SAMORZĄD GOSPODARCZY

Wstęp

Koncepcja samorządu, choć w różnym stopniu i różnych formach obecna w Polsce od lat, cały czas podlega tworzeniu. Większość osób, gdy mówi o samorządzie zawodowym, rozumie to samo, brak jednak legalnej definicji tego pojęcia. Podobnie przedstawia się kwestia samorządu terytorialnego. Samorząd gospodarczy, w chwili obecnej w Polsce w zasadzie nie istnieje. Dlatego dyskusja o tej nowej i prawie nieznanej formie samorządu wywołuje szereg nieporozumień i niejasności. One z kolei wywołują bardzo silne emocje, które objawiają się poprzez liczne publikacje prasowe jak i burzliwe obrady w Sejmie. Wielu emocji i sporów dałoby się uniknąć, gdyby wszyscy mówiąc o samorządzie, myśleli o tej samej instytucji.
Pewną pomocą mogą służyć słownikowe definicje słowa samorząd:
"...samodzielne i niezależne wykonywanie pewnych funkcji o charakterze administracyjnym przez określony organizm społeczny (związek osób, instytucję)"¹,
"...wykonywanie władzy lub innej działalności organizacyjnej przez terytorialne lub zawodowe grupy ludności, za pośrednictwem wybranych przez siebie organów"².
W Polsce, gdzie zmienia się struktura gospodarki i ustrój terytorialny kraju, gdzie kształtuje się dopiero społeczeństwo obywatelskie, kształtują się także różnego rodzaju samorządy. Trudno więc precyzyjnie ustalić, która z form samorządu gospodarczego okaże się w przyszłości optymalna.
Niniejsze opracowanie, powstałe z incjatywy wicemarszałka Sejmu Jana Króla, ma na celu przybliżenie i wyjaśnienie pojęcia samorządu gospodarczego. Przedstawia ono polskie doświadczenia z okresu międzywojennego, rozwiązania strukturalne i prawne wybranych państw europejskich oraz główne tezy dyskusji o samorzadzie gospodarczym, która toczyła się w Sejmie II kadencji.

Część pierwsza - organizacje przedsiębiorców obecnie

Unormowania regulujące prawo zrzeszania się podmiotów gospodarczych lub przedsiębiorców pochodzą z przełomu lat osiemdziesiąych i dziewięćdziesiątych.

1. Zrzeszeniami podmiotów gospodarczych o najdłuższej tradycji są organizacje rzemieślnicze. Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 22 marca 1989 r. o rzemiośle (Dz. U. Nr 17 z 1989 r. poz. 92 z późn. zm.) rzemieślnicy mogą zrzeszać się w organizacjach samorządu rzemiosła. Organizacja samorządu rzemieślniczego jest trójstopniowa. Najniższym stopniem jest cech, w którym zrzeszają się rzemieślnicy. Cechy z danego okręgu zrzeszają się w izbach rzemieślniczych, a izby rzemieślnicze zrzeszają się w Związku Rzemiosła Polskiego. Na koniec 1997 r. cechów było 484 a izb rzemieślniczych 27. Organizacjami rzemieślniczymi są także spółdzielnie rzemieślnicze, których w roku 1997 było 332. Zgodnie z art. 7 ustawy do zadań samorządu należy w szczególności reprezentowanie interesów rzemieślników wobec organów władzy i administracji państwowej.

2. Zgodnie z ustawą z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców (Dz. U. Nr 35 z 1989 r. poz. 194 zm. Dz. U. Nr 121 z 1997 r. poz. 770) osoby-przedsiębiorcy prowadzące działalność gospodarczą i nie będące rzemieślnikami mogą zrzeszać się w zawodowych samorządowych organizacjach:
1) zrzeszeniach handlu i usług,
2) zrzeszeniach transportu,
3) innych organizacjach przedsiębiorców.

Obie powołane wyżej regulacje dotyczą prawa zrzeszania się osób fizycznych.

3. Ustawa z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych (Dz. U. Nr 35 z 1989 r. poz. 195 z późn. zm.) reguluje prawo zrzeszania się podmiotów gospodarczych będących osobami fizycznymi jak i prawnymi w izbach gospodarczych. Do założenia izby potrzeba współdziałania co najmniej 50 podmiotów gospodarczych z obszaru województwa. Izby mogą zrzeszać się w Krajowej Izbie Gospodarczej. Na koniec roku 1997 w Krajowej Izbie Gospodarczej zrzeszonych było 155 izb ³.
Zgodnie z art. 2 wyżej powołanej ustawy "Izba gospodarcza jest organizacją samorządu gospodarczego, reprezentującą interesy gospodarcze zrzeszonych w niej podmiotów w zakresie ich działalności wytwórczej, handlowej budowlanej lub usługowej, w szczególności wobec organów państwowych."
Zgodnie z art. 4 ust. 1 "Izba gospodarcza jest uprawniona do wyrażania opinii o projektach rozwiązań odnoszących się do funkcjonowania gospodarki oraz może uczestniczyć na zasadach określonych w odrębnych przepisach, w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w tym zakresie." Zgodnie z ust. 2 "Izba gospodarcza może dokonywać ocen wdrażania i funkcjonowania przepisów prawnych dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej."

4. Podmioty gospodarcze mogą także zrzeszać się na gruncie przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz. U. Nr 55 z 1991 r. poz. 235 zm. Dz. U. Nr 34 z 1996 r. poz. 148).
Pracodawcy mogą tworzyć związki pracodawców, federacje i konfederacje takich związków.
Zgodnie z art. 5 "Podstawowym zadaniem związków pracodawców, ich federacji i konfederacji jest ochrona praw i reprezentowanie interesów zrzeszonych członków wobec związków zawodowych pracowników, organów władzy i administracji państwowej oraz organów samorządu terytorialnego."
Zgodnie z art. 16 ust. 1 "Federacje i Konfederacje wymienione w art. 2 mają prawo opiniowania założeń i projektów ustaw oraz aktów wykonawczych do tych ustaw w zakresie objętym zadaniami związków pracodawców.", a zgodnie z ust. 2 "Organy władzy i administracji państwowej oraz organy samorządu terytorialnego obowiązane są zapewnić organizacjom pracodawców wykonywanie uprawnień, o których mowa w ust. 1, na równych prawach ze związkami zawodowymi."
Organizacja krajowa, Konfederacja Pracodawców Polskich, zrzesza 66 lokalnych lub branżowych związków pracodawców.

5. Osoby fizyczne zajmujące się działalnością gospodarczą mogą też zrzeszać się w stowarzyszenia działające na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. Nr 20 z 1989 r. poz. 104 z późn. zm.).

6. Dla osiągnięcia wspólnych celów podmioty gospodarcze (osoby fizyczne jak i osoby prawne) mogą także zakładać fundacje działające na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach (t.j. Dz. U. Nr 46 z 1991 r. poz. 203).

W podsumowaniu rozdziału można stwierdzić, że przedsiębiorcy mają liczne i różnorodne możliwości dobrowolnego zrzeszania się i artykułowania swoich interesów.

Część druga - organizacje przedsiębiorców i samorząd gospodarczy w okresie międzywojennym

W Polsce okresu międzywojennego działalność instytucji i organizacji przemysłu i przemysłowców regulowały trzy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej;

1) z 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowym (Dz. U. Nr 53 z 1927 r. poz. 468 z późn. zm.) regulujące organizację dobrowolnych zrzeszeń przemysłowych i ich związków,
2) z 15 lipca 1927 r. o izbach przemysłowo-handlowych (Dz. U. Nr 67z 1927 r. poz. 591 z późn. zm.) regulujące organizację i działalność instytucji samorządu gospodarczego jako organów administracji publicznej,
3) z 27 października 1932 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. Nr 94 z 1932 r. poz. 808 z późn. zm.) dające możliwość zrzeszania się zarówno osób fizycznych jak i prawnych.

O utworzeniu izby przemysłowo-handlowej, jej statucie, siedzibie i okręgu działania postanawiał Minister Przemysłu i Handlu, który sprawował też nadzór nad działalnością izb.
Izbom powierzono "stałą reprezentację interesów gospodarczych przemysłu i handlu." Obszar państwa podzielono na okręgi izb przemysłowo-handlowych.
W skład izby wchodzili radcy mianowani przez Ministra (1/10 część ogólnej liczby radców), radcy z wyboru wybierani przez przedsiębiorców (2/5 części ogólnej liczby radców) i przez zrzeszenia gospodarcze (2/5 części radców ogólnej liczby radców) oraz radcy kooptowani. Przedsiębiorcy ani przedsiębiorstwa nie byli członkami samorządu (tak jak mieszkańcy gminy nie są członkami gminy), przysługiwały im jedynie prawa wyborcze.

Czynne prawo wyborcze, tzn. prawa wybierania radców izby, posiadały:
1) osoby fizyczne, które w okręgu izby posiadały przedsiębiorstwo przemysłowe albo handlowe albo trudniły się przemysłem i handlem,
2) przedsiębiorstwa przemysłowe i handlowe istniejące w okręgu izby jako osoby prawne lub w innej dozwolonej prawnie formie spółkowej, a w tym przedsiębiorstwa państwowe, samorządowe i korporacje publiczne,
3) przedsiębiorstwa przemysłowe i handlowe z siedzibą poza okręgiem izby ale posiadające swe filie w okręgu izby.

Bierne prawo wyborcze, tzn. prawo bycia wybranym na radcę izby, przysługiwało osobom, które ukończyły 30 rok życia i miały prawo wykonywania we własnym lub cudzym imieniu czynnego prawa wyborczego do izby (tzn. tylko osobom fizycznym).

Izby przemysłowo-handlowe nie były zrzeszeniami, ale instytucjami prawa publicznego. Podział na instytucje prawa publicznego i instytucje prawa prywatnego nie jest do końca jasny i precyzyjny. Współczesna doktryna prawa odchodzi od tego podziału. W tym miejscu zwrócimy uwagę jedynie na jego jeden aspekt, na sposób tworzenia instytucji. Instytucje prawa prywatnego tworzą sami zainteresowani. Np. o powstaniu stowarzyszenia decydują sami założyciele, oni też zostają jego pierwszymi członkami. Instytucje prawa publicznego tworzy władza państwowa. Są one jej częścią. Np. o utworzeniu gminy decyduje Rada Ministrów. Mieszkańcy gminy nie są jej członkami, mają jedynie prawa wyborcze. Powyższe rozróżnienie na pewno nie jest wyczerpujące, mamy jednak nadzieję, że nieco objaśnia ów podział.
Wybory do izb, tzn. wybory radców izb, zarządzał Minister Przemysłu i Handlu. Wybory przeprowadzał komisarz wyborczy, główna komisja wyborcza i miejscowe (okręgowe) komisje wyborcze.
Izby pracowały na swych posiedzeniach plenarnych. Powoływano także komisje (stale lub niestałe) i sekcje izby.
Radcy izby wykonywali swe obowiązki nieodpłatnie, mieli jedynie prawo do zwrotu kosztów poniesionych w związku z wykonywaniem funkcji radcy.
Prace przygotowawcze i wykonawcze wynikające z zakresu działania izby prowadziło biuro izby, w którym zatrudnieni byli pracownicy najemni. Pracami biura kierował dyrektor mianowany przez ministra przemysłu i handlu. Dyrektor podlegał prezesowi izby.
Izba corocznie uchwalała preliminarz budżetowy na rok następny, który wymagał zatwierdzenia przez ministra. Wydatki izby pokrywane były z dochodów własnych izby oraz z dodatku do podatku przemysłowego. Wysokość tego dodatku na rzecz izby określał każdorazowo Minister Przemysłu i Handlu w granicach określonych w ustawie.

Do zakresu działania izb należało (cytuję art. 4 wyżej powołanego Rozporządzenia o izbach przemysłowo-handlowych);

"1. obradowanie i stawianie wniosków oraz udzielanie władzom na ich żądanie lub z własnej inicjatywy spostrzeżeń i wiadomości;

2. wyrażanie opinii o projektach ustaw i ważniejszych rozporządzeń, współdziałanie na żądanie władz przy ich opracowywaniu oraz przedstawianie Rządowi własnych tego rodzaju projektów, a w szczególności wyrażanie opinii i współdziałanie na żądanie władz przy opracowywaniu i zmianach ustawodawstwa przemysłowego, handlowego i górniczego, ustawodawstwa w sprawach taryfy celnej oraz przepisów celnych, obrotu towarowego z zagranicą, obrotu pieniężnego, nowych dróg komunikacyjnych, taryf kolejowych i innych opłat przewozowych, przepisów określających warunki przewozu i wszelkiego rodzaju komunikacji, ustawodawstwa podatkowego i monopolowego, ustawodawstwa w sprawach ochrony pracy i ubezpieczeń społecznych, ustawodawstwa w sprawach opieki społecznej, bezpośrednio dotyczących przemysłu i handlu (art. 1);

3. przedstawianie postulatów z zakresu traktatów handlowych;

4. przyczynianie się do zaspokojenia potrzeb i ułatwienia warunków rozwoju życia gospodarczego, w szczególności tworzenie, utrzymywanie lub popieranie, z zachowaniem przepisów ustawowych, odpowiednich instytucji i urządzeń, jako to: instytutów badawczych, muzeów, wystaw, pokazów, targów, biur informacyjnych i reklamacyjnych, w szczególności kolejowych i celnych;

5. zakładanie, prowadzenie i popieranie we współpracy z władzami oświatowymi szkół zawodowych i dokształcających;

6. opiniowanie na żądanie władz oświatowych i z własnej inicjatywy o potrzebach i programach szkolnictwa zawodowego i dokształcającego oraz o stanie prowadzonych przez izby szkół;

7. wyznaczanie osób, powołanych do wydawania opinii i stwierdzania stanu faktycznego oraz innych działań , wymagających wiarygodności i znajomości rzeczy, w zakresie przedmiotów i czynności, mających znaczenie dla reprezentowanych przez izby dziedzin; w szczególności izbom przysługuje prawo ustanawiania i zaprzysięgania brakarzy, dyspaszerów (dyspaszer to biegły wyceniający pewne rodzaje szkód powstałych w transporcie morskim - objaśnienie moje P.K.) itp., ustanawiania maklerów pozagiełdowych i okrętowych; przepisy obowiązujące o biegłych sądowych nie ulegają zmianie;

8. delegowanie przedstawicieli do utworzonych przez władze organów doradczych w sprawach, dotyczących lub mających znaczenie dla reprezentowanych przez izby dziedzin;

9. proponowanie w wypadkach, w których udział reprezentantów przemysłu i handlu przewidują odnośne ustawy lub rozporządzenia, kandydatów na stanowiska sędziów handlowych, członków komisji podatkowych, zarządców ugodowych i przymusowych, nadzorców sądowych itp.;

10. wydawanie władzom opinii, zaświadczeń o istniejących zwyczajach handlowych, cenach itp.;

11. wydawanie świadectw o pochodzeniu towarów i innych zaświadczeń, dotyczących obrotu handlowego i firm;

12. tworzenie, z zachowaniem istniejących przepisów, sądów polubownych dla rozstrzygania sporów, wynikłych ze stosunków handlowych;

13. prowadzenie:
a) wykazu wszystkich w danym okręgu przedsiębiorstw, należących do reprezentowanych przez izbę dziedzin gospodarczych, z wyodrębnieniem firm, zapisanych do rejestru handlowego,
b) listy osób uprawnionych do wykonywania czynnego prawa wyborczego do izby;

14. zbieranie danych statystycznych, odpowiadających zakresowi pracy izb, przy czym dane te na żądanie Ministra Przemysłu i Handlu powinny mu być komunikowane; w tym przypadku Minister Przemysłu i Handlu może udzielić wskazówek, dotyczących zbierania danych i opracowywania dostarczanych mu zestawień;

15. składanie Ministrowi Przemysłu i Handlu kwartalnych sprawozdań o stosunkach gospodarczych swego okręgu oraz rocznego sprawozdania o swej działalności i stanie gospodarczym okręgu, nie później niż z końcem kwietnia następnego roku; sprawozdania roczne powinny być ogłaszane drukiem.
Izby spełniają również inne przekazane ustawami i rozporządzeniami czynności, w szczególności z zakresu działania odpowiednich władz państwowych, bądź w zupełności, bądź w zastępstwie, bądź ku pomocy wymienionych władz."- koniec cytatu.

Zadania izb były więc liczne i różnorodne.
Niezależnie od izb przemysłowo-handlowych, tj. organów samorządu, istniały dobrowolne zrzeszenia.

W wyżej powołanym rozporządzeniu o prawie przemysłowym pojęcie zrzeszenia zdefiniowano następująco:
"Art. 1. Celem popierania rozwoju przemysłu pod względem technicznym i gospodarczym oraz pozyskiwania krajowych i zagranicznych rynków zbytu, jak również celem obrony interesów gospodarczych zrzeszonych, prowadzący samoistne przedsiębiorstwo przemysłowe jednego lub więcej rodzajów przemysłu w rozumieniu prawa przemysłowego mogą, w liczbie co najmniej trzech, stowarzyszać się wyłącznie na podstawie przepisów rozporządzenia niniejszego w zrzeszenia przemysłowe o celach niezarobkowych."
Z powyższej definicji wynika, że o powołaniu zrzeszenia decyduje wola osób zainteresowanych, a nie wola władz państwowych. Zrzeszenie jest więc instytucją prawa prywatnego.

Część trzecia - Zrzeszenia i instytucje samorządu gospodarczego w wybranych krajach europejskich

I. Wielka Brytania

W Wielkiej Brytanii nie istnieje samorząd gospodarczy w rozumieniu wspólnoty, do której należałyby wszystkie podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Nie oznacza to jednak braku organizacji zrzeszających podmioty prowadzące działalność gospodarczą.
Przedsiębiorcy w Wielkiej Brytanii mogą dobrowolnie zrzeszać się w izbach handlowych zorganizowanych według kryterium podziału terytorialnego. Izby te są organizacjami prawa prywatnego i nie wykonują zadań publicznych.
Dobrowolność członkostwa ma swoje wady i zalety. Z jednej strony -zapewnia dużą samodzielność i niezależność od rządu, z drugiej strony - zasada dobrowolnej przynależności może sprawiać kłopoty finansowe, gdyż zwłaszcza mniejsze izby nie są w stanie zarobić na swoje utrzymanie i prowadzenie działalności.
W związku z powyższym powstał pomysł połączenia izb dużych z małymi, w zespoły, które prowadziłyby wspólną działalność i dzieliły zyski według potrzeb. Małe izby zachowałyby swoje nazwy i autonomię, chociaż część decyzji podejmowana by była w ramach całych zespołów.
Istotnym problemem jest zorganizowanie systemu dofinansowania działalności izb - bowiem wiele z nich nie jest w stanie utrzymać się z własnych środków. Dofinansowanie odbywa się drogą pośrednią lub bezpośrednią. Przykładem pomocy bezpośredniej jest zwracanie przedsiębiorcom przez Departament Handlu i Przemysłu (będący organem administracji rządowej) części kosztów poniesionych w związku z udziałem w targach, wystawach lub misjach zagranicznych. DHP zapewnia również izbom bezpłatną komputeryzację i dostęp do rządowych informacji dotyczących wydarzeń o znaczeniu gospodarczym, analiz poświęconych głównym zagadnieniom polityki rządowej, przyczyn podejmowania decyzji oddziałujących na społeczeństwo, dostępu do usług dla ludności oraz zakresu działania poszczególnych jednostek administracji rządowej.
Drogą pośrednią jest np. działanie rządu polegające na udzielaniu zamówień rządowych tylko członkom izb. Można powiedzieć, że jest to forma nacisku na przedsiębiorców by wstępowali do izb, przy jednoczesnym zachowaniu zasady dobrowolności członkostwa.
Składki płacone przez członków izb zależą od liczby pracowników zatrudnionych w firmie.
Proponuje się, by izby przejęły od władz regionalnych (za opłatą) sprawy rejestracji i wydawania pozwoleń na prowadzenie działalności handlowej. A także by izby organizowały szkolenia i wydawały świadectwa.

Przykład Wielkiej Brytanii (podobna sytuacja jest także w Danii) wskazuje, że prawidłowe funkcjonowanie gospodarki nie jest uzależnione od istnienia samorządu gospodarczego (w tradycyjnym, kontynentalnym tego słowa znaczeniu). Wynika to m.in. z doświadczeń historycznych państwa, w którym nigdy nie wykształcił się model samorządu gospodarczego prezentowany poniżej, na przykładzie innych państw.

II. Austria

Izby gospodarcze mają w Austrii status instytucji prawa publicznego. Podstawą prawna funkcjonowania izb za każdym razem jest odrębna ustawa (np. ustawa o izbach handlowych). Przynależność do określonej izby uzyskuje się z mocy prawa, z racji wykonywanej działalności, bez potrzeby wypełniania jakichkolwiek deklaracji członkowskich. Rozwiązanie to powoduje, że przynależność do izb gospodarczych jest powszechna, należą do nich wszyscy przedsiębiorcy.
Izby są organizacjami niezależnymi. Władze państwowe nadzorują ich działalność jedynie pod względem zgodności z prawem. Żaden organ władzy państwowej nie posiada jednak władzy zwierzchniej w stosunku do izb. Ich działalność jest w pełni samodzielna i odbywa się na podstawie decyzji demokratycznie wybranych władz.
Izby gospodarcze wykonują następujące zadania:

a) Własne - polegające na ochronie i reprezentowaniu interesów ekonomicznych swych członków. Dotyczy to również prawa i obowiązku konsultacji wszystkich aktów prawnych tworzonych przez rząd, parlament oraz inne podmioty, którym przysługuje inicjatywa ustawodawcza. Należy tu podkreślić, że specyfiką Austrii jest tradycja uzgadniania polityki ekonomiczno-społecznej w trójkącie: władza państwowa - organizacje izbowe - związki zawodowe. Ułatwia to znajdywanie rozwiązań przy podejmowaniu trudnych, niepopularnych decyzji. Podstawowym zadaniem izb jest reprezentowanie wspólnych interesów przedsiębiorców oraz podejmowanie wszelkiej działalności służącej interesom członków. Reprezentowanie interesów obejmuje m.in. przedstawianie władzom lokalnym i państwowym stanowiska, opinii lub postulatów w imieniu ogółu przedsiębiorców, we wszystkich sprawach ich dotyczących (pracy, zatrudnienia, warunków socjalnych, kształcenia zawodowego). Do zadań własnych należą też pewne funkcje o charakterze publicznym, jak np. wydawanie rozmaitych świadectw wymaganych w handlu zagranicznym, legalizacja dokumentów itp.

b) Zlecone - w niektórych sprawach należących do kompetencji władz państwowych, izby zobowiązane są do współpracy. Głównym przykładem jest tu organizacja procesu kształcenia zawodowego. Przejęcie części zadań organów państwowych przez izby - z jednej strony odciąża administrację państwową, z drugiej strony - gwarantuje profesjonalną organizację celów.

Austriacka Izba Gospodarcza - organizacja
Austriacka Związkowa Izba Gospodarcza (ogólnokrajowa) jest instytucją prawa publicznego, utworzoną - w obecnej postaci - na mocy ustawy z 1946 r.
Ustawa ta powołała do życia Związkową Izbę Gospodarczą oraz izby gospodarcze w poszczególnych krajach związkowych (landach). Izby te mają charakter samorządowy, a ich władze wybierane są przez ogół członków. Izby wykonują też część zadań administracji państwowej.
Głównym źródłem finansowania działalności izb są składki członkowskie płacone wraz z podatkami i przekazywane następnie przez władze skarbowe właściwej izbie. Izby pobierają też opłaty za niektóre czynności.
W przypadku spraw rozstrzyganych na szczeblu władz ogólnokrajowych reprezentantem przedsiębiorców jest Związkowa Izba Gospodarcza, a w przypadku spraw rozstrzyganych przez władze krajowe (landowe) - odpowiednia izba krajowa. Ta pierwsza jest dla rządu partnerem we wszystkich sprawach polityki gospodarczej, a w szczególności handlu zagranicznego, polityki finansowo kredytowej, transportowej itd.
Poszczególne izby krajowe i Związkowa Izba Gospodarcza zorganizowane są według jednakowych zasad. Każda z nich dzieli się na sześć dużych grup, według branż gospodarki. Są to tzw. sekcje, skupiające przedsiębiorstwa:
- rzemieślnicze,
- przemysłowe,
- handlowe,
- finansowe,
- transportowe,
- turystyczne.
W ramach każdej sekcji istnieją wyspecjalizowane grupy fachowe, a mianowicie: w sekcji rzemiosł - cechy, w sekcji handlu - gremia, a w pozostałych - grupy lub zrzeszenia branżowe.
Wszystkie te zgrupowania mają własne władze, których skład ustalany jest w wyborach, w których biorą udział wszyscy przedsiębiorcy należący do wspólnoty samorządowej. W zakresie reprezentowania interesów przedsiębiorców zrzeszenia te działają w sposób samodzielny i niezależny.
Organami izb gospodarczych są:
a) prezes, który kieruje pracą izby i realizuje uchwały jej ciał kolegialnych, jednocześnie jest on zwierzchnikiem pracowników izby;
b) prezydium składające się z prezesa i dwóch jego zastępców, będące kolegialnym organem kierowniczym; głównym zadaniem prezydium jest przygotowanie materiałów dla zarządu i zgromadzenia ogólnego, a także podejmowanie za te organy - w sprawach pilnych - czynności należących do ich kompetencji;
c) zarząd składający się w izbach krajowych z członków prezydium oraz przewodniczących sekcji i ich zastępców, a w związkowej Izbie Gospodarczej - z członków prezydium, przewodniczących sekcji i prezesów izb krajowych;
d) komisje prawa pracy w izbach krajowych i komisja pracodawców w związkowej Izbie Gospodarczej - ich zadaniem jest przede wszystkim rozwiązywanie konfliktów pomiędzy pracownikami i pracodawcami;
e) zgromadzenie ogólne:
w skład zgromadzenia ogólnego izby krajowej wchodzą członkowie zarządu i członkowie wybierani jako przedstawiciele poszczególnych sekcji (liczba osób reprezentujących sekcje zależy od liczby podmiotów skupionych w sekcji);
w skład zgromadzenia związkowej izby gospodarczej wchodzą członkowie jej prezydium, prezydiów izb krajowych, zarządów sekcji związkowych i delegaci izb krajowych, wybrani przez ich zgromadzenia ogólne; do kompetencji zgromadzenia należy podejmowanie uchwał wytyczających program działania izby oraz ocena ich realizacji, podejmowanie decyzji dotyczących ustroju i funkcjonowania izby, a także wybór prezesa i wiceprezesów.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że austriackie placówki handlowe za granicą są również podporządkowane Związkowej Izbie Gospodarczej, pomimo włączenia w struktury służby dyplomatycznej.

III. Francja

We Francji funkcjonują równolegle izby handlowo-przemysłowe i izby rzemieślnicze, tworzone przy udziale państwa i finansowane z obowiązkowych składek członków. Organizacje te skupiają - obligatoryjnie - wszystkie podmioty gospodarcze działające w sektorze przemysłu, handlu i rzemiosła. Nie wyklucza to zrzeszania się podmiotów gospodarczych w organizacjach opartych na dobrowolnym członkostwie.
Członkami izb są ustawowo wszystkie przedsiębiorstwa wpisane do rejestru handlowego, mające swą siedzibę i prowadzące działalność w okręgu, na terenie którego działa dana izba.
W przypadku Francji można mówić o trzech poziomach samorządu gospodarczego:
- Izbach Handlu i Przemysłu,
- Regionalnych Izbach Handlu i Przemysłu,
- Zgromadzeniu Francuskich Izb Handlu i Przemysłu.
Należy przy tym zauważyć, że struktura jaką one tworzą nie jest oparta na powiązaniach hierarchicznych. Każda z tych form organizacji izbowych jest niezależna w ramach swoich ustawowych kompetencji.

a) Izby Handlu i Przemysłu Zadania izb: - przekazywanie instytucjom rządowym opinii i informacji dotyczących problematyki przemysłowo-handlowej; - przekazywanie rządowi i parlamentowi opinii na temat działań służących rozwojowi przemysłu i handlu. Izby prowadzą swoją działalność poprzez udzielanie informacji gospodarczej, naukowej i technicznej, tworzenie centrów dokumentacji, drukowanie własnych wydawnictw, tworzenie instytucji szkoleniowo edukacyjnych, promocję podmiotów gospodarczych, promocję osiągnięć w zakresie infrastruktury przemysłowo handlowej. Dochodami izb są: - wpływy z tytułu specjalnego podatku pobieranego w momencie wpisu do rejestru handlowego; - wpływy z opłat za świadczone usługi; - pożyczki; - subwencje; - zyski z działalności gospodarczej.

b) Regionalne Izby Handlu i Przemysłu Reprezentują one interesy izb na szczeblu regionalnym. W każdym regionie działa jedna izba regionalna. Dodatkowym źródłem dochodów są obowiązkowe składki izb lokalnych.

c) Zgromadzenie Francuskich Izb Handlu i Przemysłu Zgromadzenie reprezentuje wszystkie izby lokalne i regionalne na szczeblu krajowym. Jest pośrednikiem pomiędzy siecią izb a rządem i administracją europejską. W skład walnego zgromadzenia Francuskich Izb Handlu i Przemysłu wchodzą prezesi wszystkich izb lokalnych i regionalnych. Podejmują oni decyzje dotyczące budżetu i strategicznych zadań zgromadzenia. W skład Komitetu wykonawczego wchodzą przede wszystkim prezesi izb regionalnych oraz prezes reprezentujący izby z terytoriów zamorskich i członkowie izb regionalnych.

IV. Niemcy

W Republice Federalnej Niemiec obowiązuje zasada przynależności do izb gospodarczych z mocy prawa. W ten sposób, izby zrzeszają wszystkich samodzielnych przedsiębiorców, bez konieczności zapisywanie się, czy wstępowanie do samorządu. Obligatoryjny charakter samorządu nie pociąga za sobą żadnych ujemnych konsekwencji związanych z nieprzystąpieniem do niego, ponieważ stosunek przynależności do samorządu powstaje automatycznie, z mocy prawa, z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej.
Niezależnie od struktury tworzonej przez organizacje samorządu gospodarczego, funkcjonują dobrowolne, branżowe organizacje, o charakterze samopomocowym, skupiające podmioty gospodarcze. Organizacje samorządu gospodarczego (izby) tworzone są obligatoryjne; powołuje się je przede wszystkim w celu wykonywania zadań z zakresu administracji publicznej. Przy powoływaniu organizacji należących do obydwu kategorii uwzględnia się natomiast odrębność i specyfikę rzemiosła, tworząc np. odrębne izby rzemieślnicze. Należy zauważyć, że wspomniane dobrowolne organizacje, do pewnego stopnia spełniają funkcję organizacji pracodawców, tworzonych jako odpowiedniki organizacji pracobiorców, czyli związków zawodowych.
Po zjednoczeniu Niemiec działają tam 83 izby przemysłowo handlowe, mające charakter publiczno-prawnych ciał samorządowych. Organizacją nadrzędną jest Zrzeszenie Niemieckich Izb Przemysłowo Handlowych. Choć organizacja ta nie ma kompetencji do kierowania izbami regionalnymi, to jej pozycja w systemie polityczno-gospodarczym RFN jest bardzo silna. Zrzeszenie Niemieckich Izb Przemysłowo Handlowych reprezentuje wobec rządu i parlamentu interesy niemieckich przedsiębiorców. Reprezentacja ta obejmuje zarówno małe, jak i duże przedsiębiorstwa - wszystkie na równych zasadach.
Regionalny podział izb, obejmujący podział całego kraju, pozwala na akcentowanie specyficznych dla danego regionu problemów i wpływ na korzystne, z lokalnego punktu widzenia, rozwiązania polityczno-prawne na forum federacji.
Ustawa federalna i prawo poszczególnych landów stwarzają jedynie ogólne ramy funkcjonowania izb gospodarczych. Szczegółowe rozwiązania zawarte są w statutach izb. Ewentualne wątpliwości rozstrzyga minister gospodarki danego landu. Statut reguluje uprawnienia organów izb, a mianowicie zgromadzenia ogólnego, prezydium, prezesa i dyrektora generalnego. Statut ustala procedurę wyborów do zgromadzenia ogólnego. Jest rzeczą istotną by podział miejsc odzwierciedlał specyfikę gospodarczą regionu. Członkowie zgromadzenia ogólnego powołują ze swego grona prezydium i prezesa a także dyrektora generalnego. Prezes i dyrektor generalny wspólnie reprezentują izbę na zewnątrz.
Finansowanie izb oparte jest na obowiązkowych składkach wnoszonych przez przedsiębiorstwa członkowskie.
Izby podlegają formalnemu nadzorowi państwowemu. W praktyce jest on ograniczony do kontroli przestrzegania prawa. W związku z powyższym ministrowie gospodarki poszczególnych landów mogą interweniować jedynie wówczas, gdy izba wchodzi w kolizję z prawem (w tym także z własnym statutem).
Izby uczestniczą w pracach nad projektami aktów prawnych dotyczących wszystkich dziedzin gospodarki. Dziedziny, które opiniuje samorząd, mają bardzo szeroki zakres - od prawa podatkowego do ochrony środowiska, od ujednolicania prawa w ramach UE po wewnętrzne reformy prawa gospodarczego, ekspertyzy dotyczące znaków towarowych, przestrzegania norm handlowych itp. Także na szczeblu landów izby pozostają w ścisłym kontakcie z lokalnym rządem i ministerstwami. Samorząd terytorialny współpracuje z samorządem gospodarczym w kwestiach tak istotnych jak tworzenie budżetu komunalnego.
Oprócz działalności skierowanej na zewnątrz, izby aktywnie wspierają zrzeszone w nich przedsiębiorstwa. Dbają o zapewnienie im szybkiej i rzetelnej informacji, wydają broszury informacyjne omawiające aktualne problemy, przybliżają nowe ustawy i rozporządzenia. Komórki doradcze izbwyspecjalizowane są w świadczeniu firmom pomocy "na starcie", m.in. poprzez dostęp do międzynarodowych baz danych. Informacja i poradnictwo mają na celu dostarczenie, głównie drobnym przedsiębiorcom, informacji przydatnej do sprostania konkurencji.
Izby zorganizowały cały system kształcenia zawodowego. Rejestrują każdą umowę zawieraną z uczniem przez zakład, w którym ten pierwszy kształci się i pracuje. W izbach składane są egzaminy końcowe. Wydane świadectwo kwalifikacji ważne jest na terenie całego kraju. Dalszą możliwość kształcenia izby zapewniają poprzez udział w różnych fachowych kursach. Organizowane są egzaminy mistrzowskie, kursy księgowości itp. Izby pełnią wiele funkcji o charakterze administracyjnym, wydają zaświadczenia, świadectwa pochodzenia, uwierzytelniają rachunki handlowe.

V. Holandia

Izby przemysłowo-handlowe stanowią jedyny i zarazem obligatoryjny organ prowadzący rejestr handlowy firm, organizacji i instytucji w poszczególnych regionach Holandii.
Wszystkie firmy holenderskie podlegają obowiązkowej rejestracji w regionalnej izbie przemysłowo handlowej. Firmy są zobowiązane do uiszczania składek na rzecz izby. Wysokość stawki jest zależna od wysokości kapitału założycielskiego i od zysków. W przypadku nowopowstającej firmy, wysokość składki zostaje ustalona na okres 2-3 lat, na podstawie wysokości kapitału założycielskiego. Po upływie tego okresu, izba dokonuje weryfikacji wysokości składki, biorąc pod uwagę obok wysokości kapitału założycielskiego również wysokość zysku. Stawki wahają się od 60 guldenów w przypadku małych firm do 20 000 guldenów w przypadku dużych firm i korporacji.
Instytucje i fundacje o charakterze niekomercyjnym płacą stałą składkę w wysokości zbliżonej do najniższej składki.
Wszystkie płacone przez firmy holenderskie składki na rzecz izb są wliczane w koszty działalności i nie podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym.
Zadania i uprawnienia izb
Izby zajmują się promowaniem i reprezentacją podmiotów gospodarczych wobec władz. Szeroki zakres działań izb, jako centralnego źródła informacji i jednocześnie jednostek świadczących wszystkie usługi niezbędne dla normalnego funkcjonowania firm powoduje, że izby te odgrywają znaczną rolę w holenderskim systemie gospodarczym.
Obok funkcji promocyjnej, głównym zadaniem izb jest reprezentacja środowisk gospodarczych wobec władz regionalnych oraz państwowych, w kraju i zagranicą. Same izby prowadzą działalność usługową dla swoich członków, oferując informację handlową i doradztwo m.in. w następujących sferach:
- handel detaliczny i rzemiosło,
- przemysł (podatki lokalne, przepisy dotyczące ochrony środowiska),
- handel hurtowy i dystrybucja (informacja o regulacjach prawnych dotyczących handlu krajowego i międzynarodowego, postulaty zmian przepisów),
- promocja eksportu (konsultacje i porady w zakresie wyboru partnera zagranicznego, obowiązujących przepisów, współdziałania z organizacjami i instytucjami powołanymi w tym celu),
- ochrona środowiska naturalnego (informacja o obowiązujących przepisach, procedurach),
- regionalna polityka gospodarcza (informacja władz lokalnych, regionalnych i centralnych o sytuacji gospodarczej regionu),
- transport i logistyka (informacja o przepisach),
- zatrudnienie (informacja o miejscach pracy, przeciwdziałanie bezrobociu i współdziałanie z innymi izbami w tym zakresie),
- edukacja (organizowanie kursów, seminariów, finansowanie praktyk).
Poza wymienioną działalnością informacyjno-promocyjną, izby inicjują oraz współdziałają przy tworzeniu klubów eksporterów i innych form aktywizacji produkcyjno-handlowej swoich członków.
Obok poradnictwa prawnego izby pełnią też funkcję arbitrażową w sporach gospodarczych.
Izby wykonują też pewne zadania o charakterze publicznym. Na podstawie prowadzonych rejestrów, izby wydają dokumenty dotyczące danych zawartych w rejestrze handlowym, założenia firmy (licencjonowania działalności), a także poświadczają (legalizują) dokumenty eksportowe (w tym świadectwa pochodzenia towarów), uwierzytelniają podpisy.
Organizacja
Federacja izb przemysłowo-handlowych w Woerden zrzesza 36 regionalnych izb.
Izby działają na podstawie odpowiedniej ustawy.
Najważniejszym organem izby jest Walne Zgromadzenie (maksymalnie do 60 osób), które wybiera Prezydium. Członkowie władz izby są nominowani co 4 lata. Wybór jest dokonywany według przyjętego klucza, zapewniającego pełną reprezentację wszystkich form działalności przedsiębiorstw z danego regionu, organizacji pracowniczych i pracodawców.
Izba tworzy regionalne forum, na którym reprezentanci różnych sfer działalności gospodarczej mają możliwość wyrażania swoich opinii oraz reprezentowania swoich interesów.
Walne Zgromadzenie powołuje także komitety reprezentujące problemy istotne dla firm działających w danym regionie, jak. np. komitety d/s planowania, spraw energetycznych, komunikacji, szkolenia, ochrony środowiska naturalnego.
Zatrudnienie w izbach waha się od 10 do 200 osób, w zależności od zasięgu terytorialnego i liczby firm. Łącznie we wszystkich izbach jest zatrudnionych około ok. 2000 osób.

VI. Węgry

Regulacja prawna dotycząca organizacji podmiotów gospodarczych na Węgrzech jest stosunkowo nowa. Izby gospodarcze zostały powołane do życia ustawą z 1994 r.
Stosownie do ustawy, izby gospodarcze są organizacjami prawa publicznego. Dzielą się na izby handlowe i przemysłowe, rolnicze oraz rzemieślnicze. Powszechny charakter izb nie wyklucza zrzeszania się podmiotów gospodarczych na podstawie prawa o stowarzyszeniach.
Ze względu na charakter publikacji, dalsze uwagi będą dotyczyły głównie izb przemysłowo-handlowych, z pominięciem izb rolniczych i rzemieślniczych.
Cele i zadania izb gospodarczych
Ogólnym celem działalności izb gospodarczych jest wspomaganie rozwoju i organizacji działalności gospodarczej, zapewnienie bezpieczeństwa obrotu handlowego i uczciwości w działalności rynkowej, realizacja powszechnych i zbiorowych interesów podmiotów prowadzących działalność gospodarczą oraz wykonywanie powierzonych ustawowo zadań administracji publicznej, związanych z funkcjonowaniem gospodarki.
Cele te izby realizują m.in. poprzez rozwój infrastruktury gospodarczej, wspomaganie postępu technicznego, współdziałanie w organizowaniu szkolenia zawodowego, organizację targów, wystaw i konferencji, informację o przepisach prawnych dotyczących działalności gospodarczej, a także informacje o charakterze ekonomicznym i technicznym. Izby prowadzą także ewidencję członków, wraz z danymi dotyczącymi ich działalności gospodarczej, wystawiają lub uwierzytelniają świadectwa pochodzenia towarów lub inne dokumenty niezbędne w obrocie handlowym, dbają o nienaruszanie praw swych członków, wynikających z własności intelektualnej lub przemysłowej. Dbają o przestrzeganie prawa ochrony konsumentów.
Zgłaszają wnioski, wydają opinie i udzielają informacji, które mogą przyczynić się do wydania aktów prawnych dotyczących działalności gospodarczej, programów rządowych i samorządowych. Opiniują projekty aktów prawnych, które mogą mieć wpływ na działalność podmiotów gospodarczych.
Struktura izb gospodarczych
Na Węgrzech istnieje dwustopniowy podział izb gospodarczych. Istnieją terenowe izby, tworzone w komitatach (oddzielnie dla rolników, rzemieślników i podmiotów prowadzących działalność handlowo-przemysłową). Mogą one powoływać lokalne jednostki organizacyjne, które mogą być wyposażone w przymiot osobowości prawnej. Na poziomie kraju działają ogólnokrajowe izby gospodarcze (również tworzone oddzielnie dla izb rolniczych, rzemieślniczych i handlowo-przemysłowych).
Członkami izb ogólnokrajowych są izby działające w komitatach, natomiast członkami izb komitatowych są odpowiednio rolnicy, rzemieślnicy, prowadzący działalność gospodarczą.
Organy izb
Najwyższym organem terenowej izby gospodarczej jest zebranie delegatów, wybranych przez wszystkich członków izby. W izbie ogólnokrajwej jest to zebranie delegatów izb terenowych.
Do wyłącznych kompetencji zabrania delegatów należy uchwalanie statutu i budżetu, a także wybór i odwołanie prezesa izby, oraz członków prezydium, komisji rewizyjnej i komisji etycznej. Ponadto do wyłącznych kompetencji izby terenowej należy podjęcie decyzji o połączeniu się z inną izbą, wybór delegatów do izby ogólnokrajowej oraz ustalenie wysokości składki członkowskiej.
Postanowienie zebrania delegatów o wyborze prezesa ogólnokrajowej izby gospodarczej kontrasygnuje premier, a postanowienie o wyborze prezesa izby terenowej - właściwy pełnomocnik republiki (odpowiednik polskiego wojewody).
Prezydium izby gospodarczej jest organem kolegialnym składającym się z określonej w statucie liczby członków (w tym prezesa). Zadaniem prezydium jest kierowanie działalnością izby w okresie pomiędzy zebraniami delegatów, w sposób zgodny z uchwałami zebrania delegatów.
Prezes izby, stoi na czele prezydium i samodzielnie reprezentuje izbę na zewnątrz.
Komisja rewizyjna bada czy działalność i gospodarka izby są zgodne z prawem i ze statutem, a także czy była celowa.
Ustalaniem zasad etyki zajmuje się komisja etyczna.
Członkostwo
Stosunek członkostwa podmiotu gospodarczego w izbie gospodarczej powstaje z chwilą wpisania do rejestru handlowego, ewentualnie, w przypadku osób fizycznych - w chwili uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej.
Członkostwo w terenowej izbie gospodarczej wygasa w razie zlikwidowania przedsiębiorstwa lub zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby fizyczne. Izby nie mają uprawnień do wykluczania swych członków. Członkostwo w izbie ogólnokrajowej wygasa przez likwidację izby terenowej.
Sądy mają obowiązek zawiadamiać izby o wpisaniu do rejestru handlowego, organy administracyjne zaś - o wydaniu zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej. W ten sposób wszystkie podmioty gospodarcze zostają wciągnięte do ewidencji prowadzonej przez izby.

Działalność izb finansowana jest głównie z obowiązkowych składek członkowskich i opłat za świadczone usługi.
Działalność izb gospodarczych poddana jest nadzorowi ze strony państwa. Nadzór prowadzony jest przez właściwego ministra, na podstawie kryterium jakim jest zgodność z prawem (w tym także statutami i regulaminami izb).

Część czwarta - inicjatywy ustawodawcze w II kadencji Sejmu

1. Pierwszą inicjatywą w II kadencji Sejmu był poselski projekt ustawy o samorządzie gospodarczym (druk sejmowy nr 132 z dnia 16 listopada 1993 r.) podpisany przez 139 posłów z różnych klubów reprezentowanych przez posła Józefa Łochowskiego.
Nad projektem przez ponad dwa lata pracowały komisje sejmowe. Sprawozdanie Komisji Transportu, Łączności, Handlu i Usług, Komisji Systemu Gospodarczego i Przemysłu oraz Komisji Ustawodawczej oznaczone zostało jako druk nr 1623 z dnia 27 marca 1996 r. Dalej będziemy je nazywać projektem komisyjnym.

2. W 1995 r. zgłoszony został drugi poselski projekt, projekt ustawy o izbach przemysłowo-handlowych (druk sejmowy nr 1300 z dnia 15 września 1995 r.) podpisany przez 79 posłów z różnych klubów reprezentowanych przez posła Jana Króla.

ad. 1. Zgodnie z projektem podmioty gospodarcze miały należeć do jednej z czterech wymienionych w ustawie organizacji samorządu gospodarczego. Organizacjami tymi miały być:
1) Izby Przemysłowo-handlowe,
2) Cechy i Izby Rzemieślnicze,
3) Zrzeszenia Handlu i Usług,
4) Zrzeszenia Transportu.
Wymienione wyżej organizacje mogły tworzyć struktury pionowe, tj. Krajową Izbę Gospodarczą, Związek Rzemiosła Polskiego, Związek Zrzeszeń Handlu i Usług, Związek Zrzeszeń Transportu, a także struktury poziome na szczeblu okręgowym, tj. Okręgowe Rady Gospodarki. Cztery Krajowe Związki, tj. Krajowa Izba Gospodarcza, Związek Rzemiosła Polskiego, Związek Zrzeszeń Handlu i Usług oraz Związek zrzeszeń Transportu miały tworzyć Radę Gospodarki Polskiej. Zaznaczyć należy, że przynależność do wymienionych w ustawie zrzeszeń miała być obowiązkowa i powstawać z mocy prawa z chwilą podjęcia działalności gospodarczej (art. 6 projektu).
Zadania samorządu określone zostały w rozdziale drugim projektu. Zgodnie z art. 7 "organizacje samorządu gospodarczego kształtują i upowszechniają zasady etyki w działalności gospodarczej, w szczególności opracowują i doskonalą normy rzetelnego postępowania w obrocie gospodarczym." Zgodnie z art. 8 "Do zadań samorządu gospodarczego należy w szczególności:
1) reprezentowanie zrzeszonych podmiotów wobec organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego,
2) wyrażanie opinii o projektach aktów prawnych, dotyczących działalności gospodarczej oraz współdziałanie na wniosek właściwych podmiotów lub z własnej inicjatywy przy ich opracowywaniu,
3) pomoc członkom w rozwiązywaniu problemów organizacyjnych i prawnych związanych z prowadzoną działalnością".

Zadania izb przemysłowo-handlowych określono w rozdziale IV projektu. Zgodnie z art. 24 do podstawowych zadań izb przemysłowo-handlowych miało należeć w szczególności:
"1) prowadzenie działalności promocyjnej na rzecz członków oraz pomoc w nawiązywaniu kontaktów z partnerami w kraju i zagranicą,
2) prowadzenie rejestru podmiotów gospodarczych zgodnie z art. 11,
3) zakładanie, prowadzenie i popieranie współpracy z władzami oświatowymi szkół zawodowych i dokształcających,
4) wyrażanie opinii na żądanie władz oświatowych i z własnej inicjatywy o potrzebach i programach szkolnictwa zawodowego i dokształcającego oraz o stanie prowadzonych przez izby szkół,
5) organizowanie i nadzorowanie systemu kształcenia pozaszkolnego,
6) przczynianie się do zaspokajania potrzeb i ułatwianie warunków rozwoju życia gospodarczego, w szczególności poprzez tworzenie, utrzymywanie lub popieranie, z zachowaniem przepisów ustawowych, odpowiednich instytucji i urządzeń m.in. takich jak: instytuty badawcze, muzea, wystawy, pokazy, targi, biura informacyjne i reklamacyjne,
7) wyznaczanie osób powołanych do wydawania opinii i stwierdzania stanu faktycznego oraz innych działań, wymagających wiarygodności i znajomości rzeczy, w zakresie podmiotów i czynności mających znaczenie dla reprezentowanych przez izby dziedzin; w szczególności izbom przysługuje prawo ustanawiania i zaprzysięgania rzeczoznawców, biegłych itp.,
8) delegowanie przedstawicieli do utworzonych przez władze izby organów doradczych w sprawach dotyczących lub mających znaczenie dla reprezentowanych przez izby dziedzin,
9) proponowanie w przypadkach, w których udział reprezentantów samorządu gospodarczego przewidują odnośne przepisy, kandydatów na stanowiska członków komisji podatkowych, ławników sądowych, nadzorców sądowych itp.,
10) wyznaczanie kandydatów na członków rad nadzorczych na wniosek odpowiednich władz,
11) wydawanie opinii i zaświadczeń o istniejących zwyczajach dotyczących działalności gospodarczej i handlowej, o cenach itp.,
12) wydawanie świadectw o pochodzeniu towarów i innych zaświadczeń, dotyczących obrotu handlowego i firm,
13) tworzenie, z zachowaniem istniejących przepisów, sądów polubownych i pojednawczych do rozstrzygania sporów, wynikłych ze stosunków gospodarczych i handlowych."

Na podstawie art. 11 projektu Krajowa Izba Gospodarcza miała też prowadzić krajowy rejestr podmiotów gospodarczych.
Władze organizacji samorządu gospodarczego miały pochodzić z wyboru. Władzami miały być zebrania członków lub delegatów, zarządy, komisje rewizyjne i sądy organizacyjne. Statuty organizacji mogły ustanawiać także inne jeszcze władze.
Tak pomyślany samorząd miał się utrzymywać z obowiązkowych składek. Poszczególne organizacje samorządu gospodarczego mogły, w myśl przepisów projektu, prowadzić działalność gospodarczą.

Zgłoszony projekt był podobny do senackiego projektu ustawy o samorządzie gospodarczym z I kadencji (druk sejmowy nr 825).
Za projektem opowiadały się osoby i środowiska związane zwłaszcza z Krajową Izbą Gospodarczą. Protesty przeciw projektowi był bardzo silne. Autorom projektu zarzucono chęć powrotu do centralnego zarządzania gospodarką. W artykułach prasowych wskazywano, że cztery uprzywilejowane organizacje przymusuwo zrzeszające podmioty gospodarcze będą dysponować rocznie kwotą ponad 200 milionów dolarów pochodzącą z obowiązkowych składek, przy czym w dysponowaniu tym nie będą uzależnione od woli opłacających składki.
Projekt komisyjny (druk 1623) pomimo licznych poprawek był w istocie podobny do swego pierwowzoru. Odnotujemy jedynie najistotniejsze zmiany. Liczba organizacji samorządu gospodarczego zwiększyła się do pięciu. Dodano izby budownictwa, a na szczeblu krajowym Związek Izb Budownictwa.
Projekt nie przewidywał obowiązkowego członkostwa podmiotów gospodarczych w organizacjach samorządu gospodarczego ale zakładał obowiązek zgłoszenia prowadzenia lub podjęcia działalności gospodarczej w jednej z tych organizacji.
Pewnym zmianom uległ także zakres zadań organizacji.
Organizacje samorządu nie miały prowadzić rejestru podmiotów gospodarczych ale jedynie bazy danych zawierające informacje o tych podmiotach.
Władzami organizacji samorządu miały być;
1) zjazdy podmiotów gospodarczych lub ich delegatów,
2) zarządy,
3) komisje rewizyjne,
4) sądy organizacyjne.
Działalność samorządu miała być finansowana ze składek reprezentowanych podmiotów gospodarczych. Organizacje samorządu mogłyby także prowadzić działalność gospodarczą ale wyłącznie w zakresie wynikającym z ich zadań.

ad. 2. Autorzy drugiego projektu zaprezentowali zupełnie inne podejście do problemu. Samorząd nie miał być zrzeszeniem podmiotów gospodarczych, dobrowolnym ani przymusowym, ale instytucją prawa publicznego (krótkie objaśnienie tego pojęcia zamieściliśmy na stronach 4 i 5) reprezentującą interesy podmiotów gospodarczych. W projekcie powrócono do pojęcia "kupca" znanego na gruncie kodeksu handlowego, a także zdefiniowano szereg pojęć, między innymi takich jak: przedsiębiorstwo, działalność gospodarcza, przedmiot przedsiębiorstwa, przedsiębiorca.
Samorząd gospodarczy miał być przede wszystkim instytucją reprezentującą interesy podmiotów gospodarczych (kupców), zapewniającą im możliwość wpływania na stanowienie prawa i działalność organów administracji rządowej i samorządowej. Odpowiednio do tego założenia konsekwentnie określono w projekcie zakres działania izb przemysłowo- handlowych. Zgodnie z art. 7 projektu należało do niego;
"1) przedstawianie wniosków, spostrzeżeń i wiadomości z własnej inicjatywy i na żądanie organów administracji rządowej stopnia wojewódzkiego, naczelnych i centralnych oraz samorządu terytorialnego,
2) wyrażanie opinii o projektach ustaw i rozporządzeń bądź ich zmian oraz udział w ich opracowaniu, uzgodnieniach i rozpatrywaniu, a także przedstawianie własnych projektów w zakresie ustawodawstwa gospodarczego, a w szczególności; prawa przemysłowego, handlowego, celnego, obrotu pieniężnego (dewizowego, bankowego), przewozowego i komunikacji, łączności, podatkowego, monopolowego, ochrony środowiska, zamówień publicznych, pracy i ubezpieczeń społecznych, w tym taryf i opłat celnych, opłat skarbowych i innych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz regulacji samorządów gospodarczych i zawodowych. Izby powinny na żądanie wladz wyrażać opinię także w zakresie wyżerj nie wymienionym oraz mają prawo przedkładać takie opinie z własnej inicjatywy,
3) przedkładanie opinii i wniosków w zakresie umów międzynarodowych bilateralnych, jak i konwencji lub innych wielostronnych w tym WHO i UE w zakresie spraw gospodarczych i handlu, jak i wzajemnego popierania inwestycji, podatkowych, uznania orzeczeń sądów w sprawach cywilnych,
4) Wyrażanie opinii o projektacj zarządzeń i uchwał (regulacji) władz samorządu terytorialnego na terenie regionu izby oraz udział w ich opracowywaniu, ozgodnieniach i rozpatrywaniu i składanie własnych projektów i wniosków w zakresie wymienionym wyżej w ust. 2, a w szczególności planów zagospodarowania przestrzennego, dróg, komunikacji, podatków, inwestycji komunalnych, organizacji przedsiębiorstw komunalnych,
5) udzielanie pomocy kupcom w podejmowaniu przez nich i prowadzeniu działalności gospodarczej jak i jej likwidowania przez prowadzenie dzialalności edukacyjnej i informacyjnej oraz tworzenie, utrzymywanie i popieranie odpowiednich instytucji, jednostek i urządzeń takich jak instytuty badawcze, wystawy, targi, szkoły, biura informacyjne, wydawnictwa,
6) prowadzenie sądownictwa polubownego w tym konsumenckiego dla kupców i konsumentów we współdziałaniu z innymi instytucjami i organizacjami przez zorganizowanie stałych sądow arbitrażowych i konsumenckich, prowadzenie list arbitrów, biegłych, rzeczoznawcow branżowych dla potrzeb tych sądów,
7) prowadzenie listy biegłych rzeczoznawców w sprawie prowadzenia dzialalnosci gospodarczej, wycen majątku i przedsiębiorstw - szacunków i ocen ich rentowności oraz innych powierzonych odrębnymi przepisami,
8) zapewnienie pomocy w sprawach podatkowych, celnych, rejestracyjnych, koncesyjnych i dewizowych, przez prowadzenie doradztwa w tych sprawach i zapewnianie zastępstwa w postępowaniu przed właściwymi organami w tych sprawach,
9) wydawanie na żądanie sądów powszechnych i polubownych, jak też odpowiednio władzom administracyjnym opinii o istniejących na terenie regionu zwyczajach handlowych, poziomach cen i warunkach obrotu handlowego oraz prowadzenia przedsiębiorstw."

Przedsiębiorcy nie mieli być członkami izb. Mieliby prawo wybierania władz izby, czyli radców izby (podobnie jak w przypadku gminy; mieszkańcy nie są członkami gminy ale wybierają władze gminy, czyli radnych). Instytucjami samorządu gospodarczego miały być okręgowe izby przemysłowo-handlowe i Krajowa Izba Przemysłowo-Handlowa. Władzami izb miały być:
ogólne zebrania izb,
prezydia izby,
sekcje i komisje izb.
Sekcje miały być zorganizowane według branż, a komisje miały być powoływane do zajmowania się pewnymi problemami. Dla obsługi prac izb miały być tworzone biura izb.
Działalność samorządu miała być finansowana z części podatku od towarów i usług. Gospodarka finansowa izb miała być prowadzona w oparciu o prawo budżetowe. Projekt był zbliżony do rozwiązań przedwojennych, a także do rozwiązań ostatecznie przyjętych w ustawie z dnia 14 grudnia 1995 r. o izbach rolniczych (Dz. U. Nr 1 z 1996 r. poz. 3 zm. Dz. U. Nr 121 z 1997 r. poz. 770). Istotną jego zaletą było także, że nie ingerował w byt dotychczas istniejących licznych dobrowolnych organizacji zrzeszających przedsiębiorców.

W wyniku starcia dwóch pokrótce opisanych koncepcji samorządu gospodarczego Sejm II kadencji nie uchwalił żadnej ustawy regulującej byt samorządu gospodarczego. Na 83 posiedzeniu Sejmu w dniu 28 czerwca 1996 r. głos w dyskusji zabrało 25 mówców, zgłoszono 247 poprawek. Ostatecznie zdecydowano ponownie odesłać projekt do komisji. Trzy połączone komisje; Komisja Systemu Gospodarczego i Przemysłu, Komisja Transportu, Handlu i Usług oraz Komisja Ustawodawcza pomimo dwóch wspólnych posiedzeń (w dniu 23 sierpnia 1996 r. i w dniu 22 maja 1997 r.) nie uzgodniły tekstu projektu. Na tym prace w II kadencji Sejmu zakończono.

Przypisy
1. Słownik Języka Polskiego, pod redakcją Mieczysława Szymczaka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992 r.
2. Mały Słownik Języka Polskiego, pod redakcją Elżbiety Sobol, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995 r.
3. Polska'97, Informator wydany przez Polską Agencję Informacyjną.

Biuro Studiów i Ekspertyz, 1998 r.

---