Kłoskowska, Kultury narodowe u korzeni

GRUPA ETNICZNA - pierwotne, archaiczne, tradycyjne, jest to mała społeczność powiązana ściśle z terytorium, które ma dla niej znaczenie praktyczne, stanowi też podstawę bytu, znaczenie symboliczne - magiczne; grupa bezpośrednich, nawykowych styczności, charakter sąsiedzki, kultura folklor, bardzo jednolita, mało zmienna (te grupy stanowią jednostkę kultury)

ZBIOROWOŚĆ ETNICZNA W KULTURZE CZĄSTECZKOWEJ (grupy etniczne cząstkowe lub rozproszone o pradawnej kulturze tradycyjnej) - jest wyodrębniona na zasadzie kontrastu wobec dominującej kultury dużej, rozwiniętego społeczeństwa - „etnicy”, ich kultura nie jest jednolita, tradycyjne dziedzictwo kultury jest w jakimś stopniu asymilowane z kultura drugiego społeczeństwa, członkowie żyją w rozproszeniu - problem, czujący się jednak „inni” muszą opierać poczucie odrębności na świadomie uznawanych elementach np. małe wspólnoty krwi, symboli grupowych, kultywują język i religię

MNIEJSZOŚCI NARODOWE - zbiorowości o kulturze cząsteczkowej, zamieszkują często zwarte, przygraniczne obszary, zachowują związki z państwem, nie jest to grupa za jednolita

W miarę rozwoju cywilizacji dokonuje się rozdział kultury instrumentalnej od symboliczno - aksjologicznej

Potoczna definicja narodu

NARÓD - zjawisko naturalne, wynikające z naturalnego charakteru więzi opartej na wspólnocie pochodzenia, ziemi i terytorium

• Przekonanie to ma postać wiary, czasem silnie przeżywalnej, czasem spychanej na margines świadomości

• Poczucie naturalności narodu - przekonania o takiej definicji narodu wzmacnia fakt, że nie trzeba przejść jakiegoś rytuału, aby stać się członkiem danej zbiorowości (członek - staje się nim dziecko przez sam fakt urodzenia się - czynniki naturalne determinują charakter etniczny lub narodowy i czynią go automatycznie członkiem danej zbiorowości społecznej)

• Myślenie potoczne opiera się często na pierwotnych przekonaniach, według których czynniki naturalne determinują charakter etniczny lub narodowy człowieka i czynią go automatycznie i fatalistycznie członkiem określonej zbiorowości społecznej

• Stanisław Ossowski stanowisko potoczne określił jako wiarę w predestynowany i nierozerwalny charakter więzi narodowej

• Najczęściej przyjmuje się kulturę po rodzicach, co jest wynikiem procesu kulturowego, a nie naturalna konieczność - społeczne przypisanie człowieka do jakiejś narodowości lub kultury

• Nie jest wyraźnie sformułowana, ale tkwi głęboko w świadomości kręgów społecznych, może znaleźć wyraz w twórczości artystycznej, pismach publicystów itp., koncepcje potoczne są całkowicie jednolite, zależnie od momentu historycznego, tradycji i aktualnej sytuacji danej zbiorowości i poziomu jej oświaty

Biologiczna definicja narodu

• W końcu XX wieku problem biologicznych uwarunkowań zjawisk grupowych wśród ludzi podjęła socjobiologia (przenosząc hipotezy i wnioski z badania zachowania zwierząt na ludzi)

• Odrzucenie założeń społecznego darwinizmu, opieranie się na koncepcji Hamiltona - inclusive fitness

• Społeczna więź opiera się na „poznawczo postrzeganych wspólnych cechach”, nie na instynktownym popędzie

• Genetyczne cechy gatunku odpowiedzialne są za zdolność i skłonność do agresji i ksenofobii, a motywy agresji i przedmioty ksenofobii są uwarunkowane kulturowo i historycznie zmienne

Polityczna koncepcja narodu - dominuje w końcu XX wieku

Ernest Gellner

NARÓD - wynik działania idei nacjonalizmu i uważa, że naród można zdefiniować tylko przez nacjonalizm, czyli postulat pokrywania się granic etnicznych oraz państwowych

• To idea stwarza naród, a nie odwrotnie, Gellner stwierdza, iż to etniczność jest nacjonalizmem, kiedy dochodzi do konieczności kulturowego ujednolicenia społeczeństwa, a kulturę postrzega jako sposób dominacji jednostek o skłonnościach przywódczych, a naród jako wytwór industrializmu i modernizmu, które powołują go do istnienia.

Liah Greenfeld

W odróżnieniu od Gellnera uważa, że najważniejsze w wykształceniu się narodu były czynniki kulturowe, a nie determinizm ekonomiczny.

NACJONALIZM - odpowiedzi na ten problem próbowała szukać w historii, stwierdziła, żenależy go pojmować bardzo szeroko, jako styl myślenia, ideę wiążącą ludzi w obrębie wielkich zbiorowości nie zamkniętych granicami społeczności lokalnej, jako poczucie tożsamości, ideologię i oparte na niej zbiorowości ludzkie

Wyróżnia dwie koncepcje nacjonalizmu:

• Indywidualny (indywidualistyczno-liberalny) - według autorki jest on dojrzałą formą nacjonalizmu, dzięki któremu do danego narodu mogą zostać dokooptowane nawet jednostki, które nie wywodzą się z niego bezpośrednio, taką sytuację najlepiej obrazują państwa ze społeczeństwem obywatelskim

• Kolektywistyczno-autorytarnego

Wielu autorów posługuje się koncepcją narodu państwowego na określenie wczesnej formy zbiorowości zróżnicowanej etnicznie, ale podporządkowanej jednemu państwu, którego polityka prowadzi w rezultacie do ujednolicenia się w sensie kulturowym. Naród państwowy to nie to samo, co naród obywatelski, gdyż nie implikuje on demokracji i samorządności jednostek. Dlatego pojęcie narodu państwowego trzeba poszerzyć poprzez określenie roli dominującej kultury w działaniach przywódczych.

Charles Tilly

Stoi na bardzo podobnym stanowisku, a mianowicie zakłada istnienie „narodu kierowanego przez państwo”. Kształtowanie się narodów datuje na XV wiek i od tamtej pory procesy te mają miejsce. W początkach jednakże widzi motywy polityczne, a nie kulturowe, te przychodzą z czasem, kiedy to państwo przejmuje kontrolę nad środkami kulturowymi.

Kulturalistyczna koncepcja narodu - uznaje związek pomiędzy formułującymi się narodami, a ich pierwotnym etnicznym podłożem

NARÓD - jest zbiorowością społeczną o charakterze kulturowej wspólnoty (wstępna definicja)

• Wyodrębnia się nazwa własna wspólnoty narodowej (zwykle nadawana przez obcych) - istotny element uświadomienia - wyodrębnione we wczesnej formie formułowania się narodu. Wyodrębnienie narodowej jednostki kultury rozwiniętej wiąże się w ogóle ze znacznym rozbudowaniem sfery kultury symbolicznej i pamięci zbiorowej. Ale ważniejszym czynnikiem jest autoteliczna kultura wyspecjalizowanych dziedzin życia rozwiniętych społeczności narodowych, zapewnia wspólnotę komunikowania (stanowi to istotę narodu).

