S. Ossowski, O osobliwościach nauk społecznych

Trzy rodzaje ładu:

1. ŁAD PRZEDSTAWIEŃ ZBIOROWYCH - nie istnieje jeden odgórny ośrodek decyzyjny (M. Gauss - grupa ukształtowała osobowość jednostki), normy są wewnętrzne i zinternalizowane

2. ŁAD POLICENTRYCZNY - brak ośrodka decyzyjnego, ale istnieje interferencja - jednostki i grupy wpływają na siebie wzajemnie (konflikt <-> współdziałanie)

3. ŁAD MONOCENTRYCZYNY - jeden ośrodek decyzyjny, który jednoznacznie determinuje zachowanie, nie ma interferencji

*ŁAD POSTMONOCENTRYCZNY - istnieje jeden ośrodek decyzyjny, ale są też pewne cechy ładu 1. i 2., istnieją pewne normy, ład policentryczny polegający na wspólnym działaniu

Rodzaj ładu	K - koordynacja	I - interferencja	Przykłady	Nauka
1.	-	-	Taniec plemienny	Antropologia
2.	-	+	Taniec wielkomiejski	Socjologia
3.	+	-	Musztra wojskowa	Cybernetyka
4.	+	+	Gra RPG	?

Czwarty typ:

• Rok powstania dzieła 1967 - ład monocentryczny (cenzura, autocenzura)

• Cicha polemika z systemem - zezwala się na interferencje

E. Polak, Integracja i dezintegracja jako współzależne procesy współczesnych przemian cywilizacyjnych

Jakie czynniki są dezintegrowane w skali makro? Państwo narodowe

12. Świadomość społeczna.

Pojęcie świadomości społecznej. Przedmiotowe i podmiotowe rozumienie świadomości społecznej. Formy świadomości społecznej. Dziedziczenie idei.

L. Kołakowski, Moje słuszne poglądy na wszystko

TOŻSAMOŚĆ OSOBOWA - jest zjawiskiem nie tylko „egzystencjalnym”, lecz również kulturalnym

1. Substancja (dusza) - niematerialna strona osobowości, na rozmaite sposoby związana z ciałem, siedlisko życia duchowego, odrębny byt, metafizyczna; nie jest to idea empiryczna

2. Pamięć - niezbędna, dzięki niej istnieje ciągłość

3. Antycypacja - trzeba uświadomić sobie przeszłość, ale także ukierunkować się w przyszłość - świadomie antycypować

4. Ciało - zawiera się ona w samej idei osobowości; ludzkie ciało - ciało świadome

5. Świadomość określonego w czasie początku -

TOŻSAMOŚĆ ZBIOROWA - zbiorowości ludzkie mają własną tożsamość, która daje się opisać w kategoriach podobnych jak ciągłość osobowa; jest jeszcze bardziej stopniowalna, do jej opisu potrzebujemy kilku niezależnych od siebie kryteriów; żaden naród nie może przetrwać bez świadomości narodowej

1. Substancja - „duch narodowy”, ma wyraz w swoistych formach życia kulturalnego i zachowaniach zbiorowych, zwłaszcza w chwilach kryzysu; byt metafizyczny odznaczający się mocą wyjaśniającą, nieempiryczny

2. Pamięć historyczna - naród musi mieć świadomość, że jego obecna egzystencja jest przedłużeniem istnienia w przeszłości; oprócz wiedzy historycznej przeszłość przechowują rozmaite symbole, sposoby wyrażania się, stare budowle, świątynie i grobowce

3. Antycypacja - naród jest zorientowany na przyszłość, inaczej niż jednostka - nie zakłada swojej śmierci

4. Ciało - terytorium - szczególny krajobraz oraz fizyczne artefakty przeobrażające środowisko naturalne

5. Umiejscowiony w czasie początek - świadczą o nim legendy o akcie założycielskim lub pierwszych przodkach, od których wywodzić można początki narodu

KOŚCIÓŁ KATOLICKI - jest to przykład ciała religijnego, w którym te same czynniki określające tożsamość są wyraźnie obecne w jego konstytucji, wynika to po części z jego stopnia instytucjonalizacji

1. Substancja - kościół jako oblubienica Chrystusa, ciało mistyczne o boskim pochodzeniu, substancja nie może zostać naruszona lub skażona przez ludzkie grzechy i przestępstwa

2. Pamięć zbiorowa - święte księgi, zapisy historyczne, żywoty świętych, materialne pomniki wiary (świątynie, dzieła sztuki), ucieleśniona jest również w tradycji dogmatycznej traktowanej jako źródło doktrynalnej prawdy

3. Zorientowany na przyszłość sens - Kościół jest przewodnikiem, który prowadzi ludzkość do zbawienia, nie antycypowanie przyszłości, ale aktywna misja

4. Ciało - Sukcesja Apostolska - dane pierwotnie dane apostołom, przekazywane przez każde pokolenie kapłanów pokoleniu następnemu

5. Identyfikacja początku w czasie - wyznaczają go narodziny Chrystusa, jego chrzest, kazania, przeistoczenie, ukrzyżowanie i zmartwychwstanie

G. Ritzer, Klasyczna teoria socjologiczna, Poznań 2004, rozdz. 13, Alfred Schütz

NIEPRZEKŁADALNOŚĆ PERSPEKTYW - nie jest możliwe użycie pewnego aparatu pojęciowego bez konsekwencji tego (aparat pojęciowy Schütza - fenomenologia)

SWIAT PRZEŻYWALNY (termin zapożyczony od Huslera) - intersubiektywny świat życia codziennego, stanowi podstawową rzeczywistość; zachodzi w nim to, co nie podlegające dyskusji i przyziemne; na jego określenie używane są synonimiczne terminy: świat zdroworozsądkowy, świat życia codziennego, codzienny praktyczny świat, przyziemna rzeczywistość; jest przyjmowany za coś oczywistego, ludzie nie poddają w wątpliwość jego typifikacji i przepisów, dopóki nie zaistnieje kłopotliwa sytuacja; świat ten istniał na długo przed naszym narodzeniem, został stworzony przez naszych przodków, dzięki niemu mamy doświadczać i interpretować

Sześć podstawowych cech świata przeżywalnego:

1. Szczególne napięcie - „czujność”

2. Aktor stara się nie wątpić w jego istnienie

3. W nim ludzie angażują się w działanie w świecie zewnętrznym; ośrodkiem świata przeżywalnego jest praca

4. Specyficzna forma doświadczania własnej jaźni; jaźń pracująca jest doświadczana jako całkowita

5. Szczególna forma stosunków społecznych, istnieje w niej wspólny intersubiektywny świat komunikowania się i działania społecznego

6. Istnieje w nim wspólna perspektywa czasowa, krzyżuje się w niej strumień czasu osoby i społeczeństwa

INTERSUBIEKTYWNOŚĆ (czyli to, jak ludzie pojmują świadomość innych żyjąc we własnym strumieniu świadomości) w znaczeniu:

• Węższym - świat intersubiektywny nie jest światem prywatnym, to wspólny świat wszystkich ludzi; którzy związani są poprzez wspólne wpływy i pracę; dzielimy z innymi ludźmi świat i przestrzeń, jednoczesność jest istotą intersubiektywności; Schütza interesuje interakcja głównie jako środek, za pomocą którego ludzie pojmują wzajemnie swoje świadomości, sposób ich wzajemnego intersubiektywnego odnoszenia się do siebie.

• Szerszym - wszystko, co jest społeczne np. wiedza, jest ona intersubiektywna pod trzema względami: 1. przekładalność perspektyw - założenie, że inni ludzie istnieją a przedmioty są znane lub możliwe do poznania przez wszystkich, choć dla każdego te same przedmioty mogą mieć różny sens, idealizacja wymienialności punktów widzenia - postawienie się na czyimś miejscu i postrzeganie rzeczy jak ta osoba, idealizacja zgodności systemów istotności - pomijanie różnic, obiekty są wystarczająco podobnie definiowane, możemy postępować w praktyce, jakby definicje były identyczne, 2. społeczne pochodzenie wiedzy, jest wspólnym zasobem, nabywanym w drodze interakcji społecznej, 3. społeczna dystrybucja wiedzy - wiedza posiadana przez różni się w zależności od ich umiejscowienia w strukturze społecznej

