wynosiła 43,8 (dla mężczyzn) oraz 44,5 (dla kobiet) i nie różniła się istotnie od stwierdzonej w innych krajach.

• Większość polskich uczestników ankiety charakteryzowała się wykształceniem średnim (około 35%), lub zasadniczym zawodowym (prawie 22,4%). Osoby z wykształceniem wyższym stanowiły 21%, zaś z podstawowym blisko 10%.

• Większość badanych w Łodzi stanowiły osoby pracujące (około 60%) odsetek osób bezrobotnych wynosił niecałe 10%, zaś emerytów i rencistów blisko 23%.

• Wśród uczestników badania we wszystkich krajach nieznaczną większość stanowiły kobiety oraz osoby w wieku 25-44 lat (55%).

• Blisko 75% respondentów stanowiły osoby żonate bądź zamężne.

• aktywność fizyczna w czasie wolnym od pracy zawodowej wykazuje wyraźne zróżnicowanie między krajami Europy Zachodniej, a krajami Europy Środkowo - Wschodniej.

• Wśród pierwszej grupy bardzo korzystnie wyróżniają się Finlandia i Hiszpania

• w drugiej zdecydowanie negatywnie Węgry i Polska.

• Mieszkańcy Polski zdobyli niechlubne pierwsze miejsce w kategorii mężczyzn i kobiet pod względem częstości siedzącego trybu życia.

• Aż 70% nie wykonuje żadnych ćwiczeń fizycznych zaś około 10% jedynie sporadycznie (rzadziej niż jeden raz w tygodniowo).

• Dużą aktywnością fizyczną charakteryzuje się zaledwie 7% kobiet i 5,5% mężczyzn.

• Braku ćwiczeń fizycznych w czasie wolnym od pracy nie rekompensuje niestety aktywność fizyczna komunikacyjna związana z przemieszczaniem się do i z pracy. Mniej niż 10% polskich uczestników badania chodzi pieszo lub jeździ rowerem do pracy, w dodatku prawie połowie z nich czynności te zajmują poniżej 15 minut dziennie.

• Komunikacyjna aktywność fizyczna nie stanowi obecnie dla większości (z 4500) dorosłych mężczyzn i kobiet okazji do zwiększonego wydatku energetycznego.

• Ponad 67% uczestników badania dojeżdża i wraca z pracy samochodem osobowym lub środkiem komunikacji miejskiej.

• Zaledwie 32% badanych poświęca na dojście do pracy lub dojechanie rowerem więcej niż 15 minut dziennie, mniej niż 1% przeznacza na to ponad 60 minut.

• Największa komunikacyjna aktywność fizyczna charakteryzowała mieszkańców Rosji, zaś najmniejsza Polski.

Nie oceniono oddzielnie aktywności fizycznej związanej z wykonywaniem pracy zawodowej.

Ze względu na miejsce zamieszkania (duże aglomeracje miejskie); przewagę osób z wykształceniem średnim i wyższym, oraz znaczącym odsetku osób bezrobotnych (około 10-20%), a w Polsce również emerytów i rencistów (>20%), duża zawodowa aktywność fizyczna charakteryzowała jedynie znikomy odsetek (<10-15%) mężczyzn i kobiet uczestniczących w ankiecie.

Około 11% polskich uczestników badania podało jako powód nie uczestniczenia w ćwiczeniach fizycznych, wykonywanie pracy fizycznej zastępującej aktywność rekreacyjno - sportową.

• Mała aktywność fizyczna większości społeczeństwa stanowi istotny problem zdrowia publicznego nie tylko w naszym kraju czy na Węgrzech.

• badania mieszkańców krajów nadbałtyckich wskazują, że 60% Litwinów, 52% Łotyszów i 43% Estończyków charakteryzuje siedzący tryb życia w czasie wolnym od pracy zawodowej

• Wbrew obiegowym opiniom i wrażeniom wynikającym z oglądania seriali telewizyjnych i filmów fabularnych także Amerykanie nie należą do liderów pod względem regularnej aktywności fizycznej. Z nowszych opracowań amerykańskich wynika, że zaledwie 15% dorosłych (>18 roku życia) mieszkańców USA wykazuje regularną, zadowalającą aktywność fizyczną (przynajmniej 3 razy tygodniowo, minimum 20 minut ćwiczeń na dzień).

• Aż 60% Amerykanów nie wykazuje ćwiczeń fizycznych w czasie wolnym od pracy w sposób regularny zaś około 25% nie wykonuje jakichkolwiek ćwiczeń

• Odsetek osób dorosłych o siedzącym trybie życia waha się w granicach od 51 do 68% w zależności od grupy etnicznej i płci.

• Największy odsetek osób o siedzącym trybie życia stwierdzono wśród kobiet rasy afrykańskiej (68%), zaś najniższy u mężczyzn - Indian (około 50%).

• Obserwuje się niepokojący wzrost odsetka osób prowadzących siedzący tryb życia w porównaniu z analizami wykonanymi w latach 80 - tych i 90-tych.

• W Irlandii Północnej tylko około 30% mężczyzn i 20% kobiet powyżej 16 roku życia wykazuje zadowalający poziom regularnej aktywności fizycznej. Pozostała część wykonuje ćwiczenia fizyczne bardzo rzadko lub wcale. Ponad 20% mieszkańców Irlandii uznano za prowadzących siedzący tryb życia

Z wielu badań prowadzonych między innymi w USA, Australii i wielu krajach europejskich wynika, że najniższy poziom aktywności fizycznej w czasie wolnym cechuje osoby

o najniższym poziomie dochodów i wykształcenia, oraz należące do tzw. niższych klas społecznych. U osób tych niski poziom aktywności fizycznej „nakłada się” na inne powszechnie występujące czynniki ryzyka, takie jak palenie tytoniu, otyłość, nadwaga, niskie spożycie warzyw i owoców, czy brak regularnej kontroli ciśnienia krwi

Podobne zjawisko obserwujemy także wśród mieszkańców dużych miast polskich.

W ten sposób niski poziom aktywności fizycznej stanowi zwłaszcza w tych grupach osób dorosłych istotny czynnik zwiększający umieralność ogólną i umieralność z powodu chorób układu krążenia i nowotworów.

Ogólnopolska Kampania Aktywności Fizycznej „POSTAW SERCE NA NOGI!”

GENEZA

„Move for Health”

czyli Ruch dla Zdrowia jest programem Światowej Organizacji Zdrowia, mającym na celu promowanie aktywności fizycznej jako podstawowego, obok palenia tytoniu

i niewłaściwej diety, wyznacznika zdrowia i jakości życia.

Międzynarodowa akcja „Move for Health” została rozpoczęta tuż po ukazaniu się Światowego Raportu Zdrowia 2002, z którego wynika, że:

• siedzący tryb życia jest jednym z głównych czynników ryzyka przewlekłych chorób cywilizacyjnych.

• Tylko w roku 2000 niezadowalająca aktywność fizyczna była przyczyną około 15-20% wszystkich przypadków choroby wieńcowej, cukrzycy oraz niektórych nowotworów

• spowodowała blisko 1,9 miliona zgonów na całym świecie.

• odsetek osób nieaktywnych jest bliski 60% i nadal rośnie, zwłaszcza wśród kobiet oraz dzieci i młodzieży.

Wyniki badań przeprowadzonych w ramach międzynarodowego projektu badawczego

"Bridging East-West Health Gap", wchodzącego w skład programu Biomed Unii Europejskiej, wykazały znaczne różnice dotyczące:

• oczekiwanej długości życia,

• stanu zdrowia,

• stylu życia

• poziomu tzw. czynników ryzyka pomiędzy mieszkańcami krajów Europy Zachodniej a Polakami, Rosjanami i Węgrami.