• Kultura w ujęciu socjologicznym jest zawsze odniesiona do działań ludzi, ludzkim podmiotów połączonych więzią … i symbolicznej kultury. W sensie pojęciowym wspólny syndrom kultury tworzy naród lub wcześniej grupę etniczną. Wytwarzają one swoją kulturę narodową, kształtując się jako zbiorowości społeczne. Zbiorowości te przez następstwo pokoleń trwają w zmianie, a wraz z nimi trwa i rozwija się ich kultura.

• Do pojęcia tożsamości kultur narodowych należy poczucie ich ciągłości, doświadczanie przez ich uczestników. Kultura narodowa jest dynamicznym układem, bo stanowi rezultat twórczych i odbiorczych działań ludzi. Odnosi się do wszelkich całości społeczno-kulturowych.

• Ucieleśnione elementy kultury narodowej to zabytki architektury, zbiory dzieł literackich i naukowych i inne teksty w narodowym języku, malarstwo, rzeźba, filmy i kasety - wobec tego najistotniejsze dla kultury jest tworzenie, odtwarzanie i odbiór przedmiotów (korelatów).

• Rozumie się grupę etniczną i naród, jako zbiorowości o charakterze wspólnot określanych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich kulturowych właściwości

• Powstanie i funkcjonowanie kultur narodowych realizuje się przez działanie mechanizmów częściowo nakładających się na siebie. Są to: 1. Tworzenie systemów symbolicznych, 2. Wyodrębnianie układów tych systemów jako właściwych grupie - to wyróżnia, 3. Rozszerzanie zakresu wspólnych elementów w obrębie szerszej zbiorowości społecznej, w granicach np. państwa, 4. Rozszerzanie wspólności kultury ponad granicami państw, narodów

• Ogólnoludzkie systemy kultury istnieją w kształcie wielolicznych poszczególnych kultur etnicznych i narodowych. Każda z tych kultur wyznacza swój obszar w ramach całości, na którą się składa

• Koncepcja kulturalistyczna polega na rozumieniu grupy etnicznej i narodu jako zbiorowości o charakterze wspólnot określonych przez względną tożsamość i względną odrębność swoich kulturowych właściwości.

S. Ossowski, O ojczyźnie i narodzie

Przystępując do socjologicznej analizy pojęcia ojczyzny, traktujemy ojczyznę jako korelat pewnych postaw psychicznych, wchodzących w skład kulturowego dziedzictwa grupy społecznej. Jakiś obszar staje się ojczyzną jeśli istnieje zespół ludzki, który odnosi się do niego w pewien sposób i w pewien sposób kształtuje jego obraz. Wówczas nabiera swoistych wartości, które czynią go ojczyzną. Ojczyzna istnieje tylko w rzeczywistości subiektywnej grup społecznych, które wyposażone są w pewne elementy kulturowe. Wraz z demokratyzacja kultury zdemokratyzowała się ojczyzna - jej posiadanie przestało być jednym z przywilejów klasowych. Ojczyzna bywa źródłem przeżyć emocjonalnych o najwyższym napięciu, przedmiotem wzruszeń zbiorowych, które łączą rzesze ludzkie w momentach uroczystych, bywa motywem bezinteresownych działań itp., ale tez narzędziem interesów gospodarczych, zasłaniających istotne cele propagandy państwowej lub klasowej.

Trzy znaczenia pojęcia ojczyzna:

1. Ojczyzna jako kraj rodzinny (terytorialnie)

2. Ojczyzna jako synonim dla słowa państwo lub kraj

3. Ojczyzna jako narodu (z tej definicji korzysta Stanisław Ossowski)

Dwa typy ojczyzny:

OJCZYZNA IDEOLOGICZNA - stosunek do niej nie opiera się na bezpo­średnich przeżyciach jednostki względem ojczystego terytorium i na wytworzonych przez te przeżycia nawykach, ale na pewnych przekonaniach:

• Na przekonaniu jednostki o jej uczestnictwie w pewnej zbiorowości

• Na przekonaniu, że jest to zbiorowość tery­torialna związana z tym właśnie obszarem

Ojczyzna ideologiczna związana jest w uczestnictwie we wspólnocie narodowej, stanowi ono warunek niezbędny i wystarczający. Ojczyzna ideologiczna jest jednakowa dla wszystkich, bo jest całemu narodowi przypo­rządkowana w całości. Każdy, kto uczestniczy w zbiorowości na­rodowej, jest z nią w myśl narodowej ideologii związany jednakowo, chyba że wchodzą w grę rozbieżności ideologiczne; ale wtedy każdy aktywny patriota dąży do tego, aby swoją kon­cepcję ojczyzny narzucić całemu narodowi, albowiem ta jego oj­czyzna jest pojmowana przez niego jako ojczyzna powszechna, chociażby nie zgadzała się z powszechną ojczyzną innych patrio­tów.

OJCZYZNA PRYWATNA - jest różna dla różnych członków narodu, a zasięg jej może być większy lub szerszy. Odpowiada jej tak zdefiniowany patriotyzm: Patriotyzm - bezpośredni stosunek osobisty, przywiązanie do środowiska, którym się spędziło życie albo znaczna część życia, czy wreszcie okres szczególnie podatny na tworzenie się trwałych więzi emocjonalnych, przede wszystkim okres dzieciństwa.

Postawy patriotyczne:

-Więź nawykowa - A. Mickiewicz z Francją

- Więż ideologiczna - A. Mickiewicz z Polską

Własność grupowa (narodu)

Różnica w sto­sunku do przyporządkowani indywidualnego wynika stąd, że zbiorowość nie posiada takiego bezpośredniego wewnętrznego spoidła, jakim w życiu jednostki jest odrębny nurt świadomości. Zbiorowość w swoim aspekcie wewnętrznym istnieje jako zbioro­wość tylko poprzez obrazy, jakie przybiera w świadomości składających się na nią jednostek. A w tych obrazach istotnym czyn­nikiem wiążącym mogą być właśnie przyporządkowane grupie zewnętrzne wartości, na których tło rzutujemy cały ten zespół ludzki.

Wartością, która staje się nieodzownym elementem wy­obrażenia grupy pewnego typu, jest przede wszystkim ziemia, na której grupa w zasadzie mieszka i którą włada albo którą w myśl ideologii powinna władać. Związek pomię­dzy zbiorowością a przyporządkowanym jej obszarem wywodzi się z pierwotnych grup terytorialnych, naturalne przywiązanie do ziemi, w którą wrosły dzieje zbiorowości i którą uświęciły prochy przodków, znajdowało uparcie w koncepcjach religijnych.

W niewielkich grupach, w zespołach, których członków łączy osobiste współżycie, wartości przyporządkowania całej gru­pie mogą stanowić doniosły łącznik pomiędzy jednostkami, i to zarówno ze względu na ich przekonanie, że wszyscy człon­kowie grupy są w jednakowy sposób związani z tymi wartościa­mi i że to wytwarza w nich pewne wspólne pragnienia i wspól­ne postawy uczuciowe, jak i ze względu na to, że od tych war­tości zależą formy współżycia; np. stosunek do ziemi gromadz­kiej nadaje specyficzne formy współżycia wspólnocie wiejskiej. Ponadto wspólna ziemia przyporządkowana grupie pozwala kon­kretniej przeżywać wyobrażenie grupy jako całości. Tak samo będzie np. z teatrem stanowiącym wspólną własność jakiejś trwa­łej grupy aktorskiej.

Więzią powszechną i tam już była tylko więź przekonaniowa: przekonanie o analogicznym stosunku ze strony wszystkich prawych obywateli do tego tworu przestrzennego, jakim było miasto, i do jego instytucji; przekonanie, że wszyscy oni mają tę samą ojczyznę miejską, z tą samą katedrą, ratuszem i murami miejskimi.

