Michał Dzieciuchowicz, grupa: poniedziałek 8:00.
Przedyskutuj tezę, że człowiekowi nie wystarcza wiedza użyteczna, potrzebuje także metafizyki
(na podstawie książki L. Kołakowskiego „Kultura i fetysze”, rozdziały: Zakresowe i funkcjonalne rozumienie filozofii, Wielkie i małe kompleksy humanistów)
Niezwykle ciężko jest stwierdzić, czy do życia wystarczy nam jedynie wiedza użyteczna, czy, by dobrze funkcjonować, potrzebujemy również metafizyki. Wg mnie zależy to od trybu życia, jaki prowadzi człowiek, w jaki sposób jest do niego nastawiony i czy stara się w pełni z niego korzystać, czy też próbuje jedynie przetrwać. Uważam, że potrzeba zaznajomienia się z podstawami filozofii zależy również od jego wykształcenia. Nie ulega wątpliwości, iż człowiek wykształcony zauważa wiele rzeczy i zdarzeń, które go otaczają, niekoniecznie związanych z przedmiotem jego wykształcenia; zaczyna się im przyglądać, zastanawiać nad nimi, dziwić się im. Wg Platona (jednego z najwybitniejszych filozofów starożytności), zdziwienie jest początkiem filozofii - każdy kto się dziwi zjawiskom, naturze, samemu sobie i poszukuje odpowiedzi na stawiane sobie pytania i chce rozwiać swe wątpliwości - staje się filozofem.
Wg Leszka Kołakowskiego, znanego, współczesnego polskiego myśliciela, jest kilka możliwości rozumienia filozofii. Można przyjąć wobec niej wiele postaw i mieć o niej mnogość sądów. Pierwszym pojmowaniem może być rozumienie scjentystyczne, przypisujące filozofii osobną gałąź wiedzy, przyporządkowujące ją do odrębnego procesu myślowego. Zakłada ono również, że człowiek posiada wrodzoną wartość poznawczą ukazywaną w jego umyśle i sposobie myślenia. Gdy zgłębia wiedzę szczegółową, wartość ta zanika, przyćmiona przez posiadłą naukę, albo zaczyna jawić się jako osobna partia wiedzy o określonym zakresie, rządząca się podobnymi prawami i rygorami myślowymi jak inne dziedziny wiedzy. Pojęta racjonalnie redukuje się jedynie do metodologii nauk.
Innym spojrzeniem na filozofię jest spojrzenie transcedentalne, które klasyfikuje ją jako naukę szczegółową, ale nie korzystającą z jakichkolwiek rezultatów innych nauk. Jest wówczas motorem sama dla siebie, brak w niej założeń gotowego osiągnięcia, jest całkowicie autonomiczna - stawia pytania do aksjomatów i założeń innych nauk, a zarazem podważa ich prawdziwość. Tworzy fundamenty pod inne dziedziny wiedzy i nadaje sens wynikom osiągniętym w czasie badań.
Kolejna propozycja rozumienia filozofii to propozycja tradycyjna. Zajmuje się ona kwestiami wykraczającymi poza dziedziny innych nauk - tzn. sprawami ogólnymi, takimi jak pytania o byt, istnienie, mechanizmy poznawania, materialność, czy przyczynowość. Te przedmioty są istotą każdej dziedziny nauki oraz podmiotów przez nią badanych, ale same nie są uważane za obiekty badań. Propozycja tradycyjna przyjmuje wyniki prac, starając się wysnuć z nich głębszy sens, mądrzejszą interpretację, bądź zestawia ze sobą grono wyników, z których wysnuwa dalsze, nieoczywiste wnioski. Uogólnia nauki, tworzy ich syntezę, stara się wydobyć ogólne zasady oraz buduje naukowy pogląd na świat.
Ostatnim wyróżnianym sposobem pojmowania filozofii może być propozycja funkcjonalna. Usiłuje ona zakwalifikować filozofię z uwagi na jej genezę bądź funkcję.
Filozofia powstaje (podążając śladami Platona i Marka Aureliusza) na skutek dziwienia się, a jej celem jest wyjaśnienie zjawisk i zaspokojenie naszej ciekawości oraz zdumienia. Sztuka ta pochodzi z zaburzenia poczucia jedności człowieka z naturą i światem go ogarniającym. Filozofia jest zaś narzędziem, które tę jedność pozwala przywrócić, używając do tego środków intelektualnych. Taka sprzeczność istnieje już w nas samych, oddzielając człowieka (rozumianego jako duszę i umysł) od człowieka (ciało). Wyobcowania takiego nie jesteśmy w stanie przezwyciężyć „powracając do natury”, więc musi to być uczynione na drodze refleksji i rozmyślań. Człowiek jest zatem od zawsze przedmiotem badań filozofów, a rozumiany jest rozmaicie przez różnych myślicieli, a natura i przyroda, wobec której się go określa staje się w rozważaniach również tworem zróżnicowanym i nie dającym się łatwo poznać.
Istota ludzka jest nieprzystosowana do życia w świecie, a owo nieprzystosowanie postępuje coraz głębiej. Staje się ono motorem do powstawania nowych sztucznych tworów, które mają na celu pomóc człowiekowi porozumieć się z otaczającym go światem. Do takich tworów należą: technologia, cywilizacja, religia jak również filozofia. Filozofia pomaga bowiem naprawiać postępującą destrukcję gatunku ludzkiego. To wyniszczenie postępuje na skutek działania intelektu, którego człowiek z coraz większym zaangażowaniem używa, zabijając swe instynkty i swą biologiczność - im mocniej jedno się rozwija, tym bardziej drugie upada. Elementy tej doktryny odnajdziemy w retoryce antycywilizacyjnej Nietzsche`go oraz faszyzmie.
Wg Freuda, właściwą w stosunku do człowieka jest teoria sublimacji - działania artystyczne, filozoficzne, religijne mają na celu wypełnienie luk powstających w psychice człowieka, powstałych na skutek zanikających instynktów oraz oddalania się od natury. Jest to wynikiem powstawania i rozwoju kultury ludzkiej, która, budując pozory zaspokajania dążeń, hamuje instynkty, nadaje określony tor życiu ludzkiemu i nie pozwala na realizację popędów, pogłębiając jednocześnie konflikt między naturą ludzką a cywilizacją. Filozofia staje się dla człowieka narzędziem rozwiązywania i przezwyciężania kompleksów, których w realnym życiu rozwiązać się nie da. Można za jej pomocą znosić nieracjonalne zakazy, a kultura tworzona za jej pomocą staje się tworem bardziej naturalnym i odzwierciedlającym ludzkie dążenia i obawