ALKALOIDY PIRYDYNOWE I PIPERYDYNOWE
NIKOTYNA
Jest to alkaloid pirydynowy zawarty w liściach tytoniu Nicotianae folium (Nicotiana tabacum – tytoń szlachetny).
W małych dawkach pobudza, w dużych poraża. Działa pobudzająco na serce, perystaltykę.
Stosowana w nikotynowej terapii zastępczej.
CYTYZYNA
Pochodna pirydyny, znajdująca się w złotokapie – Cytizus sp.
Stosowana w nikotynowej terapii zastępczej.
LOBELINA
Pochodna piperydyny, znajdująca się w zielu stroiki Lobeliae herba (Lobelia inflata – stroika rozdęta).
Działa pobudzająco na ośrodek oddechowy. Ponadto działa wymiotnie.
ALKALOIDY TROPANOWE
ATROPINA
Hioscyjamina jest alkaloidem optycznie czynnym. W surowcach występuje forma lewoskrętna (-). W trakcie przechowywania hioscyjamina ulega racemizacji na (+)(-) Hioscyjaminę, czyli atropinę.
Występuje w surowcach: Belladonnae radix/folium (Atropa Belladonna – pokrzyk wilcza jagoda), Stramonii folium (Datura stramonium – bieluń dziędzierzawa) i Hyoscyami folium (Hyoscyamus Niger – lulek czarny).
Jest parasympatykolitykiem. Wykazuje działanie pediatryczne (rozszerza źrenicę). Rozszerza oskrzela (działanie bronchospazmolityczne), powoduje wzrost skurczu serca, działa hamująco na perystaltykę i wydzielanie.
SKOPOLAMINA
Występuje w tych samych surowcach co atropina. Działanie podobne do atropiny.
Stosuje się butylobromek skopolaminy – Skopolan.
KOKAINA
Występuje w liściu koki – Coca folium (Erythroxylon coca – krasnodrzew kokainowy).
Działa pobudzająco, wywołuje euforię, później dysforię. Działa miejscowo znieczulająco.
ALKALOIDY IZOCHINOLINOWE
OPIUM – sok z niedojrzałych makówek (Papaver somniferum – mak lekarski).
PAPAWERYNA
Działa rozkurczająco na mięśnie gładkie. Występuje w opium.
MORFINA
Występuje w opium.
Działa przeciwbólowo (w chorobach nowotworowych), poraża ośrodek oddechowy i kaszlowy – działanie przeciwkaszlowe. Hamuje perystaltykę – działanie zapierające.
KODEINA
Występuje w opium.
Działa przeciwkaszlowo i przeciwbólowo.
CHELIDONINA
Występuje w zielu glistnika Chelidonii herba (Chelidonium maius – glistnik jaskółcze ziele).
Działa spazmolitycznie, hamuje podziały komórkowe. Na kurzajki stosowany jest świeży sok.
EMETYNA
Występuje w korzeniu wymiotnicy Ipecacuanhae radix (Cephaelis ipecacuanha, Uragaga ipecacuanha – wymiotnica prawdziwa).
Działanie wykrztuśne, w dużych dawkach wymiotne.
BOLDYNA
Występuje w liściu boldo Boldo folium (Peumus boldus – boldoa aromatyczna).
Działa żółciopędnie.
ALKALOIDY INDOLOWE
JOHIMBINA
Występuje w korze johimby Yohimbae cortex (Pausynistalia yohimba – johimba lekarska).
Jest α2-sympatykolitykiem – rozszerza naczynia krwionośne w skórze i narządach płciowych, co wykorzystywane jest w leczeniu impotencji.
REZERPINA
Występuje w korzeniu rauwolfii Rauwolfiae radix (Rauwolfia serpentIna – rauwolfia żmijowa).
Powoduje spadek ciśnienia – wypłukuje neuroprzekaźniki z pęcherzyków, które są rozkładane przez MAO i COMT.
Najpierw wzrost ciśnienia, później długotrwały spadek.
STRYCHNINA
Występuje w nasieniu kulczyby Strychni semen (Strychnos nux vomica – kulczyba wronie oko).
Działa pobudzająco na CUN.
FIZOSTYGMINA
Występuje w nasieniu bobu kalabarskiego Physostigmae semen (Physostigma venenosum).
Jest inhibitorem acetylocholinesterazy. Działa parasympatykomimetycznie.
WINKAMINA
Występuje w zielu barwinka pospolitego Vinca minoris herba (Vinca minor).
Stosuje się winpocetynę.
Rozszerza naczynia krwionośne w mózgu, poprawia przepływ krwi przez mózgowie i przez to dowóz tlenu i składników odżywczych do neurocytów. Jest stosowana w leczeniu zaburzeń krążenia mózgowego, krążenia w siatkówce, niedotlenienie mózgu na tle niewydolności krążenia, zawrotów głowy, szumu w uszach na tle niedokrwienia mózgowia, zaburzeń pamięci i uczenia się, zwłaszcza w podeszłym wieku.
ERGOTAMINA
Jest alkaloidem sporyszu – Secale cornutum z gatunku Claviceps purpurea (buławinka purpurowa).
Pobudza skurcze macicy, działa przeciwmigrenowo. Stosowany jest winian ergotaminy.
ALKALOIDY CHINOLINOWE
CHININA I CHINIDYNA
Występują w korze chinowca Cinchonae cortex (Cinchona succirubra – chinowiec czerwonosoczny).
Chinina działa przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, pobudza skurcze macicy, przeciwmalarycznie i przeciwarytmicznie. Chinidyna przede wszystkim przeciwarytmicznie.
ALKALOIDY IMIDAZOLOWE
PILOKARPINA
Występuje w liściu potoślinu Jaborandi folium (Pilocarpus jaborandi – potoślin).
Jest parasympatykomimetykiem. Stosowana w jaskrze i jako odtrutka na atropinę.
ALKALOIDY PURYNOWE
KOFEINA
Występuje w: liściu herbaty Theae folium (Thea sinensis – herbata chińska), Coffeae semen (Coffea arabica), Mate herba (Yerba mate) – Ilex paraguaiensis (Ostrokrzew paragwajski), Guarana – pasta z nasion Paulinia cupana, zarodku coli Colae embryo (Cola acuminata – kola zaostrzona).
Działa pobudzająco.
TEOFILINA I TEOBROMINA
Teofilina w Theae folium, stosowana w leczeniu astmy, moczopędnie i spazmolitycznie.
Teobromina w Theobroma cacao-cacao semen (nasienie kakaowca). Działa moczopędnie i spazmolitycznie.
ALKALOIDY BEZGRUPOWE
KOLCHICYNA – w nasieniu zimowitu Colchici semen (Colchicum autumnale – zimowit jesienny). Hamuje podziały komórkowe, przeciwko dnie moczanowej.
EFEDRYNA – w zielu przęśli Ephedrae herba (ephedra sp.), działa na receptory adrenergiczne (sympatykomimetyk), rozszerza oskrzela.
KAPSAICYNA – w owocu pieprzowca Capsici fructus (Capsicum annuum – pieprzowiec roczny). Działa rozgrzewająco, w chorobach reumatycznych, bólach mięśniowych i nerwobólach.
MUSKARYNA – w muchomorze czerwonym, parasympatykomimetyk.