CYKL MIESIĄCZKOWY

Cyklem miesiączkowym nazywamy zmiany zachodzące w organizmie kobiety pod wpływem hormonów w ustalonym rytmie biologicznym. Długość cyklu liczymy od pierwszego dnia miesiączki do ostatniego dnia przed następnym krwawieniem.

Pod względem hormonalnym cykl miesiączkowy dzielimy na 2 fazy:
1/ Faza estrogenowa
2/ Faza progesteronowa.

Pod względem płodności cykl dzielimy na 3 fazy:
1/ Faza przedowulacyjna
2/ Faza okołoowulacyjna - płodna
3/ Faza poowulacyjna.

 

Cały problem związany z płodnością polega na określeniu początku i końca fazy okołoowulacyjnej (płodnej) w każdym cyklu.

KTÓREGO DNIA CYKLU MA MIEJSCE OWULACJA?

1___________________________________K

1____________________________________________K

1_____________________________________________________K

1_______________________________________________________________K

1 - pierwszy dzień cyklu
K - miesiączka

Bez względu na długość cyklu owulacja zawsze wystąpi około 14 dni przed końcem cyklu.

NIE W POŁOWIE CYKLU.
NIE W 14 DNIU CYKLU.
TYLKO 14 DNI PRZED KOŃCEM CYKLU!

OWULACJA, czyli JAJECZKOWANIE to uwolnienie dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka Graafa. Owulacja występuje zawsze 12 - 16 dni przed końcem cyklu - średnio 14 dni przed końcem cyklu.

1__________________O_________________K
K/ K/ K/ K/ ...................................14 dni..............

1_____________________________O_________________K
K/ K/ K/ K/....... ..................................................14 dni..............

1____________________________________________O_________________K
K/ K/ K/ K/....................................................................................... 14 dni..............

1 - pierwszy dzień cyklu
K - miesiączka
O - owulacja

Niezależnie od długości cyklu owulacja występuje zawsze około 14 dni przed końcem cyklu.

Po owulacji, z pękniętego pęcherzyka Graafa powstaje ciałko żółte, które produkuje hormon - progesteron.

PROGESTERON - hormon płciowy żeński, produkowany przez ciałko żółte - powstałe z pękniętego pęcherzyka Graffa w jajniku.

PROGESTERON - powoduje wzrost podstawowej temperatury ciała - (PTC) - ustalił to Van de Velde w 1904 roku.

W 1947 roku Ferin opracował praktyczne zastosowanie testu termicznego do rozpoznawania płodności, od tamtego czasu dokonano ogromnego postępu w dziedzinie rozpoznawania płodności.

Łatwo powiedzieć kiedy było jajeczkowanie w cyklu,
już po jego zakończeniu.

Czy można określić dzień jajeczkowania
w cyklu aktualnie trwającym?

TAK! - jeżeli kobieta prowadzi obserwacje
objawów - wskaźników płodności.

INFO-TOR

NPR-KATALOG

NPR-linki

RUCHY PRO-LIFE

CIEKAWE LINKI

ANTYKONCEPCJA

Naturalne Planowanie Rodziny

Objawy płodności

Objawy płodności dzielimy na:

1/ główne,

2/ dodatkowe czyli pomocnicze.

GŁÓWNE OBJAWY PŁODNOŚCI

Są to objawy, które występują u wszystkich płodnych kobiet, podczas każdego cyklu owulacyjnego. Na podstawie tych objawów można wyznaczyć fazy płodności.

Do głównych objawów płodności zaliczamy:

1/ zmiany podstawowej temperatury ciała - (PTC),

2/ zmiany śluzu szyjkowego,

3/ zmiany szyjki macicy.

DODATKOWE OBJAWY PŁODNOŚCI

Objawy te nie występują u wszystkich kobiet oraz nie we wszystkich cyklach u tej samej kobiety. Mogą być pomocne w interpretacji objawów głównych.

Do dodatkowych objawów płodności zaliczamy:

1/ ból owulacyjny (kłucie lub napięcie w podbrzuszu),

2/ plamienie okołoowulacyjne (wywołane spadkiem estrogenów),

3/ obrzęki - wywołane zatrzymaniem wody w ustroju,

4/ wrażliwość piersi,

5/ zmiany nastroju (wzmożona pobudliwość),

6/ zmiany skórne (wypryski, kłucie w obrębie żylaków),

7/ powiększenie węzłów chłonnych pachwinowych.

Miesiączka

Występowanie w regularnych odstępach powtarzalnych zmian na obszarze narządów rodnych kobiety i towarzyszących im zmian w całym organizmie. Efektem przemian zachodzących w błonie śluzowej macicy pod wpływem hormonów jajnika jest krwawienie miesięczne, zwane miesiączką, menstruacją lub też popularnie okresem, dawniej używane było również określenie period.

Cykl ten jest sterowany przez układ podwzgórzowo - przysadkowy w powiązaniu z korą mózgową i innymi gruczołami dokrewnymi. Podwzgórze reguluje wydzielanie przez przysadkę dwóch gonadotropin - FSH (folikulostymuliny) oraz LH (hormonu lutenizującego). Pod wpływem FSH w jajniku dochodzi w ciągu 14 dni do wzrostu i dojrzewania pęcherzyka Graafa. Błona śluzowa macicy reaguje na estrogen poprzez stopniowe powiększanie swojej grubości, jest to tzw. faza wzrostowa. W tym samym czasie podstawowa temperatura ciała jest niższa. Hormon LH przeistacza zrąb pękającego w tym czasie pęcherzyka Graafa, z którego wcześniej została wydalona komórka jajowa (proces ten określany jest terminem jajeczkowania), w gruczoł wewnętrznego wydzielania, tzw. ciałko żółte. Ciałko żółte wydziela hormon - progesteron, którego poziom narasta mniej więcej od 14. do 20. dnia cyklu. Pod wpływem tego hormonu w błonie śluzowej macicy zachodzą istotne zmiany: wzrost, pomnożenie się i rozrost gruczołów - jest to tzw. faza wydzielnicza (inaczej lutealna). Reakcją na progesteron jest podwyższenie temperatury ciała o około 0,5 stopnia., aż do 28. dnia cyklu.

Jeżeli w trakcie owulacji nie nastąpi zapłodnienie to rozpulchniona błona śluzowa macicy ulega złuszczeniu. Objawia się to krwawieniem - miesiączką. Równocześnie ze złuszczeniem następuje odnowa błony śluzowej macicy. Początek nowego cyklu miesiączkowego liczy się od pierwszego dnia wystąpienia krwawienia.

Pierwsza w życiu miesiączka nosi nazwę menarche, powinna wystąpić między 12 a 16 rokiem życia, ostatnia to menopauza występująca po 45 roku życia. Przyczyny braku (stałego lub okresowego) miesiączki mogą być fizjologiczne (np. przed dojrzewaniem, w czasie ciąży, połogu), rozwojowe (np. niedorozwój jajników, zaburzenia hormonalne, choroby narządów rodnych, stres itp.). Mogą też występować zaburzenia wiążące się z intensywnością, długością i częstotliwością krwawień. Za normę uznaje się krwawienia występujące w miarę regularne, co 24 do 35 dni, trwające do 6 dób.

Menstruacja to naturalny stan w życiu kobiety. Najczęściej świadczy o dobrym funkcjonowaniu organizmu. Niekiedy jednak jej przebieg zakłócają zaburzenia, które mogą sygnalizować nieprawidłowości i zmiany chorobowe.

Pierwsza miesiączka pojawia się zwykle około 13 roku życia. Poniżej 9 roku życia jest objawem przedwczesnego dojrzewania płciowego i w takich sytuacjach należy skonsultować się z ginekologiem lub endokrynologiem. Przedwczesne dojrzewanie płciowe może być bowiem skutkiem zaburzeń czynności układu podwzgórzowo-przysadkowego lub zmian organicznych.

Jeśli menstruacja nie pojawi się do 16 roku życia, należy namówić córkę do wspólnej wizyty u ginekologa. Wiek 18 lat jest uznawany za graniczny, kiedy okres powinien wystąpić najpóźniej.

Cykl miesiączkowy

Cykl miesiączkowy związany jest z łańcuchem przemian hormonalnych, następujących mniej więcej raz w miesiącu w organizmie kobiety w okresie płodności. Cykl zjawisk umożliwia uwolnienie komórki jajowej i, jeśli została ona zapłodniona, jej zagnieżdżenie w macicy i rozwój płodu. Najbardziej dostrzegalnym zewnętrznym objawem cyklu miesiączkowego jest comiesięczne krwawienie - miesiączka, menstruacja - przy którym błona wyścielająca ścianki macicy jest usuwana, jeśli nie nastąpiło zapłodnienie. W trakcie cyklu w organizmie zachodzi jednak znacznie więcej przemian.

Typowy przebieg cyklu

Typowy cykl miesiączkowy trwa około 28 dni, aczkolwiek jego dokładna długość jest dla każdej kobiety kwestią indywidualną. Umownie za pierwszy dzień cyklu przyjmuje się pierwszy dzień krwawienia.

Dni od 1 do 5

Obniżający się poziom progesteronu wyzwala początek miesiączki - oddzielanie błony wyścielającej wnętrze macicy. W tym czasie hormony wytwarzane w przysadce mózgowej, pobudzone sygnałem z części mózgu zwanej podwzgórzem, kontrolują dojrzewanie komórki jajowej w jajniku, co z kolei powoduje wzrost poziomu innego hormonu, estrogenu.

Dni od 5 do 14

Krwawienie miesiączkowe zwykle ustaje po 5 dniach. Przez kilka następnych dni z pochwy może wydobywać się śluz wytwarzany w szyjce macicy. Między 9 a 13 dniem poziom estrogenu osiąga maksimum i śluz staje się przeźroczysty i rzadki. Jest to początek dni płodnych. W 13 dniu cyklu poziom hormonów przysadkowych regulujących dojrzewanie i uwolnienie komórki jajowej także osiąga maksimum, temperatura ciała wzrasta o około 0,5 C i w 14 dniu następuje jajeczkowanie (owulacja).

Dni od 15 do 23

Po jajeczkowaniu, jeśli komórka jajowa nie została zapłodniona, poziom estrogenu zdecydowanie spada i pęcherzyk Graafa, z którego uwolniła się komórka jajowa, przekształca się w gruczoł zwany ciałkiem żółtym, wydzielającym progesteron. W 15.-16. dniu cyklu można zaobserwować gęsty galaretkowaty śluz wydzielany z szyjki macicy, po czym już do końca cyklu wydzielanie śluzu jest znikome lub całkowicie zanika.

Dni od 24 do 28

Aktywność ciałka żółtego zaczyna się zmniejszać w miarę jego zamierania i poziom progesteronu spada. U niektórych kobiet mogą wystąpić objawy przedmiesiączkowe, jak nadwrażliwość piersi i zmiany nastroju, zwłaszcza drażliwość i depresja. Może pojawić się nieznaczne powiększenie brzucha, wynikające z zatrzymania płynów w organizmie. Nadejście miesiączki jest sygnalizowane spadkiem. temperatury ciała o około 0,5 C.

Jak często pojawia się miesiączka?

Zazwyczaj miesiączki pojawiają się nie częściej niż co 24 dni, a maksymalny odstęp między nimi nie jest dłuższy niż 31 dni. Jeżeli występują częściej niż co 21-23 dni, taki stan nazywamy częstym miesiączkowaniem i jest to objaw nieprawidłowy. Menstruację co 32-35 dni uważa się za rzadkie miesiączkowanie. Są to stany niepokojące, które wymagają przeprowadzenia specjalistycznych badań.

Pierwsze miesiączki mogą pojawiać się nieregularnie, gdyż często zdarzają się wówczas cykle bezowulacyjne (podczas cyklu komórka jajowa niekiedy się nie uwalnia). Na ogół uważa się je za stan fizjologiczny (normalny), ale mimo to należy skonsultować się w tej sprawie z lekarzem.

Najczęściej menstruacja trwa około 5 dni. Jeżeli przedłuża się powyżej 7 dni, trzeba zgłosić się do ginekologa. W trakcie miesiączki kobieta przeciętnie traci około 100 ml krwi. Minimum jest to 50 mililitrów (przy skąpym miesiączkowaniu), maksimum 150 ml. Zarówno bardzo skąpe krwawienia, jak i utrata większej ilości krwi wymagają konsultacji ginekologicznej. Przy bardzo obfitych miesiączkach lekarze raczej polecają stosowanie podpasek niż tamponów. Aby się zorientować, jaka jest objętość wypływającej krwi, liczymy zużyte podpaski (zazwyczaj potrzeba 5 podpasek w ciągu doby). Tampony mogą być używane przez bardzo krótki czas i powinny być często wymieniane.

Należy zwracać uwagę na wygląd wydzieliny pochwowej, jej wygląd bowiem może ostrzegać przed zmianami w organach rodnych. Wydzielina nie powinna zawierać skrzepów, niedobrze też, gdy pojawia się w niej jasna krew.

Dieta i kąpiele

Podczas miesiączki kobieta powinna się normalnie odżywiać, gdyż ilość wypitych płynów i dieta przeważnie nie wpływają istotnie na ilość traconej krwi. Jeśli jednak podczas miesiączki występują problemy z trawieniem (wzdęcia, biegunki, zaparcia) czy też bóle głowy, lepiej spożywać lekko strawne potrawy zmniejszające dolegliwości tego typu. Nie zaleca się wówczas korzystania z basenu ani kąpieli w wannie, natomiast wskazany jest prysznic.

Kiedy zanika menstruacja?

Średni wiek wystąpienia menopauzy, czyli ostatniej miesiączki, to około 51 - 52 rok życia. Menopauzą nazywamy takie krwawienie, po którym występuje co najmniej 6-miesięczna przerwa w krwawieniach. Okres przed oraz pomenopauzalny obejmuje 7 lat od ostatniej miesiączki i 7 lat po niej. Mogą w tym okresie wystąpić nieprawidłowe miesiączki wymagające konsultacji ginekologicznej (krwawienia acykliczne lub bardzo obfite).

POSTĘPOWANIE W RAZIE DOLEGLIWOŚCI MIESIĄCZKOWYCH

Nieprzyjemne objawy miesiączkowe, w tym zespół przedmiesiączkowy, bóle miesiączkowe i nadmierne krwawienie, mogą często zostać skutecznie złagodzone środkami medycznymi. Warto więc zasięgnąć porady lekarza, jeśli występują takie objawy, nawet gdy stanowią one elementy normalnego cyklu miesiączkowego.

Zespół przedmiesiączkowy

Na około tydzień przed miesiączką wiele kobiet odczuwa szereg objawów, w tym napięcie, drażliwość, depresję, uczucie obrzęku, zwłaszcza piersi i brzucha, oraz bóle głowy. Terapia zależy od indywidualnych objawów i ich intensywności. Może obejmować wybrane spośród poniższych sposoby postępowania:

Ból miesiączkowy

Jeśli cierpisz na bolesne miesiączki, wypróbuj podane niżej sposoby:

- zażyj np. rozpuszczalną Aspirynę, Paracetamol, Panadol, Saridon, Cefalgin, Ibuprofen, który również znosi objawy towarzyszące bolesnej miesiączce, takie jak ból głowy, mdłości, wymioty i zwiększone napięcie nerwowe. Nie należy jednak brać leków w nadmiarze, gdyż mają działanie objawowe i chociaż przynoszą ulgę, to jednak aby wyleczyć przyczyny bolesnych miesiączek, trzeba zwrócić się do lekarza.

- w razie silnego bólu zostań w łóżku i przyłóż gorący kompres na dół brzucha.

Jeśli ból dokucza w dalszym ciągu, zasięgnij porady lekarza, który prawdopodobnie przepisze tabletki rozkurczowe, likwidujące ból wywołany skurczem mięśni.

Przyczyny zaburzeń

Cykl miesiączkowy może zakłócić wiele przyczyn. U dziewcząt najczęstszym powodem jest gwałtowne odchudzanie (szczególnie anoreksja) oraz zbyt intensywne ćwiczenia fizyczne, w wyniku których może dojść nawet do całkowitego zatrzymania cyklu. Zaburzenia miesiączkowania powoduje duża nadwaga, niedoczynność i nadczynność tarczycy, cukrzyca, a także leki (m.in. środki psychotropowe). Przyczyną problemów z menstruacją może być duży stres.

Zaburzenia krwawień miesiączkowych niekiedy świadczą o poważnych schorzeniach. Mogą bowiem wystąpić krwawienia z dróg rodnych nie związane z cyklem menstruacyjnym, np. spowodowane schorzeniami nowotworowymi (rakiem szyjki macicy czy pochwy). Dlatego też wszystkie zaburzenia miesiączkowe powinny skłaniać kobietę do wizyty u ginekologa.

strona główna

PRZEBIEG CYKLU

Cykl zaczyna się umownie od momentu wystąpienia krwawienia miesięcznego, a przebiega w następujący sposób:

1. Na początku krwawienia przedni płat zaczyna wytwarzać narastające ilości FSH-Hormonu folikulotropowego.

2. Pod wpływem FSH dojrzewają pęcherzyki jajnikowe ( Graafa). Rozpoczynają produkcję estrogenów, które wpływają z kolei na endometrium powodując regenerację złuszczonej podczas miesiączki błony śluzowej macicy i wejście jej w stadium zwane fazą folikularną.

3. Wzrost poziomu estrogenów we krwi pod koniec fazy folikularnej (szczyt wydzielania estrogenów występuje na 24 godz. przed owulacją) doprowadza do hamowania wydzielania FSH i jednocześnie pobudza produkcję i wydzielanie LH.

4. Pojawienie się we krwi LH obok istniejącego jeszcze FSH doprowadza do pęknięcia dojrzałego pęcherzyka jajnikowego i do owulacji.

5. Pod wpływem LH rozwija się ciałko żółte i wydziela progesteron, który wpływa na zmiany w endometrium wprowadzając je w fazę lutealną . Dochodzi w niej do rozrostu gruczołów macicznych - okres wydzielniczy - i może dojść do wszczepienia się zarodka i rozpoczęcia ciąży.

6. Wzrost poziomu progesteronu we krwi hamuje wydzielanie LH , co powoduje zanik ciałka żółtego.

7. Zanik ciałka żółtego wywołuje gwałtowny spadek poziomu progesteronu. Z tym wiążą się procesy martwicze w endometrium, powodujące złuszczanie się jego górnej warstwy i krwawienie. Jest to faza menstruacyjna.

8. Spadek stężenia LH, a wskutek tego progesteronu, odblokowuje syntezę i wydzielanie FSH przez przysadkę.

Zaczyna się następny cykl miesiączkowy.

REGULACJA CYKLU JAJNIKOWEGO

Istnieją cztery poziomy regulacji cyklu płciowego.

Najwyższym jest kora mózgowa i ośrodki podkorowe,drugi z kolei poziom stanowi układ podwzgórzowo - przysadkowy.Trzecim poziomem są jajniki, ostatnim - macica.

Zmianom cyklicznym podlegają także inne narządy, z których najważniejszym jest błona śluzowa pochwy. Cykl miesiączkowy posiada swój automatyzm i hierarchię sprzężeń zwrotnych dodatnich i ujemnych.

Kora mózgowa, czyli inaczej mówiąc świadome życie psychiczne, może wywrzeć w wyjątkowych wypadkach tak ogromny wpływ, że cykl jajnikowy ulega zahamowaniu. Ośrodki korowe pobudzają lub hamują czynność ośrodków podwzgórza.
Neurohormony ośrodków podwzgórza (hormony uwalniające gonadotropiny- GnRH lub LHRH) docierają do przedniego płata przysadki mózgowej i sterują wydzielaniem hormonów gonadotropowych.

Hormony gonadotropowe przysadki :(FSH i LH) wpływają na czynność jajnika sterując procesami dojrzewania pęcherzyków jajnikowych (Graafa), owulacji , oraz powstawania i zaniku ciałka żółtego.
Hormony jajnikowe: estrogeny i progesteron sterują z kolei zmianami zachodzącymi w budowie błony śluzowej macicy (endometrium).

GINEKOLOG
Słownik ginekologiczny
Cykl płciowy (jajnikowy) - comiesięczne przemiany w jajniku, w wyniku których dojrzewa nowa komórka jajowa oraz wytwarzane są hormony płciowe - estrogeny i progesteron.

Cykl miesiączkowy - comiesięczne przemiany w macicy, których celem jest przygotowanie błony śluzowej macicy na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. Jeżeli do zapłodnienia nie dochodzi, błona śluzowa zostaje złuszczona w czasie krwawienia miesiączkowego.

Estrogeny i progesteron - hormony płciowe żeńskie wydzielane przez jajniki w cyklu płciowym, mają wpływ na płodność kobiety, ale również na prawidłowe funkcjonowanie wielu narządów w organizmie.

Przydatki macicy - jajnik i jajowód tworzą anatomiczną i czynnościową całość i wspólnie określane są jako przydatki macicy.

Owulacja (jajeczkowanie) - pęknięcie pęcherzyka Graafa w jajniku, w ten sposób powstaje komórka jajowa. Najczęściej odbywa się w połowie cyklu płciowego, ale może zdarzyć się również zaraz po i krótko przed miesiączką.

Brak miesiączki - sześciomiesięczny brak krwawienia miesiączkowego u kobiety, która do tej pory normalnie miesiączkowała. Najczęściej jest wynikiem ciąży. Stosunkowo często spowodowany jest zbyt radykalnym odchudzaniem z nadmiernie szybkim zmniejszeniem wskaźnika masy ciała.

Menopauza - ostatnia miesiączka w okresie przekwitania, po której następuje co najmniej sześciomiesięczna przerwa w krwawieniach. W krajach europejskich występuje między 48. a 52. rokiem życia.

Przekwitanie (klimakterium) - okres przejściowy - trwający 3 do 5 lat - w którym wygasa czynność hormonalna jajników. W połowie tego okresu występuje menopauza.

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) - uzupełnianie braku hormonów (estrogenów i progesteronu) w okresie przekwitania i w latach późniejszych.

Osteoporoza - utrata tkanki kostnej, szczególnie nasilona u kobiet po menopauzie.

Hyperprolaktynemia - nadmierne wydzielanie hormonu - prolaktyny przez przysadkę mózgową. Powoduje mlekotok, bóle głowy, zaburzenia wzrokowe, niepłodność.

Wysiłkowe nietrzymanie moczu - niemożność utrzymania moczu w chwili wzrostu ciśnienia śródbrzusznego np. kaszlu, śmiechu, kichnięcia, podnoszenia ciężkiego przedmiotu. Występuje u około 10 % kobiet w okresie przekwitania.

Upławy - nieprawidłowa wydzielina pochwowa, najczęściej (ale nie zawsze!) spowodowana zakażeniem. Konieczne są identyfikacja rodzaju zakażenia i zastosowanie leczenia, które czasami musi być powtarzane.

Endometrioza - rozwój błony śluzowej macicy poza jamą macicy, najczęściej w miednicy małej, w jajowodach, w bliznach pooperacyjnych. Powoduje szereg dolegliwości bólowych oraz niepłodność.

Cytologia - pobrane złuszczone komórki szyjki macicy po zabarwieniu oglądane są pod mikroskopem. Na podstawie ich wyglądu następuje wstępna selekcja badanych kobiet pod kątem zagrożenia rakiem szyjki macicy.

Niepłodność (sterylitas) - według aktualnej definicji o niepłodności mówi się, gdy nie dochodzi do zajścia w ciążę po roku regularnego współżycia płciowego bez stosowania antykoncepcji. Dotyczy 15 do 20 % wszystkich par.

Niepłodność (infertilitas) - niemożność donoszenia ciąży i urodzenia zdrowego dziecka.

Hirsutyzm - nadmierny wzrost włosów u kobiet w miejscach, które uznaje się za charakterystyczne dla drugorzędowych męskich cech płciowych. Towarzyszy mu często trądzik oraz przetłuszczanie włosów i skóry.

Wkładka maciczna antykoncepcyjna (spirala) - istnieje kilka rodzajów wkładek antykoncepcyjnych. Najczęściej stosuje się wkładki z miedzią, a w ostatnich latach również zawierające hormon płciowy - progesteron. Skuteczność antykoncepcyjna wkładek jest wysoka, ale zdarzają się ciąże wewnątrzmaciczne oraz pozamaciczne.

Krioterapia - leczenie zmian w obrębie szyjki macicy (nadżerek) przez zamrażanie, a więc użycie niskich temperatur wytwarzanych przez podtlenek azotu lub ciekły azot. Leczenie bezbolesne.

Zapalenie przydatków macicy - częste schorzenie ginekologiczne spowodowane infekcją bakteryjną (również chlamydią, rzeżączką, a nawet gruźlicą). Może być ostre lub przewlekłe. Szczególnie te ostatnie bywają przyczyną niepłodności.

Histerosalpingografia (HSG) - prześwietlenie macicy i jajowodów, wykonywane głównie w celu poznania przyczyny niepłodności.

---