KONSTRUKTY - typy idealne, stosujemy je, gdy chcemy zinterpretować rzeczywistość i pojąć jej część dla nas istotną

Wyróżniamy konstrukty:

I STOPNIA - posługujemy się nimi w świecie przeżywalnym, umożliwiają zrozumienie zachodzących wydarzeń

TYPIFIKACJE - pomijają indywidualne wyjątkowe cechy i skupiają się na cechach ogólnych, jednorodnych; na ogół dokonujemy typizacji innych ludzi, ale możliwe jest to także w odniesieniu do samego siebie; przybierają różne formy - ogólnie następują za każdym razem, gdy posługujemy się językiem; ludzie przez całe życie przyswajają i gromadzą typifikacje; pochodzą one w dużej mierze ze społeczeństwa i są społecznie akceptowane; wytrzymały one próbę czasu i zostały zinstytucjonalizowane jako tradycyjne i zwyczajowe narzędzie radzenia sobie w życiu społecznym

PRZEPISY - służą jako techniki rozumienia lub przynajmniej kontrolowania różnych aspektów doświadczenia; ludzie posługują się nimi by poradzić sobie z rutynowymi sytuacjami; najpierw posługujemy się przepisami, a dopiero, gdy okazują się być nieskuteczne, szukamy innych sposobów; jeśli jakiś przepis się nie sprawdza, trzeba wymyślić nowy

II STOPNIA - (są nazywane także typami idealnymi aktorów społecznych i działania społecznego), naukowcy tworzą je na podstawie konstruktów I stopnia, umożliwiają obiektywną i racjonalną naukę o tym, co subiektywne; mają one znacznie wyższy poziom abstrakcji i są bardziej ujednolicone; tworzy się je poprzez teoretyczne zastąpienie ludzi w świecie przeżywalnym przez marionetki (homunkulusy) powołane do życia przez socjologa; więc świadomość marionetek jest ograniczona do tego, co niezbędne, sytuacja, w jakiej się znajdują jest stworzona przez badacza

Różnice między światem przeżywalnym a nauką:

1. Zdroworozsądkowy aktor działający w świecie przeżywalnym nastawia się na pragmatycznie radzenie sobie z życiowymi problemami, naukowiec zachowuje rezerwę, jest niezaangażowany - bezstronny obserwator aktorów

2. Wiedza, jaką posiada zdroworozsądkowy aktor bierze się ze świata codziennego, naukowiec operuje zasobem wiedzy naukowej

3. W trakcie pracy teoretycznej naukowiec nabiera dystansu do własnej sytuacji w świecie przeżywalnym, działa w „świecie nauki”, aktorzy zdroworozsądkowi są uwikłani w swoje biograficzne sytuacje i działają w świecie przeżywalnym

Świat życia codziennego jest zaludniony przez osoby działające w sposób sensowny, a naukowcy próbują stworzyć model świata, w którym ludzie działają racjonalnie.

Działanie sensowne - to, co robią ludzie jest w zgodzie ze społecznie przyjętymi zasadami radzenia sobie z typowymi problemami, za pomocą typowych środków, służących osiąganiu typowych celów; ludzie mogą przy tym działać rozsądnie

Działanie racjonalne - racjonalność jest u Schütza konstruktem teoretycznym; są to działania podejmowane w ramach zdroworozsądkowych doświadczeń życia codziennego w świecie społecznym; został stworzony przez naukowców dla określonych celów metodologicznych

Cztery sfery świata społecznego: (odróżniają się stopniem bezpośredniości oraz możliwością określenia)

FOLGEWELT - świat ludzi przyszłości, świat całkowicie wolny i niedeterminujący, można go tylko ogólnie przewidzieć, nie da się szczegółowo opisać

VORWELT - świat poprzedników, przeszłość poddaje się analizie, da się określić, nie ma elementu wolności, bo coś już się zdarzyło, trudno interpretować działania ludzi, którzy żyli kiedyś, bo trzeba to robić współczesnymi konstruktami myślowymi

UMWELT - świat otaczający, sfera bezpośrednio doświadczanej rzeczywistości społecznej, ludzie znajdujący się ze sobą w bezpośrednich stosunkach, osobisty kontakt wystarcza do zaliczenia do tej sfery, stosunki typu my cechuje wysoki stopień zażyłości, określony przez to, na ile aktorzy znają nawzajem swoje biografie; obejmuje świadomość uczestników, wzory działania i interakcje typowe dla bezpośrednich kontaktów, zorientowanych na ty; aktorzy mogą wejść wzajemnie w swoją świadomość, ale jednostka ma tylko typową wiedzę o drugiej osobie, aktorzy idą w tych stosunkach na znaczne ustępstwa, korygują swoje wyobrażenia o innych, aktorzy mają swobodę; powstają w nim typifikacje, jest on podstawowym źródłem konstruktów I stopnia oraz istotną areną badań naukowych

MITWELT - sfera pośrednio doświadczalnej rzeczywistości społecznej, są tu wyłącznie typy ludzi lub większe struktury społeczne, a nie rzeczywiści aktorzy, na te typy składają się ludzie, ale niedoświadczani w bezpośrednim kontakcie, odległości między ludźmi uniemożliwiają bezpośrednią interakcję; w miarę oddalania się ludzi od siebie następuje stopniowe przejście od Umwelt do Mitwelt; jest to świat rozwarstwiony, poszczególne znaczenia określa stopień anonimowości - im bardziej anonimowe tym bardziej poddają się badaniu naukowemu; stosunki typu ONI - interakcja z bezosobowymi „współczesnymi”, typowe schematy nie podlegają modyfikacji - częste stosunki - nie powstają nowe doświadczenia

Motywy i znaczenia

ZNACZENIA - dotyczą tego, jak aktorzy określają, które aspekty świata przeżywanego są dla nich istotne

Dwa typy znaczenia:

• Subiektywny kontekst - poprzez nasze niezależne konstruowanie rzeczywistości określamy pewne jej składniki jako znaczące

• Obiektywny kontekst - zbiór znaczeń, które istnieją w kulturze jako całości i stanowią wspólną własność zbiorowości aktorów, mogą być przedmiotem badań naukowych

MOTYWY - dotyczą przyczyn, dla których aktorzy postępują tak, a nie inaczej

Dwa typy motywów: (związane z przyczynami indywidualnego działania)

• „Ażeby” - są to powody, Ponieważ jakich aktor podejmuje pewne działania, by osiągnąć jakiś przyszły cel lub spowodować zdarzenie, istnieją wtedy, gdy działanie następuje; są subiektywne, mają charakter osobisty

• „Ponieważ” - retrospektywne czynniki z przeszłości, które sprawiły, że ludzie zachowują się tak, a nie inaczej, są obiektywne, mogą być retrospektywnie badane z zastosowaniem metod naukowych

M. Ziółkowski, Wiedza, jednostka, społeczeństwo. Zarys koncepcji socjologii wiedzy

ŚWIADOMOŚC SPOŁECZNA - przedmioty musza być zobiektywizowane, nosicielami świadomości społecznej są tylko takie jednostki, indywidualne podmioty, formy

Dwa rodzaje podmiotów, które noszą świadomość społeczną

• Podmioty ludzkie

• Zobiektywizowane elementy

ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA - wspólna kilku, bądź wielu jednostkom; fakt nieartykułowalności, niekoniecznie możliwa introspektywnie do odtworzenia, wiedza na dany temat, której towarzyszy świadomość lub poczucie tej świadomości, istnieją pewne zewnętrzne nośniki świadomości społecznej

Kryteria:

• Wspólnota przekonań

• Uświadomienie sobie jej

• Podejmowanie na ich gruncie odpowiednich, indywidualnych albo zbiorowych działań praktycznych

Nieartykułowalne - nie ze wszystkiego zdajemy sobie sprawę, nie musimy umieć bezpośrednio odtworzyć całej wiedzy, ona jest tam gdzieś zapisana

Introspekcyjność - zaglądają w głąb siebie nie jesteśmy w stanie podać źródeł naszych przekonań

Wspólnota przekonań:

