Hubert Adamek gr.I , rok IV

ALKALOIDY I ROSLINY ALKALOIDOWE

Alkaloidy (arabskie alkali - potaż i gr. eidos - postać = "przyjmujący postać zasady") roślinne substancje azotowe o charakterze zasadowym , o mniej lub bardziej silnym działaniu fizjologicznym , których fragment azotowy zawiera heterocykliczny azot i biogenetycznie pochodzi z aminokwasu lub substancji będącej bezpośrednią pochodną aminokwasu(np.: odpowiedniej aminy),a także kwasu nikotynowego lub antranilowego . Substancje te są zaliczane do tzw. wtórnej(wyspecjalizowanej)przemiany materii u roślin.

Ta definicja-oparta w zasadzie na poglądzie Hegnauera(Hegnauer,1964)

Nie jest w pełni doskonała(gdyż o taką niezmiernie trudno) i wymaga kilku uzupełniających uwag, a mianowicie:

1. są znane również związki alkaloidowe u zwierząt(np. samandaryna u Salamandra maculosa) ,

2. nie wszystkie alkaloidy mają charakter zasadowy , niekiedy są to związki obojętne(np. niektóre puryny , kolchicyna),

3. niektóre alkaloidy nie mają silnego działania fizjologicznego(np. trygonelina),

4. rola fizjologiczna alkaloidów u roślin nie jest jeszcze całkowicie wyjaśniona,

5. w wyżej podany ujęciu nie będą zaliczone do alkaloidów substancje azotowe zasadowe, nie mające azotu w pierścieniu heterocyklicznym, np. efedryna.

PODZIAŁ KLASYFIKACYJNY ALKALOIDÓW

Alkaloidy właściwe- mają atom azotu w pierścieniu heterocykilicznym. Ich prekursorami są aminokwasy lub aminy biogenne. Przykładem może być papaweryna powstająca z dopaminy i 3,4-dihydroksyfenyloacetaldechydu.

Protoalkaloidy- mają atom azotu w łańcuchu bocznym, a powstają z aminokwasów luamin biogennych. Do tej grupy zalicza się np. efedrynę.

Pseudoalkaloidy- są zasadami roślinnymi, których azot nie pochodzi od aminokwasów, a został wbudowany w trakcie biosyntezy do już istniejącego szkieletu. Ich prekursorami są np. irydoidy, sterydy i terpeny. Alkaloidem z tej grupy jest kolchicyna.

ROZPOWSZECHNIENIE ALKALOIDÓW W ŚWIECIE ROŚLINNYM

Alkaloidy spotyka się w całym świecie roślinnym.W roślinach niższych są one jednak stosunkowo rzadkie zwłaszcza tzw. Alkaloidy właściwe pomimo to w ostatnich latach znaleziono związki alkaloidowe (pochodne choliny) u licznych bakterii ,m.in. Pseudomonas.

Wśród grzybów w przetrwalnikach grzyba Claviceps purpurea (sporysz) występują liczne alkaloidy indolowe pochodne kwasu lizergowego. Ponadto występują w grzybach liczne związki typu aminowego, m.in. muskaryna i muskardyna.

U paprotników Pteridophyta alkaloidy też występują rzadko. Jedynie w rodzaju Lycopodium(widłakowate) znaleziono ponad 60 związków typu alkaloidowego oraz niewielki ilości nikotyny i 3-metylopirydyny w rodzinie Pinaceae.

Jednoliścienne Monocotyledones charakteryzują się obfitym występowaniem alkaloidów w rodzinie Amaryllidaceae(około 150 związków), ponadto znane są związki alkaloidowe (kolchicyna , protoweratryny) występujące w rodzinie Liliaceae w kilku rodzajach m.in.: Colchicum , Gloriosa .W tejże rodzinie znaleziono też alkaloidy aporfinowe. W trawach (Poaceae) występują alkaloidy różnego typu , m.in. protoalkaloidy hordenina i gramina

pochodne tryptaminy, alkaloidy pirolizydynowe (rodzaje:Lolium-życica, Hordeum-jęczmień, Festuca-kostrzewa). Znaleziono również alkaloidy prolizydynowe w rodzinie Orchidaceae. W palmach Palmae występują alkaloidy grupy arekoliny.

U dwuliściennych Dicetyledones alkaloidy są rozpowszechnione szeroko w następujących rodzinach: Chenopodiace(Komosowate), Magnoliaceae(magnoliowate), Buxaceae(Bukszpanowate), Euphorbiaceae(Wilczomleczowate), Lauraceae(Laurowate), Ranunculaceae(Rumiankowate), Berberidace, Menispermaceae, Papaweraceae, Fabaceae, Rutaceae, Loganiaceae, Apocynaceae, Rubiaceae, Boraginaceae, Solanaceae, Campanulaceae, Asteraceae.

Alkaloidy występują też w mniejszej ilości , względnie o różnorodności struktur m.in. w następujących rodzinach:

Moraceae-morwowate (grupa teleforyny-pseudopeletieryna)

Piperaceae (pochodne piperydyny-piperyna)

Brassicaceae (alkaloidy makrocykliczne , higryny)

Celastraceae (protoalkaloidy, alkaloidy poliestrowe, ansamakrolidy)

Eleagnaceae (pochodne harmanu)

Passifloraceae (pochodne harmanu)

Apiaceae (pochodne pirydyny-konniina)

Araliaceae (typ chinazoliny)

Acanthaceae (Pochodne chinazoliny, chinoliny)

Bignoniaceae (alkaloidy monoterpenowe, typ skytantyny, alkaloidy indolowe)

Rhamnaceae (alkaloidy peptydowe)

Convolvulaceae (alkaloidy indolowe typu ergolin, higryny)

Lamiaceae (betainy, stachydryny)

Scrophulariaceae (pochodne chinazoliny, alkaloidy pirolizydynowe)

Valerianaceae (alkaloidy momoterpenowe-aktynidyna)

Dotychczas nie znaleziono alkaloidów m.in. w rzędach Juglandes , Salicales, Fagales, Ericales, Primulales, Plumbaginales.

Umiejscowienie alkaloidów w tkankach roślin

Dotychczasowe badania wskazują na możliwość wytwarzania się alkaloidów zarówno w częsciach podziemnych rośliny (np. alkaloidy tropanowe), jak i w pędach nadziemnych (np. solanidyna , alkaloidy łubinowe, grupa konniiny, grupa efedryny), a także w soku mlecznym(Papawer somniferum). Biosynteza alkaloidów następuje w młodych siewkach, które rozwineły się z nasion pozbawionych alkaloidów, np. Nicotiana tabacum (Solanaceae), Papawer somniferum (Papaweraceae),Catharanthus roseus (Apocynaceae). Rośliny wyrosłe z nasion zawierających alkaloidy, np. łubin, zwykle w dalszym ciągu wytwarzają alkaloidy , ale jednocześnie następuje zmniejszenie ich zawartości.

Nagromadzenie się alkaloidów nie zawsze następuje w miejscu ich biosyntezy, są one bowiem nieraz transportowane do innych organów. Zwykle maksimum nagromadzenia się alkaloidów przypada na okres kwitnienia.

Umiejscowienie histologiczne. Najczęściej spotyka się alkaloidy w tkance epidermalnej ( z wyjątkiem komórek szparkowych) i miekiszowej położonej bezpośrednio pod nią, w pobliżu elementów przewodzących , w endodermie i perycyklu. Czasem spotyka się je w endokarpie (Conium) i korze (Cinchoma). Obecność alkaloidów można też wykazać w komórkach martwych, np. w komórkach rdzenia Atropa belladonna (Solanaceae), w ścianach komórkowych martwych komórek, np. w berberysie Berberis vulgaris (Berberidaceae).

