Skrypt z Rosji cz 1


JANUSZ ADAMOWSKI „ROSYJSKIE MEDIA I DZIENNIKARSTWO CZASÓW PRZEŁOMU (1985 - 1997)”

WSTĘP

Gdyby ów tytułowy „czas przełomu” podzielić na dwa zasadnicze etapy to należałoby uwypuklić ważne dla nich elementy.

3 zjawiska charakteryzowały etap I ( 1985-91) który rozpoczyna kwietniowe plenum KC KPZR inaugurujące gorbaczowowską pierestrojkę, a kończy rozpad ZSRR:

a) poszerzenie zakresu wolności wypowiedzi mediów oficjalnych; tj. legalnie działających, o tematy do tej pory zakazane

b) pojawienie się prasy alternatywnej w odróżnieniu od tej tolerowanej przez partyjno-państwowe władze ZSRR

c) ostateczne wyzwolenie się środków przekazu z ograniczeń ideologiczno-politycznych -> nowe ustawodawstwo prasowe przewiduje m.in. likwidacje cenzury i swobodę tworzenie nowych instytucji medialnych.

I etap najmniej dotyczył elektronicznych środków przekazu, które były ostatnim bastionem totalitarnej władzy. Dopiero likwidacja państwowego giganta w postaci Komitetu ds. Radiofonii i Telewizji ZSRR ( Gostieleradio) narodziny nowej radiofonii i telewizji rosyjskiej, a także pojawienie się pierwszych stacji niepaństwowych wniosło istotne przeobrażenia.

II etap przeobrażeń trwa zasadniczo do dzisiaj. Charakteryzują go przede wszystkim nowe dla współczesnej Rosji zjawiska, jak pluralizm polityczny oraz rozwój gospodarki rynkowej. Jest to okres niejednorodny, gdzie zaznaczyć należy pewne tendencje:

- znaczące wzbogacenie różnorodności drukowanych środków przekazu

- systematyczny rozwój prawnych podstaw działalności mediów

- dokonująca się transformacja środowiska dziennikarskiego

- strukturalne zmiany na rynku środowiskowym, przede wszystkim w postaci koncentracji

własności, zróżnicowana jej form, a także poszerzającej się obecności kapitału

zagranicznego

Masowe środki przekazu Rosji zatoczyły w swej wędrówce koło, wiodące od podległości radzieckim organom władzy do obecnej zależności od politycznych i ekonomicznych dysponentów - właścicieli.

ROZDZIAŁ I. Gorbaczowowska pierestrojka a środki masowej informacji.

Analizuje miejsce środków przekazu w trakcie gorbaczowowskiej pierestrojki, która zapoczątkowała falę głębokich przeobrażeń społeczno-gosp. w ZSRR, zakończonych jej rozpadem.

  1. Objawy narastającego kryzysu

- kolejne zgony genseków otwierają drogę do władzy Gorbaczowowi

- zachwianie siłą SMIP ( wielopiętrowej struktury, złożonej z licznych gazet, czasopism, stacji radiowych i

telewizyjnych)

- radziecki system środków masowego przekazu końca I poł. lat 80 charakteryzowały m.in.:

Rok przed pierestrojką główne radzieckie gazety i czasopisma wydawane były w nakładach zaiste imponujących (Trud, Komsomolskaja Prawda, Prawda, Izwiestija, miesięczniki: Zdrowji, Robotnica, Krestjanka, Literaturnaja Gazieta)

- długi okres ideologicznego nacisku wytworzył specyficzny rodzaj mentalności wśród dziennikarzy,

którego wyrazem była zakorzeniona w ich umysłach autocenzura

- równolegle istniały wypracowane standardy języka informacji i komentarza

  1. Media masowe jako narzędzie kontrolowanych przemian

- media zawsze stanowiły w ZSRR znaczącą siłę wprzęgniętą w ideologiczno - propagandową

działalność władzy

- na rzecz partii rządzącej działały także dwie agencje prasowe: TASS i AP „Nowosti”

- 1986/87 obserwujemy wzrost nakładów prasy; ogromny kredyt zaufania, udzielony przez czytelników

środkom masowego przekazu uczestniczącym w procesie przemian społecznych (88/90 -> dalszy

wzrost)

- ograniczenie wszechwładzy Gławlita 86/87 ( Aleksander Jakowlew)

- systematyczne przywracanie kulturze narodowej twórczości zakazanej we wczesnych latach ZSRR

- dywersyfikacja prasy; obok `zachowawczych' wyróżnić możemy tzw. prasę pierestrojki (Ogoniok,

Argumenty i Fakty, Maskowskije Nowosti)

- nowe ekipy kierownicze w radzieckiej prasie ( wymiana redaktorów naczelnych oraz kierowników)

  1. Środki przekazu a nowy etap pierestrojki

- przemówienie Gorbaczowa, w którym wezwał do zapełniania `białych plam' w historii ZSRR,

dotyczących okresu stalinizmu;

- podział środków masowego przekazu na 2 zwalczające się obozy zwolenników i przeciwników

pierestrojki;

- pierwsze lata przemian 85/88 dzięki ożywionym sporom i dyskusjom w mediach były złotym okresem

radzieckiego dziennikarstwa

- media zajęły się palącymi problemami współczesnego życia radzieckiego państwa

  1. Narodziny i zmierzch prasy alternatywnej

- nadzwyczajna aktywność środków masowego przekazu i pokonywanie kolejnych granic stref

dotychczas zakazanych

- `nowe-stare' środki przekazu wydawały się w pełni zaspokajać oczekiwania odbiorców; oznaczało to,

że nowa gazeta lub nowe czasopismo stanowiły raczej rzadkość w ZSRR w II poł lat 90.

- rozwój nieformalnych organizacji, np. ruch Helsinski

- powołanie Moskiewskiego Biura Wymiany Informacji, które faktycznie stało się centrum

koordynacyjnym demokratycznych organizacji działających w ZSRR

- pokonanie psychologicznej bariery

- apogeum rozwoju prasy alternatywnej przypadło na I poł 89.

- 1990 Rada Najwyższa ZSRR przyjęła dwie ustawy: o prasie oraz innych środkach masowej

informacji, a także o org. społecznych

- tym samym ze sceny schodziły spontaniczne i poza oficjalnym obiegiem wydawane gazety,

stanowiące przejaw sprzeciwu wobec systemu

  1. Koniec mitu jednomyślności mediów i władzy

- pęknięcia i rozłam w kierownictwie KPZR

- utrata poparcia gazet i czasopism przez Gorbaczowa

- formowanie się konserwatywnej opozycji wobec kursu przemian w ZSRR (Moskwa, Nasz

Sowriemiennik, Mołodaja Gwardia, Literaturnaja Rossija)

- działania radzieckich władz partyjnych podejmowane, aby niepokorne pisma przywołać do porządku;

walka o przejęcie organu prasowego związków zawodowych pracowników oświaty Uczytielskoj

gazety

- zakończony porażką strajk dziennikarski trwający aż 47 dni, zorganizowany przez redakcję rejonowej

gazety Znamia kommunizma w Nogińsku

- opublikowanie w X 89 w Argumentach i Faktach listy popularnych deputowanych, na której nie było

Gorbaczowa; dymisja red. nacz. W. Starkowa -> wielka kampania obrony niezależności pisma i

pozostawienie Starkowa na stanowisku; -> ZAKOŃCZONE SUKCESEM co było ważnym epizodem

pierestrojki;

- spadek sprzedaży prasy partyjnej, radykalne obniżenie dochodów;

  1. Droga do niezależności

- problem pluralizmu politycznego, wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej oraz kwestia nowego

układu federacyjnego

- 90r polityczną niezależność ogłaszają republiki nadbałtyckie, a następnie po wyborze B. Jelcyna

rosyjski parlament uchwala „Deklarację o państwowej niezawisłości Rosji”

- ministrem ds. prasy i informacji w rosyjskim rządzie został zwolennik liberalizacji mediów Michaił

Połtoranin

- ustawa „Prawo o prasie oraz innych środkach masowej informacji ZSRR” 1 VIII '90; zapoczątkowała

ona wiele procesów sądowych wytoczonych przez pisma uprzednim dysponentom politycznym a

następnie falę rejestracji nowych oraz ponownych rejestracji „starych” gazet i czasopism radzieckich

- rodzi się pluralizm polityczny i społeczny

  1. Likwidacja partyjno-państwowego monopolu w sferze mediów

- działalność mediów oparta na otwartym dialogu z czytelnikami, radiosłuchaczami i telewidzami

- końcowe lata pierestrojki stworzyły mocne podwaliny późniejszego społecznego autorytetu rosyjskich

mediów; dającego im realną legitymację 4 władzy

- sukcesem prasy stały się demokratyczne przeobrażenia, jakie dokonały się w ZSRR w ciągu kilku

zaledwie lat

- przełamanie swoistej bariery lęku przed gniewem KPZR

- obalenie partyjno - państwowego monopolu na działalność w sferze masowego przekazu

- utworzenie Państwowego Komitetu ds. Stanu Wyjątkowego w ZSRR (GKCzP) 19VIII'91 ->

zamknięcie wszystkich centralnych i moskiewskich tytułów prasowych z wyj. 6 gazet KPZR oaz

dzienników Trud, Izwiestia, Krasnowa Zwiedza

- zakaz publikacji złamała redakcja Niezawisimaj Gazety, której nr wydrukowano w Paryżu

- 11 zawieszonych gazet podjęło wspólną inicjatywę wydawczą -> 20 VIII '91 Obszczaja Gazeta

- dekret z 11 IX '91 (Jelcyna) o sposobach zapewnienia wolności prasy stał się gwałtem na

demokratycznych przemianach -> zmiany w dotychczasowej strukturze środków masowego przekazu

-> dopuszcza możliwość przejęcia gazet/czasopism przez zespoły dziennikarskie, org. społeczne, org.

władzy

- fala nowych tytułów całkowicie apolitycznych, nieambitnych

- kończy się czas dominacji prasy społeczno - politycznej i epoka głasnosti

  1. Geneza nowego systemu informacji masowej

- twórcy nowej strategii (głasnosti - jawności, pierestrojki - przebudowy) świadomie osłabili totalitarną

kontrolę aparatu partyjno - państwowego nad środkami masowego przekazu

- zachowując władzę nad m. elektronicznymi władze ZSRR straciły kontrolę nad prasą

- przekazanie gazet/czasopism w ręce spółdzielni dziennikarskich i zakładanie nowych regionalnych

gazet stanowiących przeciwwagę dla proradzieckich partyjnych gazet szczebla obwodowego i

rejonowego

- 13 VI '90 - powołanie Państwowego Radia i Telewizji (WGTRK)

- władze ZSRR jak tylko mogły hamowały proces narodzin rosyjskiej radiofonii i telewizji

- schyłek '91r przyniósł liczne zmiany w polityczno - społecznym życiu radzieckiego państwa:

- po upadku ZSRR dawne gazety i czasopisma związkowe stosunkowo szybko - po ich

przerejestrowaniu - otrzymały rangę prasy ogólnorosyjskiej

- podobnie ze związkowymi stacjami radiowymi i telewizyjnymi

ROZDZIAŁ II. Narodziny nowych podstaw prawnych systemu masowej informacji okresu przejściowego.

Prezentuje prawne aspekty działalności rosyjskich mediów masowych, ze szczególnym uwzględnieniem przepisów nowego ustawodawstwa prasowego; analizuje istniejące niedostatki (np. brak niezbędnych unormowań) oraz prawne (i pozaprawne) działania podejmowane przez władze w celu wymuszenia podległości środków informacji.

  1. Nowe podstawy prawne działalności mediów

- w okresie przedradzieckim substytutem ustawy było prawo o cenzurze ( z 1804, 1826 i 1828) ; tymczasowe zasady cenzurowania ( z 1865 i 1882) tymczasowe zasady dotyczące wydawnictw periodycznych ( z 1905) oraz tymczasowe stanowisko w sprawie cenzury wojennej ( z1914)

- dekret o prasie z 27 X 1917 -> dokument jawnie represyjny

- rozmowy o nowoczesnej ustawie na przełomie lat 86/87; pierwszy jej projekt powstał w siedzibie KC KPZR -> alternatywę dla projektu partyjno - państwowego stanowił projekt autorski 3 prawników, który postulował:

Opublikowanie tego projektu mogło dojść do skutku dopiero poza Moskwą; w republikach nadbałtyckich w sportowej gazecie Spordilecht ('88) a tydzień później przedrukowała go Mołodioz Estonii. Do przedruku opublikowanych wcześniej materiałów nie była potrzebna zgoda Gławlita -> na I Zjeździe Deputowanych Ludowych ZSRR '89 delegaci-dziennikarze przekazali projekt do Sekretariatu Zjazdu i w ten sposób stał się on projektem ustawy. Uchwaloną w rezultacie przytłaczającą większością głosów 1 VIII `90r.