Podejście i przywiązanie do ojczyzny.

Fakt rozdwojenia pomiędzy ojczyzną prywatną i ojczyzną ideologiczną nie należy do tych, które uwzględnia dogmatyka naro­dowa. Poza sferą propagandy turystycznej ojczyzna ideologiczna jest zazwyczaj tak traktowana, jak gdyby była zarazem ojczyzną prywatną wszystkich obywateli. Brak zróżnicowania słownego sprawia, że funkcje ojczyzny prywatnej i funkcje ojczyzny ideo­logicznej tym łatwiej w naszych świadomościach interferują.

Przywiązanie do otoczenia, wśród którego spędziło się szmat życia i z którym kojarzy się bogaty zasób emocjonalnych wspom­nień, nie wystarcza, aby to otoczenie traktować jako swoją pry­watną ojczyznę. Osobisty patriotyzm człowieka, który posiada tzw. uświadomienie narodowe, nie jest sprawą tak prostą. To nie jest tylko więź nawykowa. Miejscowość lub obszar, do którego możemy się serdecznie przywiązać wskutek spędzonych tam lat, może znajdować się na obczyźnie.

Stosunek uczuciowy do tej prywatnej ojczyzny jest wsparty nakazem moralnym: jest on nie tylko sprawą moich osobistych przywiązań, ale jest także moim obowiązkiem: powinienem kochać okolice stanowiące moją ojczyznę osobistą, bo one mi re­prezentują ojczyznę w znaczeniu ideologicznym, której są częścią, do nich odnosi się święte słowo „ojczyzna".

W ten sposób pojęcie ojczyzny ideologicznej rzutuje na nasz stosunek do ojczyzny prywatnej, wprowadza do tego stosunku pewne czynniki przekonaniowe i nadaje mu moralne zabarwienie.

Budowa poczucia przynależności ojczyźnianej.

W miarę narastania naszych osobistych doświadczeń rozrasta się nasza prywatna ojczyzna. Inny ma zasięg ojczyzna prywatna dziecka inny młodzieńca: -Mówiliśmy, że w ideologii narodowej stosunek między jednostką i jej ojczyzną tak jest zwykle ujmo­wany, jak gdyby nie istniała rozbieżność między ojczyzną oso­bistą i ojczyzną ideologiczną. Gdy się jednak od ogólnego wyzna­nia wiary przechodzi do zadań praktycznych, sprawa przedstawia się inaczej. Często spotykamy się wówczas z tendencją, którą mo­glibyśmy nazwać tendencją do rozszerzania ojczyzny prywatnej na cały obszar ojczyzny ideologiczne j, albo inaczej tendencją „uprywatnienia" ojczyzny ideologicznej, uprywatnienia nie przez transmisję uczuć opartą na zbitce pojęciowej, w której reprezen­tatywna część utożsamia się z całością, ale przez wytworzenie oso­bistego kontaktu jednostki z całym terytorium, a więc przez osiągnięcie stanu rzeczy podobnego pod tym względem do tego, jaki miał miejsce w małych ojczyznach średniowiecza lub starożyt­ności, ojczyzna prywatna różnymi drogami może wrastać w oj­czyznę ideologiczną.

Urodzenie a ojczyzna prywatna i ideologiczna

Fakt urodzenia w konkretnej miejscowości jest bez znaczenia dla kształtowania się dyspozycji psy­chicznych wiążących jednostkę z jej ojczyzną prywatną, ale w patriotyzmie osobistym odgrywają niemałą rolę czynniki przeko­naniowe np. przekonanie, że nasza ojczyzna prywatna stanowi cząstkę ziemi naszego narodu, takim czynnikiem może być również przekonanie, że to jest zie­mia naszej grupy regionalnej, jeżeli się poczuwamy do głębszej solidarności z tą grupą. Takim czynnikiem jest przekonanie, że to na za ziemia ro­dzinna, ziemia, w której po raz pierwszy otworzyliśmy oczy na świat. Miejsce urodzenia nie wyznacza również jednostce ojczyzny ideologicznej. Ojczyznę ideologiczną wyznacza, bowiem uczestnic­two w zbiorowości narodowej, a to uczestnictwo nie jest zdeter­minowane przez miejsce urodzenia nawet tam, gdzie się to jak Anglii oficjalnie przyjmuje. Niemniej urodzenie się na obszarze ojczyzny ideologicznej należy do wzoru uczestnika zbiorowości narodowej i dlatego pojęcie ziemi rodzinnej w tam­tym pierwszym znaczeniu utożsamia się potocznie z pojęciem oj­czyzny także i wtedy, gdy myślimy o niej jako o terytorium na­rodowym.

J. Szacki, O narodzie i nacjonalizmie

• Nacjonalizm jako taki nie jest teraz dominującą ideologią, co najwyżej może się połączyć z jakąś inną, np. narodowy komunizm. Jednakże w dobie kosmopolityzmu i najróżniejszych tendencji do jednoczenia, jest to ideologia, która nie zyskuje zbyt dużej popularności, choć nie oznacza to, iż zanika. Państwa narodowe istnieją i mają się dobrze.

• Nauki społeczne (zwłaszcza socjologia w wydaniu zachodnim) sporo czasu poświęcała raczej na rozpad grup narodowych, a nie na badanie ich trwania oraz tworzenia się nowych jej odpowiedników. Jednakże taki stan rzeczy ulega zmianie, gdyż w każdym państwie ludzie są jednoczeni nie na bazie pragmatyzmu, ale wspólnych przekonań i idei, które nacjonalizm w sobie zawiera.

Dwie zasadnicze koncepcje pochodzenia nacjonalizmu:

1. Naturalistyczna - nacjonalizm jest niemal tak samo stary jak „społeczeństwo”

2. Historyczna - nacjonalizm jest wytworem społeczeństwa na dość późnym etapie jego rozwoju

Robin Fox

• Przedstawiciel socjobiologii, który udziela odpowiedzi na koncepcje naturalistyczne, mówi, iż „sercem każdego narodu jest - biologicznie uwarunkowane - poszerzone poczucie solidarności krewniaczej, dzięki czemu uczucia narodowe posiadają szczególną moc”

• Faktycznie jest to dość ciekawa koncepcja, a kwestia tego, czy nacjonalizm nie jest po prostu cywilizowanym trybalizmem jest dość ciekawa, wówczas nacjonalizm faktycznie może wydawać się naturalistyczny, gdyż wyrasta z pierwotnych różnic pomiędzy najmniejszymi choćby grupami, w pewnym sensie te społeczeństwa pierwotne były bardziej nacjonalistyczne niż obecne państwa, gdyż obowiązywała w nich dualistyczna etyka.

William Graham Sumner

ETNOCENTRYZM (wynalazł ten termin) - taki pogląd na sprawy, zgodnie z którym własna grupa stanowi centrum wszystkiego i wszystkie inne gromady są hierarchizowane i oceniane w odniesieniu do niej; w związku z tym możemy go jasno utożsamiać z nacjonalizmem

O narodzie sensownie można mówić dopiero wtedy, kiedy daną grupę etniczną rozpatruje się w szerokim kontekście światowym - nie jako zamkniętą grupę na cały świat zewnętrzny, ale jako jeden z podmiotów całej ludzkości. Również świadomość swojej historii pomaga w antycypacji przyszłych działań, a przeto tworzenia wizji przyszłości. Dopiero wtedy możemy mówić o narodzie i nacjonalizmie. Na koniec należy wspomnieć, iż współczesny nacjonalizm jest ideologią w tym sensie, iż ludzie z jednego narodu nie znają się przecież. To, o ich łączy to właśnie wiara we wspólne wartości, ale nie budowana na gruncie codziennych doświadczeń i kontaktów, gdyż jest to po prostu technicznie niewykonalne. Dlatego można powiedzieć, iż naród jest bytem wyimaginowanym, nieistniejącym realnie, gdyż utożsamianie go obecnie z grupą etniczną nie ma sensu.