Jednym z najbardziej zaskakujących wyników tych badań jest dramatyczna różnica w poziomie systematycznej aktywności fizycznej społeczeństwa polskiego w porównaniu z mieszkańcami innych krajów.

• Zaledwie 3%-10% dorosłych kobiet i mężczyzn w Polsce (w zależności od grupy wiekowej) wykazuje zadowalającą aktywność fizyczną.

• Pozostali, tj. ponad 90% ogółu badanych prowadzi typowo "siedzący" tryb życia, wykonując ćwiczenia fizyczne jedynie okazjonalnie, bądź wcale.

POLACY są najmniej aktywnym fizycznie społeczeństwem w Europie.

Niska sprawność fizyczna milionów mieszkańców naszego kraju jest zjawiskiem szkodliwym nie tylko ze względów zdrowotnych, lecz także społecznych i ekonomicznych. Dlatego kierownictwo międzynarodowego Programu CINDI WHO w Polsce uznało za konieczne pilne podjęcie działań interwencyjnych skłaniających Polaków do większej troski o sprawność fizyczną

Zorganizowano ogólnopolską kampanię POSTAW SERCE NA NOGI

Akcja edukacyjna, trwająca od lipca do września, została połączona z konkursem z atrakcyjnymi nagrodami.

• Honorowy Patronat Prezydenta RP nad Ogólnopolską Kampanią Aktywności Fizycznej

Patronat medialny :

• Program I Polskiego Radia,

• Redakcja „SuperExpressu”

• Redakcja miesięcznika „Vita” - popularnego pisma o zdrowiu

Partnerzy:

• Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej

• Polski Komitet Olimpijski

• Stowarzyszenie Zdrowych Miast w Polsce

Regulamin konkursu towarzyszącamu kampanii

• Żeby wziąć udział w konkursie należy mieć ukończone 14 lat i w okresie od lipca do września zwiększyć codzienną aktywność fizyczną, tak aby w ciągu tygodnia wykonać nie mniej niż 1,5 - 2 godziny wysiłku o niewielkiej lub umiarkowanej intensywności.

• Uczestnicy gromadzić będą punkty za systematyczne ćwiczenia.

• Każdy wysiłek rekreacyjny lub sportowy (np. marsz, marszobieg, bieg, jazda rowerem, pływanie, gry sportowe) trwający nie mniej niż 10 minut, lecz nie przekraczający 29 minut to równowartość 3 punktów.

• wysiłek trwający od 30 minut do 59 minut - 7 punktów,

• wysiłek trwający powyżej 60 minut - 11 punktów.

• Każdy z uczestników ma za zadanie samodzielnie notować uzyskane punkty na specjalnym kuponie konkursowym. Do udziału w losowaniu nagród uprawnia zdobycie przynajmniej w jednym z trzech miesięcy (lipiec, sierpień lub wrzesień) 80 punktów.

Oddźwięk Kampanii „Postaw Serce na Nogi!” za granicą

• Kampania Aktywności Fizycznej „Postaw Serce na Nogi”, będąca oryginalnym pomysłem Polskiego Programu CINDI WHO, zyskuje coraz większa popularność za granicą. Przeprowadzono już pierwszą podobną akcję w Rumunii jesienią ubiegłego roku, a do grona entuzjastów kampanii dołączyły także Czechy, Słowenia, Turkmenistan, Gruzja i Portugalia.

• Podczas Spotkania Grupy Roboczej ds. Aktywności Fizycznej (Łódź 25-27.04.2003) eksperci z Polski, Kanady, Rumunii, Rosji, Czech, Słowacji i Słowenii omawiali zasady międzynarodowej współpracy w organizacji kampanii w innych krajach.

• Gość honorowy spotkania dr Hamadi Benaziza, specjalista ds. aktywności fizycznej Światowej Organizacji Zdrowia, uznał „Postaw Serca na Nogi” za świetny przykład realizowania globalnego projektu WHO „Move for Health”.

Zalecenia Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia dotyczące właściwej dawki aktywności fizycznej

• Zaleca się wykonywać ćwiczenia fizyczne o umiarkowanej intensywności przynajmniej 30 minut dziennie (spacer, szybki marsz, chodzenie po schodach oraz wszelkie formy ćwiczeń fizycznych).

• Dodatkowe efekty zdrowotne można uzyskać poprzez wykonywanie ćwiczeń w dawce większej niż wyżej wymieniona, na przykład:

• dzieci i młodzież wymagają dodatkowych 20 minut intensywnych ćwiczeń 3 razy w tygodniu

• celem utraty masy ciała i kontroli wagi wymagana dawka umiarkowanych lub intensywnych ćwiczeń wynosi przynajmniej 60 minut na dobę.

TRENING ZDROWOTNY

• Zadawalający wydatek energetyczny na trening w czasie tygodnia powinien przekraczać 1000 kcal, ale najkorzystniejsze efekty zdrowotne można uzyskać dopiero przy wydatku 2000 kcal na tydzień.

• Aktywność ruchowa powinna być podejmowana minimum 3 x w tygodniu.

• Zaleca się wykonywanie różnych rodzajów wysiłków fizycznych w zależności od pory roku, dnia tygodnia, czy własnych upodobań.

• Bardzo istotna jest w podejmowaniu treningów systematyczność.

• Proponuje się wykonywanie ćwiczeń cały rok i na przestrzeni całego życia.

• Główna część treningu powinna trwać 30-40 min. i być poprzedzona 5-10 minutową rozgrzewką (warm-up), a zakończona 10-15 minutami ćwiczeń wyciszających (cool-down).

Średni wydatek energetyczny w wybranych dyscyplinach sportowych

• Intensywność ćwiczeń uzależniona jest od

• stanu zdrowia,

• wydolności fizycznej

• tolerancji wysiłku fizycznego.

• Zakładając, że u osoby ćwiczącej
  nie stwierdza się istotnych przeciwwskazań do wysiłków fizycznych, wydolność fizyczna jest średnia, a tolerancja wysiłku dobra - to wysiłki należy wykonywać na poziomie 60-75% maksymalnych możliwości.

• Miarą kontroli i intensywności wysiłku może być pomiar tętna

Docelowa częstość skurczów serca w czasie ćwiczeń fizycznych osób bez wysokiego ryzyka
sercowo-naczyniowego

Przedział wieku	Częstość skurczów serca (HR)
(lata)	60% HR (ud/min)	75% HR (ud/min)
21 - 30 31 - 40 41 - 50 51 - 60 61 - 70	115 110 105 100 95	145 140 130 125 115

• Dorosłe trenujące osoby winny wykonać badanie lekarskie kwalifikacyjne, a następnie badania kontrolne przynajmniej 1 raz w roku.

• Standard tych badań powinien zawierać ocenę podstawowych czynników zagrożenia choroby niedokrwiennej serca u osoby trenującej:

• pomiar ciśnienia tętniczego krwi

• masy ciała

• stężenia cholesterolu

• triglicerydów

• glukozy we krwi

• ocenę wydolności fizycznej organizmu w czasie testu wysiłkowego

Otyłość a Trening zdrowotny

• Zmiana stylu życia polegająca na zmniejszeniu aktywności fizycznej i stosowaniu diety wysokoenergetycznej przyczynia się do rozwoju nadwagi i otyłości.

• Szacuje się, iż problem ten dotyczy około 25-35% zachodniej społeczności i ma tendencję wzrastającą.

• W Polsce nadwagę i otyłość stwierdza się u 51% dorosłych Polaków.

• Masa ciała zwiększa się z wiekiem i jest to wyraźniejsze u kobiet.

