Rozdział 5 - Rola zaspokojenia potrzeb podstawowych w teorii psychologicznej

Naczelną zasadą organizacji życia motywacyjnego człowieka jest uporządkowanie potrzeb podstawowych w hierarchię według ich priorytetu lub intensywności.

Główna zasadą dynamiczną, która rządzi tą organizacją, jest pojawienie się u zdrowej osoby potrzeb słabszych po zaspokojeniu potrzeb silniejszych. Potrzeby fizjologiczne, gdy nie są zaspokojone, dominują w organizmie, mobilizując na swoje usługi wszystkie zdolności i organizując je tak, by były najbardziej skuteczne w ich służbie. Względne zaspokojenie powoduje zniknięcie tych potrzeb z widoku i pozwala na pojawienie się następnej, wyższej w hierarchii grupy potrzeb.

Jest prawdopodobne, że potrzeby wyższe mogą sporadycznie pojawiać się nie po zaspokojeniu, lecz raczej po wymuszonej, czy dobrowolnej deprywacji, wyparciu czy tłumieniu niższych potrzeb podstawowych i ich zaspokojeniu.

Teoria zaspokojenia nabiera prawomocności dopiero w połączeniu przynajmniej z teorią frustracji, teorią uczenia się, teorią nerwic, teorią zdrowia psychologicznego, teorią wartości i teorią dyscypliny, woli odpowiedzialności itd.

Każde zaspokojenie jak i każda deprywacja mają swoje pożądane jak i niepożądane konsekwencje.

KILKA OGÓLNYCH NASTĘPSTW ZASPOKOJENIA POTRZEBY

Podstawową konsekwencją zaspokojenia jakiejś potrzeby jest jej zniknięcie z widoku i pojawienie się nowej, wyższej potrzeby. Inne konsekwencje są zjawiskami wtórnymi wobec tego podstawowego faktu.

Zmiany w zakresie wartości:

Mamy tendencję, do uznawanie dobrodziejstw, które już posiadamy za rzecz naturalną, szczególnie, gdy nie musieliśmy na nie zapracować. Czynniki zaspokajające potrzeby, których nigdy nie brakowało i o których się nie marzyło, nie tylko mogą pozostać niezauważone, lecz nawet zdewaluowane, udaremnione lub zniweczone. Zjawisko polegające na niedocenianiu posiadanych dobrodziejstw jest nierealistyczne, a zatem można je uważać za formę patologii(leczenie proste - poprzez doświadczenie deprywacji lub braku).

Zmiany w zakresie zdolności poznawczych:

Uwaga, postrzeganie, uczenie się, zapamiętywanie, zapominanie, myślenie, wszystkie te funkcje ulegają zmianom w ogólnie przewidywalnym kierunku, z powodu nowych wartości i zainteresowań organizmu.

Zmiany w zakresie zainteresowań:

Najłatwiejszą techniką uwolnienia organizmu od niższych potrzeb(bardziej materialnych, samolubnych) jest ich zaspokojenie.

Zmiany w zakresie zdrowia:

Zaspokojenie każdej potrzeby o ile jest potrzebą podstawową(a nie neurotyczną czy pseudopotrzebą) pomaga w kształtowaniu charakteru, przyczynia się do udoskonalenia, wzmocnienia, uzdrowienia jednostki. Bliżej zdrowia, dalej od nerwicy. Krok w kierunku samo urzeczywistnienia.

Zmiany związane z specyficznym zaspokojeniem i nasyceniem potrzeb:

Każde zaspokojenie ma specyficzne skutki ad hoc(zaspokajając potrzebę bezpieczeństwa zyskujemy lepszy sen, większą śmiałość)

UCZENIE SIĘ A ZASPOKAJOJENIE POTRZEB PODSTAWOWYCH

Wzrost niezadowolenia z przesadnie dużej roli przypisywanej uczeniu się czysto skojarzeniowemu

Zjawiska towarzyszące zaspokojeniu zanikają wraz ze wzmożonym ćwiczeniem(powtarzaniem, stosowaniem) oraz zanikają wraz ze wzmożonym nagradzaniem(chwaleniem, wzmocnieniem)

Zadanie zaspokojenia potrzeby jest prawie całkowicie zarezerwowane wewnętrznie odpowiednim czynnikom zaspokajającym. Na dłuższą metę przypadkowy i arbitralny wybór takich czynników jest niemożliwy, z wyjątkiem potrzeb niepodstawowych.

Krytyka asocjacyjnej, behawiorystycznej teorii uczenia się - traktuje wyłącznie o manipulacji środkami do nieoznaczonych celów

Wg teorii potrzeb natomiast cele są wewnętrzne i same w sobie wartościowe dla organizmu, dlatego uczyni on wszystko, co konieczne, aby je osiągnąć.

Nawet w znaczeniu nabywania wglądu i rozumienia cech charakteru nie można uznać za cechy całkowicie wyuczone.

Uczenie się charakteru - edukacyjne skutki niepowtarzalnych i głębokich doświadczeń osobistych, zmiany uczuciowe powodowane przez powtarzane doświadczenie, zmiany wolicjonalne wywoływane przez doświadczenia typu zaspokojenie-frustracja, rozległe zmiany w zakresie postaw, oczekiwań, światopoglądu zachodzące wskutek pewnych rodzajów wczesnych doświadczeń, determinacja przez wprowadzenie zmiany do wybiórczego przyswajania sobie jakiegokolwiek doświadczenia przez organizm.

ZASPOKAJANIE POTRZEB A KSZTAŁTOWANIE CHARAKTERU

Zaspokajanie potrzeb ściśle łączy się z rozwojem pewnej liczby cech charakteru. Pewne potrzeby z czasem zanikają, gdy przestają być potrzebne np. ssanie. Jednakże, gdy następuje frustracja dochodzi do patologii - przedłużenia zachowania poza termin naturalnego wygasania. Pewne cechy zdrowej osoby dorosłej to pozytywne skutki zaspokojenia potrzeb w dzieciństwie. Część można opisać bezpośrednio - np. osoba, która czuła się bezpiecznie w dzieciństwie obecnie jest pewna siebie. Inne cechy nie mają prostego związku i raczej są konsekwencjami konsekwencji, ubocznymi skutkami ogólnego zaspokojenia potrzeb - korzystniejszych psychologicznie warunków życia.

POJĘCIE ZDROWIA, JAKO SKUTKU ZASPOKOJENIA POTRZEB

Ciąg coraz wyższych stopni zdrowia psychologicznego - ciąg zaspokojenia coraz wyższych potrzeb. Stopień zaspokojenia potrzeby podstawowej jest pozytywnie skorelowany ze stopniem zdrowia psychologicznego.

Zdrowy organizm jest zaspokojony w zakresie potrzeb podstawowych i dlatego ma swobodną możliwość samo urzeczywistnienia - taki organizm rozwija się dzięki wewnętrznym tendencjom rozwojowym. W kontaktach ze środowiskiem cele osoby i jej własna natura są pierwotnymi determinantami i środowisko jest przede wszystkim zespołem środków do celu, jakie służą samo urzeczywistnieniu osoby.

INNE ZJAWISKA CZĘŚCIOWO ZALEŻNE OD ZASPOKOJENIA POTRZEB

Psychoterapia - zaspokojenie potrzeb podstawowych ma szczególne znaczenie w dynamice rzeczywistego wyleczenia lub poprawy stanu zdrowia

Postawy, Zainteresowania, Gusty i Wartości - są poza kulturą i uczeniem się tworzone przy uwzględnieniu wewnętrznych wymogów i skutków zaspokojenia potrzeb organizmu

Klasyfikacja osobowości - ludzie mogą być porównywani względem siebie w zakresie stopnia, w którym zaspokajane są potrzeby, jest to ujecie holistyczne pokazujące wszystkich na jednym kontinuum - całościowe ujmowanie osoby

Znudzenie i Zainteresowanie - znudzenie to nadmiar zaspokojeń

Szczęście, Radość, Zadowolenie, Uniesienie, Zachwyt - zaspokojenie potrzeb wyzwala pozytywne emocje

Skutki społeczne - wzrost pozytywnych emocji ma skutki społeczne, dalsze badania nad wpływem

Poziom frustracji - zaspokojenie potrzeby jest czynnikiem determinującym jej frustracje, gdy zaspokojone SA potrzeby niższe pojawiają się wyższe - frustracje z nimi związaną odczuwamy dopiero po ich pojawieniu się

Pojawienie się zabawy, Przyjemnej bezcelowości, Przypadkowego i nieplanowanego zachowania - bezpośrednio po nasyceniu organizm odrzuca przymus, napięcie, nagłość i konieczność na rzecz lenistwa, odprężenie, bezczynności itp.(na to by być niemotywowanym)

Zaspokojenie potrzeby umożliwia pojawienie się zachowań niemotywowanych.

PATOLOGIA WYTWARZANA PRZEZ ZASPOKOJENIE

Patologia dostatku materialnego - nuda, egoizm, zniszczenie braterstwa, poczucie: należnej” wyższości

Patologia dostatku psychologicznego - dziecko musi także w pewnym stopniu doświadczyć stanowczości, odporności, frustracji, dyscypliny oraz ograniczeń nie można pozwolić by stało się centralnym punktem wszystkiego wokół niego

Metapatologia - nieobecność wartości, sensu i spełnienia w życiu, zaspokojenie wszystkich potrzeb podstawowych nie rozwiązuje automatycznie problemu tożsamości, powołania życiowego, sensu życia

Ludzie prawie nigdy nie są trwale zaspokojone i zadowolone i mamy tendencje do zapominania o naszych dobrodziejstwach

AUTONOMIA FUNKCJONALNA POTRZEB WYŻSZYCH

Często obserwuje się zjawisko, gdy wraz z zaspokojeniem potrzeby wyższe przestają być zależne od zaspokojenia potrzeb niższych i mogą stać się autonomiczne

NIEKTÓRE ZJAWISKA DETERMINOWANE W ZNACZNEJ CZĘŚCI PRZEZ ZASPOKOJENIE POTRZEB PODSTAWOWYCH

1. Wolicjonalno - uczuciowe

1. Uczucie fizycznego nasycenia - dobre samopoczucie zdrowie, energia

2. Poczucie bezpieczeństwa

3. Poczucie przynależności

4. Poczucie, że się kocha i jest kochanym

5. Poczucie polegania na sobie, wiary w siebie, prestiżu, niezależności

6. Poczucie samo urzeczywistniania, samospełnienia, samorealizacji

7. Zaspokojenie ciekawości

8. Zaspokojenie potrzeby rozumienia

9. Zaspokojenie potrzeby piękna, podniecenia, wstrząsu zmysłowego

10. Pojawienie się potrzeb wyższych

11. Czasowa lub długotrwała zależność i niezależność od różnych czynników zaspokajających - wzrastająca niezależność od potrzeb niższych

12. Uczucie wstrętu i pożądania

13. Znudzenie i Zainteresowanie

14. Lepsze wartościowanie i gust, korzystniejsze wybieranie

15. Zwiększona możliwość i zwiększona intensywność przyjemnego pobudzenia, szczęścia, zadowolenia, spokoju, pogody, bogatsze i bardziej pozytywne życie emocjonalne

16. Częstsze pojawianie się ekstazy, doświadczeń szczytowych

17. Zmiany poziomu aspiracji

18. Zmiany poziomu frustracji

19. Pożądanie w kierunku meta motywacji i wartości istnienia

2. Poznawcze

1. Lepsze wyczucie rzeczywistości

2. Poprawa władz intuicyjnych

3. Doświadczenie mistyczne

4. Większe skoncentrowanie na rzeczywistości i problemie

5. Poprawa obrazu świata i filozofii

6. Więcej twórczości

7. Mniej sztywnej, zautomatyzowanej konwencjonalności, mniej stereotypowości, mniej przymusowego szufladkowania

8. Wiele bardziej podstawowych głębszych postaw

9. Mniejsze uprzywilejowanie i potrzeba tego, co znane

10. Większa możliwość uczenia się przypadkowego

11. Mniejsza potrzeba prostoty

3. Cechy charakteru

1. Większe opanowanie, równowaga, pogoda, spokój umysłu

2. Uprzejmość, życzliwość

3. Zdrowa wspaniałomyślność

4. Wielkoduszność

5. Poleganie na sobie, szacunek do siebie

6. Poczucie bezpieczeństwa

7. życzliwość

8. Zwiększona odporność na frustrację

9. Tolerancja, zainteresowanie i aprobata dla różnic indywidualnych i wynikające stąd pozbycie się uprzedzeń i uogólnionej wrogości

10. Więcej odwagi, miej lęku

11. Zdrowie psychologiczne i wszystkie jego produkty uboczne

12. Znacznie większy demokratyzm

13. Odprężenie, obniżenie napięcia

14. Zwiększenie prawości, szczerości i bezpośredniości

15. Silniejsza wola

4. Interpersonalne

1. Lepszy obywatel, sąsiad, rodzic, przyjaciel, partner w miłości

2. Rozwój i otwartości w sferach polityki, ekonomii, religii, wychowania

3. Poważanie dla kobiet, dzieci, pracowników i innych mniejszości

4. Więcej demokratyzmu, mniej autorytaryzmu

5. Mniej nieuzasadnionej wrogości i więcej życzliwości, więcej zainteresowania innymi

6. Lepszy dobór przyjaciół, sympatii, przywódców

7. Osoba sympatyczniejsza, bardziej atrakcyjna

8. Lepszy psychoterapeuta

5. Różne

1. Zmieniony obraz nieba, piekła, utopii, godziwego życia, sukcesu, porażki itp.

2. Podążanie w kierunku wyższych wartości

3. Zmiany w całym zachowaniu się ekspresyjnym

4. Zmiany energii

5. Optymizm, zainteresowanie przyszłością

6. Zmiany w marzeniach sennych, fantazji

7. Zmiany w zakresie moralności

8. Odchodzenie od życia ujmowanego w kategoriach zyskania wszystkiego lub utraty wszystkiego

Rozdział 6 - Instynktoidalna natura potrzeb podstawowych

REWIZJA TEORII INSTYNKTU

Przyczyny rewidowania teorii instynktu

Organizm jest bardziej godny zaufania, bardziej samo opiekuńczy, samokierujący i samo zarządzający niż się zwykle uznaje. W organizmie istnieje pewnego rodzaju tendencja do rozwoju w dodatnim kierunku czy do samorealizacji, która jest odmienna od jego tendencji do zachowania status quo, równowagi czy homeostazy, a także od tendencji do reagowania na impulsy ze świata zewnętrznego.

Frustracja pewnych potrzeb wytwarza patologie, frustracja innych potrzeb nie wytwarza jej.

Plusem teorii instynktu jest to, że przyjmowała fakt, że człowiek jest istotą „samonapędzającą się”; że własna natura daje mu gotowe ramy celów czy wartości i najczęściej to, czego chce jest tym, czego potrzebuje.

Błędy teorii instynktu

1. Tłumaczenie zachowań, których pochodzenia nie mogli zrozumień przez wymyślone instynkty

2. Skupienie na problemach klasowych, prosty etnocentryzm, relatywizm kulturowy - mieszały się.

3. Twierdzono, że instynkty nie mogą być opisane w specyficznych terminach typu bodziec - reakcja, nie stosują się w prostej teorii behawioralnej.

4. Używanie słowa instynkt bez rozróżnień dla określenia potrzeby, celu, sprawności, zachowania się, postrzegania, ekspresji, wartości i czynników towarzyszących emocjom, pojedynczo albo kombinacji.

Hipoteza teorii zaspokojenia potrzeb zakłada, że impulsy czy potrzeby podstawowe ludzi mogą być w znacznym stopniu wrodzone, ale mogą być tez wyuczone. Wrodzony składnik potrzeb podstawowych można potraktować, jako prosty wolicjonalny brak, niezwiązany z żadnym wewnętrznym, ukierunkowanym na cel zachowaniem.

Poważnym błędem instynkty wistów było myślenie dychotomiczne(czarno-białe). Tendencja do definiowania każdej aktywności, jako nieinstynktownej jeśli można wykazać, że miało miejsce uczenie w jakiejkolwiek formie lub przeciwnie do definiowania, jaki instynktownej, jeśli można wykazać jakikolwiek wpływ czynników dziedzicznych.

5. Paradygmatem był instynkt zwierząt, przez co nie zauważano specyficznych instynktów właściwych ludziom. Nie biorą pod uwagę istnienia instynktów słabych, mało wyodrębnionych i łatwych do przeoczenia, które mogą być tłumione przez silna kulturę.

6. Założenie, że zwierzę, które jest w nas jest złe i nasze najbardziej pierwotne impulsy są złe, zachłanne, samolubne i wrogie.

7. Założenie o stałości i niezmienności cech dziedzicznych (zapominają, że niektóre cechy mogą być modyfikowane czy podlegające kontroli)

8. Nie wzięli pod uwagę różnorodności wśród instynktów - występują one z różna mocą lub wcale u różnych osób. (Niektóre impulsy instynktoidalne mogą zaniknąć a jest to niemożliwe w przypadków instynktów zwierzęcych)

9. Rozdzielano błędnie impulsy instynktowne i racjonalność. A w rzeczywistości obie te cechy mają charakter instynktoidalny i ich cele mogą być zbieżne i nie SA wcale tak przeciwstawne jak zakładamy. Zdrowe impulsy instynktoidalne u osoby zdrowej zmierzają w tym samym kierunku.

10. Teoria instynktu powodowała wiele konsekwencji społecznych, ekonomicznych i politycznych o najbardziej konserwatywnym i antydemokratycznym charakterze. Tak naprze nie istnieje konflikt miedzy instynktami a społeczeństwem - ta teoria była ominięciem problemu. W zdrowych warunkach instynkty jednostkowe i społeczne są zbieżne.

11. Brakiem teorii było założenie, że impulsy są dynamicznie ze sobą związane, tworząc hierarchę według swej zróżnicowanej siły. Naprawdę: Aktywność potrzeb nie kończy się nigdy, są, co raz to nowe.

12. Wiara, że cywilizacja i wszystkie jej instytucje są siłami ograniczającymi złą zwierzęcość.

POTRZEBY PODSTAWOWE, JAKO INSTYNKTOIDALNE

Potrzeby podstawowe są w pewnym sensie i w znacznym stopniu zdeterminowane dziedzicznie. Argumenty:

1. Inne ujęcia zawiodły m. In. W rozwiązywaniu problemów dynamiki (celów itp.),

2. Zwyczajne biologiczne kryteria instynktów są niejednoznaczne, można je podważyć. Człowiek nie ma instynktów a jedynie ich pozostałości.

3. Decydującym kryterium instynktu jest kryterium kulturowe

4. Frustracja potrzeb jest psychopatogenia. Nie jest psychopatogenia frustracja potrzeb neurotycznych, nawyków, nałogów. Potrzeby podstawowe mają szczególny status psychologiczny i biologiczny - muszą być zaspokojone, bo inaczej jesteśmy chorzy.

5. Zaspokojenie potrzeb podstawowych prowadzi do skutków, o których można powiedzieć, że są w różnym stopniu pożądane, dobre, zdrowe, prowadzące do samo urzeczywistnienia.

6. Bezwzględny wymóg czynników zaspokajających potrzeby podstawowe różni je od czynników zaspokajających wszystkie potrzeby. Organizm wskazuje na wewnętrzną hierarchię czynników zaspokajających, dla której nie można znaleźć żadnego substytutu.

7. Psychoterapia popierają, podsycają i wzmacniają potrzeby podstawowe, instynktoidalne, kiedy one słabną. Szczególnie w psychoterapiach, które zakładają, że osobowość ma pewną własną wewnętrzną naturę i psychoterapeuta umożliwia jej wzrost i rozwój we właściwym dla niej kierunku. Jeśli wgląd wzmacnia reakcję to można uznać, że jest ona wewnętrzna.

8. Badania kliniczne i teoretyczne osób samo urzeczywistniających się niedwuznacznie wskazują na szczególny status potrzeb podstawowych. Takie osoby akceptują impulsy.

9. Większe znaczenie mają siły wewnątrz organizmu niż zależności między kulturą a osobowością. Osoba, która ulega wypaczającym siłom kultury (osoba dobrze przystosowana) może być mniej zdrowa niż osoba opierająca się złamaniu swego psychologicznego kośćca. Instynkty SA bardziej zagrożone przez cywilizację niż cywilizacja przez instynkty.

10. Psychoterapie stanowią drogę do odkrywania obiektywnej, biologicznej natury człowieka, jego zwierzęcości. Wyzwalanie bardziej podstawowej i prawdziwej osobowości. Psychoanalizy pomagają odkryć własne impulsy, potrzeby, emocje, przyjemności.

---