Ewolucja i rewolucja

• Kiedy pojawiły się te narody, a także co doprowadziło do ich powstania - są to pytania o charakterze fundamentalnym

• W przypadku szukania daty historycznej należy wskazać na pewien określony okres - obecnie w naukach społecznych zwykło się przyjmować, iż takim okresem były wielkie rewolucje nowożytne (na terenie Europy), poczynając od Rewolucji Francuskiej, obok tego istnieje jednakże pogląd, że takowe procesy trwały po kilkaset, a nawet po kilka tysięcy lat

• Szacki nie widzi zbyt dużej sprzeczności między tymi koncepcjami, gdyż są one rezultatem różnie przyjętych definicji narodu i predyspozycji historycznych

• O momencie narodzin współczesnego narodu można mówić wówczas, kiedy pojawia się świadomość jego istnienia w skali masowej, a także więź nacjonalistyczna dominuje nad dawnymi więziami stanowymi, klasowymi czy też jakimikolwiek innymi, narodziny narodu są tu wówczas tożsame z narodzinami nowoczesnego społeczeństwa.

Konieczność i przypadek

• Dyskusyjny jest też charakter procesu powstawania narodów, w socjologii dominuje dualistyczny podział na proces organiczny i konieczny, ale też dziejowy przypadek, który mógł nie mieć miejsca, ten drugi pogląd zdaje się dominować, co łączy się ściśle z założeniem niepodawania jakichkolwiek obiektywnych cech narodu, czy też kryteriów, według których, się go rozpoznaje, wynika to z faktu, iż dziś wiele różnych grup chce być za takowy uważane, ale znalezienie wspólnych im cech jest doprawdy trudne. Po zapisaniu kilku bibliotek w tej dziedzinie socjologowie doszli do definicji, iż naród jest grupą, która raczej definiuje sama siebie, niż jest definiowana przez innych

• Poczucie „świadomości narodowej”, która najczęściej łączy się z określonym terytorium, budzi się w elitach i problemem jest przetransportowanie tej idei na szerokie masy, potrzeba swoistej rewolucji społecznej, która zmieni nastawienie ludzi, trudno mówić o pojawieniu się narodu bez ideologii, która do tego wzywa, a także ludzi, którzy ją głoszą i działają na jej rzecz, naród w takim ujęciu jest wytworem ludzi i jest tworzony, a nie staje się w toku dziejów

• Kwestia powstawania narodów (podejście obiektywne) straciło na znaczeniu w ramach tworzenia sianowych państw po II wojnie, kiedy to idea nacjonalizmu była importowana przez elity, ale społeczeństwo nie dojrzało do tego historycznie, dlatego wciąż pozostają na gruncie subiektywnego podejścia, zwłaszcza, że ludzie postrzegają swój naród jako konieczność, a inne jako twory stworzone i wymyślone, w każdym razie określeń narodu jako „wynalazku” czy „artefaktu” nie należy brać zbyt dosłownie, pamiętając o tym, że nic nie zaczyna się w historii od punktu zerowego.

Ethos i demos

• Poszukiwania początku narodu mają podwójne dno, jedni postrzegają ten proces jako wynik rozwoju kulturowego, a drudzy jako proces polityczny, na tym buduje się dychotomię (Seriot) - Ethos (np. Niemcy w rozdrobnieniu) i Demos (Francja)

• Podejście kulturowe odwołuje się do tradycji, a polityczne do zmiany, dzięki czemu następuje konsolidacja polityczna, chociaż z definicji są one różne, to jednakże cel ich jest taki sam, przykładem jest zatarcie się różnic pomiędzy narodami Niemiec i Francji pod koniec XIX wieku

• Stwierdzeniem Gellnera - naród to zawsze mariaż kultury i polityki, nacjonalizm to zaś dążenie, by podziały kulturowe i polityczne pokrywały się ze sobą”.

Osobliwości ideologii narodowych

• Kwestia istnienia „ideologii narodowej” jest zarzewiem konfliktów, pojawia się tutaj rozróżnienie na „patriotyzm” i „nacjonalizm”, z czego ten drugi ma wybitnie pejoratywne znaczenie

• Szacki ubolewa, że w języku polskim nie ma odpowiedniego słowa do opisania „nacjonalizmu socjologicznego” bez zbędnego wartościowania - stricte jako ideologii i sposobu myślenia, postulował wprowadzenie terminu „nacjocentryzm”, ale od razu widać, iż jest to twór dość sztuczny

• Na zachodzie nacjonalizm definiuje się bowiem jako: „orientację polityczną w zgodzie, z którą, jednostki polityczne powinny pokrywać się z jednostkami narodowościowymi”, taka jednakże definicja jest bardzo szeroka i w zasadzie dzisiaj 90% ludzi można nazwać nacjonalistami

• Szacki postuluje jej zawężenie i podaje jako przykład taką, autorstwa Waltera - nacjonalizm istnieje wszędzie tam, gdzie jednostki czują się przynależne nade wszystko do narodu i gdzie uczuciowe przywiązanie i lojalność w stosunku do niego przeważają nad wszelkimi innymi przywiązaniami i lojalnościami, definicję tą można odnosić do wielu ludzi, dla których bycie z państwem jest imperatywem kategorycznym

• Rekonstrukcja nacjonalizmu jako ideologii musi zawierać kilka niezbędnych wręcz aksjomatów, pierwszy z nich mówi, że naród nie jest tylko jednym z wielu, lecz jest narodem wybranym, drugim aksjomatem jest wspomniany pogląd, iż dany naród jest wytworem naturalnym, a wszystkie przejawy życia społecznego się z niego wywodzą. Inne narody za to są tworami sztucznymi i nie warto się nimi zajmować, trzecie założenie opiera się na jednolitości narodu, a wszelakie podziały i animozje są wynikiem działania obcych sił, czwarta teza mówi, iż każdy naród jest indywidualny i jedyny w sobie, dlatego należy go ochraniać, nie ulegając pokusom kosmopolityzmu.

• Te założenia mogą być interpretowane na sto różnych sposobów, ale manifestację tą najlepiej można zauważyć na przykładzie nastawienia nacjonalistów, jeżeli naród dąży do stworzenia państwa, albo kiedy też nacjonalizm jest używany do ucisku innych grup i narodów, są to całkowicie antagonistyczne przejawy tej ideologii, w Europie kamieniem milowym w rozwoju tych dwóch nurtów była Wiosna Ludów, która w znacznej mierze zakończyła kształtowanie się nacjonalizmów wolnościowych i przekształciła się w nacjonalizm ucisku i imperializmu.

Naród i nowoczesność

Szacki próbuje określić rolę nacjonalizmu w dzisiejszym świecie, pokazuje, iż nacjonalizm jest bardzo „szybką” alternatywą dla skrajnego ujednostkowienia - nacjonalizm pokazuje uroki życia w gromadzie. Stąd właśnie bierze się złudzenie, iż nacjonalizm jest niemalże wieczny, socjologowie postulują także tezę, iż rozwój nacjonalizmu jest podyktowany spadkiem religijności, a przeto człowiek staje się coraz bardziej „bojący”, gdyż nie posiada oparcia w innych, nacjonalizm może być też siłą napędową zmian, kiedy to nacjonalizm elit, które widzą słabości swojego kraju i gonią kraje bardziej rozwinięte

15 - 16. Polityka jako zjawisko społeczne.

Pojęcie polityki. Typy prawomocnego panowania wg M. Webera. Władza polityczna i ekonomiczna wg S. Ossowskiego. Kultura polityczna.

A. Tofler

Rodzaje władzy: (charakteryzują się różnymi stopniami płynności)

• Przemoc

• Pieniądz

• Informacja

Teza Webera - polityka przez ostatnie 300 lat kształtowana była w tym kontekście (informacji)

Co się stanie, gdy ciężar władzy zostanie przeniesiony na informację?

J. Garlicki, A. Noga-Bogomilski, Kultura polityczna w społeczeństwie demokratycznym

Kultura polityczna (Gabriel Almond, G. Bingham Powell)

KULTURA POLITYCZNA - jest całokształtem indywidualnych postaw i orientacji politycznych uczestników danego systemu. Jest to sfera subiektywna, leżąca u podstaw działań politycznych i nadająca im znaczenie.

Owe indywidualne orientacje wobec polityki łączą w sobie kilka składników:

1. Orientacje poznawczą - prawdziwą lub fałszywą wiedzę o obiektach i ideach politycznych

2. Orientację afektywną - poczucie więzi, zaangażowania, sprzeciwu wobec obiektów politycznych

3. Orientację oceniającą - sądy i opinie o obiektach politycznych, opinie, które zwykle wymagają zastosowania wobec obiektów i wydarzeń politycznych kryteriów wartościujących

Powyższe orientacje, istniejące w danej społeczności, mają istotny wpływ na kształtowanie systemu politycznego. Wszelkie żądania pod adresem systemu politycznego (skargi wnoszone do sądów i trybunałów, wywiązywanie się jednostek z ich ról politycznych) są warunkowane przez powszechne wzory orientacji. Almond sugerował, aby w analizie systemów politycznych skoncentrować się na zachowaniach grup społecznych oraz psychologicznych orientacjach obywateli wobec polityki.

Kultura polityczna to zespół zjawisk, które mogą być zidentyfikowane i w pewnym stopniu mierzone (np. badania opinii publicznej w dużych grupach, w przypadkach indywidualnych pogłębiony wywiad i analiza psychologiczna)

Kultura polityczna pozwala nam powiązać w teorii politycznej mikro- i makroanalizę (np. w jaki sposób przechodzi się od badania jednostki w jej kontekście politycznym do studiów nad systemem politycznym

Trzy idealne typy kultury politycznej:

1. Kultura zaściankowa - typ kultury charakterystyczny dla osobników niskiej świadomości politycznej, właściwy dla prymitywnych plemion afrykańskich

2. Kultura poddańcza - typ kultury charakterystyczny dla osobników przedkładających w swoich zachowaniach adaptację i podległość wobec poleceń płynących z systemu politycznego

3. Kultura uczestnictwa - typ kultury właściwy osobnikom dążącym do podmiotowości politycznej, aktywnego uczestnictwa w życiu politycznym

Obiekty orientacji politycznej:

• System polityczny

• Poszczególne role i struktury polityczne

• Indywidualni lub grupowi wykonawcy ról politycznych

• Specyficzne dążności i decyzje polityczne

Charakteryzować kultury polityczne w oparciu o postawy wobec systemu politycznego można za pomocą mechanizmów „wejść” i „ wyjść” (input and output processes). Kulturę polityczną można opisać w terminie świadomości zjawisk politycznych i ich znaczenia dla działania indywidualnego

Elementem orientacji politycznych są wyobrażenia człowieka o sobie jako uczestniku gry politycznej

Kultury polityczne można klasyfikować według udziału reprezentantów mentalności zaściankowej, poddańczej i uczestnictwa

Sekularyzacja kultury politycznej:

Cechy sekularyzacji politycznej:

• Formowanie się orientacji pragmatycznej i empirycznej

• Przejście od orientacji całościowej do aspektowej

• Jednostka osiąga poziom sekularyzacji kulturalnej, gdy rozwija w sobie szereg określonych postaw wobec struktury „wejść” systemu politycznego, takich jak partie polityczne i grupy interesu oraz wobec ról, jakie mogłaby odgrywać w tych strukturach

• W systemie autorytarnym i totalitarnym jednostka nie posiada możliwości poznania struktur wejściowych. Przeciętny obywatel wykształca sobie wtedy orientację poddanego - uczestnika

• Proces sekularyzacji politycznej wypiera sztywne i całościowe zasady współdziałania społecznego na rzecz zasad skodyfikowanych, aspektowych i uniwersalistycznych

• Sekularyzacja kultury politycznej sprawia, że powszechnym zwyczajem społeczeństwa staje się komercjalne i elastyczne działanie polityczne oraz nabiera znaczenia rozwój takich wyspecjalizowanych struktur

• Szeroko rozpowszechniona jest obecnie kultura polityczna zorientowana na ideologię. Ideologia kreuje jednoznaczny i zamknięty obraz życia politycznego i oferuje swoiste wyjaśnienie oraz kod postępowania.

• Ideologiczne kultury polityczne kształtują się jako dziedzictwo tradycji ( tam gdzie odzwierciedla się przejście od tradycjonalizmu do ideologii) albo w wyniku polityki bezładu i bezruchu

• W czasach kryzysu sekularyzacja postaw dotyczących wartości i celów narodu może osłabić poparcie dla systemu

Podkultury polityczne - mówimy o niej wtedy, gdy można wyróżnić szczególny zespół orientacji politycznych, różniący się od innych w tym samym systemie.

Zróżnicowanie w ramach danego systemu może opierać się na różnicach związanych z:

• Poziomem wykształcenia

• Przynależnością polityczną

• Położeniem geograficznym

• Pozycją ekonomiczną, społeczną i religijną

Problem podkultury politycznej jest zasadniczym problemem w krajach rozwiniętych (np. we Francji) oraz rozwijających się (np. Indie - różnice języka, religii, kasty i klasy)

Warunkiem sprawnego działania każdego systemu politycznego jest pewne minimum zgody, co do podstaw polityki, kierowniczej roli rządu w społeczeństwie oraz usankcjonowanych prawnie celów polityki i reguł uczestnictwa

Socjalizacja polityczna - jest procesem, dzięki któremu kultury polityczne utrzymują się i ewoluują. W procesie socjalizacji politycznej jednostki przyswajają sobie problemy kultury politycznej oraz kształtują orientację wobec zjawisk politycznych.

• Proces socjalizacji politycznej trwa przez całe życie człowieka. Postawy wobec polityki nigdy się nie stabilizują, ulegają ciągłej adaptacji i wzmacnianiu, stosownie do doświadczeń społecznych jednostki

• Życiowe doświadczenia człowieka mogą modyfikować jego obraz na określone zjawisko polityczne (np. obraz ukształtowany w dzieciństwie zmienia się pod wpływem edukacji szkolnej czy wpływu przyjaciół)

• Pewne wielkie i ważne wydarzenia (np. wojny czy kryzysy) mają duży wpływ na socjalizację polityczną jednostki

Formy socjalizacji politycznej:

• Jawna - otwarte przekazywanie informacji, sugerowanie wartości i ocen zjawisk politycznych

• Ukryta - przekazywanie wzorców niepolitycznych, które modyfikują postawy wobec odpowiednich ról i obiektów w systemie politycznym

Czynniki socjalizacji politycznej:

RODZINA - pierwsza struktura socjalizująca, decyzje rodzinne są dla dziecka poparte sankcjami, wczesny udział dziecka w podejmowaniu decyzji może rozwinąć u niego poczucie kompetencji politycznej, dziecko czerpie wzory polityczne od rodziców

SZKOŁA - ludzie wykształceni mają większą świadomość systemu politycznego i wpływu państwa na ich życie, szkoły wpajają zasady obowiązku obywatelskiego oraz uczuciowe symbole wobec systemu politycznego, szkoła zapełnia lukę między podkulturami a narodową kulturą polityczną

GRUPY RÓWIEŚNICZE LUB GRUPY ODNIESIENIA - odgrywają doniosłą rolę zwłaszcza w warunkach społeczeństwa industrialnego, gdzie słabną więzi rodzinne, w grupach rozwija się zdolność jednostki do współdziałania społecznego i grupowego uczestnictwa w podejmowaniu decyzji

DOŚWIADCZENIA ZAWODOWE - wpływ środowiska pracy oraz formalne i nieformalne organizacje z nim związane - np. związek zawodowy, klub społeczny)

ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU - kształtują „mapę poznawczą” jednostki, pewne fakty są uwydatniane a pewne nie, różne zabarwienie emocjonalne informacji

BEZPOŚREDNIE KONTAKTY Z SYSTEMEM POLITYCZNYM - kształtują orientację wobec systemu na podstawie indywidualnych formalnych lub nieformalnych kontaktów z elitami politycznymi

Kultura polityczna - geneza i sens pojęcia (Jan Garlicki)

Kultura polityczna to termin wieloznaczny, określający stosunek ludzi do polityki

Zagadnieniem kultury politycznej zajmowali się John Locke, Nicollo Machiavelii, Thomas Hobbes czy Monteskiusz

W Polsce pierwszy raz to słowo użył Józef Siemiński w odczycie Konstytucja 3 maja 1791 roku, jako wyraz polskiej kultury politycznej

Kultura polityczna wg Beera i Ulama - Kultura polityczna to część kultury społeczeństwa, dotycząca szczególnie tego jak rząd powinien być kierowany i co winien usiłować uczynić.

Koncepcja kultury politycznej stała się zaczynem socjologicznego nurtu w badaniach systemów politycznych

Wprowadzenie do definicji kultury politycznej działań politycznych umożliwia analizowanie zewnętrznych manifestacji (zachowania, działania)

Kultura polityczna w Polsce

Polscy historycy stosują normatywno - ustrojowe podejście do kultury politycznej

Transpozycja koncepcji kultury politycznej na grunt marksizmu wymagała uwzględnienia czynnika klasowego jako determinanty postaw i zachowań politycznych (W. Markiewicz)

Dwa nurt rozumienia kultury politycznej:

1. Szeroki ( Teodor Filipiak, Kazimierz Knobelsdorf)

Kultura polityczna wg T. Filipiaka to normy, zasady i wzory działalności ludzkiej, które służą do osiągnięcia określonych celów przez klasy, grupy społeczne i jednostki, a odnoszą się do struktury i mechanizmu funkcjonowania władzy państwowej.

Na pojęcie kultury politycznej społeczeństwa składają się następujące elementy:

• Doktryny i idee polityczno - prawne

• Oddziaływanie kierownictwa politycznego na poglądy jednostek, grup i klas społecznych

• Zachowanie się obywateli według zasad współżycia społecznego w państwie socjalistycznym

• Maksymalne rozwijanie aktywności ludzi i samodzielnego myślenia w sprawach społeczno - ustrojowych

Kultura polityczna wg L. Kądzielskiego to ogół postaw, poglądów i zachowań politycznych społeczeństwa wraz z kształtującymi je i wyrażającymi ideami, wartościami, wzorcami działalności oraz instytucjami, organizacjami i przepisami stwarzającymi w granicach danego państwa, polityczne ramy dla ich praktycznej realizacji. Kultura polityczna to poglądy, zachowania i postawy, idee, wartości i wzory oraz instytucje i organizacje polityczne, a także przepisy, czyli normy prawne.

2. Wąski (W. Markiewicz, J. Wiatr, B. Gołębiowski)

Nurt ten skupia się na kwestiach stosunku społeczeństwa do polityki, tzn. podmiotów polityki, ich decyzji oraz wydarzeń politycznych. Na kulturę wg tego nurtu składają się orientacje uczestników systemu, czyli przekonania wewnętrzne określone przez ich wiedzę, emocje, opinie oraz zachowania, czyli przekonania zamanifestowane.

Kultura polityczna wg W. Markiewicza to te historycznie kształtowane elementy, które dotyczą wartości uznawanych i pożądanych przez daną zbiorowość, odnoszących się przede wszystkim do systemu władzy państwowej.

Kultura polityczna wg Jerzego Wiatra to ogół postaw, wartości i wzorów zachowań dotyczących wzajemnych stosunków władzy i obywateli.

Kultura polityczna wg B. Gołębiowskiego to sprzężenie określonego systemu wartości politycznych, wiedzy o polityce, wyuczonych wzorów zachowań i wypróbowanych systemów działań jednostek i grup w danym systemie politycznym.

Kultura polityczna - to zmienny w czasie, wytworzony głównie pod wpływem tradycji historycznej oraz struktury instytucji politycznych i zasad funkcjonowania drugiego systemu -

Całokształt orientacji społeczeństwa, grupy społecznej, jednostek wobec polityki. Jest to sfera subiektywna polityki (wewnętrzne przekonania) znajdująca wyraz w zachowaniach konkretnych i werbalnych. Jest to definicja regulacyjno - projektująca

Na kulturę polityczną składają się 4 wymiary:

1. Komponent poznawczy - zainteresowanie polityką, wiedza o niej i znajomość faktów politycznych.

2. Komponent aksjologiczny - wartości uznawane i pożądane dotyczące systemu politycznego

3. Komponent oceno - afektywny - ocena zjawisk politycznych i sądy wartościujące na temat instytucji politycznych

4. Komponent behawioralny - uznawane wzory zachowań w sferze polityki i wypróbowane typy działań politycznych

S. Ossowski, O strukturze społecznej

WŁADZA EKONOMICZNA - władza wynikająca z zajmowanej pozycji ekonomicznej (władza ekonomiczna jednostki jest tym większa, im większą liczbę transakcji może ta jednostka przeprowadzić - wraz z bogactwem wzrasta wtedy nie tylko intensywność władzy ekonomiczne, ale i jej zasięg)

Posiada ją ten, kto:

• Rozporządza typem dóbr bardziej nadających się do wymiany w danym środowisku

• Rozprowadza większą ilość dóbr przeznaczonych na wymianę, czyli towaru

• Ma pozycję bliższą monopolisty

Poza niektórymi przypadkami o pozycji decyduje ilość posiadanych pieniędzy, które są najszerzej akceptowanym i rozpowszechnionym towarem wymiennym.

Najbardziej doniosłą formą władzy ekonomicznej jest posiadanie środków produkcji

• Barbeuf - „władza dyktująca barbarzyńskie prawo kapitałów'

• Marks - władza oparta na stosunkach produkcji, charakteryzująca system kapitalistyczny

• Bryce - „because he has something to give which others are glad to receive”

Schemat podziału na klasy ze względu na uprzywilejowanie i władzę polityczną

GRUPA RZADZĄCA - w jej rękach jest aparat państwowy - jej władza ekonomiczna może być skromna, jeśli cała organizacja produkcji przekazana jest klasie uprzywilejowanej; posługuje się trzema kategoriami władzy: 1. środki przemocy, 2. środki ekonomiczne, 3. ideologia

GRUPY UPRZYWILEJOWANE - klasa posiadaczy środków produkcji i kategorie osobników, które osiągają wysoki udział w dochodzie społecznym inną drogą niż poprzez posiadanie środków produkcji

KLASY POŚREDNIE

KLASY UPOŚLEDZONE - klasy nie posiadające środków produkcji, a przynajmniej nie posiadające ich w dostatecznej mierze, aby mogły pretendować do przeciętnego udziału w dochodzie społecznym

Typy stosunku pomiędzy grupą rządzącą i klasą uprzywilejowaną

1. Przewaga władzy ekonomicznej nad polityczną (charakterystyczna dla ustroju kapitalistycznego) - rząd stanowi komitet wykonawczy klasy uprzywilejowanej, która kontroluje środki produkcji

2. Przymierze i podział funkcji pomiędzy obiema grupami - władza polityczna nadzoruje ład społeczny, zaś klasa uprzywilejowana bierze na siebie funkcję organizacji produkcji i dostarczenia grupie rządzącej niezbędnych czynników ekonomicznych - w wypadku zbyt dużej presji ze strony klasy uprzywilejowanej i wzrostu jej pozycji może zaistnieć przejście do modelu omówionego wyżej

3. Grupa rządząca stara się osiągnąć stanowisko czynnika niezależnego wchodząc w rolę arbitra pomiędzy antagonistycznymi klasami - rząd wykorzystuje te antagonizmy i lawiruje pomiędzy grupami dla własnych korzyści

4. Grupy uprzywilejowane ekonomicznie nie dysponują środkami produkcji - grupa rządząca sama kieruje produkcją, stwarza zaś lub utrzymuje grupy uprzywilejowane, aby w zamian za przywileje i opiekę mieć w nich oparcie w stosunku do mas upośledzonych

Możliwości ewolucji stosunków

1. Grupy uprzywilejowane nie posiadające środków produkcji mogą stać się grupami różnego rodzaju, zależnie od potrzeb grupy rządzącej

2. Posiadacze środków produkcji w społeczeństwie ustabilizowanym zdobywają aparat państwowy

3. Dysponenci środków przemocy stwarzają w drodze odpowiednich przywilejów klasę właścicieli środków produkcji lub stabilizują stan posiadania takiej klasy przyjmując reguły gry umożliwiające rozwój życia ekonomicznego

4. Grupa rządząca w oparciu o władzę posiadaczy środków produkcji może się z biegiem czasu przekształcić w komitet wykonawczy

5. Rząd powołany w charakterze komitetu wykonawczego może się wybić na niezależność, np. w wyniku zagrożenia klasy uprzywilejowanej przez rewolucję

Stosunek najwyższej władzy dysponującej środkami przemocy do reguł gry:

• Władza nie uwarunkowanej przemocy - władza nieskrępowana żadnymi regułami gry, władza pełnej samowoli

• Władza stojąca na straży ustalonych norm dotyczących stosunków społecznych, ale sama do tych reguł ściśle się dostosowująca, mająca wyznaczoną dokładnie sferę decyzji w ramach reguł gry

Rozróżnienie Lasswella (za B. Russelem)

• Naga władza - opiera się tylko na sile, nie szukając innego uzasadnienia dla swych nakazów

• Władza autorytatywna - władza uregulowana w ten czy inny sposób

• Zarówno Russel jak i Hobbes twierdzą, że nawet nieograniczona władza będzie zazwyczaj przestrzegała ustanowionych praw, choć nic ją do tego nie zmusza

• Dla prawidłowego funkcjonowania państwa niezbędny jest ład społeczny, gdyż większość procesów produkcyjno-społecznych w państwie ma charakter długofalowy

• Władza musi nie tylko sama się utrzymywać, ale także utrzymywać aparat przemocy

• Wprowadzenie praworządności, czyli uzasadnienie i usankcjonowanie reguł gry prowadzi do porządku w państwie i możliwości przerzucenia trudów produkcyjno-organizacyjnych na klasy uprzywilejowane

• Władza nie uwarunkowanej przemocy nie pokrywa się z rządami terroru

• Szczególnie korzystne dla grupy rządzącej jest ustanowienie praworządności, a dokładniej przekonania podwładnych o praworządności władzy, gdyż wtedy łatwiej jest tą praworządność przekroczyć

• Polityka to forma działalności zmierzającej do jak największej mocy w stosunkach społecznych, czyli do umacniania, rozszerzania i utrwalania władzy

• „Władca nie musi być uczciwy, ale powinien starać się o opinię człowieka uczciwego” Macchiavelli

Sposoby wykorzystywania niepraworządności:

• Zachowanie pozorów praworządności tak daleko, jak to jest możliwe, przez stosowanie odpowiedniego rytuału przy łamaniu reguł oraz przez odpowiednie interpretacje istniejących ustaw

• Powoływanie się na sytuację wyjątkową, która zmusza do wyjątkowych kroków

• Uzasadnienie wszelkich aktów niezgodnych z regułami gry dobrem społecznym

• Ograniczenie częstości faktycznego, a nie tylko formalnego łamania reguł gry w taki sposób, aby ci, w których te akty godzą mogli je uwzględnić w rubryce „ryzyko” i aby to ryzyko nie było tak wielkie, aby ich zniechęcało do działalności gospodarczej

M. Weber, Polityka jako zawód i powołanie

POLITYKA:

1. Każdy rodzaj samodzielnej działalności kierowniczej, a konkretniej kierowanie lub wywieranie wpływu na kierowanie związkiem politycznym, a więc w dobie współczesnej - państwem (środkiem specyficznym dla państwa, choć nie jedynym i normalnym, jest przemoc)

2. Dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy czy to między państwami, czy też w obrębie państwa między grupami ludzi, jakie ono obejmuje

PAŃSTWO:

1. Jest wspólnotą ludzką, która w obrębie określonego terytorium rości sobie prawo monopolu na wywieranie prawomocnej przemocy fizycznej

2. Oparty na środkach prawomocnej przemocy stosunek panowania ludzi nad ludźmi

W dzisiejszym państwie dokonano całkowitego oddzielenia sztabu administracji (urzędników i pracowników administracji) od rzeczowych środków zarządzania

Nowoczesne państwo jest zinstytucjonalizowanym związkiem panowania, który w obrębie swego terytorium z powodzeniem dążył do monopolizacji prawomocnej przemocy fizycznej jako środka panowania i w tym celu skupił w rękach swoich kierowników rzeczowe środki zarządzania, przedtem zaś wywłaszczył wszystkich stanowych funkcjonariuszy o autonomicznych uprawnieniach, którzy korzystali z własnego prawa do rozporządzania środkami, i sam zajął ich miejsce poprzez swych najwyższych przedstawicieli

Dwa sposoby traktowania polityki jako zawodu

• Życie dla polityki

• Życie z polityki

Wraz z wykształceniem się wysoko rozwiniętej klasy urzędniczej i jej awansem zaczęli się pojawiać coraz liczniej „politycy zajmujący się kierowaniem”.

