Pisać na adres instytutowy (nie USOSowy).

"Historia filozofii greckiej" - Reale.

WKC Guthrie

***

Narodziny filozofii

Filozofia narodziła się we wschodnich koloniach Grecji - w Jonii (dzisiejsza Turcja). Było to przejście z jednego sposobu myślenia do drugiego. Formuła powstała jeszcze w starożytności mówi: "Mythos - logos", czyli: przejście od fazy przedfilozoficznej do fazy filozoficznej to przejście od mythosu (podst. znaczenie: opowieść) do logosu.

Mythos. Prawda o świecie była wyrażana przez opowieść, poezję. Opowieść jest zawsze umiejscowiona w konkrecie (konkretne postacie, konkretne wydarzenia); były w niej przemieszane losy ludzi i bogów (śmiertelnych i nieśmiertelnych); przyczyny zdarzeń mają przeważnie charakter osobowy (np. Troja przegrała, bo słabsze okazało się stronnictwo bogów, które jej sprzyjało), lub są bardzo trudne do pojęcia, "magiczne": u Hezjoda pojawia się teza, że jeśli w państwie rządzi niesprawiedliwość, to na państwo spadają kary, np. kobiety tracą płodność; ludzie i bogowie motywowani są przez obyczaj, który wyznacza sposób ich zachowania - nie są to osoby szczególnie samoświadome, ale "półświadome", wypełniające swoją rolę (wojownik idzie na wojnę, tchórz tchórzy - osoby nie decydują, nie zastanawiają się), zminimalizowana jest ich ocena moralna (jeśli osoba wypełnia swoją rolę, to jest to dobre: jeśli wojownik walczy, to dobrze; Achilles jest odważny, ale przy tym prymitywny, agresywny, erotomański, jednak nikt mu tego nie wypomina - jest bohaterem); cechy bogów różnią się tym, że są zwielokrotnione w stosunku do ludzkich (lubieżność - superlubieżność), oraz że w działaniach pozostają bezkarni (nie było trybunału, który mógłby ich osądzić); opowieści nie były interpretowane, bo nie było ku temu narzędzi - były to natomiast dzieła edukacyjne, słuchacze mogli wzorować się na ich bohaterach.

Logos. Pierwotne znaczenie: słowo; filozofowie rozumieli przez logos argument, teorię, rozumowanie abstrakcyjne.

To agatho (od agathos, agatha, agatho) - dobro. To kalo - piękno. Dodanie rodzajnika przed przymiotnikiem pozwala wydzielić abstrakt. Zabiegu tego dokonał Platon. Jest to określenie rzeczy boskich.

Bogów przedstawionych na wzór ludzki prześmiewał Ksenofanes.

Solon - wybitny grecki poeta i polityk (jego poezje dotyczą jego doświadczeń politycznych) mówi, że jeśli w państwie panuje niesprawiedliwość, to skutkuje to niewolą obywatela. Można przeprowadzić tu ciąg przyczynowo-skutkowy, prowadzący od jednej rzeczy do drugiej.

Umysł to coś, co łączy człowieka z Bogiem (Sokrates) - jest to element boski w człowieku, coś, co daje szansę na doskonalenie.

Świat Homera (Iliada) jest bardzo brutalny i arbitralny - życie ludzkie może być w każdej chwili przerwane, jeśli nie przez człowieka, to przez boga. Człowiek jest wobec bogów bezsilny. W walce wygrywa zawsze najsilniejszy.

Filozofia ten świat złagodziła - uczyniła go bardziej bezpiecznym. Zaczęła poszukiwać zasad bardziej stabilnego ładu. Zasady są stabilne, bo nie są zależne od bogów, ani ludzi. Rozwój moralny proponowany przez filozofię następował wbrew brutalności otaczającego świata.

Wczesna filozofia a religia.

Arystoteles wprowadził podział na: theologoi (teolodzy - czyli orficy, czciciele Orfeusza, jedynego, któremu udało dojść się do Hadesu i wrócić, oraz bogów, którzy odsłaniają drogę ku zaświatom), mathematikoi (matematycy, czyli Pitagorejczycy), phisiologoi lub phisikoi (Jończycy, zajmujący się physis).

U Greków były różne typy bogów, i różne typy religii. Byli bogowie misteryjni i bogowie olimpijscy. Ci drudzy nie mieli żadnego wpływu na filozofię, natomiast bogowie misteryjni wpłynęli na koncepcję duszy, a nawet koncepcję duszy nieśmiertelnej. Nawet filozofia jońska nie była całkowicie wolna od religii, mimo że nie przyjmowała wpływów bogów olimpijskich ani bogów misteriów.

Pierwsze filozoficzne pytanie było o arche. Prawdopodobnie pierwszy raz użył tego słowa Arystoteles (nie Anaksymander, jak się podaje). Arystoteles stosował swoją aparaturę pojęciową do opisu poprzedzających go filozofów, i stąd wątpliwość. Natomiast sens słowa był taki sam. Łaciński odpowiednik tego słowa to "principium". Pierwsze znaczenie słowa arche to początek, pierwsza przyczyna. "In principium" - na początku. Skąd się wziął świat? Co było na początku? Słowo to może znaczyć też "racja" i "zasada". Jaka jest zasada świata?

Greków intrygowały przede wszystkim sprzeczności w przyrodzie - lato i zima, ogień i woda. Pytanie o arche było zatem pytaniem, czy pod tymi sprzecznościami jest jakaś zasada porządkująca. Odpowiedź miała ukoić niepokój wywołany tą pozorną chaotycznością.

Słowo arche (od archo - rządzić) oznacza też władzę. W tym wariancie byłoby to pytanie polityczne - kto rządzi światem?

Zatem pytanie o arche, to tak naprawdę były trzy pytania. Ale podział ten możemy stworzyć teraz, a pierwsi filozofowie go nie dostrzegali, i pytania traktowali jako jedno pytanie. Podział zaczęli dostrzegać dopiero Platon czy Arystoteles.

Tales z Miletu

Wydaje się, że Tales był Jończykiem, ale pojawia się wątek pochodzenia fenickiego (z Afryki). Wiąże się to z kultem Egiptu - w pewnym momencie pojawiły się opowieści, że prawdziwa wiedza pochodzi z Egiptu, i że wszyscy mędrcy odbyli podróż do Egiptu i to tam została przekazana im pewna wiedza. W ostatnich dziesięcioleciach spór toczy się na tle walki z europocentryzmem.

Dygresja:

Bruno Snell - "Odkrycie umysłu". W książce zadaje się pytanie, kim jest człowiek mythosu (na podst. Homera). Snell odpowiada, że Grecy w czasach Homera nie mieli jednego słowa na "umysł" ani na "ciało", ani jednego słowa na "widzieć" (bo słowo to miało związek z przedmiotem, na który się patrzy), a w związku z tym człowiek tej epoki nie był zintegrowany, ale składał się z różnych fragmentów - integracja była możliwa tylko dzięki obyczajowi. Gdyby Achilles zadał sobie pytanie "kim jestem?", nie mógłby na nie odpowiedzieć - który fragment (aspekt) Achillesa jest nim samym.

"Black Athena" - Martin Bernal (tytuł książki). Ta i wiele innych książek przedstawia tezę o afrykańskich źródłach filozofii greckiej. Na co odpowiedzią była książka "Not out of Africa" Mary Lefkovitz.