FILOZOFIA wykład I 22.02.2006
Stefan Snihur
Zaliczenie na ocenę, referat + test częściowo otwarty
Filozofia - filos- miłuje, sofia- mądrość
Czym jest filozofia?
Pitagoras- VI w. p.n.e., pierwszy użył tego słowa, założyciel własnej szkoły nazwanej epikurejską.
Platon- filozofia jest wiedzą o tym co wieczne i niezmienne.
Arystoteles- filozofia ustala zasady i pojęcia dotyczące bytu- tego co istnieje.
Epikur- filozofia rozstrzyga czym jest szczęście i jak je osiągnąć.
Filozofia zajmuje się konstruowaniem ogólnych teorii rzeczywistości- scala rezultaty nauk szczegółowych- zarzut neopozytywistów- filozofia nie spełnia warunków naukowości- powinna być analizą nauk (?)- Kamap
Trwałym w filozofii są problemy
Przedmiotem zainteresowania filozofii jest cała rzeczywistość- jest to nauka najbardziej ogólna; filozofia jest powiązana z światopoglądem i religią.
Dyscypliny filozoficzne:
Podstawowe:
Ontologia
Epistemologia
Etyka
Estetyka
Antropologia filozoficzna
Filozofia społeczna
Ontologia zajmuje się zagadnieniem bytu- ogólna teoria bytu (rzeczywistości); ont- byt; logos- nauka; „Metafizyka”- dzieło Arystotelesa; słowo oznacza „po fizyce”. Wg. Arystotelesa jest to filozofia pierwsza; zajmuje się pytaniami: co istnieje? Czy byt jest jednolity czy podzielny? Czy istnieje dziedzina bytu idealnego i czy jeśli istnieje to czy ma podstawowe znaczenie? Do której należy człowiek? Pojęciem czasu, przestrzeni, zagadnieniem czy w świecie panuje ład- porządek.
Epistemologia- nauka o poznaniu, wiedzy. Zajmuje się tym w jaki sposób poznajemy rzeczywistość - ustala źródła wiedzy o świecie- czy ważniejsze są doznania zmysłowe czy wiedza rozumowa, czy wiedza jest wrodzona, czy istnieją granice poznania. Zagadnieniem epistemologii jest pojęcie prawdy- czym jest?.
Arystoteles- klasyczna definicja prwady- zdanie (sąd) jest prawdziwy jeśli jest zgodny z rzeczywistością- sąd prawdziwy to sąd oczywisty (?)
Etyka - podobnie jak estetyka dotyczy wartości lecz zajmuje się wartościami moralnymi, jest to nauka o wartościach, czym różni się dobro od zła.
etyka normatywna- ustala normy podstawowe, czym jest dobro i zło i czy zło istnieje obiektywnie
etyka opisowa- opisuje co ludzie za dobro i zło uważają
Estetyka -wartości estetyczne, zagadnienie piękna.
Sokrates- jeżeli oglądamy obraz i stwierdzamy że jest piękny to albo jest piękny, albo podoba nam się więc jest piękny- czy piękno jest subiektywne.
Antropologia filozoficzna - czym jest człowiek, jaki jest sens jego istnienia.
Filozofia społeczna zmienność form, ich poznanie pozwala na przewidywać przyszłość cywilizacji.
Podział filozofii:
ze względu na czas:
starożytna- od IV w. p.n.e. do V w. n.e.
średniowieczna- V- XV w.
filozofia nowożytna - XV- XIX w.
filozofia współczesna - XIX w. do dzisiaj
Szkoła Jońska (Milezyjska)
Tales z Miletu 625-545 p.n.e. - pierwszy filozof, zajmował się matematyką i astronomią, zaliczany do siedmiu mędrców greckich. „Wszystko powstało się z wody i z wody się składa”- woda jako podstawowy żywioł, z wody powstaje powietrze, ogień i ziemia. Cechą przyrody jest ruch, ruch jest zawarty w materii, nie jest działaniem zewnętrznej siły- „Wszystko jest ożywione”- wiązanie życia i materii- hilozoizm.
Anaksamander ~610-547 p.n.e. uczeń Tlesa, uważał że ziemia jest płaska. Autor dzieła „O przyrodzie” gdzie wprowadził terminy „arche” i „apejron”. Arche- początek, zasada; początkiem świata i rzeczy nie jest żaden z żywiołów; apejron- bezkres, w nim znajduje się wszystko potencjalnie możliwe. Cechą przyrody jest ruch, który podlega uporządkowaniu, istnieją określone prawa.
Anaksemandes 585-528 p.n.e. uczeń Anaksemandra, również napisał dzieło o tytule „O przyrodzie”; ruch jest wieczny a świat bezkresny, najważniejszym żywiołem jest powietrze.
Niektórzy termin arche przypisywali innym żywiołom, Cheraklit- ogień, istniała koncepcja że żywioł pozostaje sobą (?)
Hraklit z Efezu ~około 500 p.n.e. - istotą bytu jest zmienność, rzeczywistość nieustannie się zmienia- „Wszystko płynie”; pramaterią świata jest ogień; można spotkać tego samego człowieka ale nigdy takiego samego. W świecie istnieją przeciwieństwa (dzień-noc) które się przenikają, ale występują prawa- porządek, istnieje siła rządząca światem- logos- rozum. Heraklit dzieli ludzi na trzy kategorie: tych, którzy nie słyszą głosu logos; tych, którzy słyszą, ale nie rozumieją oraz tych, którzy słyszą i rozumieją. „wielka uczoność nie daje rozumu”; byt podlega zmianie.
Parmenides ~około 500 p.n.e. - istotą bytu jest trwałość, niezmienność, są dwie drogi prowadzące do poznania prawdy- doznania zmysłowe i świadectwo rozumu- jedynie ta druga jest dobra. Dzieło „O prawdzie i mniemaniu- bytem jest to, co istnieje, niebytu nie ma; nie może być dwuch bytów, bo musiały by być oddzielone niebytem, byt jest wieczny i niezmienny.
Uczeń Parmenidesa, Zenon z Elei, twierdził, że ruch jest nierealny; argumenty:
Achiles- Achilles chce dogonić żółwia; nawer jeśli Achilles biegnie dwa razy szybciej niż żółw, to i tak żółw zawsze będzie pierwszy ponieważ gdy dobiegnie tam gdzie był żółw, żółwia już tam nie będzie bo będzie dalej;Achilles nigdy nie dogoni żółwia- więc ruch jest złudzeniem.
Strzała- strzała wypuszczona z łuku przemieszcza się, ale w każdym pojedyńczym momęcie ruchu jest nieruchoma- więc w pojęciu ruchu tkwi sprzeczność, a to co jesc sprzeczne nie może istnieć.
Dychotomia- nie można dotrzeć do żadniego z góry ustalonego punktu.
Stadion- prędkość ruchu może być różna w zależności od układu odniesienia.
Zarzuty do argumentów:
Achilles- użycie słowa “nigdy nie dogoni żółwia” i “żółw zawsze będzie pierwszy”- gdy zsumuję się nieskończoną ilość punktów otrzymamy skończony odcinek, który można przebyć w skończonym czasie, konstrukcja jest sztuczna bo ruch jest ciągły a nie przega od punktu do punktu.
Strzała w danym momęcie jest nie ruchoma, ale aby sprawdzić, czy coś jest w ruchu musimy dysponować conajmniej dwoma punktami, dysponując jednym nie możemy tego stwierdzić- np. zdjęcie sportowca w czasie biegu- nie można srwierdzić za jego czy biegnie czy tylko pozuje jakby biegł.
Pruby połącznenia koncepcji Parmenidesa i Heraklita:
Epedokles 490-430 r. p.n.e. filozof, kapłan, poeta. Nawiązywał do ideii Parmenidesa - nic nie może powstać z niebytu, są cztery korzenie wszechrzeczy- woda, ogień, powietrze i ziemia, żaden z tych żywiołów nie może zmienić się w inny lecz mogą się mieszać. W zależności od proporcji powstają różne substancje na przykład chleb jest wodą, powietrzem i ogniem, nie ma powstawania czegoś, co jest śmiertelne- śmierć nie jest końcem i nie istnieje, jest tyklo mieszanie się i podział ale materia jest niezmienna i bierna- podlega odziaływaniu sił miłości, która łączy i niezgody, która dzieli. Ruch jest wieczny; w zależności od dominacji jednej z sił są różne fazy świata.
Zarzut: jesli wszystkie rzeczy są mieszaniną jak ma powstawać coś co ma nowe właściwości np. smak chleba nie jest właściwy dla żadnego z żywiołów, a przecież coś nie może powstać z niczego.
Anaksagoras- koncepcja zarodków-elementarnych cząstek, których jest tyle, ile istniejących substancji, zarodki mieszają się ze sobą- we wszystkim jest wszystko inne- w chlebie sa zarodki krwi i kości bo dzięki niemu rośniemy. Materia jest bierna, świat w ruch wprawia duch- siła nieosobowa istniejąca poza światem.
Koncepcja Demokryta z Abdery 460-350 p.n.e- materializm atomistyczny, rozszeżył idee swojego nauczyciela Leucyta. Istnieją dwie zasady: pełnia i pustka, bytem są atomy, niebytem- pustka, przestrzeń, próżnia pomiędzy atomami. Atomy to drobne cząstki, które są niepodzielne, jest ich nieskączenie wiele a dzieli je próżnia. Wielość bytów- wiele atomów o ściśle określonych właściwościach, ruch jest wieczny. Próżnia jest rodzajem niebytu ale istnieje. Atomy zdeżają się ze sobą- powstają układy, które jednak są nietrwałe więc ciało ludzkie naprawde nie istieje. Układem marerialnym jest dusza zbudowana również z atomów lecz atomy duszy są inne- są mniejsze, są to atomy powietrza i ognia które są niezbędne do istnienia ciała. Byt jest wieczny, niezmienny, ale ruch jest realny- jest to zmiana konfiguracji atomów. Atomy nie mają własności jakościowych, jedynie wielkość i ciężar. Barwa ma charakter subiektywny, proces poznania zmysłowego możliwy jedynie przez bespośredni kontakt z przedmiotem materialnym- wzrok- od przedmioru odrywają się jego podobizny, w świecie panuje ład i pożądek, nic nie dzieje się bez przyczyny- celem nauki jest wyjaścnienie przyczynowo skutkowe. Jeśli znamy aktualny stan świata możemy poznać jego przyszłe stany. Demokyt porusza zagadnienia etyki- oddziala czyny będące wynikiem presji i wolnej woli. Celem życia jest zadowolenie- nie odczuwanie niedostatku ani nadmiaru, charmonia duszy, składową zadowolenia są przyjemności.
Szkoła pitagorejska- związek pitagorejski oparty na zasadach religiji- celem jest oczyszczenie duszy między innymi przez prace naukową- zajmowali się matematyką, astronomią. Centrum wszechświata stanowi idealny ośrodek. Punkt wyjścia: dusza istnieje niezależnie od ciała, ale jest cielesna, może łączyć się z dowolnym ciałem, ale jest trwalsza od niego, ciało jest więzieniem dla duszy, dusza jest wiązana z ciałem za popełnione grzechy. Połączeniu duszy z ciałem zapobiegają praktyki religijne. Zasadą bytu jest liczba, jest zasadą i kierownikiem. Wierzyli w znaczenie liczb: 1- punk, 2-linia, 3- figura płaska, [...], 6- życie., 7-duch, [...], 10- doskonałośc wszechświata.
Logika- twórcą jes Arystoteles.
Zdanie- może być tylko ożekające, może być fałszywe lub prawdziwe- zdanie musi mieć wartość logiczną ale nie musimy jej znać.
Nazwa - nie jest fałszywa ani prawdziwa, może nią być podmoot i orzecznik np. A jest B
Wyrażenia lub, i nie są nazwami ani zdaniami- to funktory - mogą łączyć zdania.
Predmiot do którego nazwa się odnosi to desygnat. Niektóre nazwy nie mają desygnatów lub mają dokładnie jeden, zbiór desygnatów nazwy to zakres nazwy. Zakresem nazwy która nie ma desygnatów jest zbiór pusty. Często występuje podpożądkowanie zakresów nazw- nazwa może być podrzędna lub nadrzędna w stosunku do innej. Zakresy, które nie mają identycznych desygnatów to zakresy rozłączne.
Podział nazw:
nazwy proste- jednowyrazowe
nazwy nazwy złożone
ze względu na liczebność zbioru desygnatów:
nazwy puste- brak desygnatów np. żonaty kawaler- niektóre są sprzeczne/
nazwy jednostkowe- dokładnie jeden desygnat.
Nazwy ogólne- wiele desygnatów
ze wzglęu na zakres nazwy:
nazwy ostre i nieostre- brak dokładnych granic zakresów np. słowo “młodzieniec”, jeśli nazwa jest nieostra to trudno ustalićjej wartość logiczną.
Nazwy konkretne- wszystkie desygnaty są obiektami fizycznymi lub osobami
nazwy abstrakcyjne- np. miłość, kwadrat, czerwień.
S- student
K- kierowca
U- człowiek
Zakresy krzyżujące
S- student
A- analfabeta
U- człowiek
Zakresy przeciwne
M- muł
O- osioł
K- koń
Z - zwierze
Zakresy parami rozłączne
K- kwadrat
P- prostokąt
R- rąb
FILOZOFIA wykład II 1.03.2006
Sofiści - 5 w. p.n.e. - nazwa pochodzi od słowa mądrość- inaczej nazywali ich mędrcami, wychowawcy młodzieży z wysokich domów, nauczali retoryki, sztuki rozumowania, za nauki pobierali opłaty; zarzucano im, że mniej chodzi im o prawdę, a więcej o osiąganie celów niezależnie od zastosowanych środków.
Pitagoras- 481-411 p.n.e. , pochodził z Abdery, ale działał w Atenach, książka „Prawda o mowach obalających”- idea że człowiek jest miarą wszystkich rzeczy. Dzieło „O bogach” spowodowało, że został wygnany. Działał empirycznie. Uważał, że dialektyka jest środkiem do osiągnięcia celu, relatywizm poznawczy (prawda) i aksjologiczny (wartości), poznanie jest bierne, umożliwiają nam je zmysły, poznanie jest relatywne- nasza wiedza jest względna, rzeczywistość charakteryzuje się względnością. Relatywizm aksjologiczny- wartości są względne- wydawanie osądów o charakterze moralnym decyduje praktyczny punkt widzenia- zdania nie są dobre, ani złe lecz tylko skuteczne bądź nieskuteczne.
Sokrates i Platon uważali że wiedza i wartości moralne są bezwzględne, oponenci sofistów.
Sofistyką nazywamy działalność przypominającą jedynie naukową, sofizmat- argument oparty na błędnych przesłankach.
Sofiści rozwinęli erystykę- naukę o prowadzeniu sporów, argumenty, chwyty erystyczne:
- chwyt do słuchaczy- prowadzący dyskusję chce skłonić słuchaczy do uznania jego racji.
- argumenty do osoby- przypisywanie osobie zmyślonych, lub rzeczywistych wad
- argumenty odwołujące się do upodobań ludu- demagogia
- argumenty odwołujące się do próżności- „pan jako fachowiec, najlepiej wie…”, „pan jako człowiek inteligentny, zgodzi się ze mną że…”
Erystyka zawiera również chwyty bardziej właściwe moralnie.
Sokrates- uważany za sofistę, ale raczej nim nie był, 469-379 p.n.e., zmarł po zażyciu cykuty z wyroku sądowego- zarzucano mu bezbożność i psucie młodzieży- twierdził że zasłużył raczej na nagrodę- chciał dożywotniego utrzymania na koszt państwa. Uczniowie Sokratesa to między innymi Platon i Arystyp, sam Sokrates nie napisał żadnej książki- jego poglądy znamy jedynie dzięki przekazom jego uczniów. Sokrates zajmował się zagadnieniami etycznymi- nie zajmował się zagadnieniami dotyczącymi bytu, jest twórcą etyki; poglądy formułował w gronie uczniów i na ulicach Aten- wciągał zwykłych ludzi w dyskusję, za pomocą prostych pytań obalał ich poglądy a następnie wraz z nimi ustalał nowe. Według Sokratesa cnota jest dobrem najwyższym, ale nie jedynym, cnotę rozumiał jako zalety moralne- uczciwość, panowanie nad sobą, cnota jest wartością podstawową dla wszystkich ludzi, cnota jest dobrem najwyższym, choć nie jedynym, są też dobra użytkowe- dom, odzież, pokarm, ale najważniejsze są kategorie moralne, cnota jest wiedzą-wiedza jest warunkiem cnoty- aby dokonywać odpowiednich wyborów trzeba wiedzieć, które wartości są ważniejsze, człowiek, który wie czym jest dobro i zło nigdy nie wybierze zła- intelektualizm etyczny; cnota zapewnia człowiekowi szczęście- cnota wiąże się z przyjemnością (duchową).
Dwie metody- elenktyczna i maieutyczna .
Elenktyczna- metoda eliminacji fałszywych przekonań- metoda dyskusji- skłania do zmiany przekonań.
Maieutyczna- po zmianie fałszywych przekonań wydobywać wiedzę moralną- każdy człowiek ją posiada - porównywał swoje działanie do działania akuszerki.
Wnioskowanie indukcyjne -formowanie ogólnych sądów na podstawie szczegółowych , formowanie pojęć.
Platon był uczniem Sokratesa, podobnie jak inni uczniowie założył własną szkołę.
Szkoła cyników- założył ją Antystenes 430-366 p.n.e. szkoła mieszcząca się w gimnazjum w Xenorages. Cnota jest dobrem najwyższym i jedynym, jedynie dobra moralne mają realny charakter, inne rzeczy są przeszkodą, należy wyzbyć się dóbr materialnych. Późniejsi cynicy starali się wykazać, że większość ludzi żyje w błędzie- żyją w świecie konwencji. Opinia o cynikach głosiła, że są to ludzie nie uznający żadnych wartości.
Cynikiem był Diogenes z Synopy- mieszkał w beczce- chciał udowodnić że naprawdę szczęśliwy jest ten, kto dysponuje cnotą.
Szkoła Cyraneików - pochodzi z Cyreny, założył ją Arystyp z Cyreny- wraca do zwyczaju sofistów- najwyższą wartością jest przyjemność- hedonizm- od słowa hedone- rozkosz. Skrajnie- przyjemność jest jedynym dobrem, każda przyjemność jest natury cielesnej, przyjemność jest stanem przelotnym, przemijającym, przyjemność jest stanem pozytywnym- następuję w momencie zaspokajania potrzeby. Nie ma przyjemności wyższych i niższych, nie ma też przyjemności duchowych; do szkoły tej należał Teodoros i Hegezjasz (nawołujący do śmierci)- życie jest bólem, jedyny sposób na uniknięcie przykrości jest śmierć- późniejsi cyranicy zmodyfikowali założenia szkoły- celem stało się unikanie przykrości, ideę że całkowite uniknięcie przykrości jest nie możliwe głosił Hegezjasz- jedynym sposobem na uniknięcie przykrości jest zakończenie życia.
Bardziej znaczącą szkołę założył Platon - system idealizmu obiektywnego. Żył w latach 427-347 p.n.e. - w okresie rozkwitu Aten. Pochodził z arystokratycznego rodu, jego właściwe imię to Arystokles, Platon to przydomek- słowo to oznacza szeroki.. W wieku 20 lat został uczniem Sokratesa. Po jego śmierci opuścił Ateny, na Sycylii poznał pitagorejczyków. W wieku 40 lat po powrocie do Aten w gaju akademiosa założył Akademie, zwaną Platońską.
Większość jego dzieł powstałą w formie dialogów, wszystkie zachowały się. „Uczta”- o miłość, „Obrona Sokratesa”, „Fedon”, „Tejet”, „Polityk”, „Państwo”- w tym ostatnim metafora jaskini- obcujemy z cieniami ale dzięki sile umysłu możemy dotrzeć do rzeczywistego świata. Teoria idei- trójkąt jest bytem idealnym, jest ideą, a nie rzeczą. Rozróżnia się świat ideii i świat rzeczywisty- nietrwały, rzeczy w rzeczywistym nie istnieją nigdy. Świat idei charakteryzuje się pełnią istnienia- rzeczy idealne są wieczne, niezmienne. W świecie idei występuje chierarchia- są idee podrzędne i nadrzędne- idea najwyższa to idea dobra-piękna- może być utożsamiana z bogiem. Między tymi sferami zachodzi zależność- świat rzeczy jest kopią naturalnego świata, doskonałość- piękno ujawnia się w świecie rzeczy gdy bieże udział w ideale dobra- piękna. Świat jest cieniem naturalnego bytu- idei, siłą sprawczą powstania świata jest demiurg- budowniczy świata- uczynił to bóg kierowany dobrocią- uformował materie na podobieństwo idei. Świat jest nietrwały ale jest najlepszy z możliwych. W świecie panuje celowość, ład i harmonia, świat wraz z czasem psuje się.
Są dwa rodzaje poznania- zmysłowe i czysto rozumowe- skierowane na świat idealny. Wiedza dotycząca świata zmysłów to mniemanie, wiedza pochodzenia rozumowego jest wieczna i niezmienna. Dotarcie do świata idei- człowiek musi dotrzeć do duszy która zawiera wiedze o bycie idealnym ale zostaje ona przesłonięta przez ciało. Świat zmienia się w określonym kierunku- istnieje siła która go ożywia- dusza świata. Dusze posiadają wszystkie istoty żywe- dusza ożywia ludzkie ciało, ludzka jest samoistną substancją, która może istnieć niezależnie od ciała, są trzy rodzaje duszy:
dusza zmysłowa
dusza impulsywna
dusza rozumna
Niższe dusze giną wraz z ciałem, gdy ciało umiera dusza może połączyć się z innym ciałem- trwa to dotąd, aż całkowicie uwolni się od związków z ciałem.
W świecie idei istnieją odpowiedniki rzeczy konkretnych. W świecie idei istnieją byty ogólne.
Tylko dusza rozumna jest duszą samą - jest nieśmiertelna, nie miała początku, ani końca; istnieje wiedza wrodzona, dusza nie może przestać istnieć- dusza nie ginie od zła moralnego. Według Platona człowiek to dusza władająca ciałem, ciało jest więzieniem dusz. Każdej z dusz odpowiada właściwa jej cnota- duszy zmysłowej jest to panowanie nad sobą, impulsywnej to męstwo, zarówno fizyczne jak i duchowe, cnotą duszy rozumnej jest mądrość.
Aby sfery duszy nie kolidowały ze sobą niezbędna jest cnota czwarta- sprawiedliwość- każda dusza robi to, co powinna- korzenienie czterech cnót kardynalnych (podstawowych), cnota jest drogą duszy ku idei dobra-piękna - jest to droga miłości.
Dostrzegamy piękno ludzkich ciał, piękna jest również dobra dusza, dusza ludzka ogólnie jest piękna; cnota jest niezbędna do szczęścia, aby osiągnąć szczeńcie potrzebne są przyjemnośći, lecz nie zmysłowe, które powodują ból.
Koncepcja idealnego państwa, systemu społecznego- chciał wprowadzić ją w życie, ale mu nie wyszło. Koncepcja idealnego państwa zakładała wyodrębnienie 3 sfer- 3 klas:
rolnicy i rzemieślnicy
warstwa strażników- pilnują, aby prawa były przestrzegane
klasa władców- ludzi stanowiących prawa- role władców mieli pełnić filozofowie.
Osoby należące do wyższych warstw nie mieli mieć własności prywatnej i nie mogą zakładać rodzin- jedynie dobierają się w pary aby wydać potomstwo, po urodzeniu dzieci przechodzą pod opiekę państwa- w trakcie wychowania decyduje się przynależność do danej klasy. Rodzina jest rozsadnikiem zła społecznego- człowiek myśli tylko o własnym dobru.
Cnoty rolników- panowanie nad sobą
cnoty strażników- męstwo
cnoty prawodawców- mądrość
A w całym państwie panować ma sprawiedliwość. Należy usunąć poza obręb państwa mącicieli- poetów itp. - komunizm platoński.
Akademia platońska istniała do V wieku n.e. Z niej wywodzi się Arystoteles.
Arystoteles- 384-322 p.n.e. pochodził ze Stagiry, jego ojciec był nadwornym lekarzem króla macedońskiego. Po przybyciu do Aten wstąpił do Akademii platońskiej. Założył własną szkołę w Likion- szkołą perypatetyczna- spacer, przechadzka- dyskusje zazwyczaj toczyły się podczas spaceru. Napisał wiele rozpraw np. „Metafizyka”, „Etyka eudamejska”, „Etyka mikodamejska”, „Fizyka”, „Organon”. Sprzeciwiał się nauce o ideach. Według Arystotelesa nie istnieją formy, tylko poszczególne substancje, jednostkowe przedmioty, świat jest materialny ale zawiera w jednostkowych przedmiotach idealny element.
