Cecha - względnie stała, charakterystyczna dla jednostki zgeneralizowana tendencja do określonych zachowań, przejawiająca się w różnych sytuacjach

• Względnie stała (tzn. zmienia się w cyklu minimum kilku lat)

• Zgeneralizowana (tzn. ujawnia się w różnych sytuacjach i różnorodnych zadaniach)

Cechy:

• Temperamentu - cechy formalne zachowań, np. aktywność, reaktywność na bodźce, zapotrzebowanie na bodźce

• Osobowości - cechy kierunkowe, typowe sposoby zachowania w sytuacjach społecznych czy emocjonalnych

• Intelektu - zdolności, cechy sprawnościowe (np. sprawność myślenia, rozumowania i rozwiązywania problemów, trafne przewidywanie zdarzeń)

Typ - kategoria klasyfikacyjna, na podstawie
której klasyfikujemy jednostki według ustalonych kryteriów (nie jest przypisana jednostce - to jednostka należy do jakiegoś typu)

• Podejście szufladkowe (zakładanie jakościowej odrębności między typami)

• Podejście wymiarowe (typ to konfiguracja cech mających status wymiaru)

Zdolności:

• Ogólne (inteligencja)

• Specjalne (np. humanistyczne, językowe, artystyczne, matematyczne czy arytmetyczne

KLASYCZNE DEFINICJE INTELIGENCJI

Francis Galton (1822 - 1911)

• Badania zdolności umysłowych - „geniuszu”

• Istota zdolności:

• Energia działania

• Wrażliwość zmysłowa

• Cechy „geniusza”:

• Zdolność do długotrwałego, wytężonego wysiłku (umożliwia intensywną pracę umysłową)

• Podwyższona wrażliwość zmysłowa - absolutna i różnicowa (zapewnia niezakłócony odbiór informacji z otoczenia)

„Nie ma niczego w umyśle,
czego by wcześniej nie było w zmysłach”

• Skrajny natywizm (warunkujące zdolności cechy są dziedziczone - odkrył zasadę „regresji do średniej”)

• Koncepcja psychofizyczna

Alfred Binet (1857 - 1911)

• Koncentracja na dzieciach upośledzonych

• Kluczowa zdolność intelektualna to umiejętność dokonywania sądów („zdrowy rozsądek”)

• Źródła zdolności umysłowych to cechy procesu myślenia (prekursor podejścia procesualno-poznawczego do intelektu)

• Myślenie osób inteligentnych ma 3 cechy:

• Ukierunkowanie - planowanie procesów myślenia i składowych operacji umysłowych (przestrzeganie instrukcji, których człowiek sam sobie udziela)

• Przystosowanie - przyjęcie właściwego sposobu rozwiązywania zadania (wybór właściwej strategii); przestrzeganie właściwej kolejności operacji umysłowych; stosowanie wielu alternatywnych podejść do zadania

• Kontrola - w procesie myślenia polega na umiejętności krytycznej oceny własnych myśli i działań (zarówno planowanych, jak i realizowanych).

• Osoby upośledzone - ich myślenie jest nieukierunkowane, nieprzystosowane i niepoddane skutecznej kontroli.

• Autor (wraz z Simonem) pierwszych testów inteligencji (diagnoza dzieci opóźnionych w rozwoju umysłowym)

• Autor pierwszego wskaźnika inteligencji - wieku umysłowego (umowne określenie poziomu rozwoju umysłowego, odpowiadające wiekowi, w którym większość dzieci osiąga taki poziom rozwoju). określającego względny poziom rozwoju dziecka - na tle innych dzieci

• Lewis Terman (USA) zaadaptował jego testy jako Stanford-Binet Intelligence Scale

William Stern (1871 - 1938)

• Inteligencja jako ogólna zdolność umysłowa, przejawiająca się w umiejętności przystosowania się do nowych okoliczności i zadań

• Autor pojęcia iloraz inteligencji (intelligence quotien, IQ)

IQ = wiek umysłowy/wiek życia x 100

• Umożliwił porównywanie inteligencji osób w różnym wieku

Charles Spearman (1863 - 1945)

• General intelligence, objectively determined and measured (1904 r.)

• Inteligencja to rodzaj energii mentalnej, przydzielanej w różnym stopniu poszczególnym czynnościom i zadaniom umysłowym

• Ludzie różnią się ilością potencjalnej energii, jaką dysponują

• Dwuczynnikowa teoria zdolności (g, s)

• Badania grupy uczniów - korelacja ocen szkolnych z wynikami testów Galtona
  (gł. progów wrażliwości zmysłowej)

• Hierarchia współczynników korelacji: najwyższe dla filologii klasycznej, najniższe dla muzyki

• Czynnik g (inteligencja) angażowany jest we wszelkie zadania intelektualne i pomiary zdolności; jest stały dla jednostki

• Czynniki s - angażowane zamiennie, zależnie do zadania

• Trzy podstawowe czynności poznawcze:

• Nabywanie doświadczeń - zdolność do inteligentnego postrzegania świata; postrzeganie wspomagane procesami kategoryzacji i kojarzenia nowej wiedzy ze starą

Nabywanie doświadczeń dotyczy 3 sfer działania: poznawczej, emocjonalnej i motywacyjnej (prekursor badań nad inteligencją emocjonalną)

• Edukcja relacji - wnioskowanie o relacjach, dostrzeganie abstrakcyjnych zależności między obiektami czy sytuacjami (sprawność w zakresie wnioskowania indukcyjnego)

• Edukcja korelatu - wnioskowanie o współzależnościach, wykrywanie brakującego elementu wskazanej relacji

WSPÓŁCZESNE BADANIA INTELIGENCJI

Dwa główne nurty:

1. Psychometryczny - akcentuje się różnice indywidualne w inteligencji, która ma status cechy

2. Podejście poznawcze - skoncentrowane na procesach umysłowych, od których zależy zachowanie inteligentne

Donald O. Hebb: inteligencja A i B

Inteligencja A: capacities, podstawowy potencjał intelektualny organizmu, determinowany przez genotyp (nieobserwowalna, górna granica możliwości; zdolności potencjalne -określają, do czego człowiek byłby zdolny, gdyby zostały spełnione optymalne warunki)

Inteligencja B: abilities, rzeczywiste zdolności zdeterminowane przez fenotyp; określają, do czego człowiek jest faktycznie zdolny, gdy spełnione są optymalne warunki - brak stresu, pełne zdrowie, sprzyjające warunki (jest wynikiem interakcji inteligencji A ze środowiskiem - warunkami rozwoju płodowego, odżywianiem, wpływem rodziny, szkoły, kultury itp.)

Philip Vernon uzupełnił ten podział:

Inteligencja C: performance, rzeczywisty poziom wykonywania zadań w testach inteligencji, w konkretnej sytuacji i chwili (inteligencja psychometryczna, ujawniana w testach)

Raymond Cattell
(uczeń Spearmana)1971, 1985:

Inteligencja płynna g_f - niewyuczony, wyznaczany właściwościami fizjologicznymi struktur nerwowych mózgu potencjał jednostki; determinowana biologicznie, niezależna od wiedzy i doświadczenia sprawność rozumowania.

Inteligencja skrystalizowana g_c - rzeczywiste możliwości intelektualne, powstałe w rezultacie nałożenia się doświadczenia i uczenia się na inteligencję płynną.

Inne definicje - inteligencja jako:

1. Zdolność uczenia się na podstawie własnych doświadczeń

2. Zdolność przystosowania się do otaczającego środowiska

3. Zdolność metapoznawcza czyli refleksyjne i intencjonalne kierowanie własnymi procesami poznawczymi

4. Ogólna zdolność umysłowa, złożona z dwóch głównych umiejętności:

• Radzenia sobie w sytuacjach złożonych

• Radzenia sobie w sytuacjach nowych

Edward Nęcka 2003:

Inteligencja to zdolność przystosowywania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi

12

---