SPERMATOPHYTA - NASIENNE

wysoko rozwinięte organowce (Cormophyta)

kwiaty, nasiona

Przechodzą przemianę pokoleń

Wielka przewaga sporofitu

Gametofit - nieraz kilka komórek, zawsze uzależniony od sporofitu

Dwie gromady:

Dinophyta (Gymnospermae) - Nagonasienne

Magnoliophyta (Angiospermae) - Okrytonasienne

NAGONASIENNE:

Łączy je posiadanie owocolistków, które nie zrastają się w słupek. Na owocolistkach są zalążki. Po zapłodnieniu i wytworzeniu nasion , nasiona nie są okryte zalążnią, bo jej nie ma. W związku z tym nie ma owoców

Sporofit to okazała roślina drzewiasta lub krzew, nie ma roślin zielnych

występuje przyrost na grubość - jest szeroka warstwa drewna i łyka. Drewno zbudowane jest z cewek jednościennych, a ścianach mają otworki. Łyko jest zbudowane z komórek sitowych, nie ma więc komórek przyrurkowych

mogą posiadać przewody żywiczne, również w liściach.

liście szpilkowe, długie, wąskie, bez ogonka (liście siedzące). Mogą opadać lub nie na zimę

przewody żywiczne występują również w liściach

dostarczają drewna:

*alkohol metylowy

*żywica a z niej terpentyna, kalafonia, smoła

zapylane przez wiatr (anemogamia)

Kwiaty są zawsze rozdzielnopłciowe (osobno męskie i żeńskie) oraz bez okwiatu (brak kielicha i korony) Okrywa - drobne, zmodyfikowane listki przykwiatowe (przysadki) przybierają postać łusek okrywających (wspierających)

Kwiaty męskie - postać licznych pręcików osadzonych na osi kwiatowej , tworzą szyszkowate twory - mikrostrobile. Pręciki - brak nitki pręcikowej i główki, przypominają łuski lub tarczki, listki …Odpowiednikiem kwiatu jest sporofilostan, a pręcików - mikrosporofile. Woreczki są odpowiednikami mikrosporangiów. W nich znajdują się liczne ziarna pyłku, które są odpowiednikami mikrospor. Powstają one po mejozie z komórek tkanki archesporialnej. Kwiaty wąskie, mogą występować pojedynczo, ale najczęściej są zebrane w kwiatostany.

Kwiat żeński - owocolistek (odpowiednik makrosporofilu). Na nim są zalążki, które odpowiadają mikrosporangium. Na jednym owocolistku najczęściej są 1, 2 zalążki, rzadko więcej.

Zapylenie - przeniesienie pyłku z pręcików na zalążki przez wiatr (wiatropylność -anemogamia). Dlatego rośliny wytwarzają pyłek w ilościach znacznie większych niż rośliny zapylane w inny sposób, np. przez owady. Np. gdy kwitnie sosna, wszędzie są ziarna pyłku.

Inny przystosowaniem do wiatropylności jest fakt, że zalążek w okolicach okienka wydziela krople lepkiej cieszy do której przyklejają się ziarna pyłku. Gdy kropla wysycha, pyłek wciągany jest do środka zalążka.

Zapłodnienie:

Są dwa rodzaje mejospor:

- mikrospory

- makrospory

Gametofit męski powstaje z mikrospor (ziarna pyłku). W archesporze z 1 komórki macierzystej powstają na drodze mejozy 4 mikrospory, początkowo jednakowe. Potem odcinają się z niej 1 lub 2 drobne komórki przedroślowe, ale nie ustalono ich roli. Potem mikrospora(jej część pozostała po oddzieleniu się komórek przedroślowych) dzieli się na dużą komórkę wegetatywną i mniejszą generatywną - anterydialną. Ziarnko pyłku pada na zalążek i następuje jego dalszy rozwój. Komórka wegetatywna wyrasta w łagiewkę, a komórka generatywna dzieli się na komórkę trzonową (ścienną), która przylega do komórek przedroślowych i na komórkę plemnikotwórczą (generatywną właściwą), która dzieli się na 2 komórki plemnikowe. Jedna z nich bierze udział w zapłodnieniu. Są one nieruchome. Rzadko (sagowce, miłorzębowe) komórki plemnikowe przekształcają się w spermatozoidy - ruchliwe, wiciowe plemniki. Ziarno pyłku jest otoczone od wewnątrz intyną, a od zewnątrz egzyną, która jest bardzo trwała, przez to ziarnka pyłku są bardzo trwałe. Zbadano całun turyński i ustalono, że był w Palestynie, bo były ziarnka pyłku roślin z Palestyny (paleobotanika). Taksonomia - po ziarnach pyłku można odróżnić roślinę.

Gametofit żeński jest zlokalizowany w zalążni. Makrospora tworzy się wewnątrz ośrodka zalążkowego (nucellus). Początkowo jest ich 4, ale dojrzewa tylko jedna i przekształca się w makrosporę (woreczek zalążkowy). W woreczku zalążkowym zachodzą liczne mitozy, i powstają liczne komórki które tworzą makroprotarium (bielmo pierwotne) - przedrośle żeńskie. W bielmie pierwotnym na biegunie zwróconym w stronę okienka powstają dwie rodnie. Każda z nich składa się z komórki jajowej, komórki kanałowo - brzusznej i komórek ściany szyjki. Ziarnko pyłku jest wciągane przez kroplę cieszy do kanalika zalążka. Tu ziarno kiełkuje w łągiewkę, która dostaje się do bielma pierwotnego. Komórki plemnikowe zapładniają komórkę jajową. Jądro jednej z nich zlewa się z jądrem komórki jajowej. Proces ten odbywa się bez dostępu wody.

Szyszka - kwiatostan - kwiat - owocolistek - łuska nasienna - zalążek z jedną komórką jajową.

Po zapłodnieniu powstaje zygota = zarodek. Zalążek przekształca się w nasienie. Osłonka zalążka tworzy łupinę. W nasieniu jest zarodek i bielmo pierwotne do odżywiania zarodka. Nasiona te nie wytwarzają typowej owocni. Niektóre przypominają owoc, zewnętrzna część ich łupiny jest miękka a wewnętrzna twardnieje jak pestka.

Klasy:

Pteridospermopsida - paprocie nasienne (całkiem wymarłe)

Bennettitiopsida - benetyty

Cycadopsida - sagowce

Ginkopsida - gniotowe , miłorzębowe

Gnetopsida - gniotowe

Coniferopsida - szpilkowe

SAGOWCE:

około 250 mln gatunków powstałych jeszcze przed dinozaurami.

współcześnie mało, 185 rodzajów.

Występują w krajach o klimacie gorącym i umiarkowanie ciepłym.

Są dwupienne

drzewiaste

Pień jest kłodziną (przypomina pień palmy) zakończoną pióropuszem liście (sięgającym do 3 m)

… (;/) w ziemi rodzaj Zama, Bowenia

zapłodnienia dokonują ruchliwe plemniki

rośliny ozdobne, dekoracyjne.

SAGOWIEC JAPOŃSKI - Cycas revoluta

3 m. wysokie, dziko żyjące w Azji, uprawiany pospolicie w Japonii, na Jawie, w Chinach

dostarcza pokarmu skrobiowego „sargo” z rdzenia pni sagowców lub nasion, ale te z nasion muszą być specjalnie przygotowane, bo inaczej są trujące.

Kwiaty sagowców - szyszki, duże, męskie wąskie i dłuższe. (7- 70 cm) , a żeńskie krótsze, bardziej pękate. Ważą do 40 kg.

Korzenie mają specjalną budowę. Żyją w symbiozie z sinicami wiążącymi azot atmosferyczny. Sagowce mogą więc przebywać na ubogich, jałowych glebach.

GINKOPSIDA - MIŁORZĘBOWE

zapłodnienie przy pomocy ruchliwych plemników

jest jeden rodzaj Ginko np. Ginko biloba - miłorząb dwuklapowy. Sadzony w południowo - wschodnich Chinach.

jest to drzewo do 30 m

nie posiada przewodów żywicznych

liście osadzone są na krótkopędach (a na wikipedii pisze, że na długopędach) i mają bardzo charakterystyczny kształt wachlarzyka. Liście opadają na zimę.

Nasiona wyglądają jak owoce (małe śliwki) i mają 3 otoczki. Nasiona opadają jesienią, wydalany jest z nich nieprzyjemny zapach zjełczałego masła.

dwupienne

kwiaty na krótkopędach w kątach łusek liści. Kwiaty męskie są niewielkie kotki ograniczają się do licznych pręcików, każdy ma 2 woreczki pyłkowe. Żeńskie są na długich trzonkach - składają się z dwóch owocolistków i dwóch zalążków.

roślina lecznicza. Liście (chyba wyciągi alkoholowe) stosowane są w miażdżycy, nadwadze. Zawierają flawonoidy i terpeny. Stosowane w tradycyjnej medycynie chińskiej.

Drzewo żyje do 200 lat. W Polsce niewiele ponad 100 lat.

Coś tu jeszcze jest, ale nie mogę się doczytać.

Wykład z dnia: 27.03.08.

KLASA: GNIOTOWE - GNETOPSIDA

-klasa ta obejmuje około 80 gatunków i tylko 3 rodzaje

-uważana jest za grupę roślin o najwyższej organizacji pośród nagonasiennych

-ich drewno wtórne zbudowane jest z naczyń i cewek

-nie posiadają przewodów żywicznych

-układ liści na pędzie jest naprzeciwległy, a nerwacja u niektórych przedstwicieli jest pierzasta

-kwiaty posiadają szczątkowy okwiat i są częsciowo zapylane przez owady

-gametofit męski jest zredukowany do 2-komórkowego tworu

-w zapłodnieniu biorą udział 2 jądra plemnikowe:

• jedno z nich łączy sięz komórką jajową

• drugie z nich łączy się z komórką kanałowo brzuszną szyjki rodni

Jest to pewien rodzaj podwójnego zapłodnienia, ale bielmo wtórne nie powstaje

-niektóre nie posiadają rodni w bielmi pierwotnym

-3 rodzaje należące do tej klasy to:

1. Ephedra - Przęśl

2. Gnetum - Gniot

3. Welwitschia - Welwiczja

1. Ephedra - Przęśl:

- ok. 30 gatunków

- krzewy o łuskowatych liściach i zielonych łodygach

- dwupienny

- wystepuje w klimacie tropikalnym i na wybrzeżu M. Śródziemnego - Ephedra distachya (Przęśl ostra)

- w Azji występuje Ephedra sinica, która jest lecznicza

- wszystkie gatunki z rodzaju Ephedra dostarczają alkaloidu efedryny, która działa pobudzająco na centralny układ nerwowy, zwęża naczynia krwionośne, wskutek czego zwiększa się ciśnienie krwi. Alkaloid ten używany jest przez sportowców, mimo że jest zabroniony, ponieważ działa podobnie do amfetaminy.

2. Gnetum - Gniot:

- 40 gatunków

-występują tylko w lasach tropikalnych jako drzewa i liany

- dwupienne

- przypominają okrytonasienne: maja podbne do nich liście, które są naprzeciwległe, pierzasta nerwacja, są ogonkowe

-w gametoficie żeńskim brak rodni

3. Welwitschia - Welwiczja:

- jedyny sławny gatunek to Welwitschia mirabilis - Welwiczja osobliwa: jest ona endemitem (występuje w północno-zachodniej Afryce, na pustyni Namib). Jest ona dwupienna. Posiada gruby pień o średnicy ponad metra, ale jest on krótki (do 50 cm), z płaskim wierzchołkiem, prawie cały w ziemi. Z pnia odchodzą 2 duże liście (do 3 m długości), które rosną przez całe życie, bo u podstawy jest merystem interkalarny.

KLASA: CONIFEROPSIDA (PINOPSIDA) - SZPILKOWE

- klasa bardzo liczna, obejmuje 48 rodzajów, 540 gatunków drzew i krzewów

- mają liście szpilkowate naprzeciw- lub naprzemianległe

- liście wykazują cechy kseromorficzne: skórka pokryta jest grubą warstwą kutykuli, szparki znajdują się we wgłębieniach, jest dobrze rozwinięta tk. wzmacniająca-sklerenchyma

- liście są zimotrwałe, żyją do 10 lat

- są jedno- lub dwupienne

- kwiaty męskie zebrane w kwiatostany typu kotki (mikrostrobile)

- w mikrostrobilach woreczki pyłkowe osadzone sa na łuskowatych ….??

- kwiaty żeńskie mają 1 owocolistek (łuska nasienna), które zanikają w trakcie powstawania komórki jajowej . Na owocolistku jest jeden lub więcej zalążków. Kwiaty żeńskie zebrane są w kwiatostany - szyszki

- ziarna pyłku posiadają worki powietrzne utworzone przez egzynę, która w tych miejscach oddziela się od wewnętrznej intyny

- komórka jajowa występuje w rodni powstałej z bielma pierowotnego

- liście, drewno i kora zawierają przewody żywiczne (u większości)

- nasiona mogą mieć skrzydlate wyrostki, które ułatwiają ich rozsiewanie

- kiełkująca roślina wytwarza kilka liści

- obecna gatunki należą do rzędu: Coniferales (Pinales)-szpilkowce

- najważniejsze rodziny to:

1. Taxaceae - Cisowate

2. Cephalotaxaceae - Głowocisowate

3. Taxodiaceae - Cypryśnikowate

4. Cupressaceae - Cyprysowate

5. Araucariaceae - Araukariowate

6. Pinaceae - Sosnowate

1. Taxaceae - Cisowate:

- drzewa i krzewy

- dwupienne

- nie posiadają przewodów żywicznych

- cecha charakterystyczna: kwiaty męskie występują pojedynczo w kątach liści, a nie w kwiatostanach (nie ma szyszek) !!!

- kwiat męski ma kilkanaście pręcików, pręcik ma 5-8 woreczków pyłkowych

- obejmuje 1 rodzaj: Taxus (7 gatunków), gatunki te łatwo tworzą mieszańce (jest ok. 100 odmian)

- liście sa zimozielone, w postaci płaskich szpilek, po dolnej stronie liścia występują 2 jasne paski

- w Polsce i Europie, a także w Azji i Pół. Afryce występuje: Taxus baccata (cis pospolity), jest on drzewem długowiecznym, może być drzewem (w Polsce pod ochroną) lub krzewem (sadzony w ogrodach). Są takie które mają ponad 1500 lat. W Polsce w Henrykowie jest cis, który ma 1200 lat. Cis pospolity jest rośliną trującą, oprócz czerwonej osnówki otaczającej trujące nasienie. Ptaki zjadają osnówkę i w ten sposób przenoszą nasiona. Powstawanie osnówki: owocolistek, gdy styka się z nasadą zalążni rozrasta się, czerwienieje, otaczając dojrzałe nasiona. Liście cisa pospolitego są zimotrwałe, żyją ok. 8 lat. Drewno bardzo słabe więc nie używa się do wyrobów, poza tym jest pod ochroną.

- inny gatunek: Taxus brevifolia (cis krótkoigłowy): ojczyzną jest Kanada, jest drzewem do 8 metrów wysokości; w korze występują związek- taksol (obecna nazwa to paklitaksol) jest to środek przeciwnowotworowy ( na nowotwory: jajnika, sutka, płuc, czerniaka złośliwego). Problemem jest to, ze paklitaksol występuje w korze w bardzo małych ilościach (0,017%), czyli z jednego 100-200 letniego drzewa można uzyskać 4,5 kg kory, co pozwala na otrzymanie tylko ok. 3 mg tego związku. Aby przeciwdziałać temu problemowi zkłada się plantacje tego gatunku, ale to i tak nie jest wystarczające, dlatego związek ten otrzymuje się w półsyntezie: z igieł można wyizolować rdzeń taksanowy (ten gatunek cisa wytwarza taksoidy, związki podobne do taksolu) i na drodze syntezy przyłączyć łańcuch boczny; taksoidami, które wykorzystywane są w półsyntezie taksolu jest: bakkatyna III i ideacetylobakkatyna III

2. Cephalotaxaceae - Głowocisowate:

- głównie są to krzewy, rzadziej drzewa

- obejmuje 1 rodzaj: Cephalotaxus - Głowocis

• gatunek: Cephalotaxus harringtonia: występuje w Chinach i Japonii; dwupienna; jest rośliną leczniczą, zawiera alkaloidy o działaniu przeciwnowotworowym

3. Taxodiaceae - Cypryśnikowate:

- są drzewami (czasem bardzo wysokimi)

- posiadają zdrewniałe szyszki

- zawierają żywicę

- są jednopienne

- obejmują 10 rodzajów i 15 gatunków

- rodzaj: Sequoia - Sekwoja

• obecnie przetrwał 1 gatunek: Sequoia sempervirens - Sekwoja wieczniezielona: jest jednym z największych drzew iglastych świata (do 100m, ze średnicą pnia 6m), ojczyzną jest Kalifornia; liście zimozielone; szyszki dojrzewają w 1 roku, wysypują nasiona i pozostają na drzewie; są długowieczne (do 2000 lat i dłużej)

- rodzaj: Sequoiadendron - Mamutowiec

• np. Sequoiadendron giganteum - Mamutowiec olbrzymi: jedno z największych drzew świata (do 130 m wysokości, 30 m w obwodzie), żyją do 3000 lat

- rodzaj: Metasequoia - Metasekwoja

• jedyny żyjący obecnie gatunek to Metasekwoja chińska; została sprowadzona do ogrodów botanicznych w Europie i Polsce

- rodzaj: Taxodium - Cypryśnik:

• obejmuje 3 gatunki, spośród których najbardziej znany jest Taxodium distichum - Cypryśnik błotny: występuje on w Ameryce Północnej, na terenach podmokłych, bagiennych, a w Polsce sadzony w parkach; wytwarza oprócz normalnych także korzenie oddechowe (pneumatofory), które wystają ponad powierzchnię ziemi (do kilkudziesięciu cm), ale jeśli rośnie na glebach mniej wilgotnych to nie wytwarza pneumatoforów; żyją do 1000 lat

4. Cupressaceae - Cyprysowate:

- obejmuje 19 rodzajów, 140 gatunków

- są to krzewy lub drzewa o liściach szpilkowatych, zimotrwałych, rozmieszczonych okółkowo lub naprzeciwlegle, często zredukownaych do drobnych łusek ; tylko jałowiec tworzy szyszkojagody, a reszta tworzy szyszki

- rodzaj: Juniperus - Jałowiec

• obejmuje 70 gatunków

• w Polsce występują 3 gatunki ( 2 w stanie naturalnym)

• wytwarzają szyszkojagody, które powstają z łusek nasiennych, które stopniowo mięśnieją i zrastają się tworząc szyszkojagody, a jednocześnie 2 nasiona zrastają się i tworzą wenątrz 1 zdrewniałą pestkę; szyszkojagody dojrzewają w 1, 2 lub 3 roku (zależnie od gatunku)

• są drzewami lub krzewami

• odporne na mrozy

• liście szpilkowate, ostro zakończone, po 3 w okółku lub nakrzyżlegle

• kwiaty męskie z 4 woreczkami pyłkowymi

• gatunek: Juniperus communis - Jałowiec pospolity: jest to krzew, osiągający do 20 metrów wyskości; zwykle jest dwupienny; kwiaty męskie mają 4 woreczki pyłkowe, a żeńskie posiadają 3 zalążki; szyszkojagody dojrzewają w 2 lub 3 roku, zawierają po 3 nasiona; liście 3 w okółku; igły zimotrwałe, żyją do kilku lat; ma żywicę; drewno jest rzadko wykorzystywane, ponieważ rzadko zdarzają się okazy o grubych pniach; wykorzystywany w lecznictwie: surowcem są szyszkojagody (Juniperi fructus){taka nazwa mimo że szyszkojagody to nie są owoce}, które działają moczopędnie, żółciopędnie i przeciwreumatycznie, w szyszkojagodach występuje olejek eteryczny (Juniperi oleum), który działa odkażająco; szyszkojagody używa się również do wyrobu piwa, wódek, dodawany jest do wędlin (jako środek aromatyzujący)

• gatunek: Juniperus sabina - Jałowiec sawina/sabiński: w Polsce występuje rzadko (w Pieninach) i jest pod ochroną; został wyniszczony przez okoliczną ludność jako środek leczniczy (poronny, rozgrzewający, pobudzający); jest rośliną płożącą; do 1 metra wysokości, rozrasta się; jest trujący, bo zawiera trujący sabinol, który wchodzi w skład olejku eterycznego, dlatego liście po natarciu mają nieprzyjemny zapach; liście łuskowate, zrośnięte z osią pędu, silnie spłaszczone, 2 liście w okółku; jest rośliną jednopienną; szyszkojagody mają po 2 nasiona, dojrzewają jesienią pierwszego roku lub wiosną drugiego roku

• gatunek: Juniperus virginiana - Jałowiec wirginijski: dwupienny, w Polsce uprawiany, a pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie jest drzewem; wytwarza cimnoniebieskie szyszkojagody; pędy pokryte są łuskami lub igłami ułożonymi nakrzyżlegle; mają piękne czerwone drewno o przyjemnym zapachu, które używa się na oprawki do ołówków, do klepek parkietowych

- rodzaj: Cupressus - Cyprys:

• obejmuje ok. 12 gatunków

• jednopienny

• ma zdrewniałe szyszki , które dojrzewają w 2 roku

• brak przewodów żywicznych

• liście łuskowate

• zawiera olejek eteryczny

• drewno odporne na gnicie, trwałe

• szyszki Cyprysa i olejek cyprysowy są lecznicze - mają właściwości ściągające

• gatunek: Cupressus sempervirens - Cyprys wiecznie zielony: występuje na wybrzeżu M. Śródziemnego

- rodzaj: Chamaecyparis - Cyprysik

• obejmuje 6 gatunków

• jest blisko spokrewniony z Cyprysami; różnią się gałązkami spłaszczonymi grzbietowo-brzusznie

• mają drobne łuskowate liście

• rosną w Azji, Ameryce Płn., w Polsce sadzone w celach ozdobnych

• gatunek: Chamaecyparis lawsoniana - Cyprys Lawsona

- rodzaj: Thuja - Żywotnik:

• obejmuje 6 gatunków

• drzewa lub krzewy

• w stanie naturalnym występują w Ameryce Północnej i Wsch. Azji

• jednopienne

• zimozielone

• liście spłaszczone, łuskowate

• są przewody żywiczne

• kwiat żeński; w kątach łuskowatych listków mają kilka zalążków

• szyszki dojrzewają po1 roku

• gatunek: Thuja occidentalis - Żywotnik zachodni: w Europie, Polsce uprawiana jako roślina ozdobna; drzewo odporne na skażenia atmosferyczne i na gnicie; wytwarza olejek eteryczny w liściach i młodych pędach, który jest trujący z racji obecności trującego α i β tujonu; w medycynie ludowej używany w nalewkach do użytku zewnętrznego-przeciwko plamom na skórze

• gatunek: Thuja orientalis - Żywotnik wschodni: rośnie dziko w Chinach (święte drzewo), jest symbolem długowieczności i powodzenia, „drzewo życia”

• gatunek: Thuja plicata - Żywotnik olbrzymi: jest drzewem (do 60 m wysokości)

5. Araucariaceae - Araukariowate (Igławowate):

- obejmuje ok. 18 gatunków

- występuej na półkuli południowej

- przewody żywiczne występuja tylko w korze lub szpilkowatych liściach

- ziarna pyłku nie mają pęcherzyków powietrznych, są w nich liczne komórki przedroślowe i nasiona nieoskrzydlone ( w rodzaju Araucaria) albo jednostronnie oskrzydlone (w rodzaju Agathis)

-gatunek: Araucaria excelsa - Igława (Jodełka pokojowa): żyje w Australii (do 60 m wyskości), w Polsce uprawiana

6. Pinaceae - Sosnowate:

- obejmuje 240 gatunków

- są to drzewa

- jednopienne

- liście szpilkowate, umieszczone tylko na długopędach (świerk, jodła), tylko na krótkopędach (sosna) lub na tym i na tym jednocześnie (modrzew)

- kwiaty męskie zbudowane z łuskowatych pręcików z woreczkami pyłkowymi (mikrosporangia); u sosny zebrane są w kotkowate kwiatostany w nasadce tegorocznego krótkopędu

- kwiaty żeńskie zebrane w szyszki na szczycie tegorocznych długopędów

- pojedynczy kwiat ma 1 łuskę okrywającą i 1 powstającą w jej kącie łuskę nasienną, a na górnej powierzchni są 2 zalążki

- kwiaty zapylane w maju, przy udziale wiatru, a na następną wiosnę wyrastają z nich zielone szyszki, w których powstaje bielmo pierwotne (archegonia), a w łagiewce powstają komórki plemnikowe i następuje zapłodnienie

- u sosny między zapyleniem a zapłodnieniem mija rok, po zapłodnieniu szyszka dojrzewa do normalnych wielkości i następnej wiosny wysypują się z niej oskrzydlone nasiona, a siewki mają liczne liścienie (4-15)

- rodzaj: Pinus - Sosna

• drzewa

• zachowują igły na zimę

• mają oskrzydlone nasiona, zaostrzona na szczycie

• mają przewody żywiczne (w korze, drewnie, liściach)

• obejmuje około 80 gatunków, które występują głównie w umiarkowanej strefie półkuli północnej

• liście w postaci szpilek, wsytępują na krótkopędach (2-5)

• jednopienne

• szyszki dojrzewają w 2 lub 3 roku, mogą opadać w całości (sosna zwyczajna) lub rozpadają się na drzewie (limba)

• w Polsce występują 3 gatunki rodzime, w Europie-9

• gatunek: Pinus sylvestris - Sosna zwyczajna: szpilki zebrane po 2 na krótkopędzie, są sztywne i ostre, trwałe do 3 lat; z tego gatunku sosny otrzymuje się drewno do wyrobu celulozy i otrzymywania żywicy, z letniego drewna otrzymuje się terpentynę (Oleum Terebinthinae-olejek terpentynowy); jako produkt uboczny przy destylacji terpentyny (jest ona płynnym destylatem) otrzymuje się kalafonię (colophonium), którą wykorzystuje się w preparatach farmaceutycznych i do nacierania instrumentów smyczkowych; w lecznictwie wykorzystuje się także pąki (Pini gemmae), które mają działanie moczopędne, wykrztuśne, przeciwbakteryjne; olejek eteryczny znajdujący się w szpilkach (Oleum Pini sylvestris) wykorzystuje się jako środek zapachowyw pastach do zębów, szyszkach kąpielowych

• gatunek: Pinus mughus/Pinus mugo - Kosodrzewina: krzew; w stanie naturalnym w Polsce występuje w górach, jest pod ochroną; ma 2 igły na krótkopędzie, trwałe do 5-10 lat

• gatunek: Pinus cembra - Limba: drzewo do 20 m wysokości; o nieregularnej koronie; ma 5 igieł na krótkopędzie; występuje w Tatrach, jest pod ochroną; szyszki rozpadają się na drzewie, po 2 latach dojrzewają, a rozpadają się wiosną 3 roku; nasiona nieoskrzydlone, jadalne (orzeszki limbowe)

• gatunek: Pinus strobus - Sosna wejmutka: w Polsce występuja jako roślina ozdobna; drzewo do 50 m wysokości; ma 5 igieł na krótkopędzie

• gatunek: Pinus nigra - Sosna czarna (austriacka): w Polsce występuja jako drzewo ozdobne, naturalnie rośnie w Austrii; ma 2 igły na krótkopędzie, które są długie

- rodzaj: Picea - Świerk:

• obejmuje ok. 40 gatunków

• w Polsce dzikorosnący jest gatunek: Picea abies - Świerk pospolity: ma przewody żywiczne w: igłach, korze i drewnie; igły są czworogroniaste, osadzone na długopędach pojedynczo, są trwałe do 5-7 lat; szyszki duże, zwisające w dół, opadają w całości wraz z nasionami

- rodzaj: Abies - Jodła:

• obejmuje 30-40 gatunków

• brak przewodów żywicznych (w korze u Jodły balsamicznej są pęcherze żywiczne)

• w Polsce występuje gatunek: Abies alba - Jodła pospolita: kora gładka; igły na długopędach, są płaskie, wycięte na szczycie, trwałe do 8-11 lat; szyszki skierowane do góry, po dojrzeniu rozpadają się na drzewie, opadają jako pojedyncze łuski; owocuje po 30 latach, a żyje ok. 400 lat; w Górach Świętokrzyskich jest puszcza jodłowa; drewno jest nietrwałe, rzadko wykorzystywane

• gatunek: Abies balsamea - Jodła balsamiczna: w Polsce nie występuje, jest w Ameryce Płn. (Kanada); dostarcza żywicy (balsam kanadyjski), wykorzystywanej w technice mikroskopowej, przemyśle optycznym, w lecznictwie

Wykład z dnia 3.04.08.

- rodzaj: Larix - Modrzew:

• obejmuje 10 gatunków

• pędy są zróżnicowane na krótko- i długopędy

• liście w postaci igieł osadzone są na długopędach w pojedyncze szpilki, a na krótkopędach zebrane są w pęczki

• traci igły na zimę

• gatunek: Larix decidua - Modrzew europejski: ten gatunek występuje najczęściej, jest sadzony u nas; jego podgatunek: Larix polonica - Modrzew polski: jest endemitem, występuje w dorzeczu Wisły

• modrzew żyje do ok. 500 lat

- rodzaj: Pseudotsuga - Jedlica (Daglezja)

• gatunek: Pseudotsuga taxifolia - Daglezja zielona: drzewo iglaste, do 50 m wysokości, pochodzące z Ameryki Północnej; ma płaskie igły

- rodzaj: Tsuga - Chojna:

• gatunek: Tsuga canadensis - Choina kanadyjska

- rodzaj: Cedrus - Cedr:

• przypomina modrzewie

• występują pędy długie i skrócone

• igły zebrane w pęczki na krótkopędach

• traci liści na zimę

• szyszki dojrzewają w 2, 3 roku

• drzewa ozdobne, są wrażliwe na mróz, więc u nas nie mogą być

• gatunek: Cedrus libani - Cedr libański: występuje w Libanie, Syrii, Turcji Wsch.; jego podgatunek: Cedrus atlantica - Cedr atlaski jest uprawiany w Europie

• gatunek: Cedrus deodara - Cedr himalajski: występuje w Himalajach

GROMADA: MAGNOLIOPHYTA - OKRYTONASIENNE (ANGIOSPERMAE)

-różnice między nago- a okrytonasiennymi:

• u okrytonasiennych zalążki są zamknięte w słupku (ze zrośniętych owocolistków), a u nagonasiennych owocolistki są wolne?? i zalążki są niczym nieokryte

• u okrytonasiennych ze słupka wydostają się zalążki już jako dojrzałe nasiona, a słupek (głównie zalążnia) przekształaca się w owocnię (nowy twór, którego nie ma u nagonasiennych)

• u okrytonasiennych ziarna pyłku nie mogą bezpośrednio dostać się do zalążka tylko przy zapyleniu padają na znamię, gdzie kiełkuje łagiewka, która przerasta szyjkę i dostaje się do zalążni, a stąd do zalążka

• ziarna pyłku dzięki egzynie są bardzo trwałe, charakteryzują się różnym kształtem i ornamentacją. Na podstawie ich wyglądu można poznać roślinę.

• u okrytonasiennych następuje dalsza redukcja obu gametofitów: w ziarnie pyłku brak komórek przedroślowych,a spermatozoidy nie są już wykształcane(zamiast nich są komórki plemnikowe), czyli gametofit męski składa się z 2 komórek: wegetatywnej i generatywnej (dzieli sią ona na 2 kom. plemnikowe)

• gametofit żeński rozwija się makrosporze - woreczku zalążkowym w makrosporangium, nie powstają też rodnie, składa się z ok.7 komórek, z których jedna staje się komórką jajową

• u okrytonasiennych w zapłodnieniu biorą udział 2 komórki plemnikowe, jest to podwójne zapłodnienie:

1 komórka plemnikowa + komórka jajowa zygota

2 komórka plemnikowa + jądro wtórne woreczka zalążkowego bielmo wtórne

• u okrytonasiennych obok roślin drzewiastych są też rośliny zielne (w odróżnieniu od nagonasiennych)

• u okrytonasiennych jest wyższa organizacja tkanek: w drewnie pojawiają się naczynia, a w łyku rurki sitowe z komórkami przyrurkowymi (towarzyszącymi)

• liście o okrytonasiennych mają różne kształty; zwykle u dwuliściennych nerwacja jest siatkowata, a u jednoliściennych równoległa

• duża różnorodność kształtów i budowy kwiatów. . Rozwijają się one z merystemów wierzchołkowych w pąkach kwiatowych, które są na szczytach pędów lub w pachwinach liści; merystem kwiatowy zostaje całkowicie zużyty na wytwarzanie kwiatów i nie rośnie na długość, tzw. ograniczony wzrost pędu kwiatowego (w przeciwieństwie do pędów wegetacyjnych o wzroście nieograniczonym, ponieważ jest tu merystem w postaci stożka wzrostu)

• kwiaty u okrytonasiennych są obupłciowe (większość) lub rozdzielnopłciowe; są zapylane przez zwierzęta (owady), w mniejszym stopniu przez wiatr; kwiaty mają zwykle okrywę kwiatową (okwiat) zróżnicowany na płatki korony i działki kielicha

- zalążek (odpowiednik makrosporangium u paprotników różnozarodnikowych) powstaje z 2 tkanek: merystematycznej - łożyska (placenta), który zbudowany jest z ośrodka (nucellus), który otoczony jest 2 osłonkami (intergumentum), zewnętrzną i wewnętrzną, na szczycie osłonki nie zrastają się i powstaje okienko (mikropyle); inne częsci składowe zalążka to osadka (chalaza) - sznureczek, za pomocą którego zalążek przyczepiony jest do ściany zalążni)

- w zależności od położenia okienka względem sznureczka wyróżniamy:

• zalążek ortotropowy (prosty): okienko i sznureczek na przeciwnych biegunach

• zalążek anatropowy (odwrócony): sznureczek znajduje się obok okienka; ten typ zalążka jest najczęstszy

• zalążek kampylotropowy (zgięty): typ pośredni

- gametofit żeński: w ośrodku zalążka różnicuje się 1 komórka znacznie większa od pozostałych- ona daje początek komórce macierzystej makrospory (woreczka zalążkowego); komórka macierzysta makrospory dzieli się mejotycznie dając tetradę komórek ułożonych jedna nad drugą.3 z powstałych komórek (położone bliżej okienka) degenerują, a czwarta przekształca się w makrosporę (woreczek zalążkowy), w którym powstaje gametofit żeński; jądro makrospory dzieli się mitotycznie (raz a potem jeszcze dwukrotnie)i powstałe jądra wędrują do przeciwległych biegunów zalążka, w wyniku 3 podziałów mitotycznych powstają po 4 jądra na każdym biegunie, które otaczają się cytoplazmą i powstają z nich komórki, 3 górne określa się jako aparat jajowy (są trzy a nie cztery, bo jedna z każdego bieguna przemieszcza się do środka): Wśród tych trzech jedna ( w środku) nieco niżej położona to komórka jajowa, a 2 otaczające ją to synergidy (komórki pomocnicze); 3 dolne tworzą antypody (być może pełnią funkcje fizjologiczno -odżywcze); W centrum są dwie komórki, które zespalalają się w komórkę centralną. (może to to jądro wtórne woreczka zalązkowego (2n), ale ja o tym nie mam)

- dojrzały woreczek zalążkowy zbudowany jest z 7 komórek: 6 z nich jest haploidalnych a 1 diploidalna; następuje więc znaczna redukcja gametofitu w porównaniu z nagonasiennymi)

- Przez okienko dostaje się łagiewka i jedna komórka plemnikowa zapładnia komórkę jajową, powstaje zarodek, druga komórka zapładnia komórkę centralną i powstaje 3 n bielmo wtórne.

- gametofit męski: ziarna pyłku w woreczkach pyłkowy - mikrosporangium jest na główce pręcikowej otoczony jest ścianą złożoną z kilku warstw. Pręciki mają nitkę pręcikową i główkę pręcikową, gdzie są pylniki.Wewnętrzna tkanka wyścielająca nazywa się tapetum- jest ona bogata w substancje odżywcze, w samym wnętrzu jest tkanka archesporialna, z której powstają ziarna pyłku. Najpierw tworzą się komórki macierzyste mikrospor, które przechodzą mejozę i z każdej mikrospory macierzystej powstajetetrada komórek 1n, które rozwijają się w mikrospory - ziarna pyłku. Mikrospory otaczają się 2 ścianami (dzięki którym ziarno pyłku może być przechowywane w stanie nienaruszonym przez wiele setek lat):

• intyną: wewnętrzna, delikatna, celulozowo-pektynowa

• egzyną: zewnętrzna, odporna na czynniki chemiczne, są w niej pory przez które wyrasta łagiewka pyłkowa

W środku jest gametofit męski.

Protoplast ziarna pyłku dzieli się i powstaje duża komórka wegetatywna i mała generatywna (jest ona silnie zredukowanych gametofitem męskim), która początkowo przylega do ściany, potem oddziela się od ściany i przechodzi do plazmy komórki wegetatywnej; i w takim stanie (dwukomórkowego tworu) ziarno pyłku pada na znamię słupka.

- rozmnażanie: ziarno pyłku pada na znamię słupka i wtedy intyna otacza wyrastającą łagiewkę pyłkową (tworzy się z komórki wegetatywnej, wychodzi prze pory w egzynie); w jej części szczytowej jest jądro wegetatywne, które kieruje ruchem łagiewki pyłkowej. W łagiewce pyłkowej dochodzi do podziału komórki generatywnej na 2 komórki plemnikowe. Najczęściej dzieje się to w Łągiewce, ale może też nastąpić w ziarnku pyłku. Łagiewka wnika przez szyjkę słupka do zalążni, potem do zalążka. Na jednym znamieniu kwiatu może kiełkować kilka ziaren pyłku. Łagiewka wnika do zalążka najczęściej przez okienko i przez ośrodek kieruje się do woreczka zalążkowego, gdzie wnika do jednej z synergid. Obie komórki plemnikowe biorą udział w zapłodnieniu :

• 1 komórka plemnikowa + komórka jajowa diploidalna zygota, z której rozwija się zarodek

• 2 komórka plemnikowa + jądro komórki centralnej triploidalne jądro bielmowe, którego rozwija się bielmo (endospermum)

Równocześnie osłonki zalążka przekształcają się w łupinę nasienną i cały zalążek przekształca się w nasienie, a ściany zalążni w owocnię, która wraz z nasionami tworzy owoc.

- U nagonasiennych okres między zapyleniem a zapłodnieniem jest długi , a u okrytonasiennych okres ten jest krótki (nie przekracza doby) kolejna różnica miedzy nago- a okrytonasiennymi

- Pręcik (stamen) u okrytonasiennych jest zbudowany z nitki pręcikowej (filamentum) i główki pręcikowej (anthera), która z kolei składa się z 2 pylników (theca), każdy z nich zawiera 2 woreczki (komory) pyłkowe. Pylniki są połączone płonną częścią główki zwaną łącznikiem (connectivum). Pręciki wyrastają z dna kwiatowego lub u przedstawicieli niektórych rodzin (np.Scrophulariaceae, Lamiaceae) przyrastają do korony. Mogą zrastać się główkami, np. w rodzinie Asteraceae, lub nitkami pręcikowymi - w rodzinie Malvaceae. (to jest w skrypcie na 91, ale na wykładzie było coś tego typu o pręciku tylko nie zdążyłam spisać więc uzupełniłam to ze skryptu)

ORGANY WEGETATYWNE I GENERATYWNE

U OKRYTONASIENNYCH

- Organy wegetatywne to:

korzeń

pęd

- Organy generatywne (do rozmnażania płciowego ) to:

kwiat

nasiona

owoc

KORZEŃ (RADIX):

- występuje u wszystkich roślin naczyniowych (po raz pierwszy u paprotników)

- funkcje korzenia to:

• utrzymywanie rośliny w podłożu

• dostarczanie wody i soli mineralnych z gleby do łodyg i liści (skąd otrzymują sub. organiczne)

• magazynowanie substancji pokarmowych

• produkcja fitohormonów (substancje regulujące rozwój roślin)

- systemy korzeniowe u okrytonasiennych:

a) palowy: głównie rozwija się korzeń zarodkowy-korzeń główny, z którego wyrastają korzenie boczne pochodzenia endogenicznego, wyrastają z perycyklu walca osiowego; korzenie boczne tworzą odgałęzienia I i dalszych rzędów. Ten system występuje u nagonasiennych i dwuliściennych

b) wiązkowy: korzeń pierwotny (główny, zarodkowy) przestaje szybko rosnąć, a na jego miejsce powstają u podstawy łodygi korzenie przybyszowe, które mogą dalej się rozgałęziać, tworząc odgałęzienia I , II rzędu i dalszych rzędów; ten system występuje u paprotników i roślin jednoliściennych (np. u traw); u dwuliściennych korzenie przybyszowe występują na kłączach; korzenie przybyszowe umożliwiają rozmnażanie wegetatywne i lepiej zatrzymują wodę niż system palowy

- korzeń główny rozwija się w zarodku z korzonka; wzrost następuje przez podziały w merystemie apikalnym, zlokalizowanym w centrum wierzchołka wzrostu korzenia. Merystem ten jest otoczony czapeczką. W wyniku podziałów komórkowych z merystemu apikalnego tworzą się merystemy pierwotne korzenia:

• protomerystem: (z niego początek biorą tkanki stałe, w korzeniu czepeczka, skórka, kora pierwotna, walec osiowy)

• strefa wzrostu na długość (wydłużanie się korzenia i liczne włośniki, cokolwiek to ma ze sobą wspólnego:P

• strefa różnicowania (korzenie boczne)

- modyfikacje korzenia:

• korzenie burakowate: pełnią funkcję spichrzową, powstają w wyniku zgrubienia korzenia głównego; występują u roślin dwuliściennych np. korzeń marchwi, korzeń pietruszki, burak cukrowy; przy ich tworzeniu może brać też udział hypokotyl np. u buraka pastewnego i rzodkwi, także korzenie są pod względem morfologicznym heterogeniczne. U brukwi (Brassica napus var. napobrassica i selera (Apium graveolens) zgrubieniu ulega nie tylko hypokotyl ale też część ponad hypokotylem- epikotyl, są one formami przejściowymi do typów bulw hypokotylowych i bulw pochodzenia pędowego, które występują u buraka ćwikłowego i kalarepy

• bulwy korzeniowe: powstają, gdy w organy spichrzowe przekształcają się korzenie boczne i przybyszowe np. u dalii- u podstawy pędu tworzą się wiązki bulw korzeniowych, magazynujące na okres zimy substancje pokarmowe; występują też u naziemnych storczyków

• korzenie czepne: są to korzenie przybyszowe; występują u pnączy i epifitów np.bluszcz; przymocowują roślinę do podłoża

• korzenie kurczliwe (wciągające): mają zdolność skracania górnych części i wciągają roślinę głębiej w glebę np. Lilium wszystkie są kurczliwe, u Crocus tylko 1 jest kurczliwy

• korzenie podporowe: u roślin, które mają wysokie nadziemne pędy, których system korzeniowy nie jest głęboki lub rosną w grząskim podłożu np. kukurydza, pandany, figowce, monstera; korzenie te częściowo rosną w powietrzu częściowo w glebie

• korzenie powietrzne: u niektórych epifitów (u storczyków); służą do pobierania wody z powietrza, mają specyficzną skórkę- welamen

• korzenie oddechowe (pneumatofory): u roślin terenów bagiennych; wyrastają na kilkanaście-kilkadziesiąt cm ponad powierzchnię gleby i dzięki nim roślina pobiera tlen np.Cypryśnik błotny

• korzenie pasożytnicze (ssawki-haustoria): u roślin pasożytniczych, półpasożytniczych wnikają do wnętrza tkanki żywiciela przenikają do tkanki przewodzącej i odprowadzają sub. pokarmowe, np. jemioła - Viscum album (półpasożyt), kanianka pospolita - Cuscuta europaea (całkowity pasożyt)

PĘD:

- składa się z łodygi, liści, na pędzie są też kwiaty i owoce

- łodyga i owoce to organy wegetatywne pędu (służą do odżywiania i rozwoju rośliny)

- kwiaty to organy generatywne pędu

- pęd podzielony jest na węzły i międzywęźla, z węzłów wyrastają liście i odgałęzienia boczne

- pęd rośnie dzięki merystemowi wierzchołkowemu, złożonemu ze stożka wzrostu, zawiązki liści i pędów bocznych

- merystem wraz z liśćmi (często przekształcone w łuski) tworzy pąk; są pąki wierzchołkowe, gdzie jest merystem wierzchołkowy (odpowiedzialny za wzrost pędu głównego) i pąki boczne w kątach liści, które stanowią zaczątki pędów bocznych

- pąki mogą być liściowe (mają zaczątki liści), kwiatowe (mają zaczątki kwiatów), mieszane (mają zaczątki liści i kwiatów)

- pąki mogą być spoczynkowe (śpiące), pozbawione aktywności, nie tworzą bocznych odgałęzień

- pąki przybyszowe: powstają na pędach lub w liściach i korzeniach; powstają z tkanek stałych, które odzyskują swą aktywność merystematyczną. Zdolność do ich tworzenia wykorzystywane jest w rozmnażaniu wegetatywnym (sadzonki).

- rozgałęzienia pędów

• widlaste (dychotomiczne): stożek wzrostu na szczycie pędu dzieli się na 2 stożki i każdy z nich wytwarza odgałęzienia (u widłaków, brunatnic)

• właściwe (boczne): mogą być monopodialne lub sympodialne, powstają przez rozwój pąków pachwinowych

1. monopodialne (jednoosiowe): oś pędu głównego rośnie szybciej niż boczne odgałęzienia I rzędu, a odgałęzienia II rzędu rosną wolniej niż I rzędu ( u niektórych drzew: dąb, buk, drzewa szpilkowe)

2. sympodialne (wieloosiowe): odgałęzienia boczne rozwijają się silniej niż pęd główny i przejmują prowadzenie pędu; oś pierwotna rośnie do pewnego okresu po czym przestaje rośnąć (u lipy, brzozy,drzew owocowych)

• pseudodychotomiczne: odgałęzienia boczne pozornie widlaste; na pędzie głównym tworzą się 2 pąki pachwinowe naprzeciw siebie, a pęd wierzchołkowy przestaje rosnąć, rośnie pęd boczny, który po pewnym czasie przestaje rosąć, a z pąków pachwinowych wyrastają nowe pędy??? (jemioła, bez lilak, kwiatostan typu wierzchotka dwuramienna)

- pędy mogą być w postaci długopędów (o długich międzywęźlach) i krótkopędów; u niektórych drzew na krótkopędach są liście i kwiaty (np. miłorząb japoński), u sosny na krótkopędach są liście oraz większość liści modrzewia, u drzew owocowych na krótkopędach są kwiaty

- przekształcenia pędu:

• rozłogi: odgałęzienia dolnej części pędu nadziemnego; mogą być tuż nad ziemią lub pod ziemią; służą do rozmnażania wegetatywnego (poziomka, truskawka)

• kłącza: organy typowo podziemne; morfologią przypominają korzenie, ale ich budowa mówi, że są pędami- mają zredukowane liście, a w pachwinach liści pąki liściowe, mają węzły i międzywęźla; są spichrzowymi i przetrwalnikowymiorganami, często rośliny zimują w postaci kłączy; służą do rozmnażania wegetatywnego; na kłączu tworzą się korzenie przybyszowe (np. paprocie, skrzypy, kosaciec, konwalia, perz)

• bulwy pędowe: pędy podziemne lub nadziemne; ich wzrost jest ograniczony; nie wytwarzają korzeni przybyszowych; ich żywotność ograniczona jest do 1 sezonu wegetacyjnego; łodyga jest skrócona i zgrubiała np. bulwy ziemniaka (ziemniak wytwarza 3 rodzaje pędów: I.zielone, nadziemne, są na nich kwiaty, owoce; II.podziemne rozłogi (stolony); III.bulwy pędowe, powstają na końcach stolonów jako ich zgrubienia); bulwy posiadają pąki nazywane oczkami, z których na wiosnę wyrastają nowe pędy nadziemne (rozmnażanie ziemniaka z kawałków bulwy). Bulwy są organami spichrzowymi; bulwiaste łodygi powstają też nad powierzchnią gleby np.przekształconą, nadliścieniową częścią pędu są bulwiaste łodygi kalarepy. Bulwy mogą powstawać częściowo też z korzenia, hypokotylu i dolnej nadliścieniowej części pędu (niektóre buraki, brukiew, seler)

• cebule: organ podziemny; złożony z odpowiednio przekształconych liści; łodyga silnie skrócona, tworzy piętkę ( z której wyrastają korzenie przybyszowe); liście są duże, mięsiste, gromadzą materiał zapasowy; występuja u jednoliściennych np.czosnek, cebula

10. 04. 2008

Gałęziaki:

występują u niektórych kserofitów

jest to bardzo silna redukcja liści

funkcje asymilacyjne przejmują łodygi: są one zielone, spłaszczone i upodobnione do liści

wyróżniamy:

• fyllokladia - jeżeli przekształceniu ulegają łodygi bocznych odgałęzień pedu

• platykladia - …

o tym, że gałęziaki to pęd świadczy ich wyrastanie z pachwin zredukowanych liści np. u Ruscus Aculeatus - Ruszczyk kolczasty (fyllokladia)

Iglaste utwory szparaga (Asparagus)

Opunita sp. (opuncja) - platykladia z cierniami pochodzenia liściowego

gałęziaki są nie tylko morfologicznie podobne do liści, ale także anatomicznie. Są to więc organy analogiczne (podobna budowa i funkcja, ale różne pochodzenie). Gałęziaki i łodygi są to natomiast organy homologiczne (podobne pochodzenie, różna budowa i funkcja)

Liście

Przekształcenia liści:

Liściaki (fyllodia)

u kserofitów

uwstecznienie blaszki liściowej, funkcję asymilacyjną przejmują ogonki, które się spłaszczają.

Np. niektóre gatunki akacji w krajach tropikalnych (Acacia)

Ciernie

ciernie w przeciwieństwie do kolców występują tylko w węzłach liściowych i zawierają wiązki łączące je z łodygami (przekształcenie pąków).

Powstają w wyniku przekształcenia pędów bocznych (pochodzenia pędowego), np. głóg, tarnina

Mogą również powstawać z przekształcenia liści (pochodzenia liściowego) np. kaktusy, berberysy

Mogą również powstawać z przekształcenia niektórych tylko cześci liści, np. robinia, akacja, wilczomlecz (z przylistków)

bardzo rzadko ciernie powstają z korzeni np. u niektórych palm.

Ciernie	Kolce
Modyfikacje organów	Nie są modyfikacjami organów
Występują tam, gdzie pąki boczne i wierzchołkowe	Rozmieszczone nieregularnie
Biorą początek z głębiej położonych warstw (nawet drewno)	Biorą początek z powierzchniowych warstw (pierwsze warstwy kory)
Mogą zachowywać liście, kwiaty, owoce	Nigdy nie zachowują liści, kwiatów, owoców
Zwykle proste	Zwykle zakrzywione
Mogą się rozgałęziać	Zwykle nie są rozgałęzione

Przykładem rośliny posiadającej kolce jest róża.

Wąsy

narząd czepny

pochodzenie pędowe lub liściowe

przekształcone łodygi, na których mogą występować szczątkowe liście i kwiaty np. u męczennika (przekształcone pędy boczne)

winorośl (zakończenie osi rozgałęziającego się sympodialnie pędu)

lędźwian (Lathyrus) - całe liście czyli blaszka i ogonek przekształcone są w wąs, a funkcje asymilacyjne pełnią przylistki.

groch - w wąsy przekształcone są tylko niektóre szczytowe listki złożonej blaszki liściowej.

Ulistnienie - filotaksja (układ lisci na łodydze)

a)okółkowe

z węzła wyrasta wiecej niż 1 liść. Okółki mogą być 2, 3 listne itd. Odmiany tego ulistnienia:

*naprzeciwległe - 2 liście z węzła

*nakrzyżległe - z 1 węzła 2 liście, ale z następnego węzła liście ustawione są do tych pierwszych pod kątem prostym, np. w liściach Lamiaceae (mięta, jasnota)

b)skrętoległe

z jednego węzła wyrasta 1 liśc, linia łącząca nasady poszczególnych liści ma kształt helisy. Odmianą jest:

* naprzemianległe = dwuszeregowe : liście w dwóch prostnicach

Morfologia liści:

liścienie - u nasiennych liście, które zawiązują się w zarodkach, w czasie kiełkowania albo zostają pod ziemią, albo wydostają się i krótki czas pełnią funkcje asymilacyjne i umierają. Główną ich funkcją jest funkcja spichrzowa.

liście przykwiatowe na pędzie w pobliżu kwiatostanu lub kwiatu.

• u podstawy kwiatostanu są to podsadki (Apiceae, tzw. pochwy)

• u podstawy kwiatu są to przysadki

• na szypułkach kwiatowych - podkwiatki

liście dolne - bezbarwne lub zielonkawe łuski, tworzą się wcześniej od liści właściwych i występują poniżej tych liści

liście właściwe

*blaszka liściowa

*ogonek liściowy

*nasada, z której mogą się różnicować przylistki

*Nasada liścia może być wykształcona w postaci pochwy liściowej, mogą też być liście siedzące bez ogonka. U części roślin nasady nie są szczególne lecz przechodzą stopniowo w ogonek.

* Blaszka, tzw. lamina:

- niepodzielona (liście pojedyncze)

- podzielona, złożona z poszczególnych listków (liście złożone)

Liście pojedyncze (proste):

- liście te mogą mieć blaszkę liściową całkowicie niepodzieloną lub powcinaną. Wyróżniamy:

*niepodzielona blaszka liściowa (bez głębszych wcięć)

*liście wrębne (wcięcia do ¼ szerokości liścia), np. dąb

*liście klapowane: dłoniasto lub pierzasto klapowane (wcięcia do 1/3 szerokości), np. klon

*liście dłoniasto i pierzastodzielne (wcięcia do 2/3 szerokości blaszki)

*liście dłoniasto lub pierzastosieczne (wcięcia dochodzą do nerwu głównego)

Liście złożone:

- kilka odrębnych odcinków (listków) osadzonych na wspólnej osi (osadzce) lub wspólnym ogonku. Są liście złożone:

*trójlistkowe np. koniczyna

*parzystopierzastozłożone (nie ma szczytowego listka)

*nieparzystopierzastozłożone (jest szczytowy listek na końcu) np. robinia (polska pseudoakacja)

* dłoniastozłożone np. kasztanowiec

Unerwienie = użyłkowanie - usytuowanie systemu wiązek przewodzących w liściu

a)siatkowate (pierzaste) - dwuliścienne

b)równoległe - jednoliścienne

Różnolistność

jest uwarunkowana warunkami środowiska

u dojrzałych roślin występują liście, które mogą różnić się kształtem lub wielkością

*anizofilia = nierównolistność - różna wielkość liści, np. liście klonu (Acer), kasztanowca (Aesculus), widliczki (Selaginella)

*heterofilia - różnice wielkości kształtu np.:

- Salivinia natans (paproć pływająca) ma 3 liście: 2 pływają po wodzie, trzeci jest podzielony na frędzlowate odcinki na których są sporokarpy

- Marsilea (tej samej podklasy) - rośnie na lądzie lub na wodzie

- Strzałka wodna - Sagittaria sagitufolia - 3 rodzaje liści: podwodne: długie, tasiemcowate; pływające na powierzchni wody: owalne; nadwodne: strzałkowate

Środowisko życia

Środowisko życia rośliny ma znaczny wpływ na cechy budowy. Czynniki środowiska:

woda

światło

odżywianie się

Podobieństwo roślin daleko usytuowanych w systematyce, ale żyjących w podobnych warunkach wynika właśnie z tego, że środowisko ma duży wpływ na cechy budowy. Jest to tzw. konwergencja. Np. wytwarzanie form kaktusowatych przez: Cactaceae - Kaktusowate, Euphorbiaceae - Wilczomleczowate, Asclepiodaceae - trojeściowate. W zależności od środowiska występowania rośliny wyróżniamy:

rośliny wodne - hydrofity

rośliny siedlisk stale wilgotnych - higrofity (np. w krajach tropikalnych paprocie)

rośliny stanowisk suchych - kserofity

rosliny o umiarkowanym dostępie do wilgoci, temperatury, pokarmu - mezofity

rośliny klimatu zmiennego - tropofity

pnącza = liany - zdobywanie światła

epifity

słonorośla = halofity - w zasolonych środowiskach

Hydrofity:

żyją całkowicie lub częściowo w wodzie

liście pływają na powierzchni wody

rośliny ziemnowodne (częściowo na ziemi i w wodzie)

Należą tu:

helofity = błotne: korzenie i najniższa część rośliny jest w wodzie

Cechy roślin wodnych:

szczególna budowa liści

*podwodne nie posiadają aparatów szparkowych

*kutykula słabo wykształcona

*pływające na powierzchni - aparaty występują tylko na górnej powierzchni liścia

*mezofil bez miękiszu palisadowego

słabo wykształcony system korzeniowy lub całkowity brak korzeniu np. u pływacza (Utricularia)

Higrofity:

cieniolubne lasów np. tropikalnych

Cechy budowy podobne do hydrofitów, sprzyjają one transpiracji:

cienkościenne komórki epidermy

włoski na skórce (zwiększona powierzchnia parowania)

aparaty stale otwarte i znajdujące się na uwypukleniach

mezofil: przede wszystkim miękisz palisadowy mało rozwinięty

słabo rozwinięty system korzeniowy

Europejskie rośliny:

niecierpek pospolity (Impatiens noli - tangere)

szczawik zajęczy (Oxalis acetosella)

piżmaczek wiosenny (Adoxa moschatelina)

zawilec gajowy (Anemone nemorosa)

Kserofity:

występują na pustyniach, stepach

cechuje je wysoka wytrzymałość na suszę. Odporność ta wynika z cech zwanych kseromorficznymi (ograniczają one transpirację) i są następujące:

• głębokie korzenie

• dużo elementów sklerenchymatycznych (przy znacznej utracie wody organizm jest twardy)

2 formy:

*sklerofity

*sukulenty

Sklerofity:

duża ilość elementów sklerenchymatycznych

Dobrze rozwinięty system korzeniowy

urządzenia do regulowania transpiracji

tkanki przewodzące silnie rozwinięte

skórka silnie zgrubiała

skutynizowane ściany komórkowe (zawsze)

pokryte grubą kutykulą

aparaty szparkowe w zagłębieniach skórki

mezofil: tkanka zwarta, niewielkie przestwory międzykomórkowe

zmniejszenie powierzchni oraz liczby liści

liście ulegają uwstecznieniu by ograniczyć powierzchnię parowania, np. przekształcone są w cierpnie, zanikają lub przekształcają się w formy łuskowate

ograniczenie fotosyntezy

asymilacją zajmują się łodygi

W Polsce:

Żarnowiec (Sarothamnus scoparus) - łodyga spłaszczona, z zewnątrz bardzo podobna do liścia (gałęziaki)

liście mogą przekształcać się w gałęziaki

liście przekształcone w liściaki

ogólnie, gdy sklerofity mają wodę, raczej jej nie oszczędzają

Sukulenty:

gromadzą zapasy wody

są mięsiste i soczyste

mają silnie rozwinięty miękisz wodny.

--U nas: Rozchodnik (Sedum, kwitnie w lipcu, np. Sedum acre - rozchodnik ostry), Rojnik (Sempervivum, crossulaceae - gruboszowate)

w organy sukulentowe (gromadzące wodę) przekształcają się liście, łodygi, wyjątkowo korzenie.

U liściowych tkanka wodna jest pod powierzchnią liścia lub w jego środku. Sukulenty liściowe:

*rojnik

*rozchodnik

*agawa

*aloes

U sukulentów łodygowych (formy kaktusowate) woda magazynowana jest w tkankach miękiszowych w łodygach. Liście zmieniają się w łuski, ciernie, kolce lub zanikają zupełnie. Sukulenty łodygowe:

*Cactaceae

*gat. Euphorba

*Asclepiadaceae

Stanowią one typowy przykład konwergencji. Upodobnienia się uwarunkowane doborem naturalnym.

Mezofity:

żyją w warunkach umiarkowanych: wilgotnych, ciepłych, zasobnych w pokarm.

Wykazują cechy pośrednie, jak:

wytwarzają typowo wykształcone liście o budowie grzbieto - brzusznej z urządzeniami umożliwiającymi ograniczenie transpiracji

tropofity - zajmują siedliska o zmiennej wilgotności, inaczej rośliny klimatu zmiennego, w którym występują okresy korzystne dla życia roślin i okresy suszy i niskiej temperatury, tj. okresy niekorzystne: lato (brak wody), zima (susza, roślina nie może pobrać soli mineralnych, niska temperatura).

występuje okresowość w procesach życiowych tych roślin, co pozwala przetrwać niekorzystny okres.

zazwyczaj kwitną wiosną lub jesienią

u nas, w środkowoeuropejskim klimacie tropofity należą do trzech typów:

a)jednoroczne rośliny zielne

b)dwuletnie rośliny zielne

c)wieloletnie byliny

d)rośliny drzewiaste

a)rozwój rozpoczyna się wiosną, kończy przed zimą. Wytwarzają się nasiona, roślina umiera. Następnej wiosny kiełkują nowe osobniki

b)W pierwszym roku wykształca się pęd nadziemny (często w postaci rozetki), w tej postaci roślina zimuje. W następnym roku wiosną wytwarza się pęd kwiatostanowy, roślina wydaje nasiona i obumiera. Np. kapusta , marchew, kalarepa, burak (substancje odżywcze z łodyg, liścia, korzeni spichrzowych, bulw)

c)zielne. Na zimę tracą nadziemne części, zimują w postaci kłączy, bulw, cebul. Na wiosnę nowe _______??? Z tych organów. Mogą na zimę zachowywać nadziemne części w postaci rozetki.

d)większość zrzuca liście na zimę. Zawiązki nowych liści zimują w postaci pąków, okryte skórzastymi, łuskowatymi liśćmi. Drzewa szpilkowe nie zrzucają liści , są to liście budowy kseromorficznej.

Pnącza = liany

przystosowanie do zdobywania światła

najliczniej występują w lasach tropika

nych jako wieloletnie zdrewniałe liany

cechuje je szybki wzrost na długość kosztem wzrostu na grubość i wytwarzania elementów wzmacniających, dlatego łodygi lian są cienkie i wiotkie.

używając innych roślin jako podpory, wspinają się do światła

Np: * bluszcz (Hedera helix) - ma korzenie czepne

*groch - ma wąsy liściowe

*winobluszcz - ma wąsy pędowe

*____ fasola - wije się wokół podpór (?) łodygi

Epifity (zwane poroślami)

przystosowania do zdobywania światła

występują głównie w lasach tropikalnych

rosną na pniach i gałęziach drzew

przymocowują się korzeniami czepnymi

epifity w większości nie są pasożytami

na naszych obszarach są np. na korze drzew (glony, porosty, mchy)

Półepifity, np. Ficus, oprócz korzeni czepnych mają także powietrzne, które są skierowane ku dołowi, a potem dosięgaja ziemi i umocowują się. Korzenie te służą do pobierania tlenu.

Słonorośla = halofity

występuja na zasolonych obszarach (wybrzeża morskie, pustynie, solanki)

mogą egzystować jedynie niektóre formy roślinne tzw. słonorośla

rośliny te pobierają duże ilości soli, co powoduje wzrost wartości osmotycznej ich soku komórkowego i sprawia, że jest większe pobieranie wody z _________.

Np. Soliród - występuje u nas, w zasolonych glebach.

Rośliny cudzożywne = heterotroficzne = pasożytnicze

pokarm częściowo lub całkowicie biorą od innych roślin - swoich żywicieli

Mogą to być półpasożyty lub całkowite pasożyty

Półpasożyty są podobne do samożywnych, mają chlorofil (np. jemioła Viscum album, występuje na drzewach, głównie liściastych, ma ssawki - austoria)

Całkowite pasożyty są całkowicie uzależnione od żywicieli. Np. Kanianka (Cascuta) wytwarza ssawki, które wnikają w głąb ciała zaatakowanej rośliny, pasożytuje na roślinach uprawnych i łąkowych np. ziemniak, koniczyna. Łodygi ma _______, żółte, różowe. Korzeń i dolna część łodygi obumierają.

Półpasożyty koniczyny:

*Świetlik (Euphrasia)

*Pszeniec (melampyrum)

Swoimi ssawkami wrastają do korzeni.

Pełny pasożyt korzeniowy drzew liściastych:

*Łuskiewnik (lathraea) - nie ma chlorofilu, ma różowe kwiatostany

Rośliny owadożerne (mięsożerne)

występują na podłożach ubogich w azot

zawsze są zdolne do fotosyntezy

oprócz liści mają liście pułapkowe przystosowane do chwytania i trawienia drobnych zwierząt, które dostarczają roślinie azotu.

Np. Rosiczka (drosera),np. okrągłolistna, posiada emergencje jako czułki składające się z trzonka i główki. W trzonku występuje wiązka przewodząca, a w główce komórki _______ wydalające lepką ciecz zawierającą enzymy trawiące białko. Zwabione barwą i zapachem czułków owady siadają na liściu, przyklejają się do _______. Czułki są wrażliwe na dotyk i zginają się do środka, co powoduje uwięzienie.

Dzbanecznik (Nepenthes) - liście pułapkowe wykształcone są w dzbanki. Wewnętrzna część zawiera gruczoły wydzielające ciecz zawierającą enzymy trawiące białko. Na dole dzbanka jest strefa wchłaniania. Owad siada na krawędzi, bo jest tam wabiący nektar. Wnętrze dzbanka jest śliskie, owad spada na dół, wieczko zbudowane z nasady liścia zamyka się. Dzbanki mają kolory zielone , czerwone.

Muchołówka: Dionea muscipula. Liście pułapkowe opatrzone na brzegach sztywnymi włoskami wrażliwymi na dotyk. Pod wpływem podrażnienia zaginają się na pół i zamykają owada. Górna powierzchnia liścia zawiera gruczoły trawienne. Roślina ta rośnie w stanie Karolina (USA)

Kapturnica (Saracenia). Występuje w Ameryce Północnej. Liście tworzą zwinięte, kielichowate formy. Mogą one być czerwone, zielone. Tworzą zbiorniki. W liściach tych są różne strefy: Na wierzchu jest strefa wabiąca owady, poniżej gładka powierzchnia ześlizgiwania się, jeszcze niżej, tam gdzie wpadają owady są gruczoły (substancje trawienne), a najniżej strefa wchłaniania.

Pływacz (Utricularia). Mięsożerna roślina wodna (podwodna), która występuje u nas. Ma blaszki liściowe podzielone na szereg listków. Końce niektórych są zakończone pęcherzykami, w których jest woda. Mają one mały otwór zamknięty wodoszczelną klapką otwierającą się do wnętrza. Po zewnętrznej stronie klapki sterczą szczecinki, które działają jak dźwignie: małe zwierzęta wodne trącając jedną z nich powodują otwarcie klapki. Zwierzęta wpadają do pęcherzyka i zostają wessane. Na wewnętrznej stronie pęcherzyka są włoski wydzielające enzymy trawienne.

(Rośliny owadożerne) wykład 17.04.2008r.

Mają one mały otwór zamknięty wodoszczelną klapką otwierającą się do wnętrza. Po zewnętrznej stronie klapki sterczą szczecinki, które działają jak dźwignie: małe zwierzęta wodne trącając jedną ze szczecinek powodują otwarcie klapki i zostają wessane razem z wodą do pęcherzyka. Po wewnętrznej stronie pęcherzyka są włoski wydzielające enzymy trawienne.

OWOCE

Są organami charakterystycznymi dla roślin okrytonasiennych, w których zawarte są zazwyczaj nasiona. Powstają z zalążni słupka. Ściana zalążni tworzy wówczas owocnię czyli perykarp. Owocnia otacza nasiona do czasu osiągnięcia przez nie dojrzałości.

Owocnia składa się z:

• Egzokarpu

• Mezokarpu

• Endokarpu

Egzokarp tworzy skórkę owocni. Endokarp w niektórych owocach silnie drewnieje i tworzy w ten sposób pestkę która zawiera nasienie. Mezokarp w niektórych owocach rozwija się jako mięsista tkanka znacznej grubości. W zależności od tego czy owoc powstaje z 1 zalążni czy z wielu dzielimy je na:

• Owoce pojedyncze

• Suche pękające

• Suche niepękające

• Mięsiste

• Owoce złożone

• Owocostany

*kserówka* (uzupełniona wykładem)

OWOCE POJEDYNCZE SUCHE NIEPĘKAJĄCE

Pozostają zamknięte i nasiona są przy rozsiewaniu otoczone całą owocnią lub jej częściami.

NIEŁUPKA (achaenium) - powstaje z 1 owocolistka lub z 2 owocolistków. Owocnia skórzasta lub zdrewniała, nasienie może być luźno ułożone w owocni (owocnia nie zrasta się z łupiną nasienną- testa seminis), wówczas łatwo je wyłuskać, np. owoce słonecznika zwyczajnego - Melianthus annus rodz. Asteraceae=Compositae- Złożone. Bądź łupina nasienna może mniej lub bardziej zrastać się z owocnią jak jest u większości roślin z rodziny Złożonych (oprócz słonecznika).

ORZECH (nux)- owoc 1-nasienny powstały z wielu owocolistków, cała owocnia jest zdrewniała (zbudowana z komórek martwych sklerenchymatycznych). Nie jest zrośnięta z nasieniem dlatego nasienia dają się łatwo wyłuskać. Często owoc otoczony jest tak zwaną miseczką-cupula powstającą z listków przykwiatowych, np. u dębu (miseczka zwarta okryta łuskami), u leszczyny (miseczka płatowato porozcinana), buka (kolczasto owłosiona podzielona na 4 części, u kasztana jadalnego (rodzaj Costanea), orzech nanercza (Anacarpium occidentale)- to przykład orzecha obcego pochodzenia. Owoc właściwy (orzech) kształtu nerkowatego osadzony jest na mocno zdrewniałej szupince owocowej. Ta część owocu nosi nazwę „jabłka” nanercza.

ORZESZEK (nucula)- owoc powstający z 1 owocolistka, jest małych rozmiarów. Występuje na powierzchni owoców tj. truskawka, poziomka, owoce dzikiej róży (Rosa canina)

SKRZYDLAK (samara) jest to niełupka oskrzydlona, która może być 1-nasienna np. u jesionu, brzozy, wiązu (jest to uskrzydlony orzeszek) lub 8-nasienna np. u klonu

ZIARNIAK (caryopsis)szczególny rodzaj orzecha. Owoc 1-nasienny, od niełupki różni się tym, że owocnia zawsze zrasta się z nasieniem na całej powierzchni, owocnia przylega ściśle do łupiny nasiennej. Jest charakterystyczna dla zbóż (z rodz. Traw- Poace)

OWOCE POJEDYNCZE SUCHE PĘKAJĄCE

MIESZEK(folliculus) owoc wielonasienny (nasiona ułożone wzdłuż szwu grzbietowego), powst. z 1 owocolistka. Pęka tylko po jednej stronie (po stronie brzusznej)- w miejscu zrośnięcia się brzegów pojedynczego owocolistka. Mieszek często wyst. U roślin z rodz. Jaskrowate ( Ranunculaceae). Owoce u niektórych gatunków z tej rodziny wyst. W skupieniu, tworząc zbiory, agregaty mieszków. Owoc taki nazywamy ZBIOROWYM.

STRĄK (legumen) owoc wielonasienny, powst. z 1 owocolistka, od mieszka różni się tym, że pęka po obu stronach (zarówno brzusznej jak i grzbietowej) oraz tym, że strąki nie skupiają się w agregaty. Owoc charakterystyczny dla rodziny Motylkowate (Fabaceae) np. groch, fasola, orzecha (niepękające)

ŁUSZCZYNA (siliqua) i łuszczynka (silicula) owoce powstające z 2 owocolistków, wewnątrz owocu powstaje dodatkowa przegroda, na której osadzone są nasiona ułożone w 2 rzędach. Otwiera się klapkami od góry bądź od dołu. Po pęknięciu zostaję tylko środkowa, błoniasta przegroda, od której nasiona łatwo odpadają. Owoce charakterystyczne dla rodziny Krzyżowe (Brassicaceae). Fałszywa przegroda jest utworzona przez wtórne wsunięcie się budującej tkanki owocolistka do komory zalążni.

TOREBKA (capsula) powstaje z 2 lub wielu owocolistków, przeważnie wielonasienna. Pęka w różny sposób, np. wzdłuż, u maku (Papaver)- otwiera się porami na szczycie, otwiera się wieczkiem u babki (Plantago). Do torebki zalicza się również kasztanowiec (którego owocnia pokryta jest kolczastą skórką, a wewnątrz skupione są 2,3 nasiona)

ROZŁUPNIA (schizocarpium) owoc ten rozpada się na 2 rozłupki (mericarpia) np. u Baldaszkowatych (|np. Apiaceae), na 4 rozłupki np. u Szorstkolistnych (Boraginaceae) i Wargowych (Labiatae) lub na wiele rozłupek (tworząc wieniec rozłupek) np. u malw z rodz. Ślazowatych (Malvaceae).->karpofor-osadka

OWOCE MIĘSISTE

PESTKOWIEC (drupa) pestka pęka dopiero przy kiełkowaniu. Powst. z 1 owocolistka, jest tu obecny twardy, zdrewniały endokarp, który zamyka nasienie, tworząc tzw. PESTK np. z Rosaceae (podrocz. Śliwowe-Prunoideae)- wiśnie, czereśnie, brzoskwinie, śliwy. Do pestkowców należą też owoce orzecha włoskiego (Junglans regia), pieprzu (Piper), oliwki (Olea), palmy kokosowej (Cocos nucifera). Owoc palmy kokosowej niesłusznie nazywany jest orzechem kokosowym. Posiada cienki egzokarp, włóknisty mezokarp i twardy endokarp. Nasienie bogate jest w bielmo (stałe i płynne- mleczko kokosowe). Owoce bzu czarnego, owoc kawy. Są 2 lub 3 nasienne.

JAGODA (bacca) cała owocnia jest zmięśniała, egzokarp jest delikatny po dojrzeniu owocu jest on zwykle zabarwiony. Owoc powstaje z wielu owocolistków, jest wielonasienny, np. pomidory, dynia, banan, ogórek, daktyle, owoc kakaowca, owoce kiwi, pomarańcze i inne cytrusowe- otoczone skórką składającą się z 2 części: część zewnętrzna zabarwiona (flavedo) ze zbiornikami olejkowymi oraz część wewnętrzna biała gąbczasta- albedo. Z endokarpu wyrastają do komór liczne, wypełnione sokiem kosmki stanowiące miąższ jadalny(każda komora reprezentuje 1 owocolistek

JABŁKO- 5 wiązek od kielicha, 5 od komory.Owoc rzekomy, szupinkowy, pozorny. W jego powstawaniu bierze udział dno kwiatowe lub szypułka kwiatowa. Egzokarp owocni jest widoczny w postaci cienkiej, zielonkawej linii, pod nim znajduje się niewielki mezokarp. Endokarp jest skórzasty, cienki, niejadalny. Wyściela on wnętrze 5 komór, w których mieszczą się pojedyncze nasiona. Pozostała część jest jadalna- owoc pozorny.

OWOCE ZŁOŻONE(ZBIOROWE)- z wielu zalążni jednego kwiatu, w tworzeniu owocu dużą rolę odgrywa dno kwiatowe .

NIEŁUPKI ZŁOŻONE- powst. z licznych zalązni teo samego kwiatu, osadzonych na mięśniejącym dnie kwiatowym, które jest jadalne. Są to jednocześnie owoce pozorne, owoce właściwe, zaś wyst na powierzchni zmięśniałego dna kwiatowego. Np. owoc poziomki, truskawki, owoc wieloorzeszkowy róży

PESTKOWCE ZŁOŻONE- pojedyncze pestkowce osadzone są na dnie kwiatowym które jest niejadalne np. u maliny, jeżyny. Z poszczególnych zalążni kwiatu powstają drobne pestkowce, które zrastają się mięsistymi częściami owocni i osadzone są na wspólnej osi powstałej z dna kwiatowego.

ORZESZKI ZŁOŻONE - dno kwiatowe wklęsłe dzbankowatego kształtu, w środku niego są orzeszki- jest to owoc rzekomy, pozorny np. owoc dzikiej róży

MIESZKI ZŁOŻONE- agregaty mieszków np. Ranunculaceae- Jaskrowate, Rosaceae- Różowate

OWOCOSTANY- powstają z indywidualnych zalążni kilku kwiatów lub całych kwiatostanów

OWOCOSTAN FIGI z drzewa figowego zw. Figowcem pospolitym z rodz. Moraceae (Morwowate). Uprawiany jest w krajach ciepłych (Chiny, Japonia). Część jadalną owocostanu stanowi powiększone, zmięśniałe dno kwiatostanowe kształtu gruszkowatego. Na wewn. Stronie dna kwiatostanowego znajdują się małe 1- nasienne orzeszki. Kwiaty w kwiatostanie są rozdzielnopłciowe, zazwyczaj zazwyczaj górnej części kwiaty męskie u dołu żeńskie

OWOCOSTAN MORWY z drzewa morwa biała (Morus alba) morwa czarna (Morus nigra) rodz Moraceae (Morwowate) Kwiatostany są rozdzielnopłciowe. Owoce okryte są listkami okwiatu, które mięśnieją, grubieją wówczas owoc przyjmuje postać jagody. Owoce tworzą słodki, jadalny owocostan.

OWOCOSTAN ANANASA- z drzewa ananas jadalny (Ananas comosus) rodz, Bromeliaceae. Częścia jadalną jest duża zgrubiała i zmięśniała oś środkowa kwiatostanu, w której pogrążone są jagody. Kwiaty w ananasie są gęsto ułożone poniżej górnej rozetki liści (kwiaty siedzące, bez szypułek kwiatowych. Ściśle przylegające do siebie. W miarę dojrzewania owoców (jagód) te łączą się ze sobą przysadkami, które mięśnieją razem z osią kwiatostanu i powst. duży mięsisty owocostan o wadze kilku kg o pachnącym soczystym miąższu, bez nasion. Ananasy w uprawie są samopylne Zapylenie stanowi bodziec do rozwoju owocni. Powstaje więc owoc- jagoda partenokarpiczny

Do owocostanów suchych należy suchy owocostan olszy, gdzie oś kwiatostanowa i przysadki ulegają zdrewnieniu.

*wykład*

Owoce szupinkowe (rzekome)

Owoce, w których tworzeniu biorą udział oprócz zalążni także inne części kwiatu lub przykwiatu, liście np. zmięśniałe przykwiatki tworzące miseczkę otaczającą owoc dębu i buka. Przykładami owoców szupinkowych są owoce jabłoni i gruszy, których soczysta część rozwija się z dna kwiatowego zrośniętego z zalążnią dolnego słupka. Owocolistki zalążni zredukowane są do łusek otaczających nasiona. Owoc szupinkowy nanercza (Anacardium occidentale- nanercz zachodni). Drzewo wiecznie zielone. Owocem jest nerkowaty orzech (zarodek wykształca dwa duże liścienie) osadzony na szczycie silnie rozszerzonego osadnika kwiatowego (zwanego jabłkiem nanerczym) kształtu i wielkości gruszki. Osadnik po dojrzeniu przyjmuje czerwoną barwę. W handlu owoce zwane są pod nazwą nerkowców (orzechy nanerczowe)

Owoce cytrusowe

Zewnętrzna część ich owocni zwana skórką jest gruba i składa się z 2 warstw: barwnej cienkiej zawierającej olejek eteryczny, warstwy zewnętrznej flavedo oraz grubej gąbczastej białej bogatej w kwas askorbinowy i pektyny warstwy wewnętrznej zwanej albedo. Jadalną częścią owoców cytrusowych jest miąższ utworzony z maczugowatych wyrostków wewnętrznej części owocni. Wyrostki te są stłoczone wewnątrz komór zalążni i ściśle do siebie do siebie przylegają.

Owoce partenokarpiczne

Owocnia rozwija się bez zapłodnienia woreczka zalążkowego, bez wytworzenia nasion. Wynikiem są owoce beznasienne. Naturalna partenokarpia występuje u banana, ananasa i niektórych roślin cytrusowych. W niektórych przypadkach zachodzi bez zapylenia w innych samozapylenie bez zapłodnienia jest czynnikiem pobudzającym owocnię do rozwoju. Stosując takie substancje jak auksyny lub gibereliny można partenokarpię wywołać sztucznie i uzyskać beznasienne owoce np. u jabłoni, gruszy, winorośli, pomidora.

---