Cykl miesiączkowy kobiety
Najważniejsze hormony regulujące cykl miesięczny u kobiet:
Estrogeny - są to żeńskie hormony płciowe. Należą one do steroidów. Są syntetyzowane przez jajniki, a także w niewielkich ilościach przez jądra i korę nadnerczy. Do najważniejszych estrogenów należą estradiol, estriol i estron. Syntetyczne estrogeny używane są w przemyśle farmaceutycznym do produkcji tabletek antykoncepcyjnych i zastępczych leków hormonalnych stosowanych w czasie menopauzy. Estrogeny wpływają na błonę śluzową macicy powodując rozrost naczyń krwionośnych i zwiększenie jej ukrwienia.
Estradiol wytwarzany jest przez rosnące pęcherzyki Graafa w jajnikach, a w mniejszych ilościach przez łożysko i korę nadnerczy. Wydzielanie estradiolu regulowane jest przez hormony przysadki mózgowej. Estradiol reguluje popęd płciowy i odpowiada za wykształcenie drugorzędowych cech płciowych żeńskich. Ponadto, wpływa również na rozwój gruczołów mlecznych oraz na metabolizm.
Progesteron - jest to steroidowy żeński hormon płciowy, który początkowo syntetyzowany jest przez ciałko żółte, a następnie przez łożysko. Umożliwia on implantację zapłodnionej komórki jajowej, czyli zygoty, w błonie śluzowej macicy i utrzymanie ciąży. Wykazuje on antagonistyczne działanie w stosunku do estrogenów hamując dojrzewanie pęcherzyków Graafa. W lecznictwie stosowany zapobiegawczo przy ryzyku poronienia, zatruciach ciążowych, zaburzeniach miesiączkowania.
Hormon luteotropowy (LH) - jest to hormon gonadotropowy, syntetyzowany i uwalniany przez przedni płat przysadki mózgowej. Na jego sekrecję wpływają hormony podwzgórza. Jego narządem docelowym są jajniki i jądra. Pod wpływem LH następuje zakończenie procesu oogenezy, w wyniku którego powstaje dojrzała, zdolna do zapłodnienia komórka jajowa, jako tak zwany pęcherzyk Graafa. Pod wpływem gwałtownego wyrzutu LH do krwi przez przysadkę mózgową, dochodzi do pęknięcia pęcherzyka i uwolnienia komórki jajowej. Proces ten nosi miano owulacji. W tym momencie pozostałe komórki pęcherzyka przekształcają się w tak zwane ciałko żółte.
Hormon folikulotropowy (FSH) - jest to hormon gonadotropowy, podobnie jak LH, wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej, a jego wydzielanie jest regulowane przez podwzgórze. Pobudza jajniki do wydzielania estrogenów, które wpływają na wzrost i dojrzewanie komórek jajowych
Cykl miesiączkowy
Jest on regulowany przez układ podwzgórzowo-przysadkowy. Główną rolę pełnią przysadkowe hormony gonadotropowe FSH i LH, które wpływają na jajniki stymulując je do wydzielania swoistych hormonów - estrogenów i progesteronu. Wydzielanie hormonów jajnikowych ma przebieg cykliczny i reguluje zmiany zachodzące w śluzówce macicy, które składają się na cykl miesiączkowy. Średnia długość tego cyklu menstruacyjnego wynosi 28 dni. Cykl ten dzieli się na trzy etapy:
faza pęcherzykowa (folikularna)- w fazie tej jajniki, pobudzone przez hormony gonadotropowe FSH i LH, zwiększają wydzielanie estrogenów. Pod wpływem FSH pęcherzyki Graafa rosną i dojrzewają, stopniowo przesuwając się ku powierzchni jajnika. W tym czasie w pęcherzyku zachodzi podział mejotyczny pierwotnej komórki jajowej. Macica wchodzi w tak zwaną fazę wzrostową, w której jej błona śluzowa, przygotowując się na ewentualną ciążę, zaczyna grubieć. Pod koniec fazy pęcherzykowej dochodzi do gwałtownego wzrostu poziomu LH we krwi, który powoduje pęknięcie pęcherzyka i uwolnienie komórki jajowej, czyli owulację
faza lutealna (faza ciałka żółtego) - komórka jajowa jest w jajowodzie, a z pozostałych komórek pęcherzyka Graafa tworzy się ciałko żółte (corpus luteum), które syntetyzuje i wydziela progesteron. Jajeczkowanie powoduje w macicy początek fazy wydzielniczej (sekrecyjnej), kiedy to zaczynają funkcjonować gruczoły cewkowe. W komórkach błony śluzowej macicy odkładany jest glikogen i lipidy. Macica przygotowuje się na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. Faza ta trwa tak długo, jak długo funkcjonuje ciałko żółte. Jeżeli komórka jajowa nie zostanie zapłodniona, następuje miesiączka
miesiączka (menstruacja) - jest to krwawienie powstałe w wyniku pękania spiralnych naczyń krwionośnych w grubej, obficie ukrwionej śluzówce macicy. Śluzówka zostaje złuszczona, a jej resztki razem ze śluzem i krwią są wydalane na zewnątrz ciała. Miesiączka trwa zazwyczaj od 3-5 dni
Cykl miesiączkowy, który trwa średnio 28 dni, liczony jest od pierwszego dnia miesiączki (krwawienia). Następująca faza pęcherzykowa trwa około 14 dni i kończy się owulacją (jajeczkowaniem). Tak więc owulacja wypada zazwyczaj w połowie cyklu.
Już drugiego, trzeciego dnia cyklu zaczyna stopniowo wzrastać wydzielanie FSH i LH przez przysadkę, przy czym FSH znacznie przeważa ilościowo. Najwyższy ich poziom notuje się w 12 - 13 dniu cyklu. Hormony te stymulują jajnik do sekrecji estrogenów oraz do rozwoju pęcherzyka Graafa. Z około 400 tysięcy pierwotnych komórek jajowych, rozwija się w okresie dojrzałości płciowej ok. 360-500 pęcherzyków Graafa. W trakcie każdego cyklu miesiączkowego dojrzewa jeden pęcherzyk Graafa. Ma on kulisty kształt. Składa się z otoczki zewnętrznej, w której występują liczne naczynia krwionośne i limfatyczne, po nią leży wielowarstwowa błona ziarnista i wzgórek jajonośny wraz z zawartą w nim komórką jajową. Pęcherzyk wypełniony jest płynem.
Po wydostaniu się z pękniętego pęcherzyka, komórka jajowa, poprzez lejek jajowodu, przedostaje się do niego, gdzie może ona zostać zapłodniona. Ciałko żółte, pod wpływem LH, rozpoczyna wydzielanie progesteronu. Syntetyzuje ono również estrogeny. Wysoki poziom progesteronu oraz estrogenów hamuje wydzielanie FSH i LH. Jeśli uwolnione jajo nie zostanie zapłodnione i nie rozpocznie się ciąża, czynność wydzielnicza ciałka żółtego zanika w ciągu 2 tygodni. Spada poziom estrogenów i progesteronu we krwi, co powoduje wydzielanie gonadotropin przysadkowych (FSH i LH), które zaczynają pobudzać nowe pęcherzyki Graafa do wzrostu i dojrzewania - i cały cykl rozpoczyna się od nowa.
Dojrzała komórka jajowa, która została uwolniona z pęcherzyka Graafa, jest wychwytywana przez palczaste wypustki lejka jajowodu. Jajowód wyścielony jest nabłonkiem migawkowym. Ruch rzęsek tego nabłonka powoduje przesuwanie się komórki jajowej wzdłuż jajowodu w kierunku macicy. Droga ta trwa kilka dni. Komórka jajowa musi zostać zapłodniona w górnej części jajowodu, gdyż musi być wystarczająco dużo czasu na podziały komórkowe powstałej zygoty i wytworzenie blastocysty, zdolnej do implantacji w macicy . W związku z tym, plemnik ma około 24 godzin na wniknięcie do komórki jajowej, licząc od momentu uwolnienia jaja z pęcherzyka. Licząc od momentu wytrysku, plemniki mogą dotrzeć do jajowodu w ciągu kilku godzin. Czas życia plemników w drogach rodnych kobiety wynosi około 72 godzin. Największa szansa na zapłodnienie i w konsekwencji zajście w ciążę jest wówczas, gdy plemniki znajdują się już w jajowodzie w momencie nastąpienia owulacji. Plemniki otaczają komórkę jajową i za pomocą enzymów zawartych w akrosomach rozpuszczają osłonkę przejrzystą, która otacza jajo. Do rozpuszczenia tej osłonki potrzebnych jest około 5 tysięcy plemników. Gdy jeden z plemników przeniknie do wnętrza komórki jajowej, jej powierzchnia staje się nieprzepuszczalna dla innych plemników. Wniknięcie plemnika do wnętrza jaja nazywa się zaplemnieniem. Do zapłodnienia dochodzi w momencie zlania się jąder obu gamet, w wyniku czego powstaje zygota, która jest początkiem życia nowego organizmu.
Nowo powstała zygota zaczyna się dzielić mitotycznie i w konsekwencji dochodzi do wytworzenia stadium zwanego blastulą. Procesy te zachodzą w czasie wędrówki do macicy i trwają około 6-7 dni, po czym następuje implantacja zarodka w błonie śluzowej macicy. Komórki zarodka wytwarzają błony płodowe - najpierw owodnię, potem omocznię i na końcu kosmówkę. Palczaste wyrostki kosmówki, zwane kosmkami, wrastają głęboko w ścianę macicy. W ten sposób powstaje łożysko, które jest wspólnym wytworem zarodka i ściany macicy.
Niedługo po implantacji, w organizmie kobiety zaczyna gwałtownie wzrastać poziom hormonu - b-gonadotropiny kosmówkowej (hCG). To właśnie ten hormon wykrywany jest przez testy ciążowe lub badanie krwi. b-gonadotropina kosmówkowa ma decydujące znaczenie dla implantacji i utrzymania ciąży. Przy niskim jej stężeniu dochodzi do poronienia. Wszystkie hormony produkowane przez łożysko wpływają na metabolizm matki w taki sposób, by płód miał dostarczaną wystarczającą ilość substancji odżywczych. W przypadku zapłodnienia i ciąży, ciałko żółte przekształca się w ciałko ciążowe.