ALKALOIDY

Są to pochodne związków heterocyklicznych zawierających azot.

PIRYDYNA CHINOLINA IZOCHINOLINA

INDOL

ALKALOIDY PIRYDYNOWE I PIPERYDYNOWE

PIRYDYNA PIPERYDYNA

1. NIKOTYNA

Jest to alkaloid pirydynowy zawarty w liściach tytoniu Nicotianae folium (Nicotiana tabacum – tytoń szlachetny).

W małych dawkach pobudza, w dużych poraża. Działa pobudzająco na serce, perystaltykę.

Stosowana w nikotynowej terapii zastępczej.

1. CYTYZYNA

Pochodna pirydyny, znajdująca się w złotokapie – Cytizus sp.

Stosowana w nikotynowej terapii zastępczej.

1. LOBELINA

Pochodna piperydyny, znajdująca się w zielu stroiki Lobeliae herba (Lobelia inflata – stroika rozdęta).

Działa pobudzająco na ośrodek oddechowy. Ponadto działa wymiotnie.

ALKALOIDY TROPANOWE

1. ATROPINA

Hioscyjamina jest alkaloidem optycznie czynnym. W surowcach występuje forma lewoskrętna (-). W trakcie przechowywania hioscyjamina ulega racemizacji na (+)(-) Hioscyjaminę, czyli atropinę.

Występuje w surowcach: Belladonnae radix/folium (Atropa Belladonna – pokrzyk wilcza jagoda), Stramonii folium (Datura stramonium – bieluń dziędzierzawa) i Hyoscyami folium (Hyoscyamus Niger – lulek czarny).

Jest parasympatykolitykiem. Wykazuje działanie pediatryczne (rozszerza źrenicę). Rozszerza oskrzela (działanie bronchospazmolityczne), powoduje wzrost skurczu serca, działa hamująco na perystaltykę i wydzielanie.

2. SKOPOLAMINA

Występuje w tych samych surowcach co atropina. Działanie podobne do atropiny.

Stosuje się butylobromek skopolaminy – Skopolan.

3. KOKAINA

Występuje w liściu koki – Coca folium (Erythroxylon coca – krasnodrzew kokainowy).

Działa pobudzająco, wywołuje euforię, później dysforię. Działa miejscowo znieczulająco.

ALKALOIDY IZOCHINOLINOWE

OPIUM – sok z niedojrzałych makówek (Papaver somniferum – mak lekarski).

1. PAPAWERYNA

Działa rozkurczająco na mięśnie gładkie. Występuje w opium.

2. MORFINA

Występuje w opium.

Działa przeciwbólowo (w chorobach nowotworowych), poraża ośrodek oddechowy i kaszlowy – działanie przeciwkaszlowe. Hamuje perystaltykę – działanie zapierające.

3. KODEINA

Występuje w opium.

Działa przeciwkaszlowo i przeciwbólowo.

1. CHELIDONINA

Występuje w zielu glistnika Chelidonii herba (Chelidonium maius – glistnik jaskółcze ziele).

Działa spazmolitycznie, hamuje podziały komórkowe. Na kurzajki stosowany jest świeży sok.

1. EMETYNA

Występuje w korzeniu wymiotnicy Ipecacuanhae radix (Cephaelis ipecacuanha, Uragaga ipecacuanha – wymiotnica prawdziwa).

Działanie wykrztuśne, w dużych dawkach wymiotne.

1. BOLDYNA

Występuje w liściu boldo Boldo folium (Peumus boldus – boldoa aromatyczna).

Działa żółciopędnie.

ALKALOIDY INDOLOWE

1. JOHIMBINA

Występuje w korze johimby Yohimbae cortex (Pausynistalia yohimba – johimba lekarska).

Jest α2-sympatykolitykiem – rozszerza naczynia krwionośne w skórze i narządach płciowych, co wykorzystywane jest w leczeniu impotencji.

2. REZERPINA

Występuje w korzeniu rauwolfii Rauwolfiae radix (Rauwolfia serpentyna – rauwolfia żmijowa).

Powoduje spadek ciśnienia – wypłukuje neuroprzekaźniki z pęcherzyków, które są rozkładane przez MAO i COMT.

Najpierw wzrost ciśnienia, później długotrwały spadek.

3. STRYCHNINA

Występuje w nasieniu kulczyby Strychni semen (Strychnos nux vomica – kulczyba wronie oko).

Działa pobudzająco na CUN.

4. FIZOSTYGMINA

Występuje w nasieniu bobu kalabarskiego Physostigmae semen (Physostigma venenosum).

Jest inhibitorem acetylocholinesterazy. Działa parasympatykomimetycznie.

5. WINKAMINA

Występuje w zielu barwinka pospolitego Vinca minoris herba (Vinca minor).

Stosuje się winpocetynę.

Rozszerza naczynia krwionośne w mózgu, poprawia przepływ krwi przez mózgowie i przez to dowóz tlenu i składników odżywczych do neurocytów. Jest stosowana w leczeniu zaburzeń krążenia mózgowego, krążenia w siatkówce, niedotlenienie mózgu na tle niewydolności krążenia, zawrotów głowy, szumu w uszach na tle niedokrwienia mózgowia, zaburzeń pamięci i uczenia się, zwłaszcza w podeszłym wieku.

6. ERGOTAMINA

Jest alkaloidem sporyszu – Secale cornutum z gatunku Claviceps purpurea (buławinka purpurowa).

Pobudza skurcze macicy, działa przeciwmigrenowo. Stosowany jest winian ergotaminy.

ALKALOIDY CHINOLINOWE

1. CHININA I CHINIDYNA

Występują w korze chinowca Cinchonae cortex (Cinchona succirubra – chinowiec czerwonosoczny).

Chinina działa przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, pobudza skurcze macicy, przeciwmalarycznie i przeciwarytmicznie. Chinidyna przede wszystkim przeciwarytmicznie.

ALKALOIDY IMIDAZOLOWE

1. PILOKARPINA

Występuje w liściu potoślinu Jaborandi folium (Pilocarpus jaborandi – potoślin).

Jest parasympatykomimetykiem. Stosowana w jaskrze i jako odtrutka na atropinę.

ALKALOIDY PURYNOWE

1. KOFEINA

Występuje w: liściu herbaty Theae folium (Thea sinensis – herbata chińska), Coffeae semen (Coffea arabica), Mate herba (Yerba mate) – Ilex paraguaiensis (Ostrokrzew paragwajski), Guarana – pasta z nasion Paulinia cupana, zarodku coli Colae embryo (Cola acuminata – kola zaostrzona).

Działa pobudzająco.

2. TEOFILINA I TEOBROMINA

Teofilina w Theae folium, stosowana w leczeniu astmy, moczopędnie i spazmolitycznie.

Teobromina w Theobroma cacao-cacao semen (nasienie kakaowca). Działa moczopędnie i spazmolitycznie.

ALKALOIDY BEZGRUPOWE

1. KOLCHICYNA – w nasieniu zimowitu Colchici semen (Colchicum autumnale – zimowit jesienny). Hamuje podziały komórkowe, przeciwko dnie moczanowej.

2. EFEDRYNA – w zielu przęśli Ephedrae herba (ephedra sp.), działa na receptory adrenergiczne (sympatykomimetyk), rozszerza oskrzela.

3. KAPSAICYNA – w owocu pieprzowca Capsici fructus (Capsicum annuum – pieprzowiec roczny). Działa rozgrzewająco, w chorobach reumatycznych, bólach mięśniowych i nerwobólach.

4. MUSKARYNA – w muchomorze czerwonym, parasympatykomimetyk.