Zdaniem Arystotelesa punktem wyjścia powinna być logika- dyscyplina wstępna, narzędzie wskazujące jak należy definiować pojęcia i przeprowadzać dowody stwierdzeń- definicja powinna zawierać elementy ogólniejsze, sądy o najogólniejszych muszą być przyjęte bez dowodów. Arystoteles jest twórcą pierwszej teorii logicznej- sylogizmu- wnioskowania logicznego pewnego typu- wniosek musi wynikać z przesłanek.. Jest twórcą koncepcji hilemorfizmu- każda substancja jest połączeniem materii i formy. Wszystkie elementy, własności przedmiotu, określone są mianem formy. Z połączenia materii i formy powstają różne rzeczy. Materia pierwsza- podstawa wszystkich rzeczy, czysta materia nie występuje, materia jest bierna- organizuje ją forma-dusza np. dusza roślinna to forma właściwości rośliny, dusza zwierzęcą- zwierzęcia. W przypadku człowieka dusza rozumna- człowiek jest substancją połączenia duszy i ciała. W procesie poznania poznajemy formy. Bóg- pierwszy poruszyciel, byt czysto duchowy. Element duchowy- rozum czynny w ludzkiej duszy.
Nie istnieje wiedza wrodzona, wszystko jest wynikiem doświadczenia. ………… genetyczny. Umysł człowieka to czysta tablica- tabula raza. W procesie poznawania świata rozum jest niezbędny, tworzy pojęcia zwierzęta dysponują zmysłami, ale nie dysponują wiedzą.
[…]Filozofia wykład III
Około 300 r. p.n.e. powstały nowe szkoły- epikurejska założona przez Epikura, stoicka założona przez Zenona z Elei oraz sceptycka założona przez Pirrona. Tematem ich zainteresowania były głównie zagadnienia etyczne.
Szkoła epikurejska- założył ją Epikur z Samos 341-270 p.n.e., w wieku 17 lat przybył do Aten, zachowało się niewiele jego pism- tylko trzy listy- „List do Menakeusa”. Nawiązywał do teorii Demokryta- cała rzeczywistość składa się z atomów, które są wieczne i niezmienne, jest ich nieskończenie wiele, choć jest skończona ilość rodzajów, oddziela je próżnia. Atomy mają ciężar i poruszają się ruchem prostoliniowym w dół, lecz od czasu do czasu odchylają się od toru ruchu- odpowiednik wolnej woli u człowieka- zdaniem Epikura występują bezprzyczynowe zjawiska. Z atomów składa się ludzkie ciało i dusza, człowiek dysponuje wolną wolą, dusza przenika ciała i ożywia je, po śmierci rozprasza się. Demokryt twierdził że wartości zmysłowe mają charakter subiektywny, zdaniem Epikura są obiektywne i odpowiadają układom atomów- sensualizm- na podstawie doznań zmysłowych człowiek formułuje pojęcia, powstawanie wiedzy z wrażeń- indukcja epikurejska. Ośrodkiem zainteresowania Epikura była etyka, jego zdaniem filozofia powinna odpowiadać czym jest szczęście i jak je osiągnąć.
Szczęście zdaniem Epikura polega na doznawaniu przyjemności, nieszczęście to przykrość i ból- nawiązywało to do koncepcji Arystypa- taką postawę nazywamy hedonizmem. Przyjemność jest wtedy, gdy zaspokajamy potrzeby i gdy nie odczuwamy bólu. Można wiec wyróżnić dwa rodzaje przyjemności: pozytywne, gdy zaspakajamy potrzeby i negatywne- brak przykrości. Radość, dobro i przyjemność są tożsame. Każdy człowiek ma różne potrzeby związane z życiem, w trakcie rozwoju pojawiają się potrzeby o charakterze przyzwyczajeń i nałogów, z których można zrezygnować. Im więcej potrzeb, tym trudniej je zaspokoić- najwięcej szczęścia ma ten, kto ma mało potrzeb. Potrzeby można zaspokoić na wiele sposobów- należy to czynić w sposób jak najprostszy. Źródła szczęścia związane z brakiem przykrości- będziemy szczęśliwi, gdy wyzbędziemy się niepokojów, dla człowieka naturalna jest radość. Człowiek jest istotą rozumną, i może uświadomić sobie, że lęki są bezzasadne- może się ich pozbyć. Przeszkodami przed osiągnięciem szczęścia są lęki, wyróżnia kilka typów: lęk przed cierpieniem, śmiercią, przed niemożliwością osiągnięcia szczęścia i lęk przed bogami- lekarstwem na nie jest filozofia (jego doktryna). Każdy może osiągnąć szczęście, jeśli dobrze je zrozumie- jako spokój ducha. Nie ma po co lękać się cierpienia- jeśli jest intensywne to zazwyczaj trwa krótko, a jeśli jest długie to słabe, cierpiąc można wspominać szczęście poprzednie; śmierć nie jest ani dobra, ani zła, to brak jakichkolwiek doznań i nie dotyczy człowieka-„gdy jesteśmy, śmierci nie ma, a gdy jest śmierć to nas nie ma”; bogowie istnieją, to istoty materialne, ale nie wtrącają się w życie ludzi. Drogi do szczęścia to rozum i cnota- rozum umożliwia nam podejmowanie właściwych wyborów- nie każda przyjemność jest godna wyboru i z nie każdego cierpienia należy zrezygnować- konsekwencją przyjemności może być przykrość- w tedy należy z niej zrezygnować, pomimo to przyjemność z natury jest dobra, a przykrość zła. Koncepcja Epikura jest umiarkowaną odmianą hedonizmu- propaguje umiar, radość życia i spokój ducha. Cnota jako wartość moralna stanowi podstawę szczęścia, akceptowanie norm moralnych przynosi szacunek innych. Ludzie są z natury egoistami, ale powinno się uwzględniać dążenia innych ludzi- życzliwość umożliwia zrealizowanie własnego szczęścia.
Stoicyzm- również uważał za najważniejsze zagadnienia etyczne, szkołę starszą założył Zenon z Kition 331-……. p.n.e. Nazwa pochodzi od słowa brama malowana- stoa ikle. Najwięcej w rozwój tej doktryny wniósł Hryzyp -3 w. p.n.e.- kilkaset prac. Wyróżniamy dwa okresy rozwoju: stara szkoła stoicka i neostoicyzm w okresie Rzymskim I-II w. n.e.- Seneka 3-65 r. n.e.- poeta, filozof „O gniewie”, „O życiu szczęśliwym”; Epiktet 50-130 r. n.e. -autor podręcznika etyki stoickiej- „Diatryby”; Marek Aureliusz 121-180 r. n.e. - cesarz Rzymu „Rozmyślania”. Stoicy zajmowali się głównie etyką, ale również zagadnieniami bytu, według nich istnieje jedynie materia, gdyż tylko to co jest cielesne może działać materialna jest również ludzka dusza- odmiana materializmu. Świat jest ożywiony i rozumny i ma boski charakter. Są dwa rodzaje materii - zwykła, która jest bierna i materia określana mianem „pneuma” - tchnienie, która wprawia w ruch materie zwykłą. Ruch materii zwykłej to przemieszczanie się w przestrzeni, ruch pneumy to napięcie toniczne, pneuma jest czynnikiem rozumnym i działa celowo- w świecie panuje celowość i obowiązują prawa- pneuma to logos- kosmiczny rozum, który przenika świat.
Teoria wiecznego powrotu- pneuma utożsamiana z ogniem jest prabudulcem świata- rzeczywistość powstaje z ognia i do ognia wróci- nastąpi pożar świata- po czym znowu pojawią się żywioły. Spór wewnątrz szkoły dotyczył zagadnienia, czy wszystko będzie takie samo, czy jedynie podobne.
Dusza jest trwalsza od ciała- jest substancją czynną, może istnieć po śmierci o ile jest doskonała- dusza mędrców może istnieć aż do pożaru świata, dusze nie mędrców giną i odrodzą się dopiero po pożarze świata.
Podstawą wiedzy są postrzeżenia zmysłowe, które dokonują się w duszy, rozum konstruuje pojęcia i sądy. Spostrzeżenia i sądy kataleptyczne- oczywiste- gdy odbywają się w dobrych warunkach to spostrzeżenie jest prawdziwe- kryterium prawdy jest oczywistość. Logika to nauka o rozumie i języku, czyli znakach- stoicy zapoczątkowali logikę zdań opartą na stosunku zdań. Brali pod uwagę sądy hipotetyczne- teoria dotycząca zdań. Ośrodkiem zainteresowania stoików była etyka- etyka normatywna- głównym zagadnieniem było ustalenie co jest najwyższym dobrem- według stoików była to cnota- doskonałość moralna człowieka- moralizm. Cnota jest jedynym realnym dobrem. Cała rzeczywistość jest rozumna, rozum stanowi naturę człowieka- postulat życia zgodnego z naturą. Epiktet porównywał życie ludzkie z grą aktora na scenie- nie on decyduje co gra lecz może grać dobrze, lub źle. Życie cnotliwe jest życiem wolnym - żyć cnotliwie znaczy żyć zgodnie z rozumem. Człowiek jest istotą dysponującą wolną wolą - to on decyduje jak postąpić, musi podejmować decyzje zgodne z rozumem, a nie zdawać się na los. Poza cnotą i jej przeciwieństwem, wszystko inne jest obojętne- może być użyte dobrze lub źle. Rzeczy obojętne nie są dobre ani złe z natury ale w śród nich są rzeczy godne wyboru lub nie takie jak np. zajmowanie zaszczytnych stanowisk. Cnota nie jest stopniowalna- albo jest, albo jej nie ma. Stoicy dzielą ludzi na tych, którzy cnotą dysponują- są to mędrcy, ci którzy jej nie mają to szaleńcy, głupcy- traktują rzeczy obojętne jako realne dobra. W śród szaleńców są ludzie, którzy czynią postępy- ale mimo wszystko mędrców jest niewiele. Główną przeszkodą na drodze do szczęścia = cnoty stanowią afekty- emocje - bezrozumne poruszenia duszy- sprawiające, że ludzie nie rozpoznają dobra od zła, rodzi się zawiść i pożądanie, podlegają obawie lub smutkowi- gdy chcą uniknąć czegoś, co uważają za zło, choć jest złem pozornym. Nie możemy zapanować nad losem. Współczucie również należy do afektów- przeszkadza w niesieniu pomocy innym ludziom. Człowiek., który opanował afekty to człowiek w stanie apatii- beznamiętności, ale nie bezczynności. Na jednostce ludzkiej ciążą zobowiązania związane z uczestnictwem we wspólnocie- zobowiązania wobec rodziny i wspólnoty są sobie równe. Ludzie są równi pod tym względem, że nad wszystkimi ciąży los. Nie lubili epikurejczyków, uważali, że kierowanie się przyjemnością jest nie godne człowieka. Stoicy rozróżniają czyny słuszne- legalne i czyny zacne- kierowanie się moralnością.
Trzecią szkołą tego okresu, zwanego również okresem hellenistycznym jest sceptycyzm- nie ma cech oddzielnej szkoły, można jednak wyróżnić nurty. Założycielem był Pirron z Elity 378-286 r. p.n.e. przedstawicielem m.in. Karneadez i Cessus (?)
Według Pirrona wiedza o rzeczywistości jest człowiekowi niedostępna, wszystkie sądy są równoważne- należy więc powstrzymać od wydawania kategorycznych sądów- zachowujemy spokój ducha i nie cierpimy z powodu bycia w błędzie, spokój ducha jest warunkiem szczęścia.
Następcy Pirrona uważali, że nie możemy być niczego pewni, zmysły są zawodne i zależne od warunków. Nie można odwoływać się do logicznych zasad- wnioskowanie indukcyjne jest zawodne, poznanie jest też nie możliwe na drodze dedukcji- odwoływanie się do przesłanek które mogą być zawodne. Nie można odwoływać się do żadnych kryteriów, gdyż nie wiemy czy to kryterium jest prawdziwe- żeby go udowodnić musimy odwołać się do innego kryterium. Żaden sąd nie jest prawdziwy, tak jak wiedza o rzeczywistości.
- Na zasadach sceptycyzmu można podać pod wątpliwość sam sceptycyzm.
W I w. n.e. zaczęła się kształtować filozofia chrześcijańska- zajmuje się zagadnieniami religijnymi- poznanie spraw ludzkich i Boskich- rozmyślanie o śmierci, podstawę filozofii widzi w objawieniu. Głównymi ośrodkami filozofii wtedy stała się Aleksandria, a następnie Rzym.