1. Podmiotowa - warunek osobowy i treściowy (co jest wspólne)

2. Uświadamianie sobie - zakres

3. Zakres danych zespołów przekonań z rzeczywistymi działaniami praktycznymi i indywidualnymi bądź zbiorowymi. Rozróżnienie Stanisława Kozyr - Kowalskiego:

• Świadomość epifenomenalna - świadomość modalna, występująca najczęściej wśród członków danej grupy (np. klasy społecznej), którą można odtworzyć na podstawie odpowiedzi na pytania ankietowe o opinie czy poglądy

• Świadomość nieepifenomenalna - traktowana jako rzeczywisty motyw działań zbiorowych wykonywanych przez członków danej klasy, jako przyczynowy wyznacznik określonego przebiegu i skutków tych działań

Przedmiot wiedzy - zakres przedmiotów, do których odnoszą się przekonania, uchwytne i nie

Treść i rozległość wiedzy - to, co na gruncie danej formy świadomości społecznej twierdzi się o danym przedmiocie

Prawdziwość - możliwość i zakres stosowania do danej formy wiedzy pojęcia prawdy w sensie prawdy względnej (historycznie relatywizowanej)

Intersubiektywna pewność, czy niezależnie od obiektywnej, względnej prawdziwości, jakieś zespoły przekonań są uznawane przez członków społeczności

Odmienne sposoby uzasadniania przekonań, różne podstawy ich subiektywnego uznawania i traktowania jako zasad

Stopień akumulacji

Związki danych przekonań z emocjami i ocenami

Zakres wspólnoty przekonań i jej uświadamiania może być bardzo różny - mała grupa a społeczeństwo globalne. Czyli pewne poglądy są wspólne i uświadamiane jako takie całemu społeczeństwu - podstawa podejmowania powszechnych, ogólnospołecznych działań lub ograniczać swój zasięg jedynie do poszczególnych klas, grup, rodzin

Przekonania różnią się stopniem asercji (wie, wierzy, przypuszcza, wątpi) i uświadomienie sobie wspólnoty jest jednym z kryteriów pozwalającym zaliczyć jednostki do pewnych grup społecznych - wyznaczają ją kryteria obiektywne

13 - 14. Naród i procesy narodotwórcze.

Pojęcie narodu. Naród w sensie etnicznym i politycznym. Czynniki narodotwórcze. Świadomość narodowa. Stereotypy narodowe. Ojczyzna prywatna i ideologiczna. Konflikty etniczne we współczesnym świecie - etnizacja polityki.

Jan Stachniuk - koncepcja narodu; buduje ją w opozycji do chrześcijaństwa i wiary katolickiej, proponuje odrzucenie religii („Człowieczeństwo i kultura”)

Biologiczna koncepcja

Nazizm (Rosenberg) - wiele z Nitzchego zostało zwulgaryzowane i zafałszowane (przez jego siostrę)

• Naród a narodowość (naród posiada pewną państwowość, instytucje) J. Wiatr „Naród i państwo”

• Trudności z definiowaniem narodu, problem z potocznym znaczeniem niektórych pojęć m.in. narodu, także uwikłanie w kontekst literacki

• Uwikłane we współczesność, trudność z obiektywnym zdefiniowaniem, presja społeczna, otoczenie

Klasyfikacja definicji narodu, dwie grupy definicji: (J. Wiatr)

STRUKTURALNE:

• Świadomościowe - odnoszą się do świadomości społecznej (definicja Ziółkowskiego)

• Polityczne - zbiorowość posiadająca własne instytucje polityczne (najlepiej, gdyby to było państwo)

• Kulturowe *kulturalistyczne - (Kłoskowska) naród to jakaś jednostka kultury

• Materialne - definicje eklektyczne, stanowią pewien zbiór różnych elementów cech narodu

GENETYCZNE:

• Naród to wspólnota pewnych losów historycznych

Jan Szczepański

• Państwo, instytucje

• Uniformizacja kultury

• Określony poziom kultury (instytucja przekazujące wiedzę)

Czynniki narodotwórcze:

• Kultura - czynnik ideologiczny (język, religia, mit, legenda) czynniki kształtujące świadomość, jednoczące