• Szacuje się, że ponad 90 % kobiet po 40. roku życia wykazuje tak niski poziom aktywności fizycznej, że istotnie zagraża to ich zdrowiu

• Nadwaga i otyłość to problem 51% polskich kobiet w okresie przedmenopauzalnym i 72% kobiet po 60 roku życia

• Akumulacja tłuszczu w jamie brzusznej nasila się już w wieku przedmenopauzalnym i następnie wzrasta w wieku menopauzalnym.

• Wzrost ilości tkanki tłuszczowej jamy brzusznej związany jest ze wzrostem poziomu cholesterolu, tróglicerydów oraz glikemii.

Powyższe zaburzenia metaboliczne prowadzą do wystąpienia najczęstszych chorób naszej cywilizacji: cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego oraz chorób układu sercowo-naczyniowego.

Kluczową rolę w zespole zaburzeń metabolicznych w otyłości przypisuje się zmniejszeniu wrażliwości tkanek na insulinę. Zwiększenie wrażliwości na insulinę możliwe jest przez zwiększenie wysiłku fizycznego.

Wpływ aktywności ruchowej na wrażliwość insulinową odbywa się przez redukcję tkanki tłuszczowej brzusznej oraz przez mechanizmy metaboliczne zachodzące w mięśniach i tkance tłuszczowej niezależnie od utraty tłuszczu.

Poprawę parametrów metabolicznych obserwuje się już po 10-12 tygodniach regularnych ćwiczeń.

Trening fizyczny poprawia tolerancję glikemii, zwiększa wrażliwość na insulinę, poprawia profil lipidowy.

Ponadto wysiłek fizyczny prowadząc do zmniejszenia masy ciała redukuje ciśnienie tętnicze, zmniejsza przerost lewej komory serca, poprawia parametry metaboliczne i w ten sposób stanowi profilaktykę choroby niedokrwiennej serca.

Rola aktywności ruchowej w promocji zdrowia u osób starszych

We wszystkich krajach uprzemysłowionych zwiększa się średni czas trwania życia ludzkiego i wzrasta liczba osób w wieku starszym.

Społeczeństwo naszego kraju, mimo że należy do najmłodszych w Europie, również się starzeje.

• w roku 1931, 4.8% ludności Polski stanowiły osoby powyżej 65 roku życia

• w roku 1999 już 12%,

• a przewiduje się, że w roku 2050 21.2% ludności będą stanowiły osoby powyżej 65 roku życia.

Czyli, za niecałe 50 lat, co piąty Polak będzie seniorem.

Coraz dłuższe życie ludzkie nie zawsze jest życiem w pełni szczęśliwym i owocnym. Wraz z wiekiem obniża się potencjał biologiczny człowieka.

Jednym z najważniejszych (a być może najważniejszym) czynników umożliwiających tzw. "pomyślne starzenie się" (successful ageing) jest REGULARNA AKTYWNOŚĆ RUCHOWA.

Głównym korzystnym oddziaływaniem aktywności ruchowej u osób starszych jest wydłużenie okresu fizycznej sprawności i niezależności - poprawa jakości życia

Trening fizyczny zwiększa wydolność fizyczną i opóźnia spadek VO₂ max o około 10 do 20 lat

u aktywnych fizycznie w porównaniu do prowadzących siedzący tryb życia osób.

Drugim, obok wydolności aerobowej, podstawowym wskaźnikiem determinującym sprawność fizyczną i niezależność funkcjonalną u osób starszych jest siła mięśniowa.

Badania z ostatnich lat wykazują, że możliwy jest wzrost masy i siły mięśniowej pod wpływem treningu o charakterze siłowym u osób starszych, nawet w bardzo zaawansowanym wieku.

Regularna aktywność ruchowa u osób starszych :

• Poprawia ogólne samopoczucie, polepsza ogólne zdrowie fizyczne i psychiczne.

• Pomaga zachować niezależny tryb życia.

• Pomaga opanować określone stany i choroby (stres, otyłość, cukrzycę, hipercholesterolemię).

• Zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre choroby (chorobę wieńcową, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, osteoporozę).

• Pomaga minimalizować skutki pewnych niesprawności, może pomagać w leczeniu stanów bólowych.

• Może pomagać w zmianie stereotypowych perspektyw wieku podeszłego.

Efekty społeczne zwiększonej aktywności fizycznej u osób w wieku starszym:

• Zmniejszenie kosztów opieki zdrowotnej.

• Zwiększenie zdolności do pracy osób starszych.

• Promocja pozytywnego i aktywnego obrazu osób starszych

Jak powinna wyglądać aktywność fizyczna u osób starszych?

Powinna oddziaływać na trzy podstawowe elementy:

• poprawiać wydolność tlenową (aerobową)

• wzmacniać siłę mięśni

• poprawiać gibkość, równowagę i koordynację ruchów.

• Dobór aktywności ruchowej jest w ogromnym stopniu indywidualny.

• Zależy on przede wszystkim od stanu zdrowia danej osoby oraz od stopnia sprawności fizycznej.

• Można jednak sformułować pewne zalecenia ogólne:

• Regularna aktywność fizyczna u osób starszych powinna zawierać trzy ww. elementy:

ćwiczenia wytrzymałościowe, siłowe oraz rozciągające.

• ćwiczenia aerobowe, takie jak marsz, bieg, pływanie, jazda na rowerze, powinny być wykonywane 2 razy w tygodniu, po co najmniej 20 minut.

• Intensywność ćwiczeń powinna być taka, aby ćwiczenia odbywały się na poziomie 40-60% rezerwy częstości skurczów serca (różnicy pomiędzy maksymalną częstością skurczów serca w czasie próby wysiłkowej i w spoczynku).

• Drugą miarą oceny intensywności wysiłku jest tzw. skala Borga, czyli skala ciężkości odczuwania wysiłku fizycznego. W 20-stopniowej wersji tej skali wysiłek powinien być na poziomie 11-13 punktów, to oznacza wysiłek lekki do umiarkowanego.

• Ćwiczenia siłowe (oporowe) powinny być wykonywane 2 razy w tygodniu, po 20 minut, i zawierać 1 zestaw obejmujący 8-10 ćwiczeń angażujących najważniejsze grupy mięśniowe.

• Intensywność obciążeń powinna być dobierana w ten sposób, aby każde ćwiczenie wykonywać 10-15 razy (10-15 powtórzeń danego ruchu).

• Ćwiczenia rozciągające (gimnastyka, stretching) powinny być wykonywane najlepiej codziennie, 5-10 minut.

Epidemiologia

ŻYWIENIE

Racjonalne żywienie - żywienie pozwalające na osiągnięcie pełnego rozwoju psychosomatycznego jednostce oraz utrzymanie organizmu w zdrowiu i maksymalnej sprawności do starości. Polega na regularnym dostarczaniu organizmowi odpowiednich do wieku, płci, stanu fizjologicznego i aktywności fizycznej ilości energii oraz składników odżywczych w postaci przygotowanych i zestawionych dań i posiłków. Żywność wykorzystana do ich sporządzenia powinna być bezpieczna dla zdrowia (odpowiedni poziom zanieczyszczeń).

Zapotrzebowanie człowieka na energię (całkowita przemiana materii) - jest wyznaczone przez łączny poziom wszystkich przemian energetycznych organizmu. Składa się na nie wydatek na podstawową przemianę materii w optymalnych warunkach otoczenia na czczo oraz przemiana ponadpodstawowa związana z aktywnością fizyczną i umysłową, utrzymaniem stałej ciepłoty ciała (w warunkach odbiegających od komfortu mikroklimatycznego i psychicznego), a także swoiste dynamiczne działanie pokarmu.