Filon z Aleksandri 25 r. p.n.e.-50 r. n.e. był żydem, filozofie pojmował jako poznanie Boga. Występują przeciwieństwa świat-Bóg, duch-materia, dobro-zło, pomimo tego świat stanowi jedność. Celem podstawowym jest wyjaśnienie jak z Boga wywodzi się świat materialny. Aleksandryjski system metafizyki- istnieją różne poziomy bytu, najdoskonalszym jest absolut- Bóg- niezależny i niezmienny, wieczny- ale osobowy, wszechpotężny i wszechmocny. Rozum ludzki nie może uświadomić sobie naturę Boga. Materia jest odwieczna- jest źródłem zła- samą niedoskonałością- więc Bóg nie stworzył materii. Istnieją byty pośrednie, niższe od Boga- pierwszym jest logos- wzorzec świata- zawarte w nim myśli Boże stanowią wzorzec świata- jest to osoba- syn Boży, który stworzył świat z materii.
W III w. n.e. żył filozof Plotyn 203-270 n.e. - filozofia neoplatońska, sam Plotyn uważał ją tylko za wykładnie myśli Platona. Byt zdaniem Platona to idee- trwanie, zdaniem Plotyna to stawanie się i ekspansja stanowi jego istotę- byt rodzi inny byt, ale poprzedni nie ulega zniszczeniu- ma naturę taką jak słońce. Powstawanie bytów trwa do momentu wyczerpania się siły twórczej. Hipostazy- kolejne postacie bytu. Bytem absolutnym jest Prajednia- czysta jednia- absolut- w tym bycie nie ma żadnej złożoności ani przeciwieństw, nie można go określić słowami, jest źródłem wszystkiego i jest poza bytem i rozumem. Niższe formy bytu są to hipostazy- pierwszą jest świat idealny- intelekt- podobieństwo do Platońskiego świata ideii. Ze świata idealnego, który jest wieczny i niezmienny powstaje drogą emanacji dusza świata- świat duchowy- świat ducha- zawarte są w niej dusze jednostkowe- z tego świata duchowego powstaje materia- proces emanacji się na niej kończy. Świat materialny i jego ukształtowanie jest odzwierciedleniem świata idealnego i nie jest realny. Człowiek jest bytem złożonym z ciała i duszy-istnieje dusza niższa odpowiedzialna za działanie ciała i niedoskonałość i wyższa- część duszy świata. Dwoistość ludzkiej duszy sprawia, że przed nią są dwie drogi- ku materii- człowiek udoskonala świat ale dla jego duszy jest to niekorzystne oraz droga w górę -wyższy poziom poznawczy, estetyczny, doskonalenie się moralne- jest to droga do prajedni- ale osiągnięcie jej jest możliwe tylko w niektórych chwilowych stanach.
Filozofia chrześcijańska- filozofia patrystyki- nauka ojców kościoła od I-V w. n.e., jej istotą była nauka Jezusa i jego uczniów- istnieje Bóg i życie pośmiertne, należy poznać Boga- ale nie było podbudowy filozoficznej- zarzucano nauce chrześcijańskiej niezgodność z rozumem. W obrębie patrystyki można wyróżnić dwa nurty- apologistyczny- obrona wiary i systematyczny- koncepcja Orygenesa i św. Augustyna, apologeci - m.in. Terturian.
Orygenes 185-254 n.e.- jego koncepcja nie została uznana przez kościół. W wieku 18 lat został kierownikiem Aleksandryjskiej szkoły katechetów, został wygnany pod zarzutem herezji. Jego zdaniem prawda objawiona w Piśmie Świętym jest zgodna z rozumem ale nie wszystko musi być pojmowane dosłownie- część jest alegoryczna. Bóg jest niematerialny co związane jest z jego doskonałością, Bóg jest myślą i jednością - znajduje się ponad materią, bytem. Jest osobą i absolutną dobrocią- nie może być przyczyną zła. Chrystus- Syn Boży, określony jako rozum-logos, jest Bogiem pochodzącym od Ojca., jest mu podporządkowany- subordynacjonizm- koncepcja zastąpiona później przez równoważność. Świat został stworzony z niczego- ex nichilo przez Boga- ale stworzony odwiecznie- nie było początku, choć pochodzi od Boga, wieczność świata nie znaczy, że będzie istniał wiecznie- gdy zło przekroczy pewien poziom Bóg zniszczy świat i stworzy nowy. Bóg jest twórcą świata duchowego- wszystkie byty są sobie równe, ale część odwróciła się od niego pragnąc władać czymś związała się z materią - głębszy upadek nie jest możliwy. Wszystkie duchy powrócą ostatecznie do Boga, Orygenes sprzeciwiał się idei wiecznego potępienia. Cierpienie wynika z odwrócenia się od Boga.
Terturian 160-220 n.e. pochodził z Kartaginy, w Wieku 37 lat przyjął chrzest. Podkreślał przeciwieństwo pomiędzy wiarą i rozumem- nie może być zgodności- Boga należy szukać w prostocie serca, filozofia nie jest chrześcijaństwu potrzebna. Nauka i umysł ludzki jest godny potępienia. Wszelka mądrość pochodzi od Boga- wszelkie rzeczy nie zrozumiałe dla rozumu są pewne, oczywiste- jest to akt wiary. Dusza ludzka jest cielesna- tylko to co cielesne może działać. T. przyłączył się do sekty Montanistów ale zerwał z nią i założył własny kościół Terturiański.
Augustyn Aureliusz 354-430, studiował w Kartaginie, wykładał w Rzymie. W wieku 30 kilku lat przyjął chrzest. Napisał wiele pism: „Wyznania”, „O trójcy”, „O życiu szczęśliwym” „O Państwie Bożym”. Każdy człowiek dąży do szczęścia, aby być szczęśliwy trzeba poznać Boga i dusze. Uzyskanie wiedzy o rzeczywistości jest dostępne- najbardziej istotne rzeczy odnajdujemy w duszy- w duszy ludzkiej mieszka prawda, wieczne prawdy- odpowiada wzorcowi według którego Bóg stworzył świat. Obecność tych prawd świadczy o tym, że ludzka dusza jest wieczna. Aby uzyskać zrozumienie niezbędna jest pomoc Boga- teoria iluminacji- jest to akt łaski Boga.
Bóg jest wieczny i niezbędnym bytem, nie jest ponad bytem lecz jest bytem. Atrybuty Boga - w stosunku do ludzi jest światłością, szczęśliwością, najwyższym dobrem i źródłem wszelkiego dobra. Bóg stworzył świat ex nichilo i podtrzymuje istnienie świata, został on zbudowany bezpośrednio przez Boga. Człowiek został stworzony jako związek duszy z ciałem- przewaga duszy, człowiek jest bytem złożonym. Świat został stworzony wraz z czasem. Zło nie istnieje realnie- jest jedynie brakiem dobra. W ludzkich uczynkach również występują braki. Wszelkie zło to brak. Świat taki jaki jest bardziej odpowiada naturze człowieka- dzięki temu człowiek dysponuje wolną wolą- może dokonywać wyborów. Podstawowe zasady moralne odkrywamy przez iluminacje. Świadomość prawd w duszy nosi nazwę sumienia. Grzech to przekroczenie Boskiego prawa, bunt ciała przeciwko duszy- jedynie Bóg może uczynić człowieka z powrotem dobrym. Bóg wie jak człowiek postąpi-wiedza o wszystkich uczynkach- ale mimo tego człowiek dysponuje wolną wolą bo inaczej nie mógł by wybierać dobra- zgrzeszy bo będzie miał taką chęć a nie dlatego, że Bóg o tym wiedział. Logika powinna uczyć definicji pojęć.
Definicja - wyrażenie językowe przedstawiające znaczenie danego pojęcia, czasami oznacza to jednoznaczną charakterystykę jakiegoś przedmiotu, obiektu- definicja realna, rzeczowa.
Najczęstszą postawą jest definicja nominalna- wskazanie jakie znaczenie ma dane wyrażenie, definicje danego terminu mogą być różne; np. :
Hedonizm- doktryna etyczna utożsamiająca dobro z przyjemnością
Liczba pierwsza- na dokładnie dwa różne dzielniki.
Człowiek- istota żywa, rozumna; istota dwunożna nieopierzona
Rąb- czworokąt o równych bokach.
Adak- czasami trzeba nazwać jakiś przedmiot.
Definicje równościowe- zawierają człon definiowany- definiendum i człon definiujący- definiens oraz łącznik np. każdy kwadrat jest rombem, łącznik - jest, oznacza; jeśli można wyróżnić te trzy elementy to jest to definicja równośćiowa i definicja normalna, definicja0 może być prze wskazanie- ostensyna- przez przykład.
Odmianą definicji równościowych są definicje klasyczne- A to B o właściwościach C.
Definicja klasyczna wymaga użycia w definiensie słowa o szerszym znaczeniu. W niektórych przypadkach w definicji chodzi o uściślenie- są to definicje projektujące, w przeciwieństwie do definicji sprawozdawczych- oddaj oddających dokładnie rzeczywistość.
Definicje projektujące dzielą się na konstrukcyjne- nowe słowa i regulujące- uściślające znaczenie nieostrego terminu, definicje regulujące są niezbędne w kodeksach.
Błędy w formowaniu definicji:
igniotum per ignotum- nieznane przez nieznane- używanie terminów nieznanych przez adresata
iden per iden- to samo przez to samo, mogą być pośrednie bądź bezpośrednie
definicja sprawozdawcza może być za szeroka, np. student to osoba ucząca się; lub zbyt wąska
zakresy mogą się krzyżować np. delfin to ryba żyjąca w wodach Adriatyku
przesunięcie kategorialne- niewłaściwa klasyfikacja- np. pokrewieństwo jest to własność posiadania wspólnych przodków- pokrewieństwo nie jest własnością.
FILOZOFIA wykład IV
Filozofia średniowieczna
Po upadku Cesarstwa Rzymskiego około w V wieku n.e. nastąpił upadek kulturalny. Dopiero w IX wieku u państwie franków odrodziła się filozofia. Filozofia średniowieczna podporządkowana była teologii, ale miała pewną swobodę.
Filozofia scholastyczna - szkolna, opracowywała rozumowo dogmaty wiary. Nie był to jedyny nurt filozoficzny w tym okresie- istniał również nurt mistyczny, pojawiały się też koncepcje panteistyczne- utożsamiające Boga ze światem. Dopiero w XII wieku poznano filozofów starożytnych.
Głównym ośrodkiem filozofii były wyspy brytyjskie- szkoły kościelne i biskupie- nauczano w nich siedem sztuk wyzwolonych: dialektykę, gramatykę, arytmetykę, muzykę, retorykę, astronomię; traktowano je jako wstęp do studiowania teologii.
Jan Szkot Eriugena (810-887) dzieła „O przeznaczeniu”, „O podziale natury”, rozważał stosunek wiary i rozumu, jego zdaniem wiara powinna przenikać ludzie czyny, ma być również badana rozumowo za pomocą kontemplacji. Wiara jest warunkiem poznania rozumowego, istnieje stwórca świata, w oparciu o to dążymy do poznania Boga, rozum jest niezbędny do zrozumienia Pisma Świętego. Filozofia to religia- „nikt nie wejdzie do nieba inaczej, jak przez filozofię”. Rozważania o podziale natury i naturze Boga- jest ona niepoznawalna, Bóg jest nadsubstancjalny, znajduje się ponad bytem, przewyższa każdą afirmację i negację. Bóg jest niczym (z rzeczy które jemu zawdzięczają istnienie) i wszystkim (wszystko od niego pochodzi). Eriugena rozróżniał szczeble natury- natura która stwarza, ale nie jest stworzona- Bóg, niżej boskie idee- jest do słowo- jest to natura która jest stworzona i tworzy- Syn Boży- objawienie się boga- stwarzanie. Tworząc idee Bóg stwarza samego siebie. W akcie stworzenia następuje emanacja wielości z jedności. Natura stworzona i nie tworząca - świat materialny, ostatni szczebel- natura która nie tworzy i nie jest stworzona- Bóg jako cel, kres samomanifestacji.
Eriugena był zwolennikiem realizmu pojęciowego- bardziej realne są gatunki i rodzaje, niż poszczególne jednostki. Idea człowieka istnieje w Bogu, jest bardziej realna niż jednostkowi ludzie. W stanie pierwotnym- przed grzechem- człowiek był podobny do aniołów-nie było płci. Składnikami elementarnymi bytu są rozum, zmysły oraz intelekt- tworzą elementy duszy (mimo to dusza jest prosta). Człowiek jest stworzony przez Boga i do Boga powraca - pierwszy etap powrotu to śmierć, drugi- zmartwychwstanie, trzeci to połączenie duszy i ciała a czwarty to powrót do świata idei- wszystko zostanie zwrócone Bogu, wszyscy ludzie odzyskają doskonałość- nie oznacza to unicestwienia. Nie ma cielesnego piekła- piekło to pozostałość pogańskich przesądów; nie ma też wiecznego potępienia, ale podział na wybranych i potępionych zostaje zachowany- każdy będzie wybrany lub potępiony w swoim umyśle.
Spór między dialektykami i antydialektykami dotyczący rozumowego dochodzenia do prawdy- dialektycy- kwestia dogmatów wiary; antydialektycy- zasady logiki mają zastosowanie tylko w sprawach ludzkich, Bóg ma władze nieograniczoną- filozofia powinna być służebnicą teologii.
Święty Anzelm z Aosta 1033-1109, teolog i filozof z pochodzenia włoskiego, należał do zakonu benedyktynów, we Francji sprawował funkcje opata, następnie został biskupem Cantenbury. Nawiązywał do świętego Augustyna. Napisał dwa główne dzieła: „Monologion”- przedstawił tam rozumowe dowody na istnienie Boga, „Proslogion”- dowody ontologiczne na istnienie Boga. Wyróżniał dwa źródła wiedzy- wiarę i rozum. Za punkt wyjścia uznawał wiarę, ale uważał żę należy również rozumieć w co się wieży. Brak zrozumienia w co się wieży nazywał niedbalstwem, zaś stawianie rozumu na początku zarozumiałością. Twórca koncepcji „wiary poszukującej zrozumienia”- zrozumienie jest dostępne, Bóg jest poznawalny. Świat został stworzony ex nichlo, wolna wola polega na tym, że udostępnieniu rozumowemu podlegają dogmaty wiary. Pojęciom ogólnym odpowiadają realne byty - skrajny realizm pojęciowy. Wielość ludzi jest w gatunku jednym człowiekiem- człowiek jest kopią idei człowieka. Cała ludzkość została odkupiona przez Chrystusa. Dogmat świętej trójcy. Realizm pojęciowy i dialektyka → dowody na istnienie Boga (w „Monologion”)- odwołujące się wyłącznie do rozumu:
istnieją różne dobra, są dobrami dlatego, że w różny sposób uczestniczą w jednej zasadzie dobra bezwzględnego → to co w najwyższy sposób dobre i najbardziej wielkie- więc istnieje pierwszy byt.
Istnieją byty o różnej doskonałości- więc albo istnieje nieskończona hierarchia doskonałości lub istnieje byt przewyższający wszystkie inne swoją doskonałością (Bóg) albo kilka innych, równych pod względem doskonałości (mających tą samą naturę)
Dowód ontologiczny- z samego istnienia pojęcia Boga wynika, że Bóg istnieje. Każdemu człowiekowi jest znane słowo Bóg, większy (doskonalszy?) nie może być pojęty. Niektórzy odrzucają istnienie takiego bytu, ale go znają.
Niektórzy uważali dowód świętego Anzelma za niepoprawny, np. święty Tomasz, twierdząc, że człowiek nie dysponuje pojęciem Boga.
Nurt mistyczny- poznanie prawd nadprzyrodzonych- podobnie jak scholastyka, ale drogą do poznania jest kontemplacja.
Święty Bernard 1090-1153, należał do zakonu cystersów, inicjator drugiej wyprawy krzyżowej. Dzieła „O stopniach pokoju”, „Rozważania”-nauki świeckie posiadają znikomą wartość, drogą prowadzącą do prawdy jest Chrystus- istotą jego nauki jest pokora; jedynym sposobem poznania prawdy jest obcowanie z Bogiem- łaska Boża jest warunkiem poznania- uzyskać ją można poprzez pokorę i miłość.
Święty Benedykt wyróżniał dwanaście stopni pokory, święty Bernard twierdził że nie chodzi o rozróżnienie ale o wspinanie się, szczytem pokory jest poznanie własnej nędzy- skłonności do grzechu, niewiedzy. Ten, kto osiągnie ten poziom pokory może poznać miłość- jest ona współczuciem, zrozumieniem nędzy innych ludzi. Ostatni stopień - opłakujemy nasze błędy i skazy, oczyszczamy serce, najwyższy stopień poznania to ekstaza- dusza oddziela się od ciała- jest pusta, łączy się z Bogiem- choć pozostaje sobą. Takie przeżycie jest możliwe jedynie w krótkim momencie doczesności. Święty Bernard atakował przedstawicieli nurtu dialektycznego- wiedza dla samej wiedzy jest haniebną ciekawością.
W XI wieku spory dotyczące uniwersaliów. Przedmiotem sporu było pytanie, czy pojęciom ogólnym odpowiadają konkretne przedmioty. Według Platona- pojęciom ogólnym dopowiadają konkretne przedmioty- idee. Święty Augustyn - idee istnieją w umyśle Boga. Arystoteles- umiarkowany realizm pojęciowy- pojęciom ogólnym odpowiada forma- dotyczy wielu jednostek. Nominalizm- pojęcia ogólne są przedmiotowo puste- stanowisko stoików.
Święty Anzelm- stanowisko platońskie- realizm pojęciowy; Święty Tomasz - tak jak Arystoteles- pojęciom ogólnym nie odpowiadają poszczególne byty. Dialektycy przyjęli opinie stoików.
Nowe koncepcje- konceptualizm - przedmioty ogólne istnieją tylko w umyśle, każdy przedmiot jest jednocześnie jednostką jak i rodzajem.
Rozwój filozofii średniowiecznej- powstanie uniwersytetu w Paryżu, Oksfordzie, odzyskanie dzieł Arystotelesa dzięki filozofom arabskim (Avicenna, Awereos).
Papież Urban IV powołał grono uczonych do przekładu dzieł Arystotelesa, należał do niego Tomasz z Akwinu- krytyczna analiza dzieł Arystotelesa, stworzył nowy system filozoficzny.
Tomasz z Akwinu 1225-1274, z pochodzenia był Włochem, do 18 roku życia należał do zakonu Dominikan. Jego najważniejsze dzieła to „Summa filozoficzna”, „Summa teologiczna”. Oddzielał sferę wiary i rozumu - sfery te nie są identyczne, wiele prawd jest dostępnych rozumowi ludzkiemu- takie jak istnienie Boga i działanie , istnieją jednak prawdy nie dostępne rozumowi- tajemnice wiary zawarte w dogmatach wiary- pojęcie grzechu pierworodnego, trójcy świętej. Dziedziny prawd rozumowych i objawionych mogą się pokrywać- niektóre prawdy są dostępne przez rozum i przez objawienie, ale nie wszyscy ludzie mogą dotrzeć do prawd rozumowych wiec dla nich dostępne są one przez objawienie. Do prawd niedostępnych rozumowi zalicza stwierdzenie, że Bóg stworzył świat w czasie, Bóg jest niezależny od czasu.
Tomasz z Akwnu przyjmował podział Arystotelesa na formę i materie- forma jest siła działającą celowo. Substancjami są jednostkowe rzeczy, ale w każdej z nich jest element ogółu- forma.
Rozróżnienie istoty i istnienia- istotą każdej rzeczy jest to co wspólne jego gatunkowi, ale nie jest identyczne z jego istnieniem- możliwe jest, że istota nie połączy się z istnieniem- jest to warunek realności bytu.
W przypadku substancji niecielesnych - brak materii- ale mają tą drugą złożoność. Każdy byt stworzony jest złożony, jedynym bytem niepodzielnym jest Bóg- jego istotą jest istnienie- jest bytem koniecznym.
Na podstawie struktury świata możemy wyciągnąć wnioski co do istnienia Boga- przyczyny: Boga nie możemy bezpośrednio poznać- Tomasz z Akwinu uważał, że konstruowanie dowodów na istnienie Boga jest możliwe- puntem wyjścia są przesłanki empiryczne, odrzucał dowód ontologiczny.
Dowód ruchu- niektóre rzeczy poruszają się, musi być źródło ruchu, jeśli porusza je to również musi być w ruchu- ciągu tego nie można prowadzić w nieskończoność- musi istnieć byt wprowadzający wszystko w ruch- pierwszy poruszyciel
z przyczynowości- istnieje związek przyczynowy
z niesamoistności rzeczy- jeśli coś istnieje istnienie musiało być mu przekazane, każdy byt jest bytym nie samoistnym- jedyny byt konieczny to Bóg- istnienie jest związane z jego naturą.
Ze stopnia doskonałości- najniższe są minerały, dalej rośliny, zwięrzęta i człowiek, musi istnieć byt przewyższający wszystko inne. Człowiek nie jest najwyższym bytem stworzonym przez Boga, wyższym jest czysty rozum- anioły.
Dowód z celowości- organizacja świata, świat jest dziełem stworzenia więc musi istnieć twórca świata.
Teoria poznania nawiązywała do Arystotelesa - nie istnieje wiedza wrodzona, źródłem wiedzy są zmysły, zmysły są niewystarczające, niezbędny jest udział rozumu. Człowiek jest bytem złożonym, jest substancjalnym połączeniem duszy i ciała, po śmierci nie ma człowieka, bez ciała dusza nie może spełniać swych funkcji- dusza po śmierci oczekuje powtórnego połączenia z ciałem. W teorii Arystotelesa nie ma stwierdzenia, że po śmierci dusza istnieje. Według Arystotelesa materia jest wieczna, u Tomasza z Akwinu- Bóg stworzył świat.
Etyka Świętego Tomasza- istnieje wiele różnych dóbr, każde dobro zajmuje w świecie właściwe miejsce- rozum ludzki powinien kierować wolą, naczelnym celem każdego człowieka jest stan zwany szczęściem- poznanie Boga- jest on najwyższym dobrem i źródłem wszelkiego dobra, stworzył człowieka i obdarzył go wolną wolą. Bóg kieruje światem poprzez różne prawa. Bóg niczego nie narzuca, ale wskazuje możliwości, to co jest dobre i złe- prawa moralne przekazane są od Boga. Każde prawo ma cel- ma prowadzić do Boga. Nakazem praw moralnych jest miłość do Boga- ludzie powinni łączyć się z Nim ze względu na miłość- z tego wynika nakaz miłości bliźniego- Bóg kocha wszystkich ludzi, człowiek powinien kochać wszystkich, których On kocha. Wszyscy ludzie powinni dążyć do jednego celu, powinni się wspierać. Nakaz miłości bliźniego- pomoc osobom tego samego gatunku, ludzie są z natury sobie życzliwi. Nakazem praw moralnych jest prawdziwa wiara- człowiek chce poznać Boga, a poznanie to daje wiara.
[...]
FILOZOFIA wykład V
Filozofia nowożytna.
Odrodzenie- renesans, obejmuje wiek XV-XVI, jest świecką reakcją na dominacje religii, zrywa z tradycją scholastyczną, nawiązuje do filozofii starożytnej. Zainteresowania: człowiek i przyroda. Najbardziej znany filozof tego okresu to Giordano Bruno (1548-1600), urodził się niedaleko Neapolu, w wieku 15 lat wstąpił do klasztoru dominikanów, gdzie poznał dzieła starożytne oraz dzieło Kopernika. Podał w wątpliwość dogmaty wiary- w 1597 oskarżono go o herezje, uciekł, a gdy próbował wrócić do Włoch wpadł w ręce inkwizycji i skończył na stosie. Dzieła „O przyczynie, początku i jedności”, „O nieskończoności świata i światach”. Wszechświat jest nieskończony, nie ma środka, istnieje wiele systemów podobnych do słonecznego. Wszechświat jest jednorodny, jest jeden, nie powstał i nie porusza się. Nie ma różnicy między materią ziemską i nieziemską. Wszechświat składa się z odrębnych jednostek- monad. Każda cząstka świata obdarzona jest życiem- hilozoizm- materia jest ożywiona, duch przenika świat, istnieje dusza świata. Wszystko jest wolne. Wszechświat jest obrazem Boga- jest harmonijny, doskonały. Człowiek jest połączeniem duszy z ciałem, dusza jest niezależna od ciała, kieruje i ożywia je. Zdaniem kościoła byłą to koncepcja panteistyczna- utożsamiająca Boga ze światem.
Bacon Francis (1561-1626) angielski poeta, jego filozofie określa się empiryzmem metodologicznym - metoda aby wiedza była ludzka była rzetelna. Studiował w Cambridge, był dyplomatą, prawnikiem i politykiem, w 1618 został lordem kanclerzem, w 1921 uwięziony za przekupstwo, uwolniony dzięki królowi Jakubowi. Główne dzieło „Wielkie ustanowienie nauk”- dwu częściowe, „Novum organum”- nowe narzędzie, wyróżniał trzy rodzaje nauk oraz trzy rodzaje duszy; pamięć, historia, wyobraźnia - poezja, rozum, filozofia; filozofie dzielił na filozofie pierwszą- o bycie, filozofie przyrody, człowieka oraz teologie- nie odwołującą się do prawd objawionych. Wszelka nauka powinna mieć cele praktyczne, poznajemy świat aby go zmieniać, najważniejsze są nauki przyrodnicze. Nauka jest potęgą, pozwala obdarzyć życie ludzkie bogactwem- ważne zastosowanie praktyczne. Kont (???) jest bezużyteczna, podstawą prac badawczych jest eksperyment i obserwacja, przeszkodą na drodze do prawdy są złudzenia umysłu - idola- przeszkadzają uzyskaniu wiedzy o rzeczywistości. Wyróżnia złudzenia:
plemienne- nadawanie celowości światu, pojmowanie go z własnego punktu widzenia, skłonność do konserwatyzmu,
złudzenia jaskini- wychowanie kształtuje jednostkę i jej przyzwyczajenia- stronniczość ocen, selektywność uznania faktów;
złudzenia rynku- powodowane przez mowę, niejasne nazwy, niektóre nazwy są puste- sądy formułowane na ich podstawie są nieprawdziwe.
Złudzenia teatru - przypisywanie realnego istnienia pojęciom ogólnym, pochopne uogólnienia, szukanie istoty rzeczy- typowe dla filozofii średniowiecznej. Uleganie religii i przesądom.
Złudzenia teatru występują w filozofii, rzetelną metodą nauki jest eksperyment i stosowanie wnioskowania indukcyjnego- na podstawie eksperymentu zbieramy fakty i budujemy uogólnienia- umożliwia to indukcja, musi być rzetelna. Bacon był twórcą teorii indukcji - indukcji eliminacyjnej - ustalanie stałych i istotnych związków pomiędzy faktami, wybieranie przyczyny realnej spośród wielu możliwych oraz określanie skutku danego zjawiska. Celem nauki jest określanie związków między faktami. Empiryzm metodologiczny- metoda empiryczna jest jedyną, która prowadzi do odkrycia prawdy.
W XVII wieku następuje rozwój filozofii, określanie systemów filozoficznych, powrót do zagadnień metafizycznych. Podstawą (systemów?) była metoda rozumowa, oparta na faktach empirycznych. Na początku wieku ustalono zasady metodologiczne w nauce- Galileusz (1564-1642), urodzony w Pizie, studiował matematykę, filozofie i medycynę, odkrył, że droga mleczna składa się z gwiazd, wynalazca teleskopu, oskarżono go o herezje. Podstawą powinno być doświadczenie, spekulacje są bezużyteczne, naukę należy opierać na doświadczeniu, ale niezbędne jest również rozumowanie i wyciąganie wniosków. Niezbędne jest matematyczne ujmowanie zjawisk w przyrodzie- występuje wiele zjawisk mierzalnych takich jak kształt czy ruch. Twierdzenia naukowe powinny mieć ścisła, matematyczną postać, zachowywać konieczny związek z doświadczeniem. Podstawa prawa nauki - forma implikacji- jeżeli zachodzi A to musi zachodzić B- nie znaczy to że A istnieje, musimy dowieść, że A zachodzi. Celem nauki jest ustalanie praw o charakterze przyczynowym, powoduje wskazanie zależności przyczynowo skutkowe, nie powinny być formułowane poglądy o celowości i doskonałości świata- nie występuje ona w świecie przyrody. Nie można różnicować, że coś jest lepsze czy gorsze- zależy to od warunków, nie należy spekulować na temat idealnych liczm(???). Program nowożytnych nauk Galileusza najlepiej został zrealizowany przez Izaaka Newtona w mechanice klasycznej.
Rene Descartes- Kartezjusz (1596-1650), twórca głównego nurtu filozofii nowożytnej - racjonalizmu. Pochodził z zamożnej rodziny kupieckiej, uczył się w szkole jezuickiej, zaciągnął się do wojsk holenderskich, brał udział w wojnie trzydziestoletniej. Zmarł w Szwecji gdzie przybył na zaproszenie królowej Szwecji. Zastanawiał się nad metodami badawczymi- chciał stworzenia jednej uniwersalnej nauki opartej o jedną niezawodną metodę. „Rozprawa o metodzie”; „Medytacje o pierwszej filozofii”; „Geome”; „Meteory” „Dioptryka”; Twórca geometrii analitycznej- współrzędne kartezjańskie, iloczyn kartezjański. Filozofie ujmował jako jedną naukę uniwersalną, niepełny stan nauk wynika z braku metody. Metoda Kartezjusza miała pozwolić na jasne rozróżnienie pomiędzy prawda, a fałszem, kryterium prawdy jest jasność i i wyraźność, oczywistość z punktu widzenia rozumu np. 2+2+4. Oczywisty jest sąd, któremu nie można zaprzeczyć nie popadając w sprzeczność. Jasne i wyraźnie może być to, co jest proste- należy rozkładać złożone problemy na proste składniki- metoda analityczna. Należy ściśle matematycznie ujmować wszelkie założenia, charakterystyczne dla przyrody jest przestrzenność i ruch, można badać rzeczy w sposób matematyczny (ilościowy i geometryczny). Stosowanie tej metody umożliwia rozstrzyganie zagadnień o charakterze metafizycznym- sąd o istnieniu zewnętrznego świata oparte są o zmysły, ale zmysły są zawodne- nie można im zaufać. We śnie spostrzegamy różne rzeczy, które nie są realne- nie ma granicy pomiędzy snem a jawą. Wszystkie prawdy dotyczące rzeczywistości można poddać w wątpliwość- nie są oczywiste dla rozumu, jednak oczywiste są twierdzenia matematyczne- choć to również można kwestionować, bo jakaś istota może wprowadzać nas w błąd. Wszystkie twierdzenia można poddać w wątpliwość, ale wątpię więc myślę, a jeśli myślę, to jestem „cogito ergo sum”- jedynie istnienie jaźni jest pewne. W duszy istnieją różne pojęcia, w tym pojęcie Boga- bytu doskonałego pod każdym względem. Jeśli pojęcie doskonałe istnieje w niedoskonałym umyśle, to nie mógł on stworzyć tego pojęcia- zostało ono dane przez Boga- wariant (?) dowodu ontologicznego, teza że istnieje Bóg. Każdy człowiek ma wrodzoną skłonność do uznawania realnego świata- Bóg nie wprowadza ludzi w błąd- istnieje realna materialna rzeczywistość. Istnieją dwa rodzaje bytów- w rodzaju(?) ludzkiej duszy- substancja myśląca i cielesna substancja rozciągła. Jedyną właściwością substancji myślącej jest myślenie. Świat składa się na dwie sfery, które są różne, nie mają wspólnych własności- radykalny dualizm. Ciało oddziałuje na dusze - problem psychofizyczny (problem mostu)- oddziaływanie pomiędzy cielesnym a duchowym. Ciało może wpływać na kierunek zmian zachodzących w duszy, a dusza na kierunek zmian zachodzących w ciele. Jedyne człowiek jest bytem połączonym, cała przyroda działa na zasadzie mechanicznej (zdaniem J. de La Mettrie wszystkie organizmy żywe, włącznie z człowiekiem są maszynami)
Zdaniem Kartezjusza w umyśle ludzkim pojawiają się trzy rozdaje idei:
idee wrodzone, dotyczące Boga, duszy, bytu
pojęcia nabyte, powstałe w trakcie kontaktu ze światem
pojęcia skonstruowane przez umysł.
Z racji uznania istnienia pojęć wrodzonych jego teoria nosi nazwę natywizmu. Istnienie idei wrodzonych wpływa na nasze rozumowanie, możemy tworzyć wiedze niezależnie od doświadczenia- czysto rozumową, np. wiedza matematyczna; wiedza dotycząca istnienia Boga- koncepcja Kartezjusza jest racjonalistyczna- tylko rozum decyduje o tym co jest prawdą, rozum a nie doświadczenie jest ostateczną instancją w poznawaniu prawdy.
Zagadnienia etyczne- w duszy ludzkiej obecne są afekty, emocje- przedstawienia, które dusza odnosi sama do siebie- wywoływane przez czynniki zewnętrzne i siły życiowe znajdujące się we krwi- można wyróżniać rodzaje temperamentów. Kartezjusz wyróżniał sześć afektów podstawowych: podziw, miłość, pożądanie, radość, smutek, nienawiść; afekty są niekorzystne, gdy wymykają się władzy rozumu, należy panować nad afektami- chciał zrobić teorie cnót, ale nie zdążył, bo umarł.
Malebranche (1638-1715), studiował na Sorbonie, teoria okazjonalizmu- zarówno ciało i dusza tylko z pozoru mogą na siebie oddziaływać, obie substancje są z natury bierne, nie mogą działać w świecie. Jedyną siła sprawczą jest Bóg, wszystkie przejawy oddziaływania duszy na ciało odbywają się za pomocą Boga. Przedmiotem wrażeń nie są przedmioty materialne- wrażenia w duszy przejawiają się za pomocą Boga „widzimy wszystkie rzeczy w Bogu”, poznajemy je przez wieczne idee.
Baruch Spinoza (1632-1677), działał w Niderlandach, był z pochodzenia żydem, ale został wyklęty z gminy żydowskiej. Główne dzieła „Etyka, sposobem geometrycznym przedstawiona”. Miarą prawdziwości jest jasność i wyraźność rozumowania, rozum jest jedynym źródłem prawdy, prawdy objawione nie mają wartości poznawczej- pismo święte zawiera jedynie pouczenia moralne. Wzorem wiedzy jest matematyka. Substancja jest tylko jedna, jedyną substancją jest Bóg, tylko on jest przyczyną swojego istnienia i tylko on może siebie pojąć. Wszystko istnieje w Bogu- utożsamienie Boga ze światem- panteizm. Bóg jest substancją nieskończoną- ma nieskończenie wiele atrybutów, dostępne są naszemu umysłowi dwa z nich- rozciągłość i myślenie. Poszczególne elementy rzeczywistości to modyfikacje substancji jedynej, którą jest Bóg. Wszystkie rzeczy wywodzą się od Boga- wszystko istniejące w świecie jest niezbędne- w świecie panuje powszechny i bezwzględny determinizm, który nie wyklucza wolnej woli człowieka, bo jego naturą jest rozum i to co z niego wypływa, działanie zgodnie z rozumem zapewnia nam wolność (stoicy?).
Paralelizm psychofizyczny- ciało i dusza nie oddziaływają na siebie, ale to co dzieje się w ciele odpowiada temu, co dzieje się w duszy- to samo źródło obydwu substancji.
Leibniz Wilhelm (1643-1716)- w siedemnastym roku życia napisał rozprawę filozoficzną, w wieku 21 lat został doktorem prawa. Był utalentowany matematycznie- zapoczątkował rozwój rachunku różniczkowego i całkowego. Koncepcja filozoficzna- pluralizm- istnieje wiele niezależnych dziedzin świata, substancji- monady stanowią elementy świata. Wszystkie monady mają duchową naturę- są podobne do ludzkich dusz. Każda stanowi odrębny świat, nie oddziałuje na inne. Monady mają zdolność postrzegania własnego wnętrza, różnią się jeśli chodzi o zakres postrzegania- różnią się stopniem doskonałości, najdoskonalszą monadą jest Bóg. Mimo że monady nie mogą widzieć innych w ich świat wewnętrzny zawiera obraz innych monad- w postaci cielesnej- materia realnie nie istnieje, jest formą prezentacji innej monady. Istnieje ład na początku ustanowiony, który synchronizuje życie monad jakby realne oddziaływania istniały. Świat jako całość jest doskonały- najlepszy z możliwych- odstępstwa od doskonałości umożliwiają doskonalenie świata. W świecie panuje wolność. Możliwe jest udoskonalenie- żaden ludzki czyn nie ginie, lecz przyczynia się do doskonałości świata jako całości.
B. Pascal (1623-62) nie był racjonalistą, twierdził, że możliwości rozumu ludzkiego są ograniczone. Był uzdolniony matematycznie, jego ojciec był poborcą podatkowym. Dokonania w dziedzinie matematyki i fizyki. Główne dzieła „Prowincjonałki”, „Myśli”- zawarł tam główne idee swojej filozofii. Geometria jest ideałem wiedzy, ale ideału często nie da się osiągnąć- na niektóre pytania rozum nie potrafi odpowiedzieć. Nie ma nic tak zgodnego z rozumem jak wyparcie się rozumu. Rozum jest instancją zawodną, należy odwoływać się do innej instancji- porządku serca, uczuć, wiary i nadziei - porządek oparty na wierze, jedyny (?) dający nadzieje. Rozstrzygnięcie: „trzeba być geometrą, pirronautą i jednocześnie dobrym chrześcijaninem”. Przedmiot (?) istnienia Boga nie jest dostępny naszemu rozumowi- jedynie wiara może to rozstrzygnąć. Problemu tego nie można ominąć- wpływa na nasze decyzje- jeśli uznamy że Bóg nie istnieje wszystko jest dozwolone, jeśli istnieje trzeba się dostosować. Dla niezdecydowanych, którzy nie mogą zaufać wierze- zakład Pascala- albo Bóg istnieje, albo go nie ma. Jeśli uznamy że jest, a go nie ma coś w życiu stracimy, ale niewiele. Jeśli zaś istnieje a uznamy że go nie ma możemy wiele stracić- lepiej żyć, jakby Bóg istniał.
Powszechne dobro jest najważniejsze- Bóg to dobro nieskończone, wszystkie inne elementy są przestrzennie i czasowo ograniczone- przepaść pomiędzy światem materii a światem ducha- świat ducha jest ważniejszy, jedyny sensowny sposobem życia jest poświęcenie go służbie Bogu. Człowieka charakteryzuje wielkość i znikomość- wewnętrzne sprzeczności, cała godność człowieka leży w jego myśli (duchu)- porównanie do trzciny myślącej.
Koncepcje Pascala określa się czasami mianem zawiedzionego racjonalizmu.
[...]
Filozofia wykład VI
Empiryzm- rozwinął się głównie w Anglii, najbardziej znani przedstawiciele to J. Locke, D. Hume i G. Berkeley
David Hume nazywany jest ojcem nowożytnego empiryzmu. Empirycy uważali, że wszystkie poglądy są nabyte. J. Locke- empiryzm genetyczny, źródłem wszelkiej wiedzy jest doświadczenie.
[...]
„LOCKE JOHN (1632-1704), filozof ang.; czołowy przedstawiciel genetycznego empiryzmu; od 1660 wykładowca uniw. w Oksfordzie; zajmował się gł. problemem pochodzenia wiedzy ludzkiej; uważał umysł ludzki za „czystą, nie zapisaną kartę” (łac. tabula rasa), którą napełnia treścią jedynie doświadczenie: bądź rzeczy zewn. przez postrzeganie, bądź samego siebie przez refleksję; uważał, że umysłowi są dostępne jedynie idee, a nie rzeczy; wprowadził rozróżnienie między własnościami pierwotnymi rzeczy, tj. takimi, których niepodobna usunąć z naszego wyobrażenia rzeczy i które są postrzegane wieloma zmysłami, oraz własnościami wtórnymi, dostępnymi tylko jednemu ze zmysłów; rozróżniał idee proste (stanowiące podstawę wiedzy) i złożone; idee analizował z nowego, nie metafizycznego, lecz epistemologicznego punktu widzenia; uważał, że tolerancja rel. wynika z nauk Ewangelii, a wiara jest przedmiotem sumienia jednostki i nie może być narzucona przez władzę; w etyce był prekursorem utylitaryzmu; uważał, że człowiek powinien zabiegać o realizację własnych interesów i kierować się rozumem, a nie autorytetem; teorię społ.-polit. wywodził z pojęć stanu naturalnego i umowy społ., powołującej społeczeństwo polit.; był zwolennikiem podziału władzy oraz rządu działającego w granicach zakreślonych prawem; twierdził, że władza wykonawcza, która przekracza swoje uprawnienia, uzasadnia opór obywateli i rewolucję (teza ta zapowiada rewolucję 1688 w Anglii); rozważania Locke'a o pracy, własności i zróżnicowaniu majątkowym spowodowanym przez pieniądz wywarły istotny wpływ na teorie A. Smitha i K. Marksa; Locke był prekursorem liberalizmu i nowocz. teorii demokracji, wpłynął na twórców Stanów Zjedn. I niektórych teoretyków rewolucji francuskiej. Główne dzieła: List o tolerancji , Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego , Dwa traktaty o rządzie , Myśli owychowaniu , O edukacji dzieci..., ” http://encyklopedia.pwn.pl/42246_1.html
[...]
Berkeley G. - istnieje to, co postrzegamy, immaterializm- materia obiektywnie nie istnieje. Obiektywne istnienie możemy przypisać jedynie ludzkim duszom- spirytualizm, wszystkie inne istnieją jedynie w postaci wrażeń. Każdy człowiek ma subiektywny świat wrażeń zmysłowych.
[...]
David Hume- szkot, pochodzący z okolic Edynburga, we Francji napisał swoje główne dzieła „Traktat o naturze ludzkiej”- idee to kopie wrażeń wytwarzanych przez umysł. Tworząc idee umysł łączy wrażenia na zasadzie podobieństwa, przestrzennej i czasowej styczności. Ważny jest związek przyczynowy- według Huma nie polega on na tym, że określona przyczyna wywołuje skutek, ale jest to efekt wielokrotnej obserwacji, że po jednym zjawisku następuje inne- jest to nawyk, który nie upoważnia do twierdzenia, że jakieś zjawisko wywołuje inne zjawisko. Pojęcia występujące w nauce wykraczają poza doświadczenia, to co wchodzi w zakres doświadczenia to tylko pewne fakty. Umysł ludzki może stwożyć coś poza doświadczeniem. Istnieją dwa rodzaje twierdzeń- twierdzenia o faktach- w nauce, i twierdzenia o pokrewieństwie między ideami. Hume sprzeciwiał się metafizyce, jedyna realna wiedza to wiedza empiryczna- wiedza o faktach i formalna- o pokrewieństwie między ideami. Hume uważał, że doświadczenie nie pozwala stwierdzić czy świat istnieje subiektywnie albo obiektywnie- pogląd sceptyczny.
[...]
... Kant uważał, że w procesie poznania zmysły i rozum są niezbędne- kompromis pomiędzy materializmem a empiryzmem. Filozofia Kanta określana jest jako filozofia krytyczna- transcendentalna- krytyczn- główne dzieła Kanta mają tą część- szczegółowa i dogłębna analiza procesu poznania.
[...]
„KANT IMMANUEL (1724-1804), filozof niem.; 1770-96 prof. uniw. w Królewcu; twórca transcendentalnego idealizmu, zw. też krytycyzmem teoriopoznawczym. Rozpatrując charakter sądów mat., przyr. I metafizycznych, Kant podzielił wszelkie sądy na analit. I syntet. oraz na aprioryczne i aposterioryczne. Możliwość sądów syntet. a priori (występujących wg niego w matematyce i czystym przyrodoznawstwie) uzasadniał istnieniem w poznającym podmiocie apriorycznych form oglądu zmysłowego (czasu i przestrzeni) i kategorii intelektu (m.in. przyczyna, substancja, jedność, wielość) określanych łącznie ideami konstytutywnymi; organizują one materiał dany we wrażeniach i współtworzą doświadczenie poznawcze, którego przedmiotem są zjawiska (fenomenalizm) stanowiące przejaw niepoznawalnych „rzeczy samych w sobie”. Granice wszelkiego możliwego doświadczenia wyznaczają idee regulatywne rozumu (wszechświata, duszy i Boga), które same nie mogą być przedmiotem poznania. Transcendentalizm Kanta, polegający na filoz. analizie warunków wszelkiego możliwego poznania, nie zaś aktów poznawczych, ich przebiegu i treści, oraz zakwestionowanie przez niego możliwości nauk. uprawiania metafizyki, otworzyły drogę do nowocz. badań epistemologicznych, akcentujących aktywną rolę podmiotu w kreowaniu obrazu poznawanego przezeń świata. W etyce Kant był zwolennikiem rygoryzmu moralnego, opartego na sformułowaniu apriorycznego imperatywu kategorycznego oraz wskazaniu człowieka jako twórcy norm moralnych. Próbę powiązania analizy działalności poznawczej człowieka (rozumu teoretycznego) z analizą jego aktywności moralnej (rozumu praktycznego) stanowiła u Kanta analiza władzy sądzenia opartej na regulatywnej idei celowości. W rozważaniach historiozoficznych Kant traktował historię jako postęp w kształtowaniu kultury dokonujący się na zasadzie wewn. antagonizmów wyznaczanych przez dwoistość społ. natury człowieka („aspołeczna towarzyskość”). Koncepcje filozoficzne Kanta stanowiły przełom w filozofii nowoż., zapoczątkowały okres tzw. klasycznej filozofii niemieckiej oraz wywarły ogromny wpływ na dalszy rozwój filozofii europejskiej. Główne dzieła: Krytyka czystego rozumu”
Filozofia wykład VII
Z. Wendland (?) „Zarys historii filozofii”
Logika, zagadnienia:
pojęcie tautologii
metoda zero jedynkowa
pojęcie zdania
zbiór
relacja
wynikanie (?) logiczne
wnioskowanie dedukcyjne
Pozytywizm i neopozytywizm.
Główną tezą pozytywizmu było że przedmiotem rzetelnej wiedzy są jedynie fakty. Prekursorem był David Hume - istnieją dwa rodzaje wiedzy: matematyczna- formalna, badająca zależności między pojęciami i wiedza czysto empiryczna. Twórcą pojęcia pozytywizm był francuski filozof A. Comte (1798-1857), pozytywizm Comte określany jet mianem pozytywizmu pierwszego.
Comte kształcił się w Paryżu, interesował się zagadnieniami dotyczącymi wiedzy ludzkiej. Główne dzieło „Kurs filozofii pozytywnej”- zagadnienia społeczne [...], nowa filozofia zajmuje się bytami jedynie realnymi- nie zajmuje się zagadnieniami istoty, natury rzeczy. Filozofia ma zajmować się zagadnieniami pożytecznymi, które można łatwo ująć. Filozofia ma wypracować pozytywny pogląd na świat. Przedmiotem wiedzy są wyłącznie fakty- wyłącznie fizyczne, ponieważ nie można uzyskać rzetelnej wiedzy o faktach psychicznych. Pozytywistyczna wizja świata jest według C. najdoskonalsza. C. wyróżnia trzy etapy rozwoju ludzkości: teologiczny- postawa uczuciowa, emocjonalna, wiara w ingerencje istot nadprzyrodzonych; faza metafizyczna- dominacja intelektu, próba zrozumienia świata przez intelekt; najdoskonalsza jest faza pozytywistyczna- stwierdzanie faktów i ustalanie związków między nimi. Twierdzenia naukowe powinny dotyczyć faktów, ustalać związki i formułować je w prawa naukowe- nie są one przyczynowo skutkowe, niemniej pozwalają przewidywać przyszłe fakty i zdobywać wiedze o faktach minionych. Należy dokonywać wyboru faktów najistotniejszych. Czysty empiryzm sprowadza się do rejestracji faktów, jest bezpłodny ponieważ powinno się również ustalać zależności. Osiągnięciem Comtea jest klasyfikacja nauk, stworzył podział na: nauki konkretne- stosowane praktycznie i nauki abstrakcyjne. Nauki konkretne są podparte naukami abstrakcyjnymi. Nauki konkretne: np. medycyna, pedagogika. Comte wyróżnił sześć dyscyplin o charakterze teoretycznym, uszeregował je w zależności od stopnia złożoności i ogólności, nauką najogólniejszą i najprostszą jest matematyka, mniej ogólna i bardziej szczegółowa jest astronomia, dalej fizyka, chemia, biologia, socjologia- nauka o życiu społecznym człowieka, powinna obejmować dwa działy: statykę społeczną- o porządkach społecznych i dynamikę społeczną- która powinna przyczyniać się do postępu. Brak w tym podziale psychologii i filozofii- nie ma ona konkretnego przedmiotu działania, nie jest nauką konkretną, powinna być teorią nauk- scalać osiągnięcia innych nauk. Pozytywiści odnosili się krytycznie do dotychczasowej filozofii, nie zajmowali się ani idealizmem ani materializmem- materia jest abstrakcyjna (?).
Wiedza o faktach jest względna, wszystkie teorie tworzone przez człowieka są warunkowane społecznie. Nauka dąży do obiektywnego obrazu świata, ale robi to przez subiektywne próby. Nauka powinna być podporządkowana potrzebom człowieka.