• Czynniki ekonomiczne (narodowy rynek towarów, wykształca się pewna infrastruktura komunikacyjna), czynnik ekonomiczno-społeczny - wykształcenie się mieszczaństwa, walka z feudalizmem

• Czynniki polityczne - państwo lub dążenie do instytucjonalizacji

• Czynnik demograficzno-terytorialny

NACJONALIZM (ideologie - przedmiot ogólny)

• Co go wyróżnia, jaki ma atrybuty - NARÓD - jako wartość pozytywna

• Naród jako najważniejsza grupa pierwotna, ogromna wspólnota, więź abstrakcyjna

• Dwojakie rozumienie

• Trzy rodzaje (wartość): kulturowy (kultura), etniczny (element etniczny), polityczny (państwo na piedestale)

U. Altermatt, Sarajewo przestrzega. Etnonacjonalizm w Europie

ETNONACJONALIZM (B. Barber - twórca tego pojęcia) nowe zjawisko (koniec XX wieku) nacjonalizm kulturowy, potężny ruch duchowy i społeczny, przeciwstawiający się kulturowej nowoczesności i pluralistycznej demokracji, odrzuca modernizację kulturową, a nie techniczną czy naukową

Przyczyny powstania etnonacjonalizmu:

• Czynnik kompensacyjny - chcemy się uwolnić od niebezpieczeństwa, ale nie wiemy jak

• Upadek wielkich ideologii - ludzie zaczynają odwoływać się do czegoś, co pozwoli im uzyskać tożsamość

• Upadek autorytetów

• Procesy globalizacyjne - chęć zachowania odrębności kulturowej

Przejawy etnonacjonalizmu:

1. Nacjonalizm:

2. Etnizacja

Tłem etnonacjonalizmu jest problem emigrantów i azylantów w Europie Zach. oraz powstawanie państw narodowych w Europie Wsch. Występuje on także w państwach powstałych w procesie dekolonizacji.

Etnizacja społeczeństwa i polityki - pojawia się w latach 80tych, chociaż nie jest to zjawisko nowe (pojawiają się nowe pojęcia: „rasa” => „pochodzenie”, „duch narodu” => kultura, „przestrzeń życiowa” => „region”)

Etnizacja polityki opiera się na przeświadczeniu, że lud, naród i etnia są naturalnymi bytami, które można obiektywnie zdefiniować. Są to byty już zastane, czyli nierówność należy do natury ludzi. Obcy jest kimś innego rodzaju, dlatego zawsze jest wrogiem („naturalizacja różnicy” Joseph Marko)

Etnizacja jest wynikiem nowoczesnego społeczeństwa, które powstało w skutek wzmożonej mobilności i migracji ludności.

Przyczyny etnizacji ( kontekst społeczny)

• Modernizacja, która niesie za sobą zagrożenie dla tożsamości narodowej

• Kryzys ekonomiczny

• Utrata poczucia wspólnoty

Etniczność, lud i naród stają się elementem strategii politycznej. Język, religia, przynależność narodowa stają się elementem mobilizacji politycznej. Konflikty pojawiają się nie pomiędzy klasami społecznymi tylko pomiędzy etniami. Wszystkie problemy społeczne np. bezrobocie, niski poziom wykształcenia wyprowadza się z różnic kulturowo- etnicznych.

NEORASIZM - opiera się na przynależności do innych grup etnicznych, ludzie, którzy zostali wychowani w innej kulturze; jest to przekonanie, że ktoś jest gorszy nie na podstawie cech biologicznych, ale różnic kulturowych.

McWorld - globalna gospodarka rynkowa vs dżihad - nacjonalizm:

Zarówno globalna gospodarka rynkowa jak i ciasny nacjonalizm negują instytucje demokratyczne i prawa obywatelskie. Podkopują istnienie państw narodowych. Człowiek w McWorldzie: konsument, dla dżihadu liczą się „więzy krwi”.

S. Huntington: paradygmat cywilizacyjny: „następna wojna światowa będzie wojną pomiędzy cywilizacjami” - konflikty nie ideologiczne czy ekonomiczne, lecz kulturowe i cywilizacyjne.

Regiony cywilizacyjne wg Huntingtona:

• Świat zachodni

• Konfucjanizm

• Japonia

• Islam

• Hinduizm

• Słowiańskie prawosławie

• Ameryka Łacińska

• Afryka

Popiera go Bassam Tiki („Wojna cywilizacji”): ludzie świadomi swoich odrębności cywilizacyjnych odgradzają się od nich kręgów cywilizacyjnych. Powoduje to odrzucanie hegemonii Zachodu. Altermatt nie do końca zgadza się z paradygmatem cywilizacyjnym twierdząc, że nie wyjaśnia on wszystkich konfliktów, paradygmat cywilizacyjny jest tylko etykietką dla dalszego antagonizmu pomiędzy Wschodem a Zachodem.

Prawicowy populizm:

1. W latach 80tych pojawiają się partie prawicowo-populistyczne w krajach Europy Zachodniej ( we Włoszech i Belgii nawiązują do ideologii faszystowskiej)

2. Ich elektorat waha się od 5 do 10% wyborców ( tylko we Włoszech i Austrii mają większe znaczenie, w Niemczech praktycznie nie ma ze względu na przeszłość)

3. Wiele partii populistycznych wysuwa postulaty antyeuropejskie

4. Populiści zazwyczaj nie mają programu ideologicznego ani ram organizacyjnych (luźne ruchy o niskim stopniu organizacji)

Cechy syndromu populistycznego:

1. Populiści odwołują się do ludu, prostych ludzi, rzekomo bronią ich interesów

2. Zwracają się przeciwko systemowi Polit. i elitom władzy- nieufność wobec big government, big labour, big business, big Europe.

3. Państwo ma być jednocześnie silne, ale również ma pozostawać mało widoczne dla obywateli

4. Gloryfikacja wspólnot: wsi, regionu, ludu czy narodu

5. Ksenofobia, nietolerancja, podejrzliwość

6. Antyintelektualne nastawienie

7. Szukanie kozła ofiarnego, teorie spiskowe

8. Główną rolę odgrywa charyzmatyczna postać

9. Początkowo ruchy monotematyczne, dopiero później rozbudowują program polityczny

10. Populizm wiejski- celebrowanie życia wiejskiego, spokojnego w zgodzie z naturą, zachowany ład

Populizm miejski- należy do niego ludność napływowa, która w małym stopniu zintegrowała się z ludnością „tubylczą” i czuje się zagrożona przez nowych przybyszów np. imigrantów

Ruchy prawicowo-populistyczne stanowią reakcję na procesy modernizacyjne - zwolennicy ruchów populistycznych należą do ofiar modernizacji, która prowadzi do zaburzenia równowagi między gospodarką, polityką i kulturą. Taki stan staję się dla ludzi źródłem napięcia i lęku, stąd poparcie dla populistów. Jednakże ich elektorat jest niejednorodny - od bezrobotnych do wykształconych warstw wyższych.

Potajemny powrót sacrum:

Powrót do religii (reislamizacja, rechrystianizacja, rejudaizacja) po okresie sekularyzacji (1945-65) -ludzie w poszukiwaniu bezpieczeństwa i pewności powracają do religii. Pojawiają się ruchy odnowy religijnej. Rośnie zainteresowanie tradycją. Fundamentalizm religijny może wejść w związek z nacjonalizmem etnicznym, zaostrzając istniejące antagonizmy. Fundamentalizm należy do patologii postępu, wywołany jest nowoczesnością. Aspekt religijny ponownie przedmiotem polityki:

• 1977 - Izrael- do władzy dochodzi Likud

• 1978 - Karol Wojtyła papieżem

• 197 9- Chomeini przywódcą Iranu itd.