- ów akt obowiązywał tylko ok 1,5 roku -> 27 XII '91 zastąpiła go ustawa Federacji Rosyjskiej o środkach masowej informacji

- konstytucyjne gwarancje (konstytucja z 12 XII '93) niezawisłości środków masowej informacji i wolności dziennikarskiej wypowiedzi

- bezpośredni wpływ norm prawa międzynarodowego

- niezależność władzy sądowej -> Trybunał Konstytucyjny Fed. Rosyjskiej

  1. Kompletowanie ustawodawstwa dotyczącego środków masowego przekazu

- liczne nowelizacje w/w ustawy + ustawy:

- duża liczba przepisów prawnych związanych ze środowiskiem masowego przekazu zawarta jest eż w innych ust.

- brak ust. o radiofonii i telewizji, które w Rosji stanowią przedmiot pożądania różnych sił politycznych i społecznych:

  1. Konflikty wokół narodzin nowego ustawodawstwa mediów

- walka o telewizję jako najbardziej wpływowe i dostępne medium pomiędzy obozami: prezydenckim i parlamentarnym

- gigantyczny wzrost cen prasy doprowadził bowiem do dramatycznego spadku jej czytelnictwa

- koncepcja parlamentu, powołanie do życia Federalnej Rady Obserwacyjnej

- powołanie przez Jelcyna Federalnego Centrum Informacyjnego pod którego nadzorem pozostawały wszystkie reg. Ośrodki radia i telewizji -> uchwała z 28 III `93r, koncentrowała zarządzanie m. elektronicznymi w rękach rad delegatów

- parlament zdecydował się na jawną walkę ze środkami przekazu, ponieważ kolejne aktyt prawne wprowadziły istotne ograniczenie w zakresie ich dotychczasowych swobód - w tym zniesioną instytucję cenzury -> prezydent zawetował ustawę a następnie rozwiązał parlament

Cały świat obserwował walkę rosyjskiego parlamentu z prezydentem.

- nowa Duma Państwowa również negatywnie przyjęła koncepcję utworzenia Rosyjskiej Telewizji Publicznej (ORT)

- Duma w praktyce podejmowała zupełnie przeciwne działania od tych formalnie deklarowanych

  1. Granice nadużycia swobody wypowiedzi

- zasada odpowiedzialności środków masowego przekazu za nadużywanie wolności wypowiedzi zbudowana została na bazie swoistej kumulacji winy, co oznacza, że jeżeli w ciągu 12 miesięcy redakcja 2 (lub więcej) razy naruszyła przepisy oraz otrzymała pisemne ostrzeżenie od organu rejestracyjnego, to ten dysponuje prawem zwrócenia się do sądu z żądaniem zakazu dalszej działalności wspomnianego pisma/stacji radiowej/telewizyjnej 1-> monitoring gazet i czasopism; 2-> możliwość złożenia przez gazetę skargi na ostrzeżenia składane do sądu przez org. rejestrujące

- XII '91 powstanie Państwowej Inspekcji ds. Ochrony Wolności Masowego Przekazu

- swego rodzaju niechęć do zdecydowanego przeciwdziałania napastliwości wielu tytułów, zwłaszcza związanych ze skrajnymi ugrupowaniami politycznymi, tłumaczyć można z jednej strony unikaniem przez władze dalszych siłowych rozwiązań, dających powód do oskarżeń o niedemokratyczny styl zarządzania, a z drugiej - strachem przed konfliktem z silną opozycją (zwłaszcza komunistyczną)

- potrzeba pielęgnowania wizerunku obecnego reżimu jako jedynego gwaranta procesu demokratycznych przeobrażeń

  1. Niedostatki rosyjskiego ustawodawstwa. Pozaprawne formy oddziaływania na środki przekazu

- liczne niedostatki prawodawstwa zdają się umożliwiać różnego rodzaju działania o char. manipulacyjnym bądź nawet pozaprawnym

- bogata gama prawnych sposobów oddziaływania władz na środki masowego przekazu:

- quasi-prawne rozwiązania, uwzględniające interesy licznych grup władzy:

- limitowany dostęp do informacji:

- dezinformacja dziennikarzy celem obniżenia ich osobistego autorytetu

- efektem takiej uległości wymuszonej, jest degeneracja działalności mediów

- jawne polityczne zaangażowanie środków przekazu:

- spadek nakładów i oglądalności, a także autorytetu mediów i samych dziennikarzy

- tendencja izolowania władzy od społeczeństwa

ROZDZIAŁ III. Przeobrażenia rynku drukowanych środków przekazu w nowych warunkach prawno-ustrojowych.

Poświęcony jest w całości rozważaniom na temat nowego kształtu współczesnej prasy rosyjskiej (będącej w zasadniczej mierze produktem dokonujących się przemian), ze szczególnym uwzględnieniem tych elementów, które zrodziły się w nowych warunkach prawno - ustrojowych.

  1. Instytucja założyciela w rosyjskim systemie środków masowego przekazu

- powołanie przez nowe ustawodawstwo prasowe instytucji ZAŁOŻYCIELA okazało się ważnym krokiem stymulującym przemiany rosyjskiego systemu środków masowego przekazu:

- wśród założycieli gazet/czasopism/st. radiowych/telewizyjnych wyróżniamy 2 kategorie:

w tym:

- na szczególną uwagę zasługują też zjawiska charakterystyczne dla ówczesnego etapu rozwoju systemu środków masowego przekazu:

- o aktywnym wpływaniu na społ za pośrednictwem mediów myślą także przedstawiciele wielkiego kapitału rosyjskiego

- zdarzało się, że dziennikarze zatrudnieni w danej redakcji nie godzili się na dyktat założyciela; dochodziło do konfliktów nierzadko kończących się rozwiązaniem pisma

- instytucje założyciela zasadniczo różni się od funkcji właściciela środków przekazu, któremu formalnie przysługują prawa założycielskie

  1. Odbiorca jako szczególna determinanta rozwoju nowej struktury mediów masowych

- rola rynku odbiorców w formowaniu obecnej struktury rosyjskich środków przekazu

- współczesny czytelnik, przyzwyczajony uprzednio do kupna kilku tytułów (dotychczas relatywnie tanich) zmuszony został do ograniczenia swojego wyboru, pozostając najczęściej przy niedrogiej, lokalnej gazecie

- pojawienie się - z drugiej strony - nabywców prasy o wysokich dochodach

- pluralizm poglądów -> głęboki zróżnicowanie polityczne i światopoglądowe społ ros, dotychczas sztucznie hamowane

- zróżnicowanie czytelników pod względem intelektualnym, podzieliło ich na odbiorców prasy `jakościowej' oraz bulwarowej

- podział społ pod względem struktury zawodowej, wieku i płci

- przejście do działalności informacyjno - reklamowej

- decentralizacja władzy oraz rozpad ZSRR sprawiły, że zmalało znaczenie prasy moskiewskiej (centralnej), wzrosło zaś regionalnej i lokalnej

- dywersyfikacja i konkurencyjność rynku czytelniczego

- wydawcy mogą dziś wybierać odpowiedni segment rynku czytelniczego, do którego chcą dotrzeć ze swoim tytułem a czytelnicy mogą dokonywać swobodnego wybory -> faktycznie jednak niestabilność polityczna i gospodarcza znacznie ograniczała realizacje tych tendencji

- sekretne dotowanie -> sztucznie stymulowana podaż niektórych tytułów, korzystających z subwencji i sterowanych zamówień

  1. Główne czynniki sprawcze rozwoju prasy lokalnej

- '93 pojawiają się czasopisma typu przeglądy, almanachy i biuletyny

- intensyfikacja procesu tworzenia dodatków tematycznych i regionalnych ( Argumenty i Fakty - znaczna lp. monotematycznych dodatków)

- proces regionalizacji mediów, 3 rodzaje gazet lokalnych:

- czasopisma wydawane w kilku językach; w tym popularne wydawnictwa anglojęzyczne (np. Moscow Times)

  1. Inne czynniki determinujące zmianę struktury systemu mediów drukowanych

- widoczne zróżnicowanie jeśli chodzi o szatę graficzną, format, częstotliwość ukazywania się, objętość, kolor druku, ilość zamieszczonej reklamy etc.

- radykalne zwiększenie objętości współczesnej prasy rosyjskiej:

- „czarnym okresem” w najnowszej historii prasy rosyjskiej były lata 1992/93 kiedy liczba prenumeratorów zmniejszyła się kilka razy - > rok ten zakończył epokę głasnosti

- obniżenie nakładów oraz odejście od prenumeraty towarzyszył systematyczny spadek zaufania do mediów

- dominacja elektronicznych środków przekazu, głównie telewizji

  1. Narodziny nowej typologii prasy rosyjskiej

- istotne modyfikacje i korekty systemu środków przekazu:

- przemiana typologii wydawnictw prasowych

- czynniki wpływające na nową postać prasy rosyjskiej:

- zmiana systemu wartości u znacznej części społeczeństwa rosyjskiego

- ze względu na strukturę rynku czytelniczego wyróżniamy czasopisma: dziecięce, młodzieżowe, kobiece i dla mężczyzn

- tytuły masowe i elitarne

- polityczne, kulturalne, naukowo - techniczne, gospodarcze

- popularność tytułów cotygodniowych, o char społ - polit

- oparty na rachunku gosp rodzaj wzajemnych związków redakcji gazet i czasopism z wydawnictwami

- „dom wydawnicze” - tj. instytucje wydające więcej niż 1 tytuł prasowy (Biznes, Wostocznaja Literatura)

- zburzony został monopol przedsiębiorstwa Rospieczat w zakresie kolportażu prasy -> tworzenie alternatywnych przedsiębiorstw

ROZDZIAŁ IV. Podstawowe segmenty rosyjskiego rynku mediów drukowanych.

Przedstawia najbardziej reprezentatywne przykłady nowej typologii prasy rosyjskiej. Jej szczególny rozkwit, jaki dokonał się w ciągu minionych kilku lat, stanowi udokumentowanie zachodzących w tym kraju przemian systemowych.

  1. Prasa gospodarcza

- pozycja gazet i czasopism gospodarczych na rynku środków przekazu

- różnorodność tej prasy wyraża się bogatą ofertą rynkową

- w poł lat 90 do rozwoju systemu prasy gospodarczej przyczyniły się liczne agencje i biura informacyjne:

A ponadto 3 znaczące agencje rosyjskie: 2 państwowe : ITAR-TASS i RIA „Nowosti” oraz prywatny INTERFAX

- zbyt wielka liczba konkurujących ze sobą podmiotów prasowych doprowadziła do obniżenia ich cen, a teraz eliminuje z runku gazety i czasopisma słabe merytorycznie

  1. Prasa religijna

- odrodzenie prasy wyznaniowej

- `90r ustawa o wolności sumienia i organizacjach religijnych -> zw. wyznaniowe otrzymały osobowość prawną

- znaczna część wyd obecnie czasopism m swoich historycznych poprzedników

- budując nowy system prasy, cerkiew była zmuszona wzorzec ten wzbogacić w nowe elementy:

  1. Prasa kobieca

- istniejące tytuły (Robotnica, Krestjanka) nie mogły w pełni zaspokoić popytu na ten rodzaj prasy

- dla rodzimej prasy kobiecej, okres szczególnego rozkwitu nastąpił wraz z transformacją systemu i nadejściem gosp rynkowej

- czasopisma nowe na rynku ros przeznaczone dla kobiet interesu, dla żon zamożnych „nowych Rosjan:, czasopisma porad i plotek

- tendencja do odpolityzowania ros prasy kobiecej

- magazyny rodzinne

- rozwój kobiecych pism lokalnych, regionalnych międzyregionalnych

  1. Prasa dziecięca i młodzieżowa

- powołane jeszcze w czasach ZSRR tyt szczebli: centralne, republikańskie, obwodowe przeznaczone dla młodego czytelnika -> była to wyłącznie prasa koncesjonowanych wcześnie org młodzieżowych: pionierskiej i komsomolskiej

- lata transformacji systemowej sprzyjają rozbudowie tematycznej; radykalnym zmianom formuły redakcyjnej

- PODZIAŁ:

- nadal dominują na rynku tytuły poradzicie: Pionierska Prawda, Pionier

- jedną z głównych przyczyn porażki licznych gazet i czasopism dziecięcych i młodzieżowych, obok powodów finansowych, stało się pojawienie na rynku specjalistycznych dodatków dziecięcych i młodz. do wielu gazet rejonowych, miejskich, a nawet okręgowych

- stale doskonalony jest format wydawnictwa dziecięcych i młodz, ich szata graficzna, objętość, publicystyka

- współcześnie charakteryzuje te czasopisma:

  1. Prasa rolnicza i ekologiczna

- rolnictwo było w czasach ZSRR kategorią drugą, po przemyśle stanowiącą przedmiot troski ->nieliczne tytuły w czasach ZSRR (Sielskaja Żizń)

- niedawny monopolista po transformacji systemu ma licznych konkurentów m.in. ogólnorosyjskie gazety Krestjanskaja Rossija i Niwa Rossini

- inne tytuły mają niewysokie nakłady i ich znaczenie również wydaje się ograniczone

- istnieje dobrze rozbudowana gr czasopism specjalistycznych, które dzielą się na kilka kategorii:

- ekonomiczno - społ problemy rolnictwa rzutują na sytuację gazet i czasopism rolniczych

- rozwój prasy ekologicznej, która do '81 była praktycznie nieobecna

  1. Prasa partii politycznych

- symbolem przemian w Rosji stał się pluralizm polityczny -> prasa licznych ros partii i organizacji

- dekret B. Jelcyna o działaniach na rzecz ochrony wolności prasy z 11 IX `91r

- warto podkreślić częste wykorzystywanie prasy w celach politycznych przez nieformalnie istniejącą kremlowską „partię władzy” -> jej nieoficjalnymi organami są dotowane z budżetu i formalnie obiektywne gazety codzienne Rossijskaja Gazieta ( organ rządu rosyjskiego) oraz Rossijskije Wiesti ( należące do administracji prezydenta)

  1. Prasa regionalna

- na szczeblu rejonowym i miejskim emitowano zazwyczaj jedną gazetę wychodzącą 3-5/tydzień

- lata wielkich przemian sprawiły, że ów ujednolicony i bezbarwny obraz rosyjskiej prasy regionalnej uległ kompletnej dekompozycji

- zwiększenie roli regionalnych, lokalnych i sublokalnych gazet i czasopism, a także miejscowej radiofoni i telewizji

- zasadniczymi ogranicznikami rozwoju prowincjonalnej prasy są:

- pozytywnymi czynnikami stymulującymi rozwój mediów masowych tego szczebla są:

- gorbaczowowska pierestrojka wzmocniła autorytet tych mediów

- wysoki stopień polityzacji prasy regionalnej

ROZDZIAŁ V. media elektroniczne a proces przekształceń systemowych.

Poświęcony jest analizie przemian, z uwzględnieniem złożoności tego procesu w warunkach społeczno - politycznych w Rosji.

  1. Upadek monopolisty jako główny symbol przemian

- wydarzeniem kluczowym: likwidacja partyjno- państwowego giganta Gostieleradio, a także ustawy o śr. mas. przekazu

- rozpad Państwowego Komitetu ds. Radiofinii i Telewizji radykalnie zmienił strukturę państwowych środków przekazu elektronicznego -> fundamentalny podział na odrębnie działające stacje radiowe i telewizyjne szczebla ogólnokrajowego i lokalnego

- przemiana form własności mediów, co sprawiło że obok radiofonii/telewizji państwowej pojawiły się stacje państwowo- prywatne (quasi publiczne) oraz całkowicie prywatne (komercyjne)

- wprowadzono elementy konkurencji do działalności państwowej ->

- na bazie Gosieleradio powstały ogólnokrajowe stacje RKR-T „Ostankino”( podział na: Radio1, Majak, Orfiej i Jonost) oraz „Radio Rossini”

  1. Transformacja struktur radiofonii państwowej

- na współczesną radiofonię składa się 5 odrębnych struktur nadających program z myślą o odbiorcy krajowym oraz jedna dla zagranicy (Gołos Rossini)

- 5 ogólnopaństwowych radiostacji to: (po rozpadzie „Ostankino:)”

- dziś wszystkie stacje składające się na ogólnokrajową strukturę państwowej radiofonii cechuje proprezydencki i prorządowy charakter

- II poł lat90. przyniosła zapaść państwowego radia rosyjskiego -> katastrofalny spadek liczby słuchaczy; słabnąca radiofonia stanowiła odzwierciedlenie stanu gospodarki

  1. Narodziny radiowej konkurencji

- pierwsze niepaństwowe stacje radiowe pojawiły się jeszcze w `90/91; początkowo w wielkich miastach - Moskwie i Sanki Petersburgu

- zakończył się czas panowania lektorów, ich miejsce zajęli prowadzący programy autorskie dziennikarze

- względnie apolityczny charakter komercyjnej radiofonii rosyjskiej

- postępująca decentralizacja państwa i jego wielonarodowościowy charakter sprawia, że dziś w znacznym stopniu rozwijają się stacje lokalne

- barierę w rozwoju stacji prywatnych stanowią utrudnienia administracyjne

- z organizacyjnego punktu widzenia stacje te podzielić można na 2 zasadnicze kategorie:

- wśród rosyjskich stacji prywatnych wyodrębnić warto:

  1. Przemiany rosyjskiego audytorium radiowego

- główny problem polega na tym, że liczba oficjalnie wydanych licencji w żaden sposób nie odpowiada realnie działającym w Rosji nadawcom

- nie widać już dziś monopolistycznego oddziaływania na publiczność radiową jednego czy dwóch programów centralnych

- przeprowadzone badania dokumentują, że radiosłuchacze słuchają więcej niż 1 stację

- radiofonia państwowa realizuje zasadę „kto płaci, ten wymaga”

  1. Zmiany w sferze działalności telewizyjnej

- rozwój sieci regionalnych centrów telewizyjnych w II poł lat 80, wraz z dojściem Gorbaczowa do władzy

  1. Telewizja a głasnost'

- dwa zasadnicze etapy reformowania radzieckiej, apotem rosyjskiej telewizji:

- realizowane na żywo telemosty łączące radzieckie miasta z metropoliami USA, Wlk Brytanii

- telewizyjny moloch Ostankino pozbywał się niewygodnych dziennikarzy '90.

- potężna scentralizowana machina propagandowa, na którą przez wszystkie lata istnienia ZSRR nie szczędziło środków finansowych, zaczynała się wymykać spod administracyjnej kontroli organów władzy

  1. Upadek koncepcji telewizji autorytarnej

- finałem pierwszego etapu radzieckiej transformacji stał się rozpad systemu Telewizji Centralnej -> krach koncepcji telewizji autorytarnej

- pluralizm polityczny, upadek KPZR i nowe ustawodawstwo dotyczące mediów spowodowały likwidację monopolu produkcyjno - nadawczego Gostieleradio i podległych mu struktur

- '87 - pierwsze sieci telewizji kablowej -> pierwsze prywatne firmy zajmujące się produkcją telewizyjną:

- naruszenie idei partyjno-państwowej telewizji i doktryny samoizolacjonizmu, w ramach którego produkcja własna wypełniała lwią część programu

- proces prywatyzacji ( czy też raczej rozgrabienia majątku) Ostankino

- pojawiają się prywatni konkurenci słabnącego giganta:

- państwo okazało się niezdolne do samodzielnego, bieżącego finansowania działalności swojej telewizji, której techniczne i merytoryczne zacofanie rzucało się w oczy

  1. Dylematy rozwoju telewizji - państwowa, publiczna czy prywatna

- ORT - wbrew swej nazwie ta rosyjska stacja telewizyjna, nie jest kanałem publicznym w pełnym tego słowa znaczeniu:

Powstała prywatno-państwowa korporacja, wprzęgnięta w służbę elity władzy i finansów

  1. Kryzys telewizji państwowej - narodziny komercyjnej konkurencji

- kryzys ekonomiczny sprawił, że ORT ze struktury biurokratyczno - administracyjnej zamieniło się w ośrodek skomercjalizowany

- RTR powstała jako rezultat walko politycznej Gorbaczowa i Jelcyna -> program RTR uzyskał w VIII '97 wsparcie w postaci ogólnokrajowego kanału Kultura (finansowane z budżetu państwa)

- głównym rywalem publicznych ośrodków telewizyjnych są stacje komercyjne:

- etap decentralizacji systemu przekazu telewizyjnego rozpoczęty w pocz. lat 90 skończył się w `96r

  1. Perspektywy rozwoju telewizji w Rosji

- w ciągu kilku lat dokonał się znaczny postęp

- bezpowrotnie odchodzi w przeszłość silnie scentralizowany, początkowo państwowo - partyjny a potem państwowy system telewizyjnego przekazu w Rosji -> zrodziła się w tym kraju nowa konstrukcja o strukturze złożonej z wielu elementów

- odczuwalny brak nowoczesnej ustawy

- walka o wpływy z reklamy

- konkurencja ze strony Zachodnich stacji telewizyjnych, przekazywanych drogą satelitarną

ROZDZIAŁ VI. Inne zjawiska symbolizujące przeobrażenia w świecie rosyjskich mediów.

Przedstawia zjawiska ważne i charakterystyczne dla rosyjskich przeobrażeń z lat 1985-97. Mowa w nim o przekształceniach w strukturze i działalności agencji informacyjnych, o koncentracji własności, a także obecności kapitału obcego na rosyjskim rynku masowej informacji.

Ważnymi symbolami przemian, charakterystycznymi dla rosyjskiego systemu medialnego okresu przejściowego są przekształcenia, jakie dokonały się w sferze działalności agencyjnej, oraz widoczna już koncentracja własności i pojawienie się kapitału zagranicznego na miejscowym rynku informacji.

  1. Agencje informacyjne a procesy transformacji

- istota przemian w sferze przekazu informacji agencyjnej polega na 5 nowych jakościowo zjawiskach: