F I L O Z O F I A

Wykład nr 9 z dn. 27.11.2008r.

TEMAT: Człowiek na tle teocentryzmu św. Augustyna.

Aureliusz Augustyn (354 - 430 r.)

„Traktat o państwie Bożym”

„O Trójcy Świętej”

„Wyznania” - autobiografia

Urodzony w Tagassie (Afryka). Matka Monica - chrześcijanka; ojciec - poganin.

W 387r. w Mediolanie przyjął chrzest z rąk biskupa (świętego) Ambrożego.

W 391r. nadano mu godność biskupa Hippony (Ammanach w północnej Algierii).

Był wyznawcą manicheizmu przez około 10 lat.

Później cechował go skrajny teocentryzm.

Manicheizm - system filozoficzno - religijny utworzony przez Maniego żyjącego w III w.n.e.

→ zasadami bytu są dwa zwalczające się nawzajem pierwiastki - jasność (dobro) i ciemność (zło).

Augustyn jest uważany za najwybitniejszego teologa od czasów św. Pawła.

Ten późniejszy święty i doktor kościoła cieszy się również opinią najwybitniejszego filozofa okresu przejściowego między starożytnością a średniowieczem.

„Całe życie człowieka kieruje się ku Bogu. Musi on zawsze pamiętać, że jest na ziemi tylko pielgrzymem, którego ojczyzną i celem jest ojczyzna niebieska”.

Teocentryzm - pogląd uznający Boga za najwyższą wartość i cel wszystkich ludzkich dążeń. Pogląd podporządkowujący celom religijnym wszystkie dziedziny życia i działalności człowieka.

Na gruncie augustyńskiej metafizyki Bóg jest najwyższym bytem i przyczyną wszelkiego bytu.

Na gruncie etyki Bóg jest uznawany za najwyższe dobro i przyczynę wszelkiego dobra.

Wg Augustyna ludzkość nie sprostała Bożym zamierzeniom.

Augustyn rozwinął koncepcję grzechu pierworodnego. Wszystkie istoty rodzą się grzeszne i potrzebują Bożej łaski.

T R A N S C E N D E N C J A J A K O P O W O Ł A N I E C Z Ł O W I E K A [!]

Transcendencja - istnienie na zewnątrz; [Bóg odrębny od tego co stworzył];

<łac. transcendens - przekraczający>.

Człowiek szuka w swoim życiu wartości trwałych; szuka absolutu.

Człowiek jest zdolny do takiej autotranscendencji, że odkrywa w sobie obecność i istnienie Boga.

Człowiek wiecznie poszukuje Boga, bo tylko on może usensownić ludzkie życie. Ludzka dusza i rozum są odzwierciedleniem osoby boskiej.

Człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boże. Zobowiązuje nas to do poszukiwania Boga, wielbienia go aby osiągnąć szczęście zbawienia.

Obraz Boga w człowieku jest nie tylko darem, ale i powołaniem, programem wyznaczonym dla nas przez Stwórcę.

Wiara i rozum są ze sobą nierozerwalnie związane. Poznanie i wiara kroczą tą samą drogą, drogą ku Bogu. Droga do Boga prowadzi poprzez wnętrze naszej duszy.

Rada Augustyna: „Nie wychodź na świat, wróć do siebie samego. We wnętrzu człowieka mieszka Prawda”.

Poznanie Boga miało być owocem samopoznania ludzkiej jednostki. Zbawienie człowieka byłoby funkcją jego działania zgodnego z osiągniętą wiedzą.

Augustyn: - „Pragnę znać Boga i duszę”

XYZ: - „Nic więcej???” [!]

Augustyn: - „Nic więcej!”

W odniesieniu do wszystkich rzeczy zewnętrznych, postrzeganych tylko zmysłowo, możemy wątpić w ich istnienie → stworzył tym samym podłoże dla kartezjańskiego cogito, ergo sum

WIARA A ROZUM W EPISTEMOLOGII ŚW. AUGUSTYNA

Do czasów Augustyna na pierwsze miejsce filozofowie wysuwali rolę rozumu, intelektu. Tymczasem Augustyn akcentował rolę ludzkiej woli i jej prymat nad rozumem.

Wola decyduje o tym, czego chcemy.

Taka postawa może prowadzić do stwierdzenia, że zasadniczą rolę w procesie poznania odkrywa również wiara, która wspomaga rozum i wolę lecz nie eliminuje ich.

Porządek serca przeciwstawiany porządkowi rozumu

Augustyn zerwał z greckim intelektualizmem, który przyznawał prymat rozumu nad wolą.

Augustyn akcentował prymat woli nad rozumem → WOLUNTARYZM

Wg niego nie ma sprzeczności między wiarą a rozumem.

Św. Augustyn uważa za absurdalne twierdzenie jakoby wiara prowadziła do odrzucenia tego co poznaje się na drodze rozumowej.

„Nie możliwe, aby Bóg nienawidził w nas tego czym jako Stwórca wywyższył nas nad zwierzęta. Byłby to absurd (…)”.

Gdybyśmy nie mieli duszy rozumnej to nie moglibyśmy nawet wierzyć; nie bylibyśmy zdolni by zrozumieć to co głosiłby ktoś głoszący wiarę.

Z drugiej jednak strony (pisze św. Augustyn) rozum domaga się tego aby wiara oczyściła serce tak, aby człowiek mógł znieść i uchwycić światło Boskie.

W zbiorze „Wybór mów” Augustyn pisze: „Wiara Boża oczyszcza serce. Czyste serce ogląda Boga”.

XYZ: - „Chcę zrozumieć by móc uwierzyć!”

Augustyn: - „Uwierz abyś zrozumiał”.

Pierwszy stopień na drodze intelektualnego poznania Boga → wiara umacniana przez miłość.

Wiara szuka, intelekt znajduje; nagrodą za wiarę będzie poznanie.

Nadzieja jest towarzyszką wiary.

Nadzieja jest konieczna do czasu aż nie widzimy tego w co wierzymy.

A U G U S T Y Ń S K A K O N C E P C J A I L U M I N A C J I [!]

(łac. illuminatio - oświetlenie)

Pogląd filozoficzny, zgodnie z którym najbardziej wartościowym źródłem poznania jest bezpośrednie oświecenie umysłu ludzkiego przez Boga.

Chodzi o naturalne oświecenie umysłu dzięki czemu człowiek jest zdolny do bezpośredniego, intuicyjnego poznania niezmiennych i koniecznych prawd nie pochodzących z poznania zmysłowego.

Intuicja w sensie filozoficznym to możliwość bezpośredniego poznania czegoś, bez udziału rozumowania.

SKĄD SIĘ WZIĘŁA PRAWDA WE WNĘTRZU CZŁOWIEKA?

Owa prawda nie pochodzi od człowieka, została mu udzielona przez Boga.

Ci, którzy oczyścili swe dusze mogą wznieść swe umysły do kontemplacji Prawdy co jest rodzajem intelektualnego kontaktu z Bogiem.

Skoro dusza ludzka jest oświetlona przez Boga od środka, przeto nie warto zajmować się poznaniem świata zmysłowego.

Augustyn zanegował możliwość samodzielnego dochodzenia duszy człowieka do prawdy wbrew założeniom wcześniejszych filozofów, np. Platona.

Dusza ludzka nie jest sama z siebie zdolna do poznania prawdy. Mocą swego rozumu człowiek nie może zbliżyć się do Boga. Jednostka ludzka mocą swej wiary, rozumu może jedynie otwierać się na poznanie Boga. Aby nastąpiło poznanie konieczne jest jakoby zejście Boga ku człowiekowi co byłoby aktem Bożej łaski. W błysku olśnienia poznajemy wtedy Boga jako źródło dobra, prawdy i szczęścia.

PROBLEM ZŁA I WOLNEJ WOLI CZŁOWIEKA

Człowiek od Boga pochodzi a nie z Boga, bo byłby tak to doskonały. W stworzeniu daje o sobie znać pewien brak. Św. Augustyn pojmuje zło jako czysty brak bytu (dostrzegał jego negatywną naturę). Taki pogląd mógł służyć uwolnieniu Boga od zarzutu, że stworzył zło.

Zło było nieuniknione przy stwarzaniu, bo świat był wydobywany z nicości a to co pochodzi z nicości ulega zepsuciu.

Wolna wola pochodzi od Boga i jako taka jest dobra, ale nie tak doskonała jak Bóg. W konsekwencji upadek człowieka nie jest konieczny lecz możliwy.

Jak więc doskonały Bóg mógł nam dać wolną wolę zdolną do czynienia zła?

Wola sama w sobie jest dobra, bez niej nikt nie mógłby wieść właściwego życia.

Zatem nie Stwórcę trzeba ganić lecz tego co ją źle używa.

3

Filozofia. Wykład 9

---