J. Błuszkowski, Stereotypy narodowe w świadomości Polaków

Dwie przeciwstawne hipotezy:

1. Polacy społeczeństwem otwartym, tolerującym odmienność innych narodów

2. Polacy społeczeństwem zamkniętym, etnocentrycznym

AUTOSTEREOTYP - postać stereotypu, w którym podmiot postrzega siebie samego; jego podmiot i przedmiot jest ten sam, zajmuje on centralne miejsce w systemie stereotypów, jest to obraz własnej grupy, w którym chronimy i odtwarzamy naszą tożsamość (wytwór kultury symbolicznej - rozpatrywany na podst. 2 kryteriów)

Dwa kryteria rozpatrywania:

1. Kryterium semiotyczne - obejmuje zachowania ludzi i wytwory tych zach., które są znakami rozpoznawczymi grupy

2. Kryterium aksjologiczne - autostereotyp wartością, którą grupa wyznaje i kultywuje

Podział autostereotypów:

1. Tradycyjny - oparty na doświadczeniach historycznych

2. Antycypacyjny - ukierunkowany na przyszłość

HETEROSTEREOTYP - występuje podmiot postrzegający i przedmiot postrzegany, jest to obraz jednej grupy w świadomości innej grupy

System (model) stereotypów (W. Lippmann) - system autostereotypów i heterostereotypów oraz ich kontekstowa zależność ( 2 wymiary):

1. Poszukiwanie różnic i podobieństw pomiędzy autostereotypami i heterostereotypami

2. Współzależność percepcyjna między heterostereotypami różnych narodów

Autostereotyp jako korelat tożsamości narodowej jest ściśle powiązany z treścią heterostereotypów innych narodów.

Autostereotyp tradycyjny Polaków - niezbywalny składnik tego autostereotypu, stanowi pamięć historyczna, która zapewnia ciągłość odrębności narodowej w przeszłości i teraźniejszości

• Nadużywający alkoholu

• Wierzący

• Rodzinny

• Patriotyczny

• Honorowy

• Rozrzutny

• Odważny

• Leniwy

• Lekkomyślny

• Uczynny

• Niezdyscyplinowany

Bóg----------------------------- Honor------------------------Ojczyzna

Polak - katolik Polak - Polak - patriota

człowiek honoru

Autostereotyp Polaków nasycony jest treściami etnocentrycznymi, aby zachować odrębność kulturową i tożsamość narodową. Wzory Polak-katolik itd. oraz kultywowanie życia rodzinnego nastawione są postfiguratywnie - przeszłość stanowi wzorzec dla przyszłości i teraźniejszości. Aby przyspieszyć modernizacje należy przejść od autostereotypu tradycyjnego do antycypacyjnego.

Autostereotyp antycypacyjny Polaków - nie musi odrzucać autostereotypu tradycyjnego, możliwe jest ich współwystępowanie. Odpowiada na pytanie: Kim jako naród chcą być Polacy i jak widzą swoje miejsce w przyszłości narodów?

21 narodów ważnych dla Polaków i ich typy (na podst. heterostereotypów):

• Narody demiurgiczne ( tworzące historię) - Amerykanie, Japończycy

• Dobrzy gospodarze - Szwedzi, Niemcy, Kanadyjczycy, Holendrzy, Austriacy

• Narody ludyczne (lubią się bawić) - Francuzi, Włosi, Hiszpanie, Węgrzy, Czesi, Słowacy

• Narody oparte na tradycji - Anglicy, Żydzi

• Narody zacofane - Białorusini, Litwini, Rosjanie, Ukraińcy, Turcy, Chińczycy

Otwartość można zmierzyć według kryterium akceptacji bądź odrzucenia podwójnej (nowej) identyfikacji międzynarodowej (Kłoskowska): Gdyby nie był pan Polakiem, do którego narodu chciałby Pan należeć? Ponadto miarą stopnia otwartości jest dystans Polaków wobec innych narodów. Największa otwartość wobec: m.in. Amerykanów, Francuzów, Anglików, Holendrów. Największy dystans: Rosjanie, Ukraińcy, Białorusini, Turcy.

TOŻSAMOŚĆ NARODOWA - utrwalone i przekazywane z pokolenia na pokolenie wzory kulturowe autopercepcji wspólnoty narodowej, należące do kultury symbolicznej, będące nieprzekazywalną innym narodom oraz niezbywalną własnością tej wspólnoty,

Dwoistość znaczenia (Z. Bokszański):

• Kontynuacja bądź pozostawanie tym samym

• Odrębność, odróżnianie się

Tożsamość historyczna - opiera się na pamięci narodowej, w której utrwalone są początki i dzieje wspólnoty

Tożsamość antycypacyjna - pojmowanie przez naród nadchodzącej przyszłości

---