RODZAJE ZABAW MUZYCZNO - RUCHOWYCH

(AKTYWNE SŁUCHANIE MUZYKI).

Istnieje wiele form aktywnego słuchania muzyki. Mogą to być:

• realizacja ruchowa utworu muzycznego,

• integracja muzyki z elementami dramy, pantomimy,

• interpretacja plastyczna dzieła muzycznego połączona z malarstwem bądź rysunkiem,

• granie na instrumentach perkusyjnych,

• śpiewanie wybranych fragmentów muzyki klasycznej.

Poprzez takie działanie uczeń w sposób naturalny łączy się z innymi dziedzinami sztuki.

Ulubioną przez uczniów formą aktywnego słuchania muzyki jest ,,malowanie muzyki.”

Prace plastyczne zainspirowane muzyką dokładnie odzwierciedlają to, co zawarte jest w muzyce. Utwory w tonacjach molowych wyraźnie przedstawiają sytuacje smutne w barwach najczęściej zimnych. Z kolei prace przepełnione kolorem i dynamiką ruchu powstają przy utworach w tonacjach durowych o bogatej kolorystyce dźwiękowej.

Wspaniałą zabawą są również wszelkiego rodzaju zagadki muzyczne, mające na celu nadawanie słuchanym utworom własnych tytułów. Zmuszamy wówczas uczniów do uważniejszego słuchania muzyki, koncentrując się na szczegółach związanych np. z konkretnymi elementami muzyki.

Uczniowie również bardzo chętnie przedstawiają muzykę za pomocą gestów, ruchów, mimiki twarzy. Elementy dramy i pantomimy odzwierciedlają w sposób naturalny i spontaniczny ich emocje. Uczniowie naśladują konkretne sytuacje , jak również wiele radości sprawia im naśladowanie gestami instrumenty pojawiające się w utworze muzycznym.

Drama jest metodą pedagogiczną, która ułatwia i przyspiesza naukę oraz wszechstronny rozwój ucznia. Umożliwia ona aktywne zdobywanie doświadczeń w sposób indywidualny i zespołowy. Dzięki dramie uczniowie poznają zachowanie innych i ich poglądy. W przypadku zajęć artystycznych metoda dramy sprawdza się idealnie. Rozwija w uczniach wszystkie zmysły, uczy koncentracji oraz samodzielnego dochodzenia do wiedzy. Oprócz rozwoju osobowości ucznia posiada jeszcze jeden walor, dla nauczyciela szczególnie ważny - pozwala bowiem na szczególną obserwację ucznia lub całej klasy. Zajęcia dramowe uczą samodzielności myślenia i działania, aktywności i otwartości, rozwijają pozytywne emocje, wyobraźnię , fantazję, jak również plastykę ciała. Muzyka w tych działaniach pełni nadrzędną i decydującą rolę. Dlatego też jej właściwy i odpowiedni dobór jest niezwykle ważny.

Kiedy uczeń dostaje do rąk instrument muzyczny czuje, że spoczywa na nim odpowiedzialne zadanie, jednocześnie czuje się wyróżniony i ważny. Wspólne muzykowanie czyli realizowanie akompaniamentów perkusyjnych do muzyki klasycznej jest dla dziecka równoważne z tworzeniem nowej, własnej muzyki.

Uczniowie grając na instrumentach uważniej słuchają muzyki, uczą się przebiegu czasowego w muzyce, barw poszczególnych instrumentów, poznają ich rolę w zespole i jednocześnie sprawia im to wielką frajdę. Nie ma wówczas czasu na nudę, pomimo, iż czasami fragmenty utworów są obszerne i długie.

Nauczanie muzyki poprzez jej aktywne słuchanie to tak jakby nauka przez zabawę. Uczniowie słuchając muzyki - akceptują ją, podświadomie chłoną wiedzę o elementach muzyki, jednocześnie dobrze się bawiąc.

Posługiwanie się mową i jej elementami w zabawie- na podstawie gestów nauczyciela dzieci unoszą lub obniżają (N. wspina się na palce, przykuca), wzmacniają lub ściszają głos ( dynamiczny marsz lub chód na palcach), wydają wybuchowe okrzyki, szepczą (gwałtowne podskoki lub kołysanie się)

Zabawa drewnianymi linijkami- dzieci chodzą po sali i stukają linijkami w różne przedmioty, poszukując rozmaitych źródeł dźwięku. Po chwili grupa odwrócona tyłem do sali odgaduje w jaki sposób wskazane przez N. dziecko wydobyło dźwięk. Kto sądzi, że wie wstaje i próbuje odtworzyć taki sam dźwięk.

Światło i dźwięk- dzieci podzielone na grupy, wykorzystując ruch, brzmienie instrumentów, własny głos; tworzą kompozycję ilustrującą „ zderzenie” światła z wodą. Dla dzieci młodszych można wprowadzić ilustracje zjawisk atmosferycznych np.: burzy.

Ćwiczenia relaksacyjne- ćwiczący powolnymi ruchami, odpowiadającymi muzyce relaksacyjnej, naśladują ruchy partnera.

Przykłady utworów stosowanych w ćwiczeniach relaksacyjnych:

- F. Chopin „ Koncert fortepianowy e- moll, cz.II

- Z. Noskowski Poemat symfoniczny „Step”

- J. S. Bach „ Siciliana z sonaty na flet i cembalo”

- J. S. Bach „ Aria na strunie G”

- R. Wagner „ Idylla Zygfryda”

Zabawy ilustracyjne- polegające na przedstawieniu treści piosenki dowolnymi ruchami naśladującymi np.: Julijanka, Ojciec Wirgiliusz.

Zabawy taneczne-oparte są na prostych tańcach ludowychi przygotowują do nauki tańców regionalnych i narodowych. Dlatego prowadzący zobowiązany jest do nauki autentycznych kroków, zgodnych z tradycją. Są to np.: Trojak, Krakowiaczek Jeden, Grozik itp.

Zabawy inscenizowane- podobnie jak zabawy ilustrowane ściśle związane są z tekstem piosenki. Również tutaj występują ruchy naśladowcze, ilustrujące czynności lub postacie występujące w słowach piosenki. Dodatkowym urozmaiceniem jest podział na role oraz stworzenie scenki odtwarzającej akcje zawartą w tekście. Do takich zabaw zaliczamy np.: Sroczki, Stary niedźwiedź, Idzie Grześ, i inne.

Opowieści Ruchowe- polegają na układaniu kompozycji ruchowej lub słowno- ruchowej w taki sposób, by powstała określona całość fabularna ilustrowana ruchem, której towarzyszyć może muzyka lub tekst. Wyróżniamy tutaj trzy rodzaje ćwiczeń:

Ćwiczenia w ciszy- prowadzący podaje temat, dzieci ilustrują go poprzez ruch: las, lepienie bałwana, spacer.

Ćwiczenia inspirowane muzyką- dzieci ilustrują nastroje zawarte w słuchanej muzyce, np.: opowieść ruchowa do muzyki A. Vivaldiego „Cztery Pory Roku”.

Ćwiczenia inspirowane wierszem- wykonywanie odpowiednich ruchów do tekstu wiersza lub fragmentu prozy.

Ćwiczenia muzykoterapeutyczne

• Zaklaszcz w dłonie (np. wyklaszcz swoje imię, wyraz mu - zy - ka) - z tempa dynamiki, (...) wyrazu twarzy itp. Terapeuta diagnozuje gotowość do zajęć, napęd, umiejętności itp.

2. Tupanie, klaskanie, mruczenie naśladujące start lokomotywy („ciuchcia” i „Orient Express”). Dźwięk jednostajnie przyspieszony (...), zwolnienie i wyciszenie dźwięku. Na zakończenie ćwiczeń wysiłkowych zawsze oddech wyrównujący !!! Terapeuta (nauczyciel) wzbogaca wykonanie melodycznie (flet, organki).

3. „Doping na stadionie” - okrzyk - klask, np. le - gia go - la (bis) lub klaskanie.

4. Wyliczanki - klaskanie, stukanie stopą, okrzyki: ene, due, like, fake itd.

5. Klaszczemy w takt muzyki ulubionego zespołu rockowego. Na początku umiarkowane tempo marsza (metrum 2, 4 - dzielne), zwracamy uwagę na akcenty. Ćwiczenie wykonujemy w pozycji siedzącej i stojącej.

6. Trucht w miejscu:

1 - lewa noga - klaśnięcie z przodu;

2 - prawa noga - uderzenie w biodra;

3 - lewa noga - klaśnięcie z tyłu;

4 - prawa noga - uderzenie w biodra;

1, 2, 3, 4; 1, 2, 3, 4 - Zwracamy uwagę na synchronizację ruchów, tempo, wyprostowaną

sylwetkę itp.

7. Klaszcząc w dłonie, bądź stukając w pudełka lub inne sprzęty, ujawniamy nasze

emocje (radość, złość, smutek). Czas ekspozycji, wyraz twarzy, sposób wykonania

jest wskazówką diagnostyczną”57.

1. Zabawę rozpoczyna dwójka dzieci lub jedno dziecko z nauczycielką. Oboje podają sobie ręce i obracają się w kółeczko śpiewając piosenkę, początkowo według melodii podanej przez nauczycielkę, a następnie wg własnej kompozycji, np.: „Mało nas, mało nas do pieczenia chleba, jeszcze nam, jeszcze nam Kasi tu potrzeba.” Zapraszamy do kółeczka dzieci (wymieniamy imiona). Część dzieci może naśladować rośnięcie ciasta na chleb, stojąc w różnych miejscach sali. Śpiewając piosenkę, obracają się dokoła.

2. Na podstawie gestów prowadzącej nauczycielki dzieci naśladują znane sobie czynności (wyrabianie ciasta, mycie naczyń, pranie chusteczek itp.).

3. Nauczycielka lub jedno z dzieci rozpoczyna jakąś historyjkę zmyśloną lub prawdziwą, a wszyscy ilustrują ją ruchem.

4. Dzieci maszerują po sali w rytm muzyki. Na dany sygnał lub w czasie przerwy w muzyce na hasło: „powitanie” starają się przywitać z jak największą grupą ludzi, np. podając rękę, dotykając się plecami, głowami.

5. Naśladowanie zjawisk atmosferycznych, np.: padanie deszczu - stukanie palcami, wiejący wiatr - kołysanie.

6. Swobodny taniec indywidualny w rytmie muzyki. Na sygnał dzieci dowolnie łączą się w pary i tańczą dalej (każda para wg własnych pomysłów). Zmiany partnera można dokonywać wielokrotnie.

7. Zilustrowanie ruchu samochodu, który wyhamowuje szybkość, aż do zatrzymania się.

8. Rozpoznawanie dźwięku różnych instrumentów i nazywanie ich (nie widząc

instrumentów).