Za centralne Comte uważał życie dla innych, ostatecznym celem jest ludzkość - pod koniec życia zaczął tworzyć religie ludzkości, kult ludzkości określanej przez niego mianem wielkiej istoty, postulował wprowadzenie ustroju teokratycznego z regulacją wszystkich dziedzin ludzkiej aktywności- wykracza to poza ściśle pojmowaną filozofie pozytywistyczną.
W drugiej połowie XIX wieku pozytywizm drugi- empiriokrytycyzm wprowadził te nazwę R. Avenarius, należał do przedstawicieli tego nurtu również Ernst Mach. Empiriokrytycyzm nawiązywał do Hume , zagadnienia epistemologiczne są bardzo ważne. Ludzie popełniają błąd introjekcji - rozdwojenie na przedmioty i obrazy rzeczy, podział na zjawiska psychiczne i fizyczne. Istnieją pewne elementy doświadczenia, przypisywanie im bytu fizycznego czy psychicznego nie jest przedmiotem nauki. Świat to zespół elementów doświadczenia. Względnie trwałe elementy psychiczne (???) to jaźń. Oparcie nauki jedynie na doświadczeniu, nauka powinna eliminować pojęcia antropomorficzne, w przyrodzie nie ma celowości. Według empiriokrytyków współczesna nauka jest skażona metafizyką, a przecież podstawowym zadaniem nauki jest opis faktów. Opis naukowy powinien być pozbawiony metafizycznych odniesień i być ekonomiczny- powinien obejmować możliwie jak najwięcej faktów. Opis naukowy powinien być najprostszy z możliwych- ekonomia w myśleniu, jest skrótowy i powinien umożliwiać przewidywanie faktów przyszłych. W. Oswald- spokrewniony z empiriokrytykami, twierdził, że podstawowym pojęciem powinna być energia- nigdzie nie spotykamy się bezpośrednio z materią. Oswald był przeciwny używaniu pojęć takich jak atom czy elektron.
W wieku XX ukształtował się neopozytywizm (pozytywizm trzeci, logiczny empiryzm, filozofia koła Wiedeńskiego. Neopozytywizm jest dziełem naukowców na prowadzonym przez M. Schlicka uniwersytecie wiedeńskim seminarium. ( Schlick zginał w 1936 roku zastrzelony przez niezrównoważonego psychicznie studenta ☺☺☺)
Główni przedstawiciele to R. Carnap (1891-1970) i L. Wittgenstein (1889-1951)- „Traktat logiczno-filozoficzny”. Neopozytywiści nawiązywali do poglądów Huma, Comtea i Macha, oraz do nauki współczesnej- teorii względności, mechaniki kwantowej i relatywizmu pojęć czasu i przestrzeni. Początkowo uważali, że przedmiotem wszelkiej wiedzy jest obserwacja, ale stwierdzili, że że nie ma bezpośrednich związków pomiędzy obserwacją a teorią. Trzy podstawowe składniki filozofii neopozytywizmu:
empiryzm- źródłem rzetelnej wiedzy o świecie jest doświadczenie
pozytywizm- przedmiotem wiedzy są jedynie fakty, metafizyka jest niemożliwa
fizykalizm- fizyka stosuje najwłaściwsze metody poznawcze, należy wszystkie nauki wzorować na fizyce.
Empiryzm neopozytywiści określali mianem empiryzmu logicznego- neopozytywiści rozróżniali wiedze empiryczną i formalną- uzyskaną na gruncie matematyki i logiki, twierdzenia mają charakter niezależny od doświadczenia, u podstawie teorii leżą aksjomaty -dowolnie przyjęte- arbitralne. Twierdzenia logiki i matematyki mają charakter tautologiczny- nie są one wyprowadzone z empiryzmu, ale z aksjomatów, które można dowolnie przyjąć. Matematyka i logika są jedynie narzędziami do porządkowania wiedzy.
Neopozytywiści rozróżniali trzy rodzaje twierdzeń:
mających sens empiryczny- można je potwierdzić lub obalić
mające sens formalny- oparte na arytmetyce
twierdzenia nie mające sensu ani empirycznego, ani formalnego- twierdzenia że istnieje Bóg, świat idei itp.
Tradycyjna filozofia, określana pejoratywnie przez nich jako metafizyka nie jest nauką ponieważ punktem wyjścia są twierdzenia, na które nie można znaleźć odpowiedzi- pytania pozorne, pseudopytania. Przedmiotem nauki powinny być pytania rzetelne. Nowa filozofia nie może badać fragmentów rzeczywistości, ma być logiczną analizą języka nauki.
Filozofowie życia
Artur Schopenhauer 1788-1860
Henri Bergson 1859-1941
Friedrich Nietzche 1844-1900
Nurt ten zapoczątkował Artur Schopenhauer. W 1819 wydał książkę „Świat jako wola i przedstawienie”, która nie wzbudziła jednak większego zainteresowania, w tym czasie dominował Heglizm. Pod koniec życia zdobył jednak popularność. Filozofia Schopenhauera cechował charakter metafizyczny, świat według niego jest wolą i wyobrażeniem- rozróżnienie pochodzące od Kanta. Rzeczy same w sobie istnieją, ale dostępne są człowiekowi jedynie przedstawienie. S. twierdził, że jedynym sposobem na dotarcie do świata samego w sobie jest wniknięcie w samego siebie, samowiedza jest najpewniejszym źródłem prawdy, jest uzyskiwana na drodze intuicji. Filozofia określana jako woluntaryzm- istotą ludzi i świata jako całości jest wola, wszystkie zewnętrzne działania są przedmiotem woli, a jest to przejaw tej samej woli występującej w świecie- ogólne pojęcie woli określanej jako ślepy pęd, powszechna wola życia. Drugi składnik jego filozofii to metafizyczny pesymizm- wola życia będąc naturą rzeczy jest przyczyną i źródłem zła, konfliktów; wola jest ślepym dążeniem, toważyszy jej poczucie braku, niespełnienia, jest przyczyną cierpienia i lęku. Człowiek chce się pozbyć cierpienia co jest niemożliwe bo wola życia jest jego integralną częścią. Jednostka ludzka może znaleźć ulgę jeśli podejmie odpowiednie kroki- kontemplacja estetyczna, droga natury moralnej- cnota i wyrzeczenie się, zredukowanie pragnień. S. znał założenia filozofii wschodu- koncepcje podobne jak w buddyzmie.
Friedrich Nietzche , studiował filozofie klasyczną, cierpiał przez całe życie na chorobę psychiczną. Dzieła „Tako rzecze Zaratustra”, „Wola mocy”. Jedyną rzeczą, której nie można kwestionować jest życie, dobrem jest to co służy życiu, krytyka zwykłej moralności. Wyróżniał moralność panów i niewolników. Ludzie nie są równi, istnieją również różne moralności. Równość, sprawiedliwość, miłość są charakterystyczne dla moralność niższej, wyższą cechuje siła duchowa, samodzielność, zdobywanie wolności. Postawa przewartościowania wartości, ustanowienie nowych- nadczłowiek- jednostka charakteryzująca sie twardością, bezwzględnością w dążeniu do doskonałości. Trzeba wytworzyć wyższą odmianę ludzi. Filozofie N. określano jako immoralizm- odrzucenie dotychczasowych wartości, ale nie jest to czysty immoralizm gdyż wprowadza nowe. Po śmierci N. redagowaniem jego spuścizny zajęła się jego siostra i wprowadziła do niej wiele zmian.
Henri Bergson, główne dzieło to „Ewolucja twórcza”, cała rzeczywistość podlega nieustannej zmianie, pojawiają się nowe elementy, poznanie tej zmieniającej się rzeczywistości nie jest możliwe za pomocą zmysłów, rozumu, w trakcie poznania intelektualnego następuje uproszczenie i spłaszczenie rzeczywistości. Poznanie bezpośrednie, intuicyjne jest doskonalsze, umożliwia wgląd w prawdziwą istotę. B. rozróżniał w ludzkiej psychice dwie sfery- jaźń powierzchowną i głębszą. Siłą sprawczą zmian jest elon vital - pęd życia.
[...]
Wa ½nym uzupe.nieniem koncepcji linearnej drabiny by.o „prawo pa-
ralelizmu ”,za którym opowiadali si ´ Johann Friedrich Meckel ((1781 -1833)
i Etienne Serres (1786 -1863).Gwa.towny rozwój embriologii,jaki dokona.
si ´ na poczàtku XIX wieku,,podwa ½y.mechanistycznà koncepcj ´ rozmna--
½ania i doprowadzi.do upadku teori ´ preformacji..Za poÊrednictwem pra-
wa paralelizmu w.àczono embriologi ´ porównawczà w poszukiwania jed--
noczàcego wzoru w Êwiecie organicznym.Meckel i Serres uwa ½ali,½e skala
organicznej z.o ½onoÊci,u ½ywana do wyznaczania g.ównych gromad ½y-
wych organizmów,odpowiada formie rozwoju indywidualnego.Na przy-
k.ad ludzki zarodek,zanim uzyska ostatecznà form ´ w..aÊciwà ssakom,
przechodzi przez stadia,w których przypomina doros.à ryb ´,a nast ´pnie
doros.ego gada.Wed.ug tego modelu pokrewieƒstw zwierz ´ta ni ½sze sà tyl-
ko niedojrza.ymi wersjami cz.owieka:rozwijajà si ´ zgodnie z tym samym
schematem,ale dojrzewajà na wczeÊniejszym etapie.
Co najmniej od czasów Arystotelesa istniały dwa stanowiska w kwestii rozwoju osobniczego organizmów. Pierwsze — później nazwane preformacjonizmem — głosiło, że organizmy powstają przez powiększanie się w pełni ukształtowanego organizmu, którego rozwój polega na zmianach wyłącznie ilościowych. Stanowisko drugie — preferowane przez Arystotelesa jako bardziej zgodne z obserwacją i płodniejsze poznawczo — to epigenetyzm, według którego organizmy dorosłe powstają w wyniku różnicowania się niezróżnicowanego tworu początkowego, a rozwój osobniczy polega zarówno na zmianach ilościowych, jak i jakościowych [ 4 ]. Za preformacjonizmem opowiadała się większość badaczy aż do początku dziewiętnastego wieku, kiedy to dzięki odkryciu w 1817 r. przez Christiana Pandera listków zarodkowych kury oraz teoretycznym opracowaniu tych badań przez Karla Ernsta Baera w 1827 r., zwyciężyła teoria epigenezy.
Ani preformacjonizm, ani epigenetyzm nie wyjaśniały, w jaki sposób u organizmów potomnych pojawiają się cechy, które nie występowały u organizmów rodzicielskich.
teleonomia, ang. teleonomy, niem. Teleonomie, fr. téléonomie, biol. termin wprowadzony przez Colina S. Pittendrigha 1958, a po nim używany przez George G. Simpsona 1964, Jacques'a Monoda 1970 (1979), Adama Urbanka 1973 i autora (Sadowski, Chmurzyński 1989) na określenie aspektu funkcjonalnego układów biologicznych, właściwości przystosowawczych, uporządkowania, organizacji i homeostazy struktur i funkcji organizmów żywych w wyniku działania na ich przodków mechanizmów ewolucyjnych (w tym koewolucji), dzięki któremu poszczególne struktury i funkcje mogą być rozpatrywane jako przynoszące odpowiednie korzyści bez uciekania się do teleologicznego pojmowania celowości; zob. też niż. racjomorficzne zachowanie się.
tezy organicystow .całość nie jest li tylko sumą części.
1
S
K
U
A
S
U
O
K
M
Z
R
K
P
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
filozofia wyk ady
Filozofia WYK cz 1, STUDIA PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZO - RESOCJALIZACYJNA
Filozofia wyk 1 [28 10 14]
Filozofia Wyk ady
filozofia wyk 9 Augustyn
egz wyk+éady, Filozofia, Rok IV, polityczna, Materiał
WYK ADY FILOZOFIA, INNE KIERUNKI, filozofia
Filozofia społeczna wyk.1, filozofia, Filozofia
hfs wyk 8 10 POCZATKI FILOZOFII (2)
filozofia-str wyk, Filozofia
Ostatni wyk+éad z filozofi, I rok
filozofia skrypt w całości, Historia filozofii notatki z wyk?ad?w
WYK ADY FILOZOFIA, ☆♥☆Coś co mnie kręci psychologia
Teoria i filozofia prawa -wyk, TIF prezentacje
Filozofia spoleczna wyk.2, filozofia, Filozofia
więcej podobnych podstron