Rozwój polityki do poziomu instytucji pociągnął za sobą podział publicznych funkcjonariuszy na dwie kategorie:

• Urzędnicy-fachowcy

• Urzędnicy polityczni - mogący być dowolnie przesuwani, zwalniani lub też przenoszeni w tymczasowy stan spoczynku

Trzy stopnie partycypacji w polityce:

• Polityk okazjonalny

• Polityk zawodowy

• Polityk wykonujący ubocznie działalność polityczną

Geneza zawodowych polityków

• Duchowni opowiadający się w konflikcie księcia z klasami po stronie tego pierwszego

• Literaci o humanistycznym wykształceniu

• Szlachta dworska

• Patrycjat obejmujący drobną szlachtę i miejskich rentierów

• Wykształceni na uniwersytetach prawnicy

Władza pozostaje w rękach tych, którzy nieprzerwaną pracę stanowi uprawianie polityki, albo tych, od których owo uprawianie polityki jest uzależnione pod względem finansowym lub personalnym

W obecnym świecie istnieją tylko dwie możliwości

• Demokracja z przywódcami i z całą swoją „machiną” - większościowy system wyborczy

• Demokracja bez przywódców - panowanie „polityków zawodowych”, bez powołania, bez zewnętrznych, charyzmatycznych walorów, które cechują właśnie przywódcę - proporcjonalny system wyborczy

• Prawo Duvergera - kształt systemu partyjnego zależy od prawa wyborczego

Relacja między etyką a polityką

• grzechy polityka

• nierzeczowość - dążenie do pozorów władzy

• brak odpowiedzialności

• etos polityka

• etyka przekonań lub odpowiedzialności - nie jest możliwe ich pogodzenie

• odrzucenie działań stosujących niemoralne środki

Lista cech idealnego polityka:

1. Namiętność - oddanie sprawie („gorące serce”), wiara w słuszność swojego działania

2. „Chłodne oko” - dystans

3. Stałość, poczucie odpowiedzialności

4. Patrzenie w przyszłość

5. Politycy „silnej ręki” - NIE

6. Dystans również wobec samego siebie, swojej roli w polityce

Etyka a polityka

Etyka odpowiedzialności - bierze pod uwagę niedoskonałości ludzi, rozbieżność intencji i skutków, etyczną bezsensowność świata

• Poszukiwanie większego dobra i mniejszego zła

• Zwracanie uwagi na skutki podejmowanych decyzji

Etyka przekonań

• Skutki działań mają małą ważność

• Liczą się wartości

• Odpowiedzialność przed Bogiem i historią

• Polityk misjonarz, rewolucjonista

Taki sposób działania może przynieść katastrofalne skutki

Profesjonalny polityk powinien kierować się polityką odpowiedzialności. Polityka przekonań i odpowiedzialności mogą się uzupełniać. Polityk kierujący się polityką odpowiedzialności czasem musi stać na straży swoich przekonań. W polityce liczy się powołanie.

M. Weber, Trzy czyste typy prawomocnego panowania

PANOWANIE - prawdopodobieństwo, że określony rozkaz zostanie wykonany może opierać się na różnych motywacjach posłuszeństwa:

• Interes - racjonalny, mające na względzie cele, rozważenie strat i zysków słuchającego

• Zwyczaj - ślepy nawyk postępowania, do którego wdrożyło nas życie

• Osobiste oddanie rządzącemu

Te motywacje są często niewystarczające - dążący zmierzają do utworzenia podstaw prawnych, mających podkreślić prawomocność ich rządów

Trzy czyste typy prawomocnego panowania

1. PANOWANIE LEGALNE (na mocy ustanowienia)

• Władza biurokratyczna

• Urząd - członkowie, obywatele (zasady)

• Przeświadczenie, że można tworzyć swobodnie dowolne prawa i zmieniać je za pomocą formalnie poprawnego ustawodawstwa

• Organa zarządzania - wybieralny bądź mianowany zespół zarządzający

• Posłuszeństwo obowiązuje wobec jasno określonej zasady prawa

• Postępowanie sine ira et studio - nieuleganie wpływom żadnych względów osobistych czy stanów uczuciowych, wyzbycie się zachowań arbitralnych i nieoczekiwanych, a w szczególności wyzbycie się „względów dla osób”

Przykłady władzy legalnej:

• Nowoczesne przedsiębiorstwa kapitalistyczne

• Partie i organizacje polityczne

• Biurokracja jako technicznie najczystsza forma panowania legalnego, w okresie powstawania nowego państwa rozwój biurokracji przyczynił się do uznawania panowania legalnego

2. PANOWANIE TRADYCYJNE (mocy wiary w świętość istniejących od dawna porządków i potęgi panujących)

• Władza patriarchalna jako typ najczystszy władzy tradycyjnej

• Pan --> poddany (służba)

• Rozpoznawanie pewnych norm i zasad jako elementów tradycji i norm „obowiązujących od zawsze”

• Władzę dzierżą ludzie skoligaceni z władcą

• Zakres kompetencji regulują czynniki niejasne - ogólne pojęcie o słuszności i sprawiedliwości

Rodzaje władzy tradycyjnej

• Patriarchalna struktura zarządzania - jedni ludzie podporządkowani bezpośrednio innym - władza opiera się na bezpośrednim zarządzaniu ludźmi

• Stanowa struktura władzy - słudzy nie podlegają nikomu bezpośrednio, lecz ich byt determinuje przynależność do danej klasy i zajmowanie określonej pozycji społeczno-materialnej - władza opiera się na bardziej lub mniej trwałym zawłaszczeniu władzy administracyjnej

3. PANOWANIE CHARYZMATYCZNE (na mocy uczuciowego oddania osobie pana oraz uznania dla jego niezwykłych talentów, w szczególności zdolności magicznych, bohaterstwa, mocy ducha i mowy)

• Władza jednostek wybitnych lub wyjątkowych

• Przywódca --> uczeń, zwolennik (charyzma)

• Postępowanie przywódcy utwierdza zwolenników w przekonaniu o słuszności jego działań

• Władza oparta na osobistych przymiotach władcy i zaufaniu społeczeństwa w jego nieomylność

• Władza niekontrolowana i nie poddawana ograniczeniom legalnym czy tradycjonalistycznym

Cechy charakterystyczne

• Przywódca jako dobry gospodarz i obrońca, tudzież zwycięski wódz

• Oparcie autorytetu charyzmatycznego na wierze w wodza i uznaniu dla niego

• Uznanie cech za charyzmatyczne nie ze względu na ich przesłanki, ale efekty

• Uznanie władzy charyzmatycznej za coś przyjętego poprzez:

• Tradycjonalizację porządków

• Przekształcenie się charyzmatycznego zespołu zarządzającego, zespołu uczniów lub zwolenników, w zespół legalny lub stanowy drogą zawłaszczenia praw władzy

• Przekształcenie się sensu samej charyzmy w treści ideologiczne

• Działania na rzecz wyłonienia charyzmatycznego przywódcy

• Poszukiwanie oznak kwalifikacji charyzmatycznych

• Odwoływanie się do wyroczni, losu lub innych technik desygnowania

• Desygnowanie osób posiadających cechy charyzmatyczne, czego dokonują:

• Sam nosiciel charyzmy (wskazanie następcy)

• Uczniowie lub zwolennicy posiadający kwalifikacje charyzmatyczne pod warunkiem, że dołącza się do tego uznanie wspólnoty religijnej lub militarnej

• Wierzący w „charyzmę dziedziczną” w myśl przekonania, że kwalifikacje charyzmatyczne ma się we krwi

• Rytualna reifikacja charyzmy - wiara, że jest ona pewną wartości magiczną, którą można przekazać

• Przekształcenie zasady charyzmy w zasadę autorytarności

---