9. Z wysoko wzniesionym bębenkiem bieg na palcach w rytmie ósemek, a następnie niski chód na całych stopach w rytmie ćwierćnut.”66

Zestaw zabaw „z gazetami:

1. Dzieci ustawione w kole, w środku leży sterta gazet. Zadaniem dzieci jest podchodzenie po kolei do środka i wydobycie z gazet jakiegoś dźwięku. Dźwięki nie mogą się powtarzać. Może to być np.: darcie, składanie, podrzucanie, zwijanie, stukanie, potrząsanie gazetą itp.

2. Każde dziecko ma swoją gazetę. Rytmiczne nadrywanie brzegu gazety (frędzle) bądź odrywanie pasków w rytmie wyliczanki, np.: „siała baba mak (jeden pasek), nie wiedziała jak (drugi pasek) ... itd.

3. Dzieci maszerują po sali w rytmie bębenka. Po usłyszeniu tamburyna, zatrzymują się i naśladują:

- padający deszcz (uderzenia gazetą o dłoń),

- wiejący wiatr (wachlowanie gazetą),

- marsz (pocieranie gazety).

4. Gazety to „komórki do wynajęcia” porozkładane po sali. Bieg, marsz po sali w rytm melodii. Cisza (brak melodii) - wracamy do komórki (gazety); ta sama zabawa, tylko jedna gazeta na parę; zabawę powtarzamy kilka razy, za każdym razem składając gazetę w pół, aż do momentu, kiedy każde dziecko z pary stoi na jednej nodze w swojej „komórce”.

5. Każde dziecko chodzi po sali i udaje, że czyta rozłożoną przed sobą gazetę. W czasie zabawy głośno artykułują dowolne sylaby, zmieniając przy tym natężenie, modulację i barwę głosu.:

• dźwięki niskie w siadzie płaskim,

• dźwięki średnie w klęku,

• dźwięki wysokie w pozycji stojącej.

6. Zabawa w parach. Każda para „zrośnięta” (sklejona) ramionami chodzi po sali w rytm melodii i czyta gazetę (najpierw każdy swoją, potem gazetę sąsiada - na krzyż). Bardzo ważne jest współdziałanie z partnerem i orientacja w przestrzeni, aby nie zderzyć się z inną parą.

7. Taniec z gazetami na głowie, na brzuchu, na plecach, na ręku, itp. Tak samo w parach (jedna gazeta na parę). W tańcu trzymamy gazetę czołami, plecami, kolanami itp. Wszystkie polecenia wykonujemy w rytm melodii (współdziałanie z partnerem).

8. Dzieci biegają po sali przy dźwiękach bębenka. Po usłyszeniu tamburyna zwijają się w kłębek i nakrywają się gazetą - „peleryną”.

9. Zwijamy gazetę w kulę (oburącz lub raz prawą, raz lewą ręką). Swobodna zabawa kulami: kopanie, podrzucanie, chwytanie, celowanie do kosza, toczenie, przeskakiwanie, lepienie bałwana, rzucanie śnieżkami, dmuchanie balonu, jedzenie jabłka, bawienie się jak kotek kłębkiem wełny, rozbijanie jajka itp.

10. Marsz w kole w rytm melodii. W środku koła kosz. Robienie kul z gazety. Wrzucanie do kosza na każdą akcentowaną nutę”.67

Lekcje „wzbudzają entuzjazm wśród dzieci i młodzieży, wyzwalają wśród nich radość, aktywność i energię twórczą. Dają poczucie pewności, rozładowują napięcia emocjonalne, pomagają odreagować sytuacje trudne.

Inne propozycje ćwiczeń:

1) „Dzieci wyszukują rytm do słów:

a) wygrywają ten rytm na instrumentach (perkusyjnych lub w sposób naturalny, tj. rękami, nogami),

b) realizują ten rytm w ruchu, każdy na swój sposób

Przykład:

2/4 mak i pi - wo - nia bez pe - lar - go - nia

- ze zmianą tempa ( od wolnego do szybkiego, odwrotnie, lub pierwszą połowę szybko, drugą wolno i odwrotnie),

- ze zmianą dynamiki (cicho - głośno itd.),

- ze zmianą rejestrów (cienko, grubo itd.),

- akcentując głosem np. ósemki, natomiast ćwiartki68 mówią w wyobraźni (bez głosu),

- wykonując dowolne ruchy (w staniu, chodzie, leżeniu, siadzie itp.).”69

Autorzy ci stwierdzają, że: „Teksty imion, wyliczanek, porzekadeł są doskonałym materiałem do wprowadzenia melodii. Moment, w którym dziecko potrafi zaśpiewać tekst z własną melodią jest punktem wyjścia do budowania prostych form muzycznych.”70

Zabawy wedlug koncepcji Orffa

• echo rytmiczne, polegające na naśladowaniu przez uczniów wzoru podanego przez nauczyciela, najpierw bez zmian, a następnie z dowolnym przekształceniem wzorów,

• tworzenie wzoru rytmicznego przez ucznia,

• tworzenie melodii do podanego rytmu,

• dobieranie tekstów do podanych rytmów,

• tworzenie akompaniamentu w postaci ostinata rytmicznego,

• tworzenie rytmów z towarzyszeniem ostinata rytmicznego,

• kontynuacja podanego rytmu,

• kształtowanie formy ronda rytmicznego,

• dobieranie akompaniamentu ostinatowego do piosenki,

• echo melodyczne,

• kontynuacja melodii,

• tworzenie akompaniamentu do rytmów i melodii na instrumentach perkusyjnych

o określonej wysokości dźwięku,

• kształtowanie formy ronda instrumentalnego,

• tworzenie kanonów rytmicznych i melodycznych,

• wzbogacanie szaty dźwiękowej utworu,

• instrumentowanie przykładów rytmicznych,

• zmienianie aparatu wykonawczego,

• tworzenie wstępu i zakończenia do utworów,

• transponowanie utworów do różnych tonacji,

• przełamywanie symetrii zdań i okresów,

• rytmizowanie mowy z zastosowaniem nieregularnych okresów, zmian taktu przesunięć akcentów,

• stosowanie różnych technik np. fauxbourdonu, zdwojeń tercjowych, kwartowych, kwintowych, dyskantowanie,

• improwizowanie melodii do ostinata harmonicznego,

• wariacyjne przekształcanie wzoru,

• tworzenie większych całości muzycznych o określonej formie z odpowiedni dobranych i zestawionych fragmentów,

• tworzenie miniaturowych dramatów muzycznych z zastosowaniem różnych środków wyrazu muzycznego (recytatywy solowe lub zespołowe partie instrumentalne, wokalne itd.).”

Z. Burowska, Słuchanie i tworzenie muzyki w szkole, WSiP, Warszawa 1980

Zabawy rozwijające wyobraźnię ruchową

Stonoga

Celem zabawy jest dostosowanie charakteru ruchu do charakteru słyszanej muzyki, rozwój

inwencji ruchowej oraz umiejętności naśladowania ruchu.

Dzieci ustawiają się jedno za drugim. Osoba znajdująca się z przodu prowadzi kolegów po

całej sali, improwizując dowolny ruch do muzyki granej przez nauczyciela. Pozostałe dzieci

poruszają się, naśladując sposób przemieszczania się osoby stojącej przed nimi. Muzyka składa się z fragmentów o zróżnicowanym charakterze. Po zakończeniu każdego z tych fragmentów osoba improwizująca przechodzi na koniec i dziecko stojące do tej pory za nią staje się osobą prowadzącą.

Inna wersja tej zabawy polega na tym, że osoba prowadząca zaczyna improwizację ruchu

w ciszy, bez muzyki. Nauczyciel zaczyna akompaniować po pewnej chwili, dostosowując swoją muzykę do charakteru obserwowanego ruchu.

• Lustro

Ta popularna zabawa rozwija wyobraźnię przestrzenną, wzbogaca środki ruchowe dziecka, uczy bacznej obserwacji. Wykonywać ją można w wielu wersjach: w ciszy, przy muzyce, wg ustalonych wcześniej zasad itp. Polega ona na improwizacji ruchowej jednej osoby, która naśladowana jest natychmiast (jak ruch postaci w lustrze) przez drugą osobę lub grupę.

Zabawy muzyczno-plastyczne

• Malarz

Celem tej zabawy jest uwrażliwienie dzieci na artykulację muzyki. Improwizacja nauczyciela

składa się z fragmentów wykonanych staccato i legato. Zadaniem dzieci jest odzwierciedlenie

różnic pomiędzy tymi dwoma odmiennymi sposobami wydobycia dźwięku.

Wersja I

Dzieci stoją lub siedzą na podłodze. Każde dziecko jest malarzem. „Maluje” gestami rąk obraz

składający się z punktów i linii (reakcja na artykulację - staccato - punkty, legato - linie).

Wersja II

Dzieci łączą się w pary i stają naprzeciwko siebie w niewielkiej odległości. Jedno z nich wyznacza zgodnie z muzyką punkty i linie w przestrzeni. Drugie naśladuje jego gesty w odbiciu lustrzanym.

Wersja III

Dzieci przy muzyce malują flamastrami lub farbami abstrakcyjny obraz składający się z kropek i linii.

• Punkty, plamy i linie

Zabawa polega na tworzeniu z różnych drobnych przedmiotów codziennego użytku (kawałki sznurka, szmatki, fasolki, jabłka, orzechy) abstrakcyjnych kompozycji plastycznych

i odzwierciedlaniu ich kształtów - punkty, plamy i linie - w muzyce, poprzez grę na różnych instrumentach perkusyjnych - punkty dźwiękowe, plamy dźwiękowe, linie melodyczne.

Kompozycja taka odczytywana jest wówczas jak partytura - od lewej strony do prawej.

• Zabawy muzyczno-ruchowe przy piosence „Zielona panna” - klasa III, kaseta 2

1. Wykonanie rytmu piosenki na instrumentach perkusyjnych

bębenki - rytm piosenki

trójkąty - uderzenie na każde „raz”

2. W czasie trwania pierwszej zwrotki piosenki dzieci w grupach 5-6 osobowych układają na

podłodze z kredek, ołówków, kawałków sznurka, wstążeczek itp. kształt choinki.

Refren - tańczą wokół choinki

Podczas trwania drugiej zwrotki - „dekorują” choinkę różnymi drobnymi przedmiotami (małe

zabaweczki, gumki do ścierania, jabłka itp.)

Refren - tańczą wokół choinki.

• Fotograf

Wersja I

Dzieci poruszają się swobodnie po sali przy akompaniamencie muzyki: maszerują, biegają

podskakują, tak, jakby były na wycieczce. Gdy usłyszą odgłos przypominający pstryknięcie

aparatu fotograficznego, zatrzymują się gwałtownie w pozie, w której zastał ich ten odgłos

(„zdjęcie w ruchu”).

Wersja II

- Dzieci poruszają się jw. Gdy usłyszą umówiony odgłos, tworzą szybko pary lub trójki

i „pozują” wspólnie do zdjęcia, lub ustawiają się natychmiast do „zdjęcia grupowego”.

Nauczyciel powinien przerwać na chwilę grę i „obejrzeć” wszystkie „zdjęcia”.

• Śmieszny film - zabawa z tempem

Jest to zabawa muzyczno-ruchowa, której celem jest uchwycenie relacji pomiędzy różnymi tempami w ruchu i w muzyce. Zadaniem dzieci jest trzykrotne przedstawienie tej samej scenki pantomimicznej w trzech różnych tempach przy akompaniamencie muzyki: w tempie naturalnym (w warstwie muzycznej tempo „średnie”), w tempie przyspieszonym oraz w tempie zwolnionym. Treścią scenki może być dowolna sytuacja zaczerpnięta z życia codziennego (np. ulubiona czynność) lub fragment znanej dzieciom treści literackiej np. fragment bajki. Scenka może być przedstawiona przez każde dziecko osobno lub w parach.

Zabawy uwrażliwiające na elementy muzyki

• Jesienne (ew. w zależności od pory roku zimowe lub wiosenne) rytmy.

Zabawa polega na realizacji rytmów klaskaniem lub na instrumentach perkusyjnych. Rytmy ułożone są na podłodze przez nauczyciela (lub później przez jednego z uczniów) z różnych „darów jesieni”: kasztanów, żołędzi, różnej wielkości orzechów, jabłek itp. Każdy rodzaj „rekwizytu” symbolizuje inny rodzaj wartości rytmicznych - np. żołędzie - ósemki, kasztany - ćwierćnuty, jabłka - półnuty (należy zadbać o relacje dotyczące wielkości, to znaczy, aby dłuższe wartości przedstawione były przez większe przedmioty).

Rytm ujęty jest w takty (2 lub 4) o ustalonym wcześniej metrum. Rolę kresek taktowych mogą odegrać patyczki.

Dzieci wyklaskują rytm, powtarzając go bez przerwy. W tym czasie nauczyciel, wymieniając przedmioty, wprowadza drobne zmiany w rytmie np. zamiast kasztana kładzie

dwa żołędzie, zamiast dwóch kasztanów kładzie jabłko itp. Zadaniem dzieci jest realizacja

rytmu ze zmianami.

Trudniejszy wariant zabawy polega na przyporządkowaniu każdemu rodzajowi wartości

rytmicznych konkretnego instrumentu perkusyjnego np. wszystkie ósemki (żołędzie) grane są

przez bębenki, ćwierćnuty(kasztany) wykonane są na drewienkach itp.

Wersja trudniejsza realizowana jest przez jedną osobę lub przez kilka osób zmieniających

się kolejno i polega na improwizacji głosem melodii do układanego rytmu.

• Kierunek melodii

Celem zabawy jest odzwierciedlenie ruchem ciała kierunku linii melodycznej. Zabawę tę

można wykonywać w kilku wersjach. Najprostszą z nich jest pokazywanie kierunku za pomocą

ruchu rąk. Gdy melodia idzie w górę - ręce unoszą się, gdy schodzi w dół - opadają.

Ćwiczenie to można wykonywać również w formie konkursu. Dzieci stoją wtedy parami,

tyłem do siebie (tak, aby się nie widziały).Wygrywa ta para, której ruch rąk był najbardziej

adekwatny do muzyki, a przy tym ruch jednej osoby był najbardziej zbliżony do ruchu

partnera.

Kierunek melodii można również odzwierciedlić za pomocą kroków. Kroki do przodu

oznaczają melodię idącą do góry, kroki do tyłu - melodię opadającą.

• Echo z piłkami

Jest to forma echa melodycznego. Uczestnicy siedzą w kole. Każdy z nich trzyma piłkę

(tenisową lub nieco większą). Jedna z osób improwizuje głosem jednotaktowy motyw

rytmiczny w ustalonym takcie. Melodia oparta jest na określonych wartościach i grupach

rytmicznych (np. ćwierćnuty, grupa dwóch ósemek, grupa czterech szesnastek itp.). Ilość

i stopień trudności grup rytmicznych zależy od zaawansowania uczniów. Grupa uczniów

powtarza w echu melodię, wykonując równocześnie w ustalony sposób (z użyciem piłki)

wartości rytmiczne, na których oparta była melodia.

Przykładowy sposób wykonania:

Ćwierćnuty - dotknięcie piłką podłogi,

ósemki - odbicie piłki o podłogę,

szesnastki - obrót piłki wokół osi,

półnuta - przeturlanie do sąsiada itp.

Następny takt melodii improwizowany jest przez kolejną osobę itd.

• Reakcja na dotyk

Zabawa odbywa się w parach. Osoby stoją jedna za drugą. Osoba stojąca z przodu

improwizuje melodię opartą na ustalonych grupach i wartościach rytmicznych. Każda grupa

„wywoływana” jest poprzez dotknięcie przez osobę stojącą z tyłu określonego miejsca na

ciele osoby improwizującej, np. czubek głowy - ćwierćnuty, prawe ramię - ósemki, lewe ramię - triola itp.

• Muzyka barwna jak motyle

Zabawa polega na słuchaniu muzyki (kilka fragmentów różniących się między sobą barwą,

nastrojem itp.) i dobieraniu pasujących do nich kolorów. Uczniowie kolorują kontury motyli

(do każdego fragmentu jeden motyl

Zabawa ruchowa ze śpiewem „Labado”

Rozpoczynamy taniec piosenką, trzymając się za ręce i maszerujemy w kole. Na głośne

Hej zmieniamy kierunek marszu w drugą stronę. Po piosence prowadzący pyta : Rączki były? Pozostali odpowiadają: Były. Prowadzący pyta: Główki były? Pozostali odpowiadają: Nie były. Tańczymy trzymając ręce na głowach kolegów. I tak wymieniamy wybraną część ciała.

Tańczymy labado, labado, labado.

Tańczymy labado małego walczyka.

Hej!

Tańczą go dorośli, dorośli, dorośli.

Tańczą go dorośli i małe dzieci też.

Zabawa ruchowa „Ugi-bugi”

Tańczymy w kole i wykonujemy ruchy wg instrukcji w piosence. Wymieniamy po kolei części ciała.

Do przodu prawą rękę daj,

do tyłu prawą rękę daj ,

do przodu prawa rękę daj

i potrząśnij nią.

Bo przy ugi-ugi-bugi trzeba ładnie kręcić się

no i klaskać w dłonie swe raz, dwa, trzy

Ugi-bugi ole

Ugi-bugi ole

ZABAWA W DRZEWA

Przygotowanie:

Dzieciom pokazuje się zdjęcia, fotografie różnych drzew i zwraca się uwagę na ich różne kształty (płacząca wierzba, świerk, palma, dąb itp.)

Przy muzycznym akompaniamencie dzieci poruszają się swobodnie po sali. Gdy muzyka zamilknie, każdy powinien zrobić się taki mały jak nasionko. Potem prowadzący gra na pianinie (bądź innym melodycznym instrumencie) coraz to wyższe dźwięki , przy których dzieci „rosną”. Na koniec pozycja dziecka powinna być porównywalna z jakimś konkretnym rodzajem drzewa.

Warianty:

Rodzaje drzew mogą być określane słownie lub umówionym sygnałem dźwiękowym. Można wprowadzić ruch drzew pod wpływem zmian pogody wspomagając się akompaniamentem pianina.

Metronom

Przygotowanie:

Wyjaśnienie dzieciom, do czego służy metronom. W jakim celu muzycy go wykorzystują. Na przykładzie metronomu pokazujemy tempo wolne , szybkie. Dla lepszej obserwacji przez dzieci, możemy na końcówce wahadła umieścić papierowe kolorowe kółko .

Wykonanie:

Dzieci obserwują wahadło (kółeczko) i starają się jego ruchy pokazywać z taką samą szybkością palcem wskazującym. Prowadzący nastawia różne tempa.

Warianty:

Można stosować do tego ćwiczenia także inne ruchy ( np.: kiwanie głową, machanie ręką, zginanie nogi itd.) Cykanie metronomu można cicho wyklaskiwać chodząc po okręgu lub wygrywać na instrumentach.

Pomoce:

Metronom, kolorowe papierowe kółko, ewentualnie instrumenty

ZABAWA W Echo

Wykonanie:

Dwoje dzieci siedzi do siebie plecami. Przed każdym z nich leżą te same instrumenty. Dziecko A gra przez chwilę na wybranym przez siebie instrumencie, po czym dziecko B musi spośród leżących przed sobą instrumentów wybrać ten , który usłyszało przed chwilą. Zadanie można utrudnić wykorzystując dwa instrumenty jednocześnie. Ćwiczenie to można także urozmaicić wykorzystując rozmaite odgłosy własnym ciałem, przedmiotami itp.

Uwagi: Resztę dzieci trzeba umieścić tak, aby widziały oboje dzieci, biorące udział w zabawie.

Pomoce: instrumenty po dwa z każdego rodzaju, różne przedmioty.

Zabawa rytmiczna- dzieci ustawione w kole siadają w siadzie klęcznym- podejmują próbę gry na klockach i instrumentach w czasie śpiewania piosenki.

Improwizacja ruchowa do akompaniamentu
- kapuśniaczek- cichy bieg na palcach
- deszcz- podskoki obunóż
- ulewa- głośne tupanie

Nauka porzekadła- Siała baba mak...
-improwizacja ruchowa - cwał boczny po kole, zeskok na słowa- MAK- JAK- TAK. Dwa koła jedno dzieci za nimi rodzice.
*** Wypowiadanie słów porzekadła- cicho, głośno, coraz głośniej, wolno, szybko, coraz szybciej. Współudział rodziców

GRAMY BEZ INSTRUMENTÓW

Kolejnym ćwiczeniem kieruje uczeń lub nauczyciel. Ustalamy liczbę wykonawców, np. 14.

Numery od 1 do 14 zapisujemy na tablicy w „rozsypce”.

Każdy grający wybiera dowolny numer, nie podając go do wiadomości innym (zdarza się, że niektóre numery będą „ciszą”, a inne duetem, triem itd. Brzmi to tym ciekawiej).

Dyrygent prowadzący wykonanie „kompozycji” ustala również dodatkowe sposoby wykonania, które przybliżają grającym pojecie grup instrumentalnych w orkiestrze i grę t u t t i.

Prowadzący sam ustala tempo gry „wywołując” instrumenty przez wskazanie pałeczką numeru lub znaku.

W ćwiczeniu tym istnieje nieskończona liczba kombinacji brzmieniowych.

Będą one tym ciekawsze, im bardziej zróżnicowane wykonania i źródła dźwięku wybiorą uczniowie.

A oto przykładowa realizacja ćwiczeń:

1--- głos nieartykułowany, wysoki dźwięk przerywany,

2----pukanie palcem w szybę,

3---zgniatanie gazety,

4---bębnienie palcami po tablicy,

5—upuszczenie piłeczki do ping-ponga na powierzchnię stołu,

6—naśladowanie głosem spadającej kropli: „kap”,

7---cisza,

8---nieregularne pukanie pałeczką w celofan,

9---brzęk kluczy,

10---szybkie uderzanie dłonią o ławkę,

11---gwizdanie gwizdkiem,

12---darcie długich pasków papieru,

13---potrząsanie kapslami zawieszonymi na sznurku,

14---wołanie imienia np. „Zosiu”

W czasie wykonywania ćwiczenia najciekawsze efekty brzmieniowe powinien prowadzący „zatrzymać” dłużej lub częściej powtarzać. Pod koniec ćwiczenia można łączyć grę w duetach, np. nr 1 z 6, 2 z 4, 9 z 5, 3 z 12, 13 z 11 itd. Zakończyć ćwiczenie - „kompozycję” można bądź grą t u t t i lub odwrotnie, pojedynczym wykonaniem - np. 5 z 6 lub 14. Podany przykład realizacji jest tylko propozycją, nigdy zaś obowiązującym wzorem.

WSZYSTKO GRA

Zabawa polega na samodzielnym poszukiwaniu przez dzieci różnych możliwości tworzenia szmeru lub dźwięku. Na wstępie mówimy o tym, że dźwięki w naszym otoczeniu różnią się między sobą barwą. Barwa i jej zmiany zależą od źródła dźwięku i od sposobów tego wydobycia. Im większa liczba tych źródeł, tym więcej barw możemy stworzyć. Można pokazać kilka ciekawych przykładów wywołania efektu akustycznego, co zainspiruje dzieci do dalszych samodzielnych poszukiwań. Powinny się one odbywać indywidualnie - np. każde dziecko, swobodnie chodzące po Sali, szuka nowego brzmienia uderzając coraz to inaczej w różne przedmioty. Należy przy tym wspólnie słuchać zmian pod wpływem zmiany miejsca uderzenia.

Po samodzielnym poszukiwaniu „własnego” efektu dźwiękowego można pokierować wspólną próbą połączenia kilku ciekawych i różnorodnych efektów akustycznych. Prowadzący ćwiczenia sam może wybierać kolejnych wykonawców włączając ich do gry. Również same dzieci mogą dowolnie włączać się do zabawy w momentach, które uznają za właściwe.

PRZEDSTAW SIĘ ZA POMOCĄ INSTRUMENTU

Każdy uczeń oddzielnie „przedstawia się”, grając na wybranym instrumencie. Można zasugerować dwu częściowość wykonania, nawiązującą do nazwiska i imienia, można też podsunąć pomysł, aby przedstawić się według swojego usposobienia np. grając wesoło, cicho, wolno, spokojnie lub żywo.

Można pamiętać o specjalnym miejscu - kole, w którym ćwiczenie wykonujemy, kilkakrotnie w połączeniu z ruchem i mimiką.

Podstawowym celem ćwiczenia jest lepsze zapoznanie dzieci z różnorodnymi instrumentami, różnicą w ich budowie, brzmieniu i sposobie gry, ale przede wszystkim jest zachęcenie wszystkich uczniów do nieskrępowanej, spontanicznej improwizacji.

Ważne jest również wprowadzenie zasady kolejnego zapoznawania się z nowymi instrumentami np. instrumenty przekazywane są o jedno miejsce w prawo lub w lewo.

TWORZYMY ORKIESTRĘ

Warunki tego ćwiczenia wprowadzamy podobnie jak w poprzednim, by dzieciom kojarzyło się już, to z dobrą, znaną zabawą. Treścią ma być dowolna gra każdego ucznia na wybranym lub przydzielonym instrumencie, jednak w sposób zorganizowany. Do gry wprowadzamy kolejne instrumenty w ten sposób, aby zespół powiększał się ilościowo i brzmieniowo. Najciekawiej słychać zmiany brzmienia poprzez włączanie coraz to nowych instrumentów, ewentualnie efektów dźwiękowych. Jednym z celów ćwiczenia powinno być wsłuchiwanie się w jakościową różnicę brzmienia i wybór instrumentu bądź efektu wprowadzającego najciekawszą zmianę brzmienia. Włączanie do gry wszystkich grających oraz instrumentów powinno odbywać się spokojnie i wolno. Po stworzeniu pełnej orkiestry rozpoczynamy proces odwrotny wyłączając instrumenty od pierwszego. Ćwiczeniem mogą kierować sami uczniowie poprzez wskazanie ruchem głowy momentu włączenia się lub wyłączenia z gry. Prowadzący powinien decydować, w których momentach wskazać dzieciom konieczność zwolnienia gry, a w których przemyślanego przyspieszenia. Przemyślane zmiany tempa dają zdecydowanie ciekawe efekty brzmieniowe i bardzo pozytywnie wpływają na umiejętność koncentracji uwagi.

Dalcrozowskie ćwiczenia słuchowe obejmowały np. kończenie melodii wg wskazanych pomysłów ucznia, improwizowanie poprzedników i następników, transponowanie melodii, śpiewanie gam od rozmaitych stopni, określanie tonacji nie dokończonych melodii, określanie zmian metrycznych, itp.

Zajęcia muzyczno ruchowe w systemie E. Jaquesa - Dalcrozea obejmują:

- ruchowe wyrażenie taktów i rytmów (realizacja ruchu)

- ćwiczenia hamujące i pobudzające (inhibicyjno incytacyjne),

- ćwiczenia polirytmii, kanonu ruchowego, łańcucha realizacji,

- ćwiczenia agogiczne na zmianę szybkości, przyśpieszenia i zwalniania ruchów,

- ćwiczenia wyrabiające umiejętność szybkiej analizy oraz podzielności uwagi (memoryzacji),

- ćwiczenia w improwizacji ruchowej

Uzupełnienie systemu Dalcrozea stanowią zabawy rytmiczne, przeznaczone dla najmłodszych uczniów, które można sklasyfikować w sposób następujący:

1. Zabawy i ćwiczenia gimnastyczne przy akompaniamencie, których celem jest rozwijanie sprawności fizycznej.

2. Zabawy umuzykalniające, których celem jest rozwijanie dyspozycji słuchowych.

3. Zabawy rytmiczne realizujące przebiegi rytmiczne schematami ruchowymi rąk i nóg.

4. Zabawy z piosenką, której celem jest wykształcenie umiejętności przedstawiania treści pozamuzycznych oraz treści emocjonalnej muzyki za pomocą ruchu.

5. Zabawy taneczne służące wykształceniu umiejętności realizowania metrum muzycznego za pomocą kroków i układów tanecznych oraz poznanie różnych tańców

A. Śpiew i ćwiczenia słuchowo-głosowe:

1. Śpiewanie piosenek w skali od c1 do c2 zbiorowo i indywidualnie.

2. Doskonalenie aparatu mowy:

- mówienie krótkich tekstów w odpowiednim rytmie.

3. Kształcenie słuchu muzycznego i pamięci muzycznej:

- rozróżnianie śpiewanych dźwięków wyższych i niższych;

- śpiewanie melodii gamy durowej z powszechnie znanymi tekstami;

- śpiewanie melodii trójdźwięków - durowego i

molowego;

- pokazywanie kierunku linii melodycznej wznoszącej i opadającej w pochodzie sekundowym;

- śpiewanie krótkich melodii z łatwym tekstem intonowanym od podanych dźwięków;

- improwizowanie melodii do podanych tekstów;

- rozpoznawanie piosenek na podstawie melodii nuconej lub granej, względnie rytmu granego na bębenkach.

4. Słuchanie krótkich utworów muzycznych o różnym charakterze.

B. Zabawy muzyczno-ruchowe:

1. Realizacja ruchem zmiany tempa, rytmu i dynamiki.

2. Ćwiczenia poczucia metrycznego:

- wyczuwanie i zaznaczanie ruchem początku taktu dwu, trzy i czteromiarowego;

- umiejętność policzenia miar taktu (takt wypełniony ćwierćnutami) oraz zobrazowanie tego ułożeniem odpowiedniej ilości np. klocków.

3. Realizacja ćwierćnut i ósemek w zabawach (np. „Dwa pociągi”,„Dwa kółka zegarowe” itp.).

4.Realizowanie rytmizowanych tekstów, rytmu piosenek, na instrumentach perkusyjnych, klaskaniem lub krokami.

5. Realizowanie rytmów jednotaktowych złożonych z ćwierćnut, ósemek, półnut, pauzy ćwierćnutowej oraz ugrupowań (jako podskok, jako galop - „konik”).

6.Pokazywanie ruchem początku i zakończenia frazy muzycznej.

7.Zabawy rozwijające wyobraźnię i inwencję twórczą:

- komponowanie „figur” przez dwoje, troje, czworo dzieci (szukanie kontrastów ruchowych;

- improwizowanie ruchu w określonym rytmie np. w zabawach z podziałem na grupy „Cyrk”, „Ogród zoologiczny”, sklep z zabawkami”;

- inscenizowanie piosenek według pomysłów dzieci.

C. Kształcenie motoryki:

1. Ćwiczenia sprawności ruchowej i estetyki ruchu:

- prawidłowe stawianie nóg w chodzeniu, bieganiu, podskokach z zachowaniem prawidłowej postawy ciała;

- ćwiczenia rąk - klaskanie z kolistym prowadzeniem ramion;

- ćwiczenia z rekwizytami - piłki, tarcze, szarfy itp.

2. Zabawy taneczne:

- elementy tańców regionalnych - cwał, podskoki, zeskok obunóż, przytup w rytmie dwie ósemki, ćwierćnuta;

- opracowanie jednego lub dwóch tańców regionalnych (powtarzanie melodii tańca 3 do 4 razy).

Zabawa pt.” Zgadnij, na czym gram?”

Wybrane dzieci siedzą za parawanem i pojedynczo graja na instrumentach. Inne dzieci odgadują, co to za instrument i z czego jest zrobiony.

Zabawa relaksacyjna wg E Jacobson pt. „Spacer”

Spróbujmy pospacerować na siedząco. Pokażę wam jak się to robi, a wy mnie naśladujcie. Wyruszamy na drogę (uderzamy dłońmi płasko o uda, naśladując odgłosy chodzenia - 10s.)

Teraz trochę pobiegniemy (szybciej uderzamy). Wyprzedza nas jeździec na koniu (wyklepujemy rytm galopującego konia).

Przechodzimy przez most (bijemy pięściami w pierś). Na brzegu lasu widzimy sarenkę, skradamy się po cichutku, żeby jej nie spłoszyć (czubkami palców dotykamy ud).

Zaczyna wiać wiatr, silniejszy huragan (wydmuchujemy powietrze, naśladując gwizd wiatru).

Sarenka ucieka wielkimi skokami (uderzamy mocno dłońmi w uda).

Wracamy powoli do domu, niektórzy są zmęczeni i wloką się na końcu, szurając nogami (dłonie udają wolne kroki).

---