Luter nie był pierwszy

Ten czołowy humanista oraz propagator renesansowej kultury studiował filozofię i matematykę w Oksfordzie. Następnie wiele lat podróżował i kontynuował studia na uniwersytetach włoskich i francuskich. Około 1496 roku powrócił z Włoch do Anglii i przyjął święcenia kapłańskie. Starannie wykształcony w teologii, a jednocześnie przesiąknięty ideami kultury humanistycznej, rozpoczął pracę na uniwersytecie w Oksfordzie, gdzie z czasem został dziekanem kapituły katedralnej. Pod wpływem badania Biblii dostąpił „przebudzenia” - tym bardziej że już w trakcie swojej podróży po Włoszech dostrzegał liczne nadużycia władz kościelnych oraz sprzeniewierzanie się naukom Jezusa i apostołów. Potępiał - podobnie jak później Marcin Luter - sprzedaż odpustów, katolicką koncepcję czyśćca i możliwość „kupienia” łaski bożej za pomocą mszy i księżych modłów.
Jako dziekan katedry św. Pawła w Londynie Colet zasłynął przede wszystkim ze swych kazań, w których teksty Starego i Nowego Testamentu interpretował, stosując metodę historyczno-filozoficzną. Wskazywał przede wszystkim na „konieczność powrotu do Biblii w nauczaniu i życiu chrześcijańskim”, śmiało występował przeciwko polityce papieskiej, skostnieniu struktur kościelnych oraz nauczaniu w „duchu średniowiecza”. Odraza, jaką żywił wobec nadużyć kościelnych, była tak silna, że jego pisma krytykujące grzechy kleru zostały potępione, a on sam oskarżony przez biskupa Londynu o herezję.
W 1509 r. Colet założył (z własnych funduszy) w Londynie katedralną szkołę św. Pawła. Statut szkoły wykluczał kontrolę duchowieństwa katolickiego - zarówno nad placówką, jak i nad programem nauczania. Szkoła przyczyniła się do tego, że poziom oświaty w krajach protestanckich szybko zaczął odbiegać od poziomu nauczania w krajach katolickich (w tym w Polsce).
Zgłaszających się do szkoły kandydatów Colet przyjmował bez względu na ich pochodzenie społeczne, a w opracowywaniu podręczników do nauczania pomagał mu jego przyjaciel - Erazm z Rotterdamu (poznali się w 1498 r. w Oksfordzie). Zreformowana przez J. Coleta szkoła przygotowywała młodych mężczyzn do czynnego udziału w życiu społecznym i politycznym, przywiązując jednocześnie duże znaczenie do wychowania fizycznego oraz kulturalnego i moralnego. To właśnie m.in. Colet uczynił z Oksfordu jeden z najważniejszych ośrodków literatury i nauki humanistycznej w Europie. Za jego przykładem rozpoczęto usuwać ze szkół angielskich średniowieczne tomistyczne programy, a na ich miejsce wprowadzano zdobycze humanizmu.