Procentowy, dobowy udział składników energetycznych pożywienia:

• białka 9-13%

• tłuszcze 29-33%

• węglowodany 57-61%

W prawidłowym żywieniu racja pokarmowa powinna:

1. Dostarczać odpowiedniej ilości energii, prawidłowo rozłożonej na posiłki i składniki energetyczne pożywienia.

2. Zapewnić prawidłową podaż błonnika, witamin, biopierwiastków, zachowując korzystne (z biologicznego punktu widzenia) proporcje między nimi.

3. Być urozmaicona, rozłożona na posiłki spożywane regularnie, przygotowane zgodnie z wymaganiami sanitarno-epidemiologicznymi, z zachowaniem maksymalnej wartości odżywczej.

OCENA ŻYWIENIA

Sposób żywienia - to kulturowo i społecznie znormalizowany zespół zachowań, dotyczący odżywiania się człowieka.

Obejmuje:

- wybór produktów żywnościowych,

- ich ilość,

- sposób przygotowania do spożycia,

- rozdział na posiłki,

- regularność posiłków,

- preferencje w zakresie stosowanych przypraw itp.

Jakościowe metody oceny żywienia

1. Punktowa ocena jadłospisów dziennych i tygodniowych.

Stosowana na ogół w ramach krótkotrwałych kontroli i wizytacji zakładów żywienia zamkniętego. Ocena dotyczy ilości spożywanych posiłków, przerw między nimi oraz częstotliwości spożywania tzw. produktów ochronnych (tzn. obfitujących w istotne dla zdrowia składniki pokarmowe).

2. Wywiady lub ankiety.

Metoda ta dotyczy spożycia żywności w ostatnich 24 godzinach lub obejmuje tzw. historię żywienia (najczęściej 1-2 miesięcy). Jest przydatna do badań epidemiologicznych w zakresie zwyczajów żywieniowych, dotyczących trybu żywienia i metod przygotowania posiłków oraz częstości spożywania określonych produktów i potraw.

Ilościowe metody oceny żywności

A. Pośrednie

1. Metoda bilansów żywności.

Możliwa do oceny spożycia produktów spożywczych w skali całego kraju. Dostarcza informacji o podaży żywności na podstawie danych o produkcji krajowej, eksporcie, imporcie, ruchu zapasów. Uwzględnione zostają produkty zużyte przez przemysł na cele nieżywnościowe, zaopatrzenie rolnictwa w materiał siewny i paszę oraz straty w gospodarce. Uzyskane informacje, uwzględniając liczbę ludności kraju, dają obraz spożycia statystycznego obywatela. Metoda nie uwzględnia strat żywności w gospodarstwach domowych.

2. Metoda budżetów gospodarstw domowych.

Polega na bilansie żywności w losowo wybranych rodzinach, nie uwzględniając spożycia w zakładach zbiorowego żywienia, strat technologicznych oraz odpadów kuchennych. Dzięki niej można śledzić długookresowe trendy żywieniowe w wybranych grupach społecznych, lub zawodowych w różnych regionach kraju.

3. Metoda raportów magazynowych.

Opiera się na analizie wydanych produktów spożywczych w odniesieniu do liczby osób korzystających z zakładu zbiorowego żywienia.

B. Bezpośrednie

1. Metody wagowe:

1. ścisłe - waży się wszystkie składniki użyte do przygotowania potraw i posiłków oraz wydawane porcje i pozostawione resztki stołowe,

2. inwentarzowe - waży się gotowe potrawy bezpośrednio przed konsumpcją oraz resztki stołowe.

2. Metody analityczne:

Badanie składu i wartości energetycznej prób posiłków metodami fizykochemicznymi:

1. metoda podwójnej próby,

2. średnia całodziennej racji pokarmowej.

Metody te uwzględniają straty składników pokarmowych w wyniku obróbki kulinarnej i technologicznej, wprowadzając tzw. wskaźniki pomniejszające ilość składników odżywczych o wartość straconą. Oceny sposobu żywienia dokonuje się przez porównanie uzyskanych wyników z normami żywienia.

Stan odżywienia - to oceniany klinicznie (badaniem przedmiotowym i klinicznym) zespół cech strukturalnych, funkcjonalnych i biochemicznych, które powstały jako efekt sposobu żywienia się. Najczęściej ocenia się: wysokość i masę ciała, grubość podskórnej tkanki tłuszczowej, rozwój mięśni, wygląd tkanek powierzchniowych, lokalizację i wymiary narządów wewnętrznych, poziom niektórych składników w płynach ustrojowych, wydzielinach i wydalinach.

Sposoby oceny stanu odżywienia:

1. Badania lekarskie.

Mają na celu wychwycenie osób ze zmianami na poziomie klinicznym, będącymi następstwami wadliwego żywienia.

2. Badania antropometryczne.

Są szczególnie przydatne w ocenie stanu odżywienia dzieci i młodzieży. Polegają na określeniu proporcji ciała i jego rozwoju oraz porównaniu z normami odpowiednimi dla płci i wieku. Na ich podstawie pośrednio ocenia się wpływ czynników żywieniowych na rozwój fizyczny człowieka.

3. Badania biochemiczne.

Polegają najczęściej na określaniu określonych wskaźników we krwi i moczu oraz odniesieniu uzyskanych wartości do norm.

HIGIENA ARTYKUŁÓW ŻYWNOŚCI I PRZEDMIOTÓW UŻYTKU

Żywność - to produkty, które dostarczają organizmowi substancje potrzebne dla prawidłowego funkcjonowania (energia, składniki budulcowe, substancje zapewniające prawidłowy przebieg procesów życiowych). Oprócz elementów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania, żywność może zawierać elementy obojętne lub nawet szkodliwe różnego pochodzenia i różnej struktury (mikrobiologicznej, chemicznej, fizycznej).

Ocenie żywności podlegają następujące jej cechy:

• zdrowotność - bezpieczeństwo zdrowotne, biologiczna wartość odżywcza, kaloryczna wartość odżywcza, wartość dietetyczna,

• atrakcyjność sensoryczna - wygląd zewnętrzny, smakowitość, właściwości odbierane przez zmysł czucia,

• dyspozycyjność - trwałość, łatwość przygotowania kulinarnego, rodzaj opakowania.

Artykuły żywności dzielą się na:

1. środki spożywcze - substancje lub ich mieszaniny zawierające składniki potrzebne do odżywiania organizmu i przeznaczone w stanie naturalnym lub po przerobieniu do spożycia przez ludzi.

2. używki - substancje lub ich mieszaniny nie zawierające składników odżywczych lub zawierające je w ilościach nie mających znaczenia dla odżywiania organizmu ludzkiego, które jednak ze względu na swoje oddziaływanie fizjologiczne lub cechy organoleptyczne są przeznaczone do spożycia czy też w inny sposób wprowadzane do organizmu ludzkiego. Dzielą się na:

- przyprawy,

- używki z zawartością alkoholu,

- używki z zawartością alkaloidów,

- tytoń.

c. substancje obce - substancje, które nie spełniają warunków określonych dla środków spożywczych i używek, a mogą się w nich znajdować lub na ich powierzchni jako substancje dodatkowe, zanieczyszczenia techniczne i przypadkowe.

Artykuły żywności i przedmioty użytku (przedmioty, które mogą mieć kontakt bezpośredni z żywnością i ciałem ludzkim) nie mogą być:

• szkodliwe dla zdrowia (tj. posiadać właściwości trujących lub zakaźnych),

• zepsute (tj. niezdatne do spożycia na skutek działania wpływów naturalnych lub przypadkowych),

• sfałszowane (wprowadzające kupującego w błąd przez ukrytą zmianę jakiegoś składnika wartościowego na mniej wartościowy lub bezwartościowy).

NATURALNE SUBSTANCJE SZKODLIWE W ŻYWNOŚCI

Naturalne substancje szkodliwe - substancje występujące w niektórych produktach roślinnych lub zwierzęcych na skutek naturalnych reakcji metabolicznych określonych gatunków roślin lub zwierząt, w wyjątkowych przypadkach również w wyniku stosowanych w przetwórstwie żywności procesów mikrobiologicznych.

1. amygdalina - glukozyd cyjanogenny występujący w migdałach, pestkach wiśni, śliw, brzoskwiń, moreli.

bóle głowy, niepokój, lęk, uczucie drętwienia w jamie ustnej, ślinotok, ucisk za mostkiem, zaczerwienienie skóry, drgawki kloniczno-toniczne, śmierć.

b) solanina - glikozyd steroidowy, występuje w ziemniakach i zielonych pomidorach.

mdłości, wymioty, kolka, biegunka, niepokój, zaburzenia krążenia i oddychania, rozszerzenie źrenic, zniesienie odruchów, białkomocz.

1. toksyczność bobu - fawizm - występuje u osób z genetycznie uwarunkowanym niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej w erytrocytach.

bóle i zawroty głowy, nudności i wymioty, podwyższona temperatura ciała, niedokrwistość hemolityczna z krwiomoczem i żółtaczką.

d) substancje o właściwościach wolotwórczych - występuje w rzepaku i kapuście.

e) kwas erukowy - występuje w oleju rzepakowym.

hamuje wzrost, zmiany w mięśniu sercowym czynnościowe i histopatologiczne.

f) kwas szczawiowy - występuje w szpinaku, szczawiu, rabarbarze, kakao, herbacie.

zubożenie ustroju w wapń, kamica nerkowa.

g) kwas fitynowy - występuje w mąkach grubego przemiału żyta, pszenicy i ryżu, orzechach utrudnia wchłanianie z przewodu pokarmowego Ca, Fe, Mg, Zn.

h) tyramina - występuje w serach dojrzewających.

podwyższone ciśnienie tętnicze, nudności, wymioty, drgawki, krwawienie wewnątrzczaszkowe, śmierć.

i) saksytoksyna - wytwarzana przez plankton i kumuluje się w skorupiakach.

mrowienie jamy ustnej i języka, zaburzenia mowy, bóle i zwroty głowy, osłabienie mięśni.

ZDROWOTNE KONSEKWENCJE NIEPRAWIDŁOWOŚCI W ŻYWIENIU

WADY W ŻYWIENIU:

• nieprawidłowe zwyczaje i nawyki żywieniowe,

• nieprawidłowa podaż energii,

• nieprawidłowa podaż jednego lub kilku składników pokarmowych,

• nieprawidłowe proporcje między składnikami pokarmowymi.

1. Nieprawidłowe zwyczaje i nawyki żywieniowe

1. wzrost spożycia cukru i soli

2. spadek spożycia produktów zbożowych

3. spadek spożycia ziemniaków

4. wzrost konsumpcji produktów pochodzenia zwierzęcego

- zwiększenie zawartości tłuszczów (gł. nasyconych),

- zmniejszenie zawartości węglowodanów,

- zmniejszenie zawartości błonnika,

5. żywność konserwowana

- wzrost kaloryczności pożywienia

- spożywanie wielu substancji dodawanych do żywności

• zmniejszenie wykorzystania składników odżywczych

• zmiana proporcji między składnikami odżywczymi

• wywieranie niekorzystnego wpływu na funkcjonowanie organizmu

1. wzrost spożycia używek

2. nieodpowiednie przygotowanie potraw

- strata składników odżywczych

- pojawienie się nowych, szkodliwych dla zdrowia substancji (nadtlenki, akroleina, azotyny, nitrozaminy, oksysterole)

3. nieregularne spożywanie posiłków

2. Nieprawidłowa podaż energii

Zapotrzebowanie organizmu na składniki energetyczne determinowane jest przez:

płeć, wiek, warunki klimatyczne, stany fizjologiczne, aktywność fizyczną i zawodową.

Metody określania zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie:

• izotopowe i chemiczne (określenie całkowitej ilości wody w ustroju i puli wymiennego potasu),

• oporności bioelektrycznej,

• techniki obrazowania - rozmieszczenie tłuszczu w ustroju (CT, NMR),

• metody antropometryczne (pomiar wzrostu, masy ciała, obwodów, fałdu skórno-tłuszczowego).

wskaźnik Queteleta (związany z całkowitą zawartością tłuszczu):

BMI (body mass index) = masa ciała/wzrost² BMI[kg/m²]

Norma: kraje rozwinięte BMI = 20÷25 kg/m²

kraje rozwijające się BMI = 18,5÷25 kg/m²

1^o otyłości = 25÷30 kg/m²

2^o otyłości = 30÷40 kg/m²

3^o otyłości > 40 kg/m²

wskaźnik WHR (związany z rozłożeniem tłuszczu):

WHR = obwód talii / obwód okolicy krętarzowej

• ♀ >0,8 ♂>1,0 - otyłość trzewna, centralna, brzuszna, androidalna - lokalizacja tłuszczu w okolicy brzusznej oraz w jamie brzusznej,

• ♀ <0,8 ♂<1,0 - otyłość obwodowa, pośladkowo-udowa, ginoidalna,

3. Nieprawidłowa podaż jednego lub kilku składników pokarmowych

Błędy żywieniowe polegają na zbyt wysokiej konsumpcji:

tłuszczów, głównie nasyconych, białek zwierzęcych, cukrów prostych, soli.

zbyt niskiej ilości:

jodu, żelaza, wapnia, witaminy C, błonnika pokarmowego, energii, białka.

Nadmierna podaż tłuszczów

1. NASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE

• działanie hipertensyjne

• sprzyjają zakrzepom

• uszkadzają śródbłonek naczyniowy - powstawanie blaszki miażdżycowej

• zwiększają zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen

• mogą powodować zaburzenia rytmu - uwalniają wewnątrzkomórkowy potas

* podaż na poziomie 0-10% energii

2. WIELONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE

1. kwasy nienasycone ω-6

• działanie hipotensyjne

• obniżają stężenie cholesterolu w surowicy krwi, przede wszystkim we frakcji LDL

• działanie antyagregacyjne

• obniżają zawartość kwasu arachidonowego w płytkach krwi

• zmniejszają syntezę trombosanu

* podaż nie powinna przekraczać 7% energii

2. kwasy nienasycone ω-3

• działanie hipotensyjne

• działanie antyagregacyjne

• obniżają poziom trójglicerydów w surowicy i we frakcji VLDL

3. KWASY TŁUSZCZOWE JEDNONIENASYCONE

• obniżają poziom cholesterolu w surowicy krwi oraz we frakcji LDL - wzrasta aktywność receptorów na hepatocytach

• wpływają na zwrotny transport cholesterolu i jego metabolizm komórkowy

• podaż 10-15% energii

Nadmierna podaż białek zwierzęcych

Białka zwierzęce zawierają 2-3 krotnie więcej metioniny niż białka roślinne. To łącznie z niedoborem wit. B₂, B₆, B₁₂ prowadzi do podwyższenia poziomu homocysteiny w surowicy.

Homocysteinemia prowadzi do:

- powikłań zakrzepowo zatorowych

- rozwoju zmian miażdżycowych przez:

* bezpośrednią aktywację procesów krzepnięcia poprzez układ płytkowy i układ fibrynogenu

* uszkadzający wpływ na śródbłonek

Poziom homocysteiny w osoczu dodatnio koreluje z poziomem cholesterolu, trójglicerydów oraz wskaźnikiem WHR.

Nadmierna podaż cukrów

• prowadzi do otyłości

• zachwianie równowagi między ośrodkiem głodu i sytości (zaburzenie syntezy serotoniny)

• upośledzenie wydzielania hormonów trzustkowych i kory nadnerczy

- cukrzyca w przypadku hipoinsulinemii i hiperglikemii

- hipoglikemia w przypadku hiperinsulinemii (brak adrenaliny lub spadek aktywności receptorów dla insuliny)

• wzrost poziomu trójglicerydów w surowicy krwi

• spożycie sacharozy może powodować niedobory wit. B₁, B₂, B₆

• stanowią surowiec energetyczny dla bakterii płytki nazębnej

• działają drażniąco na przewód pokarmowy, zwiększają wydzielanie soku żołądkowego

Nadmierna podaż soli

• zapotrzebowanie dobowe wynosi 500-1000 mg

• obniża w organizmie ilości K i Mg

• powoduje przemieszczenie wody do łożyska naczyniowego i zaburza transport jonów

• wzrasta wrażliwość naczyń na bodźce skurczowe (wzrost ilości Na w kom. mięśniowych) nadciśnienie tętnicze

• wywołuje zanikowe zaplenienie błony śluzowej żołądka metaplazja rak żołądka

Niedobory jodu

• zapotrzebowanie dobowe 150 mg, min. 50 mg

• w Polsce oprócz pasa nadmorskiego niedobory jodu występują na całym terenie

• prowadzi do wola i kretynizmu

• profilaktyka: spożywanie rzepy, fasoli, czosnku, cebuli, truskawek, rzeżuchy, ryb morskich i produktów pochodzenia morskiego, soli jodowanej

• wpływ protekcyjny na czynność tarczycy mają: białka, wit. A, Mg, Se, Zn, Cu

• zawartość jodu w tarczycy zmniejszają: sole Ca, As, Li, Mn, nadmiar fluorków i tłuszczów

Niedobory żelaza

• zapotrzebowanie dobowe ok. 6,25 mg/100kcal

• niedobór Fe manifestuje się spadkiem stężenia ferrytyny, hemoglobiny i hematokrytu

• grupy narażone na wystąpienie niedoborów: dziewczęta w wieku 13-15 lat, kobiety w wieku reprodukcyjnym, osoby starsze

• na wzrost wchłaniania Fe wpływa wit. C, A, warzywa, owoce; na spadek min. duża ilość herbaty

Niedobory wapnia

• proporcja Ca:P w racji żywieniowej dla dzieci i młodzieży 2:1, dla dorosłych 1:1

• zachwianie gospodarki wapniowo-fosforanowej

• nasilenie demineralizacji kości

• zaburzenie procesów kalcyfikacji

• osteoporoza, nowotwory jelita grubego, niedokrwienna choroba serca

• profilaktyka: wzrost częstości spożycia mleka i jego przetworów jak najmniej przetworzonych

Niska podaż błonnika

• choroby nienowotworowe jelita grubego: choroba uchyłkowa, żylaki odbytu, zaparcia

• rak jelita grubego: niedobór błonnika + wysoka podaż cholesterolu, tłuszczu i białka zwierzęcego

• pęcznienie błonnika w jelicie pobudzenie ośrodków sytości w międzymózgowiu uczucie sytości

• wiąże lipidy, zmniejsza ich absorbcję i przyspiesza obieg zmniejszone odkładanie tłuszczu w tkankach zapobiega otyłości

• obniża litogenność żółci poprzez obniżenie stężenia kwasu deoksycholowego i wzrost stężenia kwasu chenodeoksycholowego zapobiega tworzeniu się kamieni żółciowych

• zwiększa zużycie cholesterolu, przyspiesza jego obieg obniża stężenie cholesterolu we krwi

• wpływa na przemiany tłuszczów w ścianach tętnic

• zmniejsza poposiłkowe stężenie glukozy we krwi, wpływa na wewnątrz- i wewnątrzwydzielniczą czynność trzustki skutecznie zapobiega cukrzycy typu II

• tworząc kompleksy ze sterolami przyspiesza złuszczanie komórek śluzówki jelita przyspieszenie jej regeneracji

Niedobory energetyczno-białkowe

• zaburzenia w rozwoju somatycznym

• spadek odporności na infekcje

• opóźnienie dojrzewania

• obniżenie zdolności do koncentracji uwagi i uczenia się

• obniżone zdolności adaptacyjne, opóźnienie dojrzewania emocjonalnego i społecznego

4. Nieprawidłowe proporcje między składnikami pokarmowymi

Należy zwrócić uwagę na:

• zależności między makroskładnikami diety (białka : węglowodany : tłuszcze)

• zawartość tłuszczów nasyconych i nienasyconych w ich ogólnej podaży

• proporcje węglowodanów złożonych, błonnika i cukru w ogólnej podaży węglowodanów

• wzajemne proporcje biopierwiastków

• proporcje między witaminami i pozostałymi składnikami diety

• proporcje składników kwaso- i zasadotwórczych

SYTUACJA DEMOGRAFICZNA A STAN ZDROWIA LUDNOŚCI

Demografia to nauka, która koncentruje się na poznaniu właściwości i mechanizmów procesów demograficznych w celu uzyskania racjonalnych podstaw prognozowania przyszłej liczby ludności oraz jej składu według płci, wieku, stanu cywilnego, wykształcenia. Poza urodzeniami i zgonami naturalny ruch ludności obejmuje również małżeństwa i rozwody.

Obok ruchu naturalnego na przyrost, bądź ubytek liczby ludności ma także wpływ zjawisko migracji, które polega na trwałej zmianie miejsca pobytu. Zjawisku temu towarzyszy spadek liczby urodzeń w miejscu emigracji a wzrost w miejscu imigracji.

Zdarzenia, którymi zajmuje się demografia ma charakter ilościowy - można zmierzyć częstość ich występowania w populacji w czasie.

Źródła informacji o sytuacji demograficznej

• rejestracja bieżąca urodzeń, zmian stanu cywilnego (małżeństwa, rozwody), zmian miejsca zamieszkania,

Urzędy stanu cywilnego odnotowują:

- urodzenia

- małżeństwa

- zgony

Sądy dostarczają dane o prawomocnie orzeczonych rozwodach.

Organa ewidencji ludności odnotowują informacje o zmianie miejsca zamieszkania.

• spisy powszechne

Wyniki spisów powszechnych stanowią podstawowe i najpełniejsze źródło informacji o ludności zamieszkałej na wyodrębnionym terenie. Spis powszechny charakteryzuje się:

- powszechnością (obejmuje całą ludność określonego terenu),

- imiennością (osoby spisywane są z podaniem imienia i nazwiska, co umożliwia uniknięcia powtórzeń lub pominięć),

- bezpośredniością (dane są wpisywane do formularza na podstawie bezpośredniego wywiadu z osobą spisywana lub członkiem rodziny),

- zagwarantowaniem tajemnicy służbowej (uzyskane informacje mają służyć wyłącznie do zbiorczych opracowań statystycznych).

Spisy ludności są przeprowadzane zwykle w odstępie 10 lat. W Polsce odbyły się w latach: 1946, 1950, 1960, 1970, 1978, 1988, 2002.

• badania specjalne

Są to badania częściowe obejmujące wyodrębnioną w sposób losowy lub celowy próbę pochodzącą z całej zbiorowości. Wykonuje je się wówczas, gdy na podstawie istniejącego materiału statystycznego nie można orzekać o stanie danego zjawiska.

Charakterystyka ludności Polski

Struktura ludności według płci i wieku jest istotna z punktu widzenia aktualnych i przyszłych potrzeb zdrowotnych społeczeństwa. Struktura ludności według płci i wieku warunkuje natężenie urodzeń, małżeństw oraz zgonów a tym samym również tempo zmian ludności.

• w Polsce istnieje liczebna przewaga kobiet nad mężczyznami

- liczebna nierównowaga płci wśród noworodków (rodzi się więcej chłopców niż dziewczynek),

- różnica w poziomie umieralności mężczyzn i kobiet,

- nierównowaga struktury płci wśród osób migrujących.

• pełna równowaga płci występuje w grupie wieku 40-44 lata,

• kobiety żyją przeciętnie 8 lat dłużej niż mężczyźni,

• w 2002 r. 18,5 mln mężczyzn i 19,7 mln kobiet,

• dla Polski współczynnik feminizacji wynosi 106, dla województwa łódzkiego 109 a

dla Łodzi 119,

• wśród dzieci w wieku 0-2 lata na każde 100 chłopców przypada 95 dziewczynek,

• na 100 mężczyzn w wieku 80 lat i powyżej przypadają 242 kobiety,

• w 2002 r. 62% - mieszkańcy miast, 38% - mieszkańcy wsi,

• ludność w wieku produkcyjnym: - mężczyźni 18-64 lata, - kobiety 15-59 lat,

• szacuje się, że w 2002 r. na każde 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 60 osób w wieku nieprodukcyjnym.

Starzenie się populacji

Proces starzenia się ludności polega na wzroście liczby i udziału procentowego osób starszych wśród ogółu ludności. Przez osoby w starszym wieku rozumie się osoby w wieku 65 lat i więcej. Starzenie się ludności jest związane z wydłużaniem się życia ludzkiego, z dożywaniem wieku starości prze coraz większą zakresowo populację oraz ze spadkiem liczby urodzeń.

Polska obecnie zalicza się do krajów starych demograficznie; odsetek ludności w wieku 65 lat i więcej przekroczył bowiem 12%. Jak wskazują prognozy, liczba i odsetek tych osób będą systematycznie wzrastały.

Starzenie się populacji zwiększa zapotrzebowanie na świadczenia zdrowotne, zwłaszcza ze strony lekarzy i pielęgniarek podstawowej opieki zdrowotnej. Konieczna staje się też potrzeba pewnej reorganizacji szpitali z funkcji typowo leczniczych na funkcje opiekuńczo-lecznicze i pielęgnacyjno-opiekuńcze. Stan zdrowia zmienia się bowiem recesywnie wraz z wiekiem; spada sprawność funkcjonowania, występuje wielochorobowość, współistnieje wiele chorób przewlekłych. Z wiekiem wzrasta również długość trwania chorób.

Starzenie się populacji, wzrost liczby osób starszych, będzie miało konsekwencje w zakresie popytu na usługi zdrowotne zarówno w sektorze usług publicznych jak i prywatnych, tak w zakresie opieki zdrowotnej jak i pielęgnacyjnej.

Konsekwencje starzenia się społeczeństwa:

• potrzeba podejmowania reform ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych,

• przedłużanie aktywności zawodowej osób starszych,

• przedłużanie sprawności i w miarę dobrej kondycji zdrowotnej osób starszych,

• zmiany w dziedzinie popytu na usługi medyczne - lekarskie i pielęgniarskie.

Ruch naturalny ludności

Liczba urodzeń żywych

Na podstawie badań biologicznych przyjęto w demografii za dolną granicę wieku rozrodczego wiek 15 lat, a za górną wiek 49 lat.

Za najbardziej korzystną sytuację demograficzną uważa się taki współczynnik dzietności (liczba dzieci, które urodziłaby przeciętna kobieta w ciągu całego okresu rozrodczego), który zapewnia prostą zastępowalność pokoleń, czyli kształtuje się na poziomie 2,1-2,15 dzieci przypadających na jedną kobietę. W Polsce w 1995 roku wynosił on 1,6 a w roku 2002 1,2 dziecka.

Przyrost naturalny ludności stanowi różnicę między liczbą urodzeń żywych i zgonów ogółem w danym okresie. Przyrost naturalny ludności Polski jest obecnie na najniższym poziomie w całym okresie powojennym.

Spadek liczby urodzeń w Polsce dotyczy głównie urodzeń trzecich, czwartych i następnych. Upowszechnia się model rodziny małej, jedno- i dwudzielnej.

Najwyższym współczynnikiem urodzeń charakteryzują się województwa: warmińsko-mazurskie i pomorskie (10 urodzeń na 1000 ludności), najniższym województwo łódzkie (8,5 urodzeń na 1000 ludności).

Tendencje zmian wskaźników płodności kobiet według wieku

Płodność mierzy się liczbą urodzeń żywych przypadających na 1000 kobiet w poszczególnych grupach wieku rozrodczego (15-49 lat).

W Polsce najwięcej dzieci rodzą kobiety w wieku 20-29 lat. Nowe dane wskazują, że najwięcej urodzeń przypada na kobiety w wieku 25-29 lat, w dalszej kolejności na kobiety w wieku 20-24 lat oraz w wieku 30-34 lata. Stosunkowo mało kobiet rodzi dzieci w wieku powyżej 35 lat i poniżej 20.

Kobiety z wyższym wykształceniem rodzą pierwsze dziecko później niż kobiety z niższym wykształceniem, a okres ich efektywnej prokreacji trwa relatywnie krótko.

Zdecydowanie większość dzieci (88%) rodzi się w rodzinach biologicznych utworzonych przez prawnie zawarte związki małżeńskie. Dzietność kobiet pozostających w związkach nieformalnych lub żyjących samotnie jest niższa niż żyjących w formalnie zawartych małżeństwach. Większość dzieci rodzi się w początkowych latach trwania małżeństwa.

Zgony

Umieralność, czyli częstość zgonów w populacji jest jednym z podstawowych negatywnych wskaźników stanu zdrowia. Dane odnośnie do struktury zgonów według płci, wieku i przyczyn stanowią podstawowe źródło informacji o stanie zdrowia ludności.

Przyczyny zgonów w Polsce:

1. choroby układu krążenia (ok. 50%),

2. nowotwory (ok. 20%),

3. urazy, wypadki, zatrucia (7%),

4. choroby układu oddechowego

5. choroby zakaźne (1%),

Demograficzna analiza małżeństw odnosi się do związków formalnych, a więc związków, których zawarcie jest potwierdzone odpowiednimi dokumentami wystawionymi przez USC. Zawieranie małżeństw zmienia strukturę ludności według stanu cywilnego, a pośrednio wywiera wpływ na kształtowanie się niektórych zjawisk naturalnego ruchu ludności, zwłaszcza na kształtowanie się liczby urodzeń.

Przyczyny spadku ilości zawieranych małżeństw:

- uwarunkowania społeczno-gospodarcze,

- bezrobocie ludzi młodych będących w wieku zakładania rodziny,

- migracja ludzi młodych za granicę czasowo lub na stałe.

W 2002 r. zawarto 191,9 tys. nowych małżeństw, a rozwiązaniu uległo 206,6 tys. (przez śmierć współmałżonka 161,2 tys., przez rozwód 45,4 tys.).

Główne przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego:

• niezgodność charakterów,

• niedochowanie wierności małżeńskiej,

• nadużywanie alkoholu,

• negatywny stosunek do członków rodziny.

Nadumieralność mężczyzn i umieralność przedwczesna

• od wieku 30-34 lat wzrasta nadumieralność mężczyzn z powodu chorób układu krążenia, urazów i zatruć,

• noworodek płci męskiej urodzony w 2002 r. ma szanse dożyć 70,4 lat, zaś płci żeńskiej 78,8 lat,

• w Polsce poważnym problemem jest wysoka umieralność w wieku produkcyjnym, zwłaszcza w wieku 45-64 lata (umieralność przedwczesna),

• umieralność mężczyzn w tym wieku jest w Polsce 2,5 raza większa niż w Szwecji czy Holandii,

• zgony mężczyzn w wieku 45-64 lata stanowią blisko 30% wszystkich zgonów mężczyzn, (jeśli chodzi o kobiety, zgony w tym wieku stanowią 14% wszystkich zgonów kobiet).

Długość trwania życia Polaków na tle sytuacji w krajach UE

Życie mężczyzn było w Polsce w 2001 roku krótsze o 5,6 lat, zaś życie kobiet o 3,4 lat w porównaniu z przeciętnym dla krajów UE przed jej poszerzeniem.

„Ekologia z Sozologią” - Studia Uzupełniające Zaoczne

Oddział Zdrowia Publicznego

Techniki Dentystyczne

Rozkład zajęć z "Ekologii z sozologią"

oraz obowiązujące do przygotowania rozdziały z podręczników:

PWN = "Ekologia. Jej związki z różnymi dziedzinami wiedzy."

red. A. Kurnatowska, PWN, 2002

PROMEDI = „Ekologia medyczna - wybrane zagadnienia”

Red. A. Kurnatowska, P. Kurnatowski, PROMEDI, 2003

Data	Temat ćwiczenia	PWN	PROMEDI
OZP 21. X. 06 sobota TD 22.X.06 niedziela	Organizm jako układ regulacji		2
4. XI. 06 sobota	Żywność jako źródło czynników patogennych dla człowieka		6
25. XI. 06 sobota	Woda jako źródło czynników patogennych dla człowieka	16
9. XII. 06 sobota	Gleba jako źródło czynników patogennych dla człowieka	17
13. I. 07 sobota	Powietrze jako źródło czynników patogennych dla człowieka	18

Ćw. 1

Temat: Organizm jako układ regulacji

1. Układy regulacji stabilnej i ultrastabilnej - prezentacja multimedialna

2. Właściwości buforowe surowicy - protokół doświadczenia

3. Układ regulacji stężenia glukozy w krwi człowieka - schemat

Ćw. 2

Temat: Żywność jako źródło czynników patogennych dla człowieka

1. Badanie mikrobiologiczne różnych rodzajów wody (wodociągowa, ze studni i stawu, z rzeki) - prep. bezp. z
kolonii drobnoustrojów wyrosłych na płytce agarowej - pow. 100, 400 lub 600 x - rysunek

2. Ocena badania mikologicznego produktu mlecznego (mleko, śmietana, twarożek, jogurt) - prep. bezp. z kolonii
drobnoustrojów wyrosłych na płytce agarowej - pow. 100, 400 lub 600 x - rysunek

3. Ocena badania mikrobiologicznego domowego dżemu - prep. bezp. z kolonii drobnoustrojów wyrosłych na
płytce agarowej - pow. 100, 400 lub 600 x - rysunek

4. Posiew kapusty kiszonej na stałe podłoże Sabourauda - wykonuje jeden student w grupie

5. Bulwa ziemniaka Solanum tuberosum zarażona Phytophtora infestans

a. prep. makr. utrw. w 4 % formalinie - pokaz

b. prep. bezp. z grzybni - pow. 100, 400 lub 600 x - rysunek

6. Chleb zarażony Penicilium sp.

a. prep. makr. - pokaz

b. prep. bezp. z grzybni - pow. 100, 400 lub 600 x - rysunek

Ćw. 3

Temat: Woda jako źródło czynników patogennych dla człowieka

0. Ocena badania mikrobiologicznego kapusty kiszonej - prep. bezp. z kolonii wyrosłych na
płytce agarowej - pow. 100, 400 lub 600 x - opis

1. Naegleria sp.- prep. mikr. utrw. 70 % etanolem, barw. met. trójchromatyczną, pow. 1000 x
- pokaz

2. Entamoeba histolytica - Pełzak czerwonki

a. trofozoit - prep. mikr. utrw. barw. met. trójchromatyczną, pow.1000 x - rysunek

b. cysta - prep. mikr. utrw. barw. met. trójchromatyczną, pow.1000 x - rysunek

3. Schistosoma mansoni

- osobniki dojrzałe - prep. mikr. utrw. barw. hematoksyliną - pow. 25 x - pokaz

4. Candida quilliermondii

a. hodowla na stałym podłożu Sabourauda - opis

b. mikrohodowla utrw. barw. barwnikiem Giemsy, pow. 100, 400 lub 600 x - pokaz

5. Rhodotorula rubra

a. hodowla na stałym podłożu Sabourauda - opis

b. mikrohodowla utrw. barw. barwnikiem Giemsy, pow. 100, 400 lub 600 x - pokaz

6. Trichosporon cutaneum

a. hodowla na stałym podłożu Sabourauda - pokaz

b. mikrohodowla utrw. barw. barwnikiem Giemsy, pow. 100, 400 lub 600 x - rysunek

Ćw. 4

Temat: Gleba jako źródło czynników patogennych dla człowieka

1. Badanie parazytologiczne gleby metodą Fülleborna: doświadczenie - protokół

- Ascaris lumbricoides - jajo - prep. bezp. niebarw. - pow. 100 x - rysunek

2. Ancylostoma duodenale - Tęgoryjec dwunastnicy

a. osobnik dojrzały, prep. mikr. utrw. w 4 % formalinie, barwiony karminem ałunowym,

pow. 25 x - pokaz

b. osobnik dojrzały w jelicie cienkim żywiciela ostatecznego - prep. mikr. utrw. 70 %

etanolem, barwiony hematoksyliną i eozyną, pow. 100, 400 lub 600 x - pokaz

3. Test „przynęty włosowej”

a. perforacja włosa przez dermatofity - prep. mikr. utrw. 70 % etanolem, niebarw.,

pow. 100 x - rysunek

b. Trichophyton sp. - hodowla na agarze Sabourauda - opis

Ćw. 5

Temat: Powietrze jako źródło czynników patogennych dla człowieka

1. Działanie zanieczyszczeń pyłowych na wybrane narządy szczura Rattus norvegicus

Berkenhout i człowieka Homo sapiens L.

a. płuco szczura z doświadczalną pylicą krzemową - prep. mikr. utrw. formaliną, barwiony

b. płuco szczura zdrowego - prep. mikr. utrw. formaliną, barwiony hematoksyliną i eozyną,

pow. 100 i 400 lub 600 x - pokaz

c. międzybłoniak złośliwy otrzewnej szczura - -prep. mikr. utrw. formaliną, barwiony

hematoksyliną i eozyną, pow. 100 i 400 lub 600 x - rysunek

f. płuco człowieka z zawodową pylicą węglową - prep. mikr. utrw. formaliną, barwiony

hematoksyliną i eozyną, pow. 100 i 400 lub 600 x - rysunek

g. płuco człowieka zdrowego - prep. mikr. utrw. formaliną, barwiony hematoksyliną i eozyną,

pow. 100 i 400 lub 600 x - pokaz

2. Przykłady mikroorganizmów wykrywanych w powietrzu atmosferycznym w Łodzi

a. obliczanie wskaźnika biologicznych zanieczyszczeń powietrza na podstawie oceny
płytki agarowej uzyskanej metodą Kocha

b. Aspergillus niger - hodowla na skosie Sabourauda - opis

c. Penicillium sp. - hodowla na skosie Sabourauda - opis

d. Alternaria sp.

- hodowla na skosie Sabourauda - opis

- zarodniki - prep. mikr. utrw. niebarw. - rysunek

e. Cladosporium sp.

- hodowla na skosie Sabourauda - opis

- zarodniki - prep. mikr. utrw. niebarw. - rysunek

---