ZIELARSKI PODZIAŁ ALKALOIDÓW ZE WZGLĘDU NA ZASTOSOWANIE MEDYCZNE:

Alkaloidy chinolinowe:(jak chinina, chinidyna)

Alkaloidy chinolizydynowe:(sparteina)

Alkaloidy indolowe:(np. ergotamina, ergometryna) występujące w sporyszu i powodujące skurcz większych naczyń krwionośnych oraz macicy. Znajdują się też w korzeniu rauwolfii (np. rezerpina) i obniżają ciśnienie krwi oraz działają uspokajająco lub - jak ajmalina - przywracają właściwy rytm serca. Alkaloidy indolowe obecne w barwinku różyczkowym (np. winblastyna, winkrystyna) działają przeciwbiałaczkowo;

Alkaloidy izochinolinowe:(np. papaweryna) występujące m.in. w: maku, glistniku, dymnicy i berberysie, działające przeciwbólowo i rozkurczowo, a pochodne fenantrenu (morfina) wywołują błogostan, uzależnienie i narkomanię

Alkaloidy pirydynowe i piperydynowe:(jak nikotyna, lobelina)

Alkaloidy pirolizydynowe:(jak laziokarpina) występujące w: żywokoście, podbiale i ostrzeniu pospolitym.

Alkaloidy purynowe:(jak kofeina, teobromina)

Alkaloidy steroidowe(sterodowe):(jak solanina)

Alkaloidy tropanowe:(np. atropina, skopolamina) występujące w: bieluniu, pokrzyku, lulku, i działające m.in. rozkurczowo na mięśnie gładkie, rozszerzają źrenicę oka, hamują wydzielanie potu, śliny, śluzu

Wiele toksycznych alkaloidów podawanych w odpowiednio małych dawkach stanowi skuteczne leki na liczne choroby i dolegliwości (np. morfina, kodeina, chinina). Liczne alkaloidy stanowią składniki używek (kofeina, teobromina, nikotyna).

Wiele toksycznych alkaloidów wykorzystuje się do zwalczania szkodników (strychnina).

Do bardzo silnych trucizn należy tubokuraryna, występująca w Chondodendron tomentosum i używana do zatruwania grotów strzał przez Indian południowoamerykańskich.

AKONITYNA zawierają ją korzenie Tojadu Mocnego(tojadu mordownika).

Aconitum napellus-tojad mocny

Rodzina:Ranunculaceae-Jaskrowate

Tojad mocny rośnie w górzystych rejonach strefy umiarkowanej półkuli północnej.W Polsce występuje na górskich łąkach w Karpatach i Sudetach. Jest rosliną chronioną. Uprawianych na plantacjach zielarkich.

Jest wysoką byliną wytwrzającą bulwiaste, czerwonobrunatne korzenie,a nad ziemią-prostą łodygę pokrytą dłoniastymi liśćmi. Jego ciemnofioletowe lub niebieskie grzbieciste kwiaty z charakterystyczny chełmem i ostrogą zakwitają w gronach na szczytach łodyg. Owocem jest niewielki potrójny mieszek.

Surowcem leczniczym są korzenie (bulwy) tojadu (Tuber Aconiti).Zawierają one alkaloidy terpenowe(m.in. okonitynę , mezakonitynę, hypakonitynę , nepalinę i neolinę), alkoholoaminy(m.in. akoninę,mezokoninę i hypokoninę ),alkaloidy aporfinowe(m.in. magnoflorynę ), katecholaminy (noradrenalinę i dopaminę).

Znajdujące się w korzeniach alkaloidy działają na początku pobudzająco, a następnie porażająco na nerwy czuciowe, wywołując miejscowe znieczulenie. Wpływają także paraliżująco na ośrodkowy układ nerwowy. W okresie Renesansu akonityna była często stosowaną trucizną i zyskała miano arszeniku roślinnego.

Wyciągi z korzeni, zastosowane zewnętrznie na skórę i błony śluzowe, wywołują mrowienie, pieczenie, a w końcu znieczulenie. Podawane w bardzo małych dawkach do wewnątrz działają przeciwgorączkowo, zwalniając akcje serca.

W związku z tym wchodzą w skład leków stosowanych w chorobach przeziębieniowych, przebiegających z gorączką, oraz preparatów normaliuzujących zaburzone funkcje układu odpornościowego(immunologicznego) i zwiększających ogólna odporność organizmu. Wytwarza się z nich także leki przeciwbólowe stosowane w dolegliwościach neurologicznych.

Jednak ze względu na silną toksyczność leków i możliwość przedawkowania stosowanie leków z udziałem korzeni tojadu w wielu krajach zostało ograniczone.

ATROPINA jest alkaloidem tropanowym (podobnie jak skopolamina i hioscyjanina) występującym głównie w roślinach z rodziny psiankowatych, np. Pokrzyku wilczej jagodzie, bieluniach i lulkach. Jest to substancja zaliczana do leków cholinolitycznych, a ściślej do nieselektywnych inhibitorów receptorów muskarynowych. Właściwości roślin zawierających alkaloidy tropanowe wykorzystywano w medycynie już w starożytności. Równocześnie odnotowywano zastosowanie ich jako trucizn.

Atropa belladonna- Pokrzyk wilcza jagoda

Rodzina: Solanaceae -Psiankowate

Pokrzyk wilcza jagoda rośnie dziko w środkowej i zachodniej Europie, na Bałkanach ,w Azji Mniejszej , na Kaukazie, w Iranie i w północnej Afryce. W Polsce spotyka się go niekiedy w Karpatach i Sudetach na zboczach gór i na brzegach lasów. Roślina chroniona i silnie trująca.

Jes wysoką byliną wytwarzającą grube , rozgałęzione, walcowate korzenie. Nad ziemię wyrastają silnie rozgałęzione, gruczołkowato owłosione łodygi pokryte, dużymi eliptycznymi lub jajowatymi, ostro za kończonymi liśćmi. Jego brunatno fioletowe , żyłkowane, dzwonkowate kwiaty zakwitają pojedynczo w kątach liści. Owocem jest kulista, lśniąca czerwona jagoda wielkości wiśni, zawierająca jajowate, brązowe nasiona.

W lecznictwie używa się liści pokrzyku wilczej jagody(Herba Belladonnae) oraz jego korzeni (Radix Belladonnae). Liście i ziele zawierają alkaloidy tropanowe, głownie artropine, hioscynaminę, a także kumaruny (skopolinę i skopoletynę), flawonoidy (pochodne flawonolu), niewielkie ilości nikotyny, pirydyny i N-metylopiroliny.

W korzeniach znajdują się również alkaloidy tropanowe, głównie atropina i hioscyamina, niewielkie ilości skopolaminy, apoatropiny, belladoniny i kuskohigryny, a także kumaryny.

Wyciągi z ziela pokrzyku zmniejszają napięcia mięśni gładkich przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i dróg moczowych. Hamują w ten sposób czynności wydzielnicze gruczołów potowych, ślinowych, błon śluzowych dróg oddechowych żołądka. Następuje wtedy rozszerzenie źrenic oczu i przyspieszenie akcji serca.

Leki z udziałem pokrzyku łagodzą bule w kolce nerkowej i żółciowej oraz uspokajają ataki astmy. Zdolność pokrzyku do rozszerzania źrenicy wykorzystuje się w okulistyce.

Ze względu na dużą toksyczność i silne działanie preparaty z pokrzykiem wolno stosować pod nadzorem lekarza.

Dautura stramonium -Bieluń dziędzierzawa

Rodzina: Solanaceae- Psiankowate

Ojczyzną bielunia dziędzierzawy są południowe wybrzeża Morza Kaspijskiego i Morza Czarnego, skąd stopniowo rozpowszechnił się w całej europie . W Polsce spotyka się go na nizinach, gdzie rośnie joko chwast,najczęściej w pobliżu domostw. Roślina trująca.

Jest rośliną jednoroczną o wysokiej silnie rozwiniętej i widlasto rozgałęzionej łodydze.

Ma długoogonkowe, głęboko wcinane liście ,a jego białe niekiedy fioletowe, lejkowatego kształtu kwiaty zakwitają pojedynczo w rozwidleniu gałązek. Owocem jest okrągława , kolczasta torebka zawierająca liczne czarne nasiona .

Do celów leczniczych zbiera się liście (Folium Stramonii) , głównie L-hioscyjaninę ,skopolaminę i atropinę , a także garbniki , flawonoidy i wiele soli mineralnych.

Alkaloidy bielunia porażają zakonczenia nerwów przywspółczulnych autonomicznego układu nerwowego. Dzięki temu powodują rozkurczanie mięśni gładkich narządów wewnętrznych, hamują wydzielanie śliny , śluzu potu i soku żołądkowego.

Służą do przemysłowego wyrobu leków stosowanych przy chorobie Parkinsona, dychawicy oskrzelowej, wielu preparatów przeciwbólowych, uspokajających, nasennych i przeciwwymiotnych . Jako środki rozszerzające źrenicę oka mają również zastosowanie w okulistyce.

Od wieków bieluń dziędzierzawa był rośliną zarówno leczniczą , jak i obrzędową, a jako roślina trująca-często również narzędziem zbrodni. Służył m.in. słynnej w średniowieczu „maści czarownic” . Wtarcie tej maści w miejsca o cienkiej skórze wywoływało odurzenia i omamy, połączone ze złudzeniem unoszenia się nad ziemią (stąd rzekome wędrówki „czarownic na miotłach”).

Hyoscyamus niger- Lulek czarny

Rodzina: Solanaceae-Psiankowate

Lulek czarny rośnie dziko w południowej Europie (głównie w Hiszpanii, we Włoszech i na Ukrainie), w Azji Mniejszej (Turcja, Syria, Irak), w północnej Afryce, na Krymie, Kaukazie oraz w chinach.

Jest rośliną jednoroczną lub dwuletnią o dość wysokich, słabo rozgałęzionych łodygach. Ma podłużne jajowate, pierzastowrębne liście, przy czym liście dolne zwężają się ku ogonkom, a górne obejmują łodygę. Jego brunatno żółte kwiatki mają długi , ząbkowany na brzegach kielich. Zakwitają one pojedynczo w kątach liści lub na szczytach łodyg. Owocem jest wydłużona torebka wypełniona drobnymi szarobrunatnymi nasionami. Roślina trująca.

W lecznictwie znajdują zastosowanie liście lulka (Folium Hyoscyami) , zawierające alkaloidy tropanowe, głównie hioscyaminę , skopolaminę , atropinę oraz apoatropinę . alkaloidy te porażają zakończenia nerwów przywspółczulnych , rozkurczają mięśnie gładkie narządów wewnętrznych i rozszerzają źrenicę oka . Jako środki rozkurczowe stosowne są one bardzo rzadko .

Wyciągi olejowe z liści lulka porażają nerwy czuciowe w skórze i działają przeciwbólowo. Zewnętrznie służą do wcierań w bólach stawowych i mięśniowych, towarzyszącym schorzeniom reumatycznym, oraz nerwobólach.

W niektórych krajach liści ziela lulka używa się jako środka do tępienia myszy i szczurów w spichrzach , do połowu ryb i ptactwa, a w Mongolii-przeciwko pasożytniczym owadom.

CHININA organiczny związek chemiczny, alkaloid o gorzkim smaku, znajdujący się w korze drzewa chinowego rosnącego w Ameryce Południowej w Andach.

Cinchona succirubra- Chinowiec soczystoczerwony

Rodzina: Rubinaceae-Marzanowate

Chinowiec soczystoczerwony jest jednym z wielu gatunków chinowców pochodzących z górskich rejonów Ameryki Południowej. Obecnie uprawia się go w Indiach , na Jawie, Sumatrze oraz na Cejlonie i w Birmie.

Jest wysokim, wiecznie zielonym drzewem o dużych, skórzastych liściach i zielonawo żółtych lub jasnoróżowych kwiatach, zakwitających w wiechach na szczytach łodyg. Owocami są torebki wypełnione licznymi, oskrzydlonymi nasionkami.

Surowiec leczniczy stanowi kora chinowca(Cortex Cinchonae, syn. Cortex Chinae) i wyizolowane z niej alkaloidy. Do najważniejszych z nich należą: chinina, chinidyna, cynchonina i cynchonidyna. Ponadto w korze chininowej występują znaczne ilości garbników, gorzkie glikozydy trójterpenowe i kwasy fenolowe.

Zarówno kora, jak i czyste alkaloidy izolowane z chinowca soczystoczerwonego były niegdyś powszechnie stosowane jako leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i przeciwmalaryczne. Jednak z uwagi na liczne działania uboczne ostatnio ich użycie jest bardzo ograniczone.

Od niedawna z kory chinowej wytwarza się natomiast wiele gotowych preparatów poprawiających apetyt. Wyciągi z kory i chlorowodorek chininy wchodzą również w skład specyfików zapobiegających wypadaniu włosów.

W przemyśle spirytusowym kora chinowa służy jako przyprawa przy produkcji niektórych gatunków wódek i likierów.

EFEDRYNA alkaloid roślinny, pochodna fenyloetyloaminy. Występuje w przęśli , oraz cisie. Preparaty roślinne zawierające efedrynę były stosowane od tysięcy lat w medycynie chińskiej w celu leczenia przeziębień i astmy. W ciągu ostatnich dziesięcioleci efedryna jest produkowana syntetycznie.

Ephedra eguisetina Bunge- Przęśl skrzypowata

Rodzina: Ephedraceae- Przęślowate

Przęśl skrzypowata rośnie na suchych stepowych lub pustynnych obszarach wybrzeża Morza Śródziemnego oraz w zachodniej i środkowej Azji. Tam też uprawia się ją na plantacjach.

Jest niskim, dwupiennym, wiecznie zielonym krzewem o rózgowatych pędach pokrytych drobnymi, zredukowanymi, łuskowatymi listkami. Swoim wyglądem przypomina skrzypy. Małe, rozdzielnopłciowe kwiatki zakwitają w rozgałęzieniach pędów. Jej nasiona otacza barwna , soczysta osłonka powstała ze zrośniętych i przekształconych przykwiatków.

W lecznictwie się ziele przęśli (Herba Ephedrae) oraz jej korzenie (Radix Ephedrae). Zawierają one alkaloid L-efedrynę i norefedrynę oraz ich izomery i pochodne. Alkaloidy te działają podobnie jak adrenalina . Zmniejszają napięcie współczulnego układu nerwowego, powodując w ten sposób rozszerzenie naczyń krwionośnych i spadek ciśnienia krwi. Zmniejszają też pobudliwość i przewodnictwo układu przewodzącego serca oraz zmniejszają zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen.

W lecznictwie europejskim stosuje się je najczęściej w formie wyizolowanego z ziela czystego alkaloidu efedryny w preparatach leczniczych takich jak: Tussipect, Proasthmin, Allergoasthmin. W krajach azjatyckich wyciągu z ziela przęśli używa się także w chorobach górnych dróg oddechowych. W tradycyjnej medycynie chińskiej stosuje się również korzenie przęśli, najczęściej w formie okładów, przy nadmiernym poceniu.

Podobnie działającego surowca dostarczają pokrewne gatunki przęśli rosnące w Azji-

Przęśl dwukłosowa(Ephedra distachya ), przęśl chińska(Ephedra sinica.) i przęśl pośrednia (Ephedra intermedia).

JOHIMBINA jest alkaloidem uzyskiwanym z kory lub liści drzewa Johimba .

Pausynistalia yohimba- Johimba lekarska

Rodzina: Rubiaceae- Marzanowate

Johimba lekarska rośnie dziko w zachodnich rejonach Afryki, najczęściej w Kongo.

Jest wysokim drzewem o podłużnie jajowatych, krótko ogonkowych liściach i kwiatach zakwitających w okazałych wiechach na szczytach pędów. Kwiaty są początkowo białe, a w miarę rozkwitania zmieniają swoją barwę na żółtą i różową.

W lecznictwie używa się kory johimby(Cortex Yohimbae) zawierającej mieszaninę alkaloidów pochodnych johimbanu (głównie jochambinę i jej izomery) oraz garbniki. Wyizolowany z kory alkaloid johimbiny rozszerza naczynia krwionośne jelit, nerek, narządów płciowych i skóry. Obniża przy tym ciśnienie krwi.

Wyciągi z kory oraz czystą johimbinę stosuje się jako środek wzmagający potencję . stwierdzono że w zbyt wysokich dawkach johimbina jest toksyczna i powoduje zatrucia.

KODEINA jest to alkaloid fenantrenowy wchodzący w skład opium (0,7-2,5%). Substancja stała o białej barwie i temperaturze topnienia 155 °C. Kodeina jest metylową pochodną morfiny i jest z niej otrzymywana.

MORFINA najważniejszy z alkaloidów wchodzących w skład opium. Została wyodrębiona w roku 1804. W stanie czystym jest białą substancją stałą, o gorzkim smaku, słabo rozpuszczalną w wodzie. Ma działanie narkotyczne, przeciwbólowe, przeciwkaszlowe, przeciwbiegunkowe, działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy . Nadmierne dawki mogą prowadzić do śpiączki z depresją ośrodka oddechowego (niewydolość oddechowa). Kilkunastokrotne użycie morfiny prowadzi do uzależnienia fizjologicznego, uzależnienie psychiczne występuje znacznie szybciej. Powtarzanie dawek morfiny, podobnie jak innych leków opioidowych powoduje powstawanie tolerancji na lek.

PAPAWERYNA jest alkaloidem izochinolinowym występującym w opium, ale także otrzymywanym syntetycznie. Nie ma działania narkotycznego.

Papawer somniferum- Mak lekarski

Rodzina: Papaweraceae-Makowate

Mak lekarski nie rosnie w stanie dzikim, natomiast uprawia się go w wielu krajach na całym świecie, zarówno w strefie klimatu ciepłego, jak i umiarkowanego.

Jest rośliną jednoroczną o pojedynczej , niebieskawozielonej łodydze pokrytej, dużymi szarozielonymi, podłużnie jajowatymi liśćmi. Na szczycie łodygi zakwitają pojedynczo duże różnobarwne kwiaty (białe, różowe, jasnofioletowe, purpurowe, często z ciemnofioletowymi plamami u nasady płatków). Owocem jest jajowata kulista torebka (makówka) wypełniona drobnymi , nerkowatymi, szarawymi nasionami. Wszystkie części rośliny zawierają biały sok mleczny.

W lecznictwie ma zastosowanie wyschnięty na powietrzu biały sok mleczny-opium, pozyskiwany z niedojrzałych makówek (Fuctus Papaveris immaturatus), oraz tzw. słoma makowa , czyli makówki pozbawione nasion z resztkami łodyg.

Opium zawiera mieszaninę alkaloidów, wśród których najważniejszymi są morfina, kodeina, papaweryna, tebaina i narkotyna. Znajdują się one w niedojrzałych makówkach i słomie makowej służącej do przemysłowego otrzymywania alkaloidów.

Ponadto opium i niedojrzałe makówki zawierają kwas mlekowy i mekonowy, sterole, liczne enzymy, kwasy fenolowe, flawonoidy oraz sole mineralne, m.in. dużo związków wapnia i magnezu.

Opium i wyciągi z niedojrzałych makówek działają silnie przeciwbólowo, a dzięki obecności morfiny również narkotycznie, papaweryny-rozkurczająco, a kodeiny-przeciw kaszlowo.

W dawkach leczniczych morfina działa uspokajająco, powoduje ustąpienie bólu, zwolnienie procesów myślenia i postrzegania. W zbyt dużych dawkach może być groźna dla życia, powodując głęboki sen, sinicę i zapaść. W dawkach toksycznych silnie zwiera źrenicę.

Morfina służy przede wszystkim jako lek przeciwbólowy, stosowany najczęściej w chorobach nowotworowych.

Alkaloidy kodeina i narkotyna znoszą odruch kaszlowy, działają też uspokajająco i przeciwbólowo. Papaweryna zmniejsza napięcie mięśni gładkich jelit, dróg żółciowych, oskrzeli, przewodów moczowych i macicy. Łagodzi bolesne skurcze w tych narządach. Jest składnikiem wielu leków o działaniu rozszerzającym naczynia krwionośne, moczopędnym i zmniejszającym napięcie mięśni.

KOFEINA ( teina)- jest alkaloidem purynowym znajdującym się w surowcach roślinnych. Działa analeptycznie. Uczula receptory dopaminy na siebie. Pobudza ośrodkowy układ nerwowy oraz ośrodki wegetatywne: oddechowy, naczynioruchowy i nerwu błędnego. Pobudza równomiernie korę mózgową (zwiększa sprawność myślenia, znosi zmęczenie psychiczne i fizyczne). Przyśpiesza przemianę materii, zwiększając zapotrzebowanie na tlen. Zmniejsza napięcie mięśni gładkich naczyń krwionośnych. Pobudza wydzielanie soku żołądkowego. Działa moczopędnie, przez co korzystnie wpływa na pracę nerek. Wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego i po zmetabolizowaniu wydala się z moczem. Stosowana w ostrym zatruciu alkoholem, atropiną, w zapaści w przebiegu chorób zakaźnych, niedociśnieniu, stanach wyczerpania fizycznego i umysłowego. Stosowana w ilościach 100-300mg dziennie działa pozytywnie na wiele układów funkcjonalnych ludzkiego organizmu, nie uzależnia i nie daje skutków ubocznych. Nadmierne spożywanie kawy ze względu na zawartość innych substancji może powodować wypłukiwanie magnezu z organizmu. Dawka śmiertelna kofeiny to około 10 gramów (w przybliżeniu 40 do 130 filiżanek kawy).Średnia dawka kofeiny to około 100 mg. Jedna filiżanka kawy zawiera około 75-250 mg kofeiny. Innymi jej źródłami mogą być: herbata (50-60mg), orzeszki cola. Szklanka Pepsi (250ml) zawiera 27,5mg kofeiny.

Camelia sinensis-Herbaciany krzew

Rodzina:Theaceae-Herbatowate

Herbata pochodzi z Chin i Indii, a obecnie uprawia się ją w Indonezji na Cejlonie, Jawie, Japonii, Gruzji oraz w USA, Meksyku, Ameryce południowej we wschodniej Afryce, w Azji mniejszej, a nawet w Europie(w Portugalii, na Sycylii i Azorach).

Jest dużym wieczniezielonym krzewem lub niewielkim dzrewkiem o dużych , błyszczących, srebrzysto owłosionych liściach i białych jasnoróżowych pachnących kwiatach, które zakwitają w kątach liści na krótkich ogonkach. Owocem jest zielonobrunatna , zdrewniała torebka zawierająca kilka kulistych, brunatnych, zdrewniałych nasion.

W lecznictwie używa się liści i pąków kwiatowych herbaty (flos et folium Theae). Zawierają one alkaloidy: kofeinę,teofilinę i teobrominę, oraz zasady purynowe(adeninę i ksantynę ), garbniki katechinowe,katechiny, saponiny, flawonoidy, a także niewielkie ilości olejku eterycznego, a w nim linalol, geraniol i jasmon.

Napary z liści stosuje się jako lek pobudzający, moczopędny, sciągający i przeciwzapalny. Liście przeznaczone do sporządzania napoju, czyli naparu z herbaty, są w różny sposób suszone i poddawane specjalnej fermentacji. Wyróżnia się cztery typy herbaty: zieloną ,czarną, żółtą i czerwoną.

Herbatę zielona otrzymuje się z liści suszonych bezpośrednio po zbiorze, a czarną po uprzedniej fermętacji. Natomiast herbatę żółtą i czerwoną - listków poddawanych tzw. fermentacji niepełnej.

O niedawna podkreśla się znaczenie herbaty zielonej. Stwierdzono że zawiera ona znaczne ilości tzw. Przecieutleniaczy usuwających z organizmu szkodliwe wolne rodniki, zmniejsza zawartość cholesterolu we krwi, a stosowana zewnetrznie łagodzi skutki oparzeń słonecznych, owrzodzenia skóry oraz stany zapalne spojówek i powiek.

Coffea arabica-Kawa arabska

Rodzina: Rubiaceae- Marzanowate

Kawa arabska pochodzi z górzystych rejonów Etiopi (z prowincji Kaffa ). Uprawia się ją na szeroką skalę w Brazylii, Meksyku, Wenezueli, oraz w południowo wschodniej Azji i we wschodniej Afryce.

Jest wysokim krzewem lub niewielkim drzewem, którego pędy wyrastają pionowo lub niekiedy pod kątem prostym. Ma skórzaste, eliptyczne ostro zakończone liście i białe pachnące jaśminem kwiaty zakwitające po kilka na krótkich szypułkach w kątach liści. Owocem jest mięsista dwunasienna jagoda o śluzowatym, ciemnoczerwonym, słodkawym miąższu. Nasiona mają płaskowypukły kształt z wyraźnym, rowkowatym wgłębieniem i białawobeżową barwę.

W lecznictwie używa się nasion (ziaren) kawy (Semen Coffeae). Zawierają one alkaloidy pochodne metyloksantyny, głównie kofeinę, a także niewielkie ilosci teofiliny i teobrominy w połonczeniu z kwasem chlorogenowym, wolny kwas chlorogenowy oraz garbniki i cukry.

Nasiona kawy służą w przemyśle farmacutycznym do otrzymywania czystej kofeiny, z której wytwarza się leki psychopobudzające. Pobudza ona korę muzgową, ośrodki naczyniowo ruchowy i termoregulacji, rozszerza naczynia wieńcowe, nerkowe i opon mózgowych. Przyspiesza przy tym akcję serca, pobudza wydzielanie soku żołądkowego i działa moczopędnie. Powoduje wzrost ciśnienia krwi.

Kofeinę stosuje się pod kontrolą lekarską w zapaściach, podciśnieniu, bólach głowy, zatruciach barbituranami, alkoholem i narkotykami, a także jako lek pobudzający w stanach zmęczenia.

Podobne, ale słabsze działanie ma napój w postaci naparu ze zmielonych ziaren kawy. Nasiona do przyrządzania naparu praży się uprzednio w temperaturze 200-250 ⁰C.

Paullinia cupana- Guarana

Rodzina: Mydelnicowate

Pochodzi z Wenezueli i północnej Brazylii. Rodzaj pnączy, krzewu lub małych drzew.

Nazwa "Guarana" pochodzi od plemienia Guarani żyjącego w Brazylii. Guarana odgrywa znaczącą rolę w ich kulturze, ponieważ roślina ta jest uważana za magiczną, za lekarstwo na problemy jelitowe i sposób na odzyskanie sił. Guarana to roślina dająca dobrą kondycję i lepsze samopoczucie. Działa orzeźwiająco, przede wszystkim dzięki wysokiej koncentracji naturalnej kofeiny. Zawiera do 6% kofeiny, czyli trzy razy więcej niż naturalna kawa. Uważa się, że jest to najsilniejszy, naturalnie występujący środek spożywczy, zawierający kofeinę. W przeciwieństwie do kawy jest mniej szkodliwa i dłużej działa. Działanie jej utrzymuje się do 6 godzin. Połączenie kofeiny z guaraną jest najlepszą kombinacją dla uprawiających każdą dyscyplinę sportową. Kofeina działa natychmiast, a guarana podtrzymuje dalsze jej działanie. Guarana podwyższa wytrzymałość, dzięki czemu można dłużej trenować i spalić więcej tłuszczu. Podczas zmęczenia stosowana jest jako środek stymulujący. Odświeża przed wysiłkiem. Jest przydatna przy wysiłkach krótkich i beztlenowych. Przy wysiłkach długich i tlenowych zwiększa energię i oszczędza glikogen w wątrobie i mięśniach, dzięki spalaniu tkanki tłuszczowej. W czasie stosowania diety hamuje uczucie głodu. Guarana wspomaga efektywność i wydajność treningu, przeciwdziała fazie katabolicznej oraz przyspiesza regenerację mięśni po wysiłku fizycznym. Ulepsza czujność psychiczną, powoduje oddalenie zmęczenia, zwiększa wytrwałość i odporność fizyczną na dłużej niż kofeina z kawy. Ma zastosowanie w profilaktyce celulitu, posiada skutki lipolityczne i rozciągające. Przy zewnętrznym zastosowaniu działa przeciwko przetłuszczaniu i ubywaniu włosów. Posiada właściwości antyagregacyjne - podobnie jak Aspiryna. Guarana to delikatny psycho stymulator, działa szybko, efektywnie, rewitalizuje ducha i ciało, dodaje energii.

Ilex paraguariensis- Ostrokrzew paragwajski

Rodzina: Aguifoliaceae- Ostrokrzewowate

Ostrokrzew paragwajski rosnie dziko w górskich rejonach ameryki południowej (głownie w Brazylli, Paragwaju i w północnej Argentynie), a jego największe plantacje znajdują się w brazylijskim stanie parana.

Jest niezbyt wysokim, wiecznie zielonym drzewem o krótkim pniu gładkiej białej korze.

Ma długie, podługowato jajowate, ciemnozielone liście, od sodu jaśniejsze, oraz drobne białe kwiatki zakwitające w wierzchołkach na szczytach gałęzi. Owocami są czerwone lub czerwonobrunatne jagody, w których miąższu znajdują się żółte nasiona otoczone twardą łupinką.

W lecznictwie używa się liści i szczytów pędów ostrokrzewu (Folium Mate, syn. Herba Mate). Surowce te zawierają znaczne ilości kofeiny, teobrominę , teofiline, dużo garbników kwas ursolowy i kwas chlorogenowy.

Napary z liści działają pobudzająco na ośrodkowy układ nerwowy, znoszą uczucie zmenczenia i senności. Mają także właściwości moczopędne i lekko napotne, a w dużych dawkach-przeczyszczające i wymiotne.

Aromatyczny napar z liści ostrokrzewu, nazywany „herva mate ”, jest powszechnie używany w Ameryce południowej. Znali go już Indianie w czasach prekolumbijskich. Stosowali go przy braku apetytu , w bólach żołądka oraz jako środek odchudzający i ogólnie wzmacniający.

Theobroma cacao- Kakaowiec właściwy

Rodzina: Sterculiaceae- Zatwarowate

Kakaowiec właściwy rosnie dziko w Ameryce Środkowej i Południowej. Pochodzi z dorzecza Amazonki i Orinoko. Uprawia się go w wielu krajach strefy podzwrotnikowej, zwłaszcza w Afryce nad Zatoką Gwinejską (Ghana i Nigeria)oraz w Brazylii, Ekwadorze, Wenezueli, Kolumbii i Meksyku.

Jest niezbyt wysokim wiecznie zielonym dzrzewem o rozłożystej koronie i cienkiej, cynamonobrązowej korze. Ma podłużnie jajowate, ciemnozielone błyszczące liście. Jego kremowe lub czerwonawe, przyjemnie pachnące kwiaty zakwitają w pęczkach wyrastających prosto z pnia lub grubszych gałęzi. Żółte lub czerwone owoce mają kształt i wielkość małego zaostrzonego na końcu ogórka. W ich białawym lub jasnoróżowym miąższu znajduje się kilkadziesiąt nasion, ułożonych w pięciu równych rzędach.

Po wyschnięciu przybierają barwę czerwoną lub jasnobrązową.

W lecznictwie używa się nasion kakaowca (Semen Cacao), pozbawionych łupiny nasiennej i zarodka. Zawierają one alkaloidy purynowe, głównie teobrominę i kofeinę, olej tłusty, barwniki katechinowe, flobafeny, procyjanidyny oraz sole mineralne zasobne w nmagnez. Związki te działają przeciwbiegunkowo. Uzopełniają niedobory magnezu w organizmie.

Dzieki obecności kofeiny i teobrominy nasiona kakaowca pobudzają ośrodek oddechowy i naczynioruchowy oraz działają moczopędnie.

Z nasion pozbawionych łupiny nasiennej pozyskuje się olej kakaowy, nazywany również masłem kakaowym (Oleum Cacao), a z łupin nasiennych- alkaloidy głównie teobrominę.

Olej ma półpłynną konsekwencję i zapach kakao. Zawiera glicerydy nasyconych kwasów tłuszczowych (palmitynowego i stearynowego) oraz kwasów nienasyconych (olejowego).

Pozbawione oleju wytłoki z nasion po zmieleniu przerabia się na kakao, popularny produkt spożywczy. Stosuje się go również w farmacji jako środek poprawiający smak i zapach leków, zwłaszcza pediatrycznych.

Nasiona kakaowa pozbawione łupiny, poddane specjalnej fermentacji, służą do wyrobu czekolady.

Cola nitida- Kola błyszcząca

Rodzina: Sterculiaceae- Orzesznikowate

Kola błyszcząca rośnie dziko w okołozwrotnikowych rejonach afryki, a uprawia się ją w ameryce południowej, we wschodniej Azji i na Madagaskarze.

Jest dość wysokim drzewem o dużych skórzastych, jajowatych lub eliptycznych liściach i żółtawych, czerwonożyłkowanych kwiatach rozwijających się w okazałych wiechach, które wyrastają bezpośrednio z młodych gałązek . owocem jest rozłupnia w kształcie gwiazdy, rozpadająca się po dojrzeniu na kilka mieszków, zawierających po kilka mieszków, zawierającvch po kilka nasion zwanych orzeszkami, o dużych dwuliściennych zarodkach.

W lecznictwie używa się zarodków koli Embryo Colae (Semen colae) otrzymywanych z dojrzałych, pozbawionych łupiny nasion. Zawierają one alkaloidy purynowe, głównie kofeinę, teobrominę teofilinę oraz barwnik ksantynę , garbniki katechinowe, katechiny, procyjanidy, związki mineralne, skrobię, białko i tłuszcze.

Dzięki obecności kofeiny wyciągi z zarodników koli pobudzają ośrodkowy układ nerwowy i dlatego stosuje się je w stanach zmęczenia i wyczerpania. Gęste wyciągi z zarodników lub zarodniki sproszkowane wchodzą często w skład leków stosowanych przy bólach głowy. Używa się ich także jako dodatku w przemyśle spirytusowym przy produkcji niektórych wódek i likierów oraz wyrobie czekolady.

Zarodników świeżych używa się do produkcji napoju coca-cola. Są one również ulubioną używką Murzynów mieszkających na zachodnim wybrzeżu Afryki. Ze względu na dużą zawartość odżywczą nasiona koli ceni się jako pokarm.

Podobnie działanie i zastosowanie mają nasiona i zarodniki koli zaostrzonej, nazywanej także kolą kończystą (Cola acuminata ), drzewa pochodzącego również z zachodniej Afryki , a uprawianego m.in. Antylach, niektórych wyspach oceanu spokojnego i w Ameryce Południowej. Drzewa te są nieco niższe od koki zaostrzonej, a liście i kwiaty, owoce i nasiona- podobne, ale znaczenie mniejsze.

KOLCHICYNA alkaloid otrzymywany z nasion zimowita jesiennego.

Colchicum autumnale- Zimowit jesienny

Rodzina: Melanthiaceae- Melantkowate

Zimowit jesienny rośnie dziko w zachodniej i środkowej Europie, a w Polsce spotyka się go najczęściej na pogórzu, na łąkach i pastwiskach. Uprawiany jest także dla ozdoby. Roślina i trująca.

Jest niską byliną wytwarzającą płytko pod ziemią bulwy, z których wyrastają szerokolancetowate, pochwiaste liście o równoległym unerwieniu. Jego fioletowo różowe kwiaty o charakterystycznej białawej, lekko rozszerzonej rurce wyrastają bezpośrednio z brunatnawej bulwy. Owoc to trójkomorowa torebka wypełniona ciemnobrunatnymi nasionami.

W lecznictwie stosuje się nasiona zimowita (Semen Colchici), a niekiedy również jego bulwy (Bulbus Colchici). Nasiona zawierają tzw.pseudoalkaloidy pochodne tropanu, głównie kolchicynę i dezacetylometylokolchicynę.

Z nasion w przemyśle farmaceutycznym wytwarza się czystą kolchicynę i inne preparaty stosowane w atakach skazy moczanowej (dny) oraz leki cytostatyczne. Kolchicyna hamuje wytrącanie kwasu moczowego i zapobiega rozszerzeniu się stanu zapalnego. Hamuje także nowotworowe podziały komórek, co wykorzystywane jest w leczeniu białaczek.

NIKOTYNA jest to alkaloid pirydynowy zawarty w liściach tytoniu. Śladowe ilości nikotyny znajdują się też w pomidorach, bakłażanach i papryce.

Nikotyna jest dość silną toksyną działającą na układ nerwowy, i stosuje się ją m.in. w mieszankach z innymi związkami jako środek owadobójczy. Dawka LD50 to ok 50 mg. W niskich dawkach (1-3mg) wykazuje działanie stymulujące, co jest głównym powodem, że palenie papierosów sprawia przyjemność. Nikotyna działa na organizm człowieka na wiele różnych sposobów, gdyż wiąże się trwale i blokuje działanie kilkudziesięciu różnego rodzaju enzymów. W małych dawkach działa ona stymulująco, powodując wzmożone wydzielanie adrenaliny, co powoduje wszystkie związane z tym objawy (zanik bólu i głodu, przyspieszone bicie serca, rozszerzone źrenice itp). W większych dawkach powoduje trwałe zablokowanie działania układu nerwowego, gdyż wiąże się ona trwale z tzw. receptorami nikotynowymi w komórkach nerwowych zaburzając ich metabolizm.

Nikotyna działa przeciwzakrzepowo. W przypadku palenia papierosa nikotyna działa niemal natychmiast po zażyciu (ok. 7 sekund), ale utrzymuje się w organizmie bardzo długo (czas półtrwania wynosi 72 godziny). Wszystko to razem powoduje, że jest ona substancją silnie uzależniającą. Nikotyna uzależnia fizycznie. Jakkolwiek dawki pochłanianie przy paleniu są minimalne, gdyż większość obecnej w papierosach nikotyny ulega spaleniu, wystarczają one do szybkiego uzależnienia.

Nikotyna działa również na ilość dopaminy (neuroprzekaźnik syntezowany i uwalniany przez neurony odśrodkowego układu nerwowego). Jest to kolejny powód dlaczego nikotyna jest uzależniająca. Ludzie palą, aby utrzymać wysoki poziom dopaminy w mózgu. Badania dowiodły również, że nikotyna jest słabyminhibitorem MAO(Inhibitory monoaminooksydazy grupa związków stosowanych w leczeniu depresji i niedociśnienia tętniczego). Ciekawostką jest, że większość (75-90%) ludzi chorych na schizofrenię pali papierosy. Prawdopodobnie wynika to z podświadomych domysłów o jej leczniczych właściwościach.

W formie czystej nikotyna jest bezbarwną i bezwonną cieczą, szybko utleniającą się na powietrzu do brunatnego kwasu nikotynowego. Łatwo rozpuszcza się w wodzie i można ją dość prosto wyodrębnić: z liści tytoniu, poprzez ekstrakcję wodną i destylację próżniową. Wypicie wywaru z 4 papierosów grozi śmiercią - nikotyna blokuje pracę mięśnia przepony, w efekcie człowiek umiera wskutek uduszenia, często do ostatniej chwili nie tracąc świadomości.

Nicotiana tabacum - Tytoń szlachetny

Rodzina: Solanaceae-Psiankowate

Tytoń szlachetny jest gatunkiem jednorocznym wykazującym dużą plastyczność w dostosowywaniu się do warunków środowiskowych. Wieloletnia uprawa tej rośliny w zróżnicowanych warunkach klimatycznych i glebowych oraz hodowla i selekcja przyczyniły się do wytworzenia wielu form i odmian różniących się istotnie pod względem morfologicznym, właściwości technologicznych liści oraz wymagań środowiskowych.

Tytoń ma dobrze rozwinięty system korzeniowy typu wiązkowego i charakteryzuje się zdolnością tworzenia korzeni przybyszowych w dolnej części łodygi. Pędy (potocznie nazywane łodygami) na przekroju są okrągłe lub owalne, wewnątrz wypełnione rdzeniem. Wyrastają na wysokości 1,5-2,5 m i osiągają grubość 30-40mm.

Liczba, wielkość i kształt liści są cechami odmianowymi, w pewnym stopniu zależą także od warunków środowiskowych i agrotechniki. Kształt i wielkość liści determinuje także ich umiejscowienie na roślinie: dolne są zwykle szersze, natomiast górne bardziej wydłużone. Liście są siedzące , całobrzegie mogą mieć kształt eliptyczny, jajowaty lub lancetowaty, z wyraźnie zaznaczoną osią główną , potocznie nazywaną nerwem. Liczba liści jest cechą odmianową, zwykle waha się od 20 do 24. długość największych liści tytoni wielkolistnych dochodzi do 60-80cm. Kwiatostan typu wierzchotki, luźny lub skupiony. Korona 5-dzielna, zrosłopłatkowana, ma kształt lejkowaty. Barwa górnej części korony jest różowalub czerwona. Kwiaty mają 5 pręcików, 1 słupek, są samopylne. Owocem jest dwukomorowa, wielonasienna torebka kształtu owalnego. Nasiona drobne brunatne o niereguralnym kształcie.

PIPERYNA alkaloid występujący w pieprzu czarnym pochodna piperydyny.

Piper nigrum- Pieprz czarny

Rodzina: Piperaceae- Pieprzowate

Pieprz czarny rośnie dziko w indiach, na wybrzeżu Malabarskim, a uprawia się go w wielu krajach obszaru okołorównikowego, głównie w Indiach, Indonezji i na Cejlonie, a także w Afryce i Ameryce Południowej (w Brazylii i na Antylach).

Jest wiecznie zielonym, pnącym się krzewem o długich wijących się łodygach pokrytych sercowatojajowatymi, ostrozakończonymi liśćmi z wyraźnymi nerwami.

Ma drobne niepozorne białawo zielone kwiaty zakwitające w zwisających kwiatostanach-kłosach. Owocem jest kulisty pestkowiec , początkowo zielony, a po dojrzeniu czerwony.

W lecznictwie używa się owocników pieprzu czarnego (Fructus piperis nigri). Zawierają one znaczne ilości olejku eterycznego (sabinem, limonem, kariofilen, felandren oraz niewielkie ilości safrolu i eugenolu). Znajdują się w nich także alkaloidy piperydynowe (m.in. piperyna i chawicyna) oraz piperydyna, olej tłusty i skrobia.

Alakaloidy piperydynowe drażnią termoreceptory, wywołując w ten sposób uczucie pieczenia w jamie ustnej, i pobudzają czynność wydzielniczą błon śluzowych żołądka.

W lecznictwie zwłaszcza, azjatyckim, wyciągów z owocników używa się leku poprawiającego trawienie i pobudzającego apetyt.

Owocniki pieprzu czarnego są także znaną na całym świecie przyprawą używaną do wielu różnorodnych potraw i przetworów spożywczych.

W handlu wyróżnia się pieprz czarny i biały. Pieprz czarny otrzymuje się z owocników zbiranych przed całkowitym dojrzeniem. W czasie ich suszenia powstają specyficzne substancje, tzw. Flobafeny, które zabarwiają owocki na czarno. Pieprz biały uzyskiwany jest natomiast z owocków w pełni dojrzałych, podawanych po zbiorze specjalnej fermętacji. W wyniku tego procesu ich zewnętrzna część łupiny daje się łatwo oddzielić.

STRYCHNINA to alkaloid występujący w nasionach Kulczyby wroniego oka. Strychnina blokuje synapsy hamulcowe, co w efekcie wzmaga pobudzenie neuronów. Śmierć następuje wskutek uduszenia w następstwie skurczu tonicznego mięśni oddechowych. Obecnie jest rzadko stosowana w lecznictwie (dawka 0,5 - 3 mg) pod postacią azotanu jako środek pobudzający w zaburzeniach krążenia, oddychania i osłabienia. Jest substancją o wybitnie gorzkim smaku. Stężenie w wodzie 1 ppm jest już wyczuwalne jako gorzki smak.Była także stosowana jako trucizna na szczury. Swoistą odtrutką stosowaną w zatruciach strychniną są barbiturany(potoczna nazwa pochodnych kwasu barbiturowego, używanych na szeroką skalę w latach 50, 60 i 70 XX wieku jako leki nasenne, znieczulające czy przeciwpadaczkowe).

Strychnos nux-vomica-Kulczyba wronie oko

Rodzina:Longiniaceae-Połatowate

Kulczyba wronie oko rosnie w tropikalnych lasach Indii, Cejlonu, Malezji i północnej Australii. Uprawia się ją w Indiach, Pakistanie i Kamerunie.

Jest dość wysokim drzewem o krótkim, charakterystycznie powyginanym pniu, gładkiej białoszarej korze i widlasto rozgałęzionej koronie. Ma szeroko eliptyczne błyszczące liście i zielonawobiałe, silnie pachnące kwiaty zakwitające w kątach liści w baldachowatych wierzchotkach. Owocem jest pomarańczowo czerwona jagoda o białym miąższu, nieco podobna do małej pomarańczy, zawierająca kilka kulistych, złotawo szarych, pokrytych włoskami nasion. Jest rośliną silnie trującą.

W lecznictwie używa się nasion(Semen Strychni) zawierających alkaloidy indolowe, strychninę , brucynę, alfa i beta-kolumbrynę, womicynę, nowacynę, psudostrychninę, oraz kwasy fenolowe (chlorogenowy i loganinowy), glikozyd irydynowy-loganinę , a także tłuszcze i sterole.

Wyciągi z nasion działają pobudzająco na odśrodkowy układ nerwowy, krążenie krwi i oddychanie. Po ich zastosowaniu obserwuje się poprawę samopoczucia oraz przypływ sił i energii . Jednak ze względu na dużą toksyczność stosuje się coraz rzadziej .

Pokrewny gatunek-kulczyba gorzka -rosnący dziko na Filipinach, a uprawiany w Chinach i Indiach, zawiera w nasionach alkaloidy-strychninę i burycynę. Wytwarza się z nich leki chomeopatyczne stosowane w nerwicach i stanach depresyjnych.

Z nasion innej kulczby Strychnos cogens Benth, Strychnos gubleri Planch., Strychnos castelanei Wedd i innych- wytwarza się kurarę używaną przez indian w dorzeczu Orinoko i amazonki do zatruwania strzał.

ALKALOIDY O DZIAŁANIU PSYCHOADELICZNYM

KOKAINA jedna z najsilniej działających substancji pobudzających pochodzenia roślinnego. Odznacza się ona bardzo dużym potencjałem uzależniającym

Erythroxylum- Krasnodrzew pospolity

Rodzina: Erythroxylaceae - Krasnodrzewowate

Kokainowy krzew pochodzi z zachodnich rejonów Ameryki Południowej, gdzie rośnie na stokach Andów, wilgotnych lasach. Obecnie uprawia się go w Ameryce Południowej, w Indiach, na Cejlonie, w Indonezji, na Filipinach i w Afryce (głównie w Kamerunie).

Jest krzewem lub niewielkim drzewem o wąskojajowatych , szarozielonych, silnie pachnących po roztarciu liściach. Ma drobne zielonobiałe lub żółtawe kwiaty, zakwitające w pączkach w kątach liści. Owocem jest wydłużony czerwonawy, pestkowiec.

W lecznictwie stosowano dawniej liście kokainowego krzewu (Folium Coca). Zawierają one alkaloidy- pochodne tropanu (kokainę, benzyloekgoninę, higrynę, kuskochigrynę) orza olejek eteryczny i garbniki.

We współczesnym lecznictwie z liści koakainowego krzewu pozyskuje się czysty alkaloid kokainę. Stosuję się ją jako środek silnie znieczulający w laryngologii, okulistyce i stomatolgii.

W 1886 wszedł na rynek napój Coca-cola jako mieszanka ekstraktów krzewu koka i nasion drzewa kola. Reklamowano ją jako "wartościowy napój pobudzający umysł i leczący wszystkie nerwowe przypadłości". Do 1903, typowe opakowanie zawierało około 60 mg kokainy. Dzisiejsza Coca-cola nadal zawiera ekstrakt z liści koki - The Coca-Cola Company importuje obecnie ok. 8 ton liści rocznie. Jednak zabieg ten skutkuje jedynie w walorach smakowych, gdyż narkotyk jest usuwany. Kokaina nadużywana jako narkotyk może spowodować porażenie ośrodka oddechowego i zapaści.

W medycynie ludowej krajów południowoamerykańskich nalewki z liści kokainowca używa się przy dolegliwościach żołądka. Są one popularną u Indian używką . Żują liście koki z dodatkiem substancji alkalicznych (sproszkowanych muszli, popiołu roślinnego, palonego wapna)w celu zniesienia uczucia głodu, pragnienia i zmęczenia oraz zapobiegania chorobie wysokogórskiej. Ułatwia to to także trawienie ciężkostrawnych pokarmów, zapobiega chorobom zębów i dziąseł oraz chorobom reumatycznym. Soku liści używa się do okładów w stanach zapalnych oczu, a liście przykłada się do rany co przyspiesza jej gojenie. Nadużywanie liści koki prowadzi jednak do uzależnienia i powoduje stopniowe wyniszczenie organizmu.

MESKALINA -etyloamina, to alkaloid o właściwościach halucynogennych. Jest jednym z najmniej biologicznie czynnych psychodelików. Obrót meskaliną i jej stosowanie są w Polsce zakazane, znajduje się ona na wykazie środków odurzających w grupie I-P. Meskalina występuje w suszonych łodygach kaktusa meksykańskiego Peyotlu (Lophophora wiliamsii oraz Anhalonium levini). Poza izolacją z kaktusów, inną metodą otrzymywania meskaliny jest synteza z aldehydu 3,4,5-trimetoksybenzoesowego, nitrometanu, cykloheksyloaminy oraz kwasu octowego. Meskalina wywiera silne działanie psychoaktywne. W zależności od dawki, wywołuje lekką euforię, później stany odurzenia, halucynacje (głównie wzrokowe), halucynacje zawierają przewagę koloru niebieskiego, barwne omamy oraz zanik poczucia czasu. Po przyjmowaniu kolejnych dawek dość szybko występuje tolerancja. Meskalina jest jednym z najdawniej znanych ludzkości halucynogenów. W formie ekstraktu z peyotlu była i nadal jest używana podczas obrzędów religijnych przez Indian zamieszkujących tereny Meksyku i południowych stanów USA.

PSYCHOLBICYNA psychoaktywny alkaloid obecny w grzybach halucynogennych rodzaju Psylocibe (Psilocybe cubensis i Psilocybe semilanceata), rytualny psychodelik stosowany przez Indian od 4 tysięcy lat. Działanie psylocybiny podobnie jak LSD jest halucynogenne, jednak posiada znaczne odrębności. Związek ten występuje w niektórych gatunkach grzybów występujących w różnych miejscach na kuli ziemskiej, także w Polsce. Oprócz psylocybiny w grzybach halucynogennych występuje drugi alkaloid- psylocyna. Efekt wywiera pojedyncza dawka ok. 10 mg psylocybiny. Psylocybina przyjęta doustnie działa około 5-6 godzin. Powoduje ogólne zmiany percepcyjne charakterystyczne dla silnych psychodelików, a także barwne halucynacje. Psylocybina jest metabolizowana głównie w żołądku, a także przez enzym monoaminooksydazy. Indianie uważali że psylocybina sprawia że człowiek zaczyna zauważać rzeczy które do tej pory nie były ważne. Psylocybina została wyekstrahowana po raz pierwszy w latach 60. XX wieku przez Alberta Hofmanna. Psylocybina w Polsce znajduje się na wykazie środków odurzających w grupie I-P. Podobnie w większości stanów w USA zaklasyfikowana jest jako narkotyk o dużym potencjale nadużywania i brakiem zastosowań medycznych, aczkolwiek prowadzone są badania nad przydatnością jej w walce z klastrowymi bólami głowy oraz afektywną chorobą dwubiegunową. W Holandii, Anglii i Norwegii posiadanie i handel świeżymi grzybami psylocybinowymi nie podlega kontroli prawnej. W Japonii psylocybina była legalna do 2002 roku.

LSD-Dietyloamid kwasu lizergowego - organiczny związek chemiczny, psychodeliko silnym działaniu halucynogennym. Jest to jedna z najsilniejszych substancji halucynogennych - 100 razy bardziej czynny biologicznie niż psylocybina i 4000 razy bardziej niż meskalina. Po raz pierwszy LSD zostało zsyntetyzowane w 1938 r. przez szwajcarskiego chemika Alberta Hofmanna w laboratoriach firmy Sandoz (obecnie Novartis). Początkowo spodziewano się wykorzystać tę substancję jako lek działający pobudzająco na układ krwionośny i oddechowy. W trakcie dalszych badań poznano jego halucynogenne własności. Lek był w latach 40. i 50. XX wieku stosowany w psychiatrii. W latach 60. i 70. XX w. Jako narkotyk LSD uzyskało popularność w pewnych kręgach młodzieży szczególnie związanych z ruchem hipisowskim. LSD weszło w krąg zainteresowań CIA, która rozpoczęła w latach 50. XX w. eksperymenty z jej wywiadowczym i militarnym zastosowaniem. Projekt ten znany jest pod kryptonimem MKULTRA. Choć nie ma na to namacalnych dowodów przypuszcza się, że sowiecki wywiad także mógł wykorzystywać lub planować wykorzystanie LSD w swej działalności. LSD najczęściej produkuje się z kwasu lizergowego , który z kolei otrzymuje się z ergotaminy- alkaloidu sporyszu, substancji uzyskiwanej z produktów naturalnych.. LSD jest krótkotrwałym agonistą receptora [5-HT2A] (serotoniny). Serotonina jest jednym z neuroprzekaźników występującego zarówno w mózgu, jak i pomiędzy układem nerwowym a mięśniami gładkimi. LSD działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego, krótkotrwale obniża poziom serotoniny, co prowadzi w efekcie do jej nadprodukcji. Kiedy, po ok. 30-120 minutach, LSD (jako chemiczna substancja) w wyniku rozpadu przestaje oddziaływać z komórkami, następuje nagły wzrost przewodnictwa - impulsy między neuronami są silniejsze, co prowadzi do wykorzystywania połączeń, które w normalnym stanie (bez nadmiaru neuroprzekaźnika) nie byłyby wykorzystane, bądź miałyby mniejszy wpływ na reakcję mózgu. Może to prowadzić - w zależności od ilości - do potęgowania odczuć, halucynacji, również do trwałych zmian w strukturze powiązań między neuronami- co może mieć zarówno dobry, jak i zły skutek. Duże ilości środka mogą wywołać bardziej długotrwałe efekty. Stosunkowo rzadkim zjawiskiem są flashbacki - po tygodniach, miesiącach, nawet latach od zażycia środka przejawiają się epizodycznie niektóre efekty LSD, które trwają od kilku sekund do kilku godzin. Gdy te nawroty są chroniczne mówi się o HPPD (Hallucinogen Persisting Perception Disorder). Mózg będący pod wpływem LSD zachowuje się jak organ, który na skutek przekroczenia potocznej percepcji, wchodzi w krainę doznań mistycznych. Pojawiają się wizje, odczucia i myśli, niezwykle podobne do stanów medytacji i transu, ukazujące jednostce zupełnie nieznaną stronę bytu. W takim stanie rzeczy nieprawdziwe lub niemożliwe stają się prawdziwe i możliwe. LSD zostało zsyntetyzowane z nadzieją, że będzie lekiem działającym rozkurczowo na macicę w trakcie porodu oraz że będzie miało działanie stymulujące. Albert Hofmann zawiódł się na LSD, gdyż liczył, że będzie ono przydatnym lekiem. Podczas swoich badań zauważył jednak, że zwierzęta, którym podano LSD, były bardzo niespokojne. LSD w USA zdelegalizowano w roku 1967, w Polsce uznany jest za narkotyk i nielegalny. LSD Znajduje się na wykazie substancji nielegalnych w grupie I-P, czyli nieprzydatnych w medycynie, mimo uznanego zastosowania w psychiatrii, oraz groźnych dla zdrowia pomimo iż powoduje jedynie przejściową depresję i obniżenie nastroju, zaś na organizm nie wywiera żadnego szkodliwego działania.LSD było stosowane w leczeniu alkoholizmu i są doniesienia o 50% skuteczności, co jest znacznie wyższe od 10% skuteczności terapii grupowej.

DIMETYLOTRYPTAMINA organiczny związek chemiczny, narkotyk o działaniu psychodelicznym. Powoduje intensywne efekty wizualne (przy otwartych i zamkniętych oczach) i kalejdoskopowe wzory, oraz życiowe doznania duchowe i psychologiczne. Zawarty jest w surowcach roślinnych, głównie z gatunku akacja, mimosa, virola, desmodium, phalaris, phragmites, anadenanthera, psychotria. Był od tysięcy lat stosowany przez Indian z Ameryki Południowej jako narkotyk rytualny, pity w formie napoju Ayahuasca.W Polsce znajduje się na wykazie środków odurzających w grupie I-P czyli nieprzydatnych w medycynie. Po raz pierwszy DMT został zsyntetyzowany w roku 1931.

Bibliografia:

-Stanisław Kohlmunzer Farmakognozja Podręcznik dla studentów farmacji Wydanie V unowocześnione, Wydawnictwo lekarskie PZWL

-Teresa Lewkowicz-Mosiej Leksykon roślin leczniczych

-Pod redakcją naukową prof. Dr hab. A. Sadowskiej Rośliny lecznicze w weterynarii i zootechnice, Wydawnictwo SGGW

-Wikipedia wolna encyklopedia: http://pl.wikipedia.org/wiki/Alkaloidy

-Praca zbiorowa pod redakcją Zofii Jasińskiej i Andrzeja Koteckiego Szczegułowa uprawa roślin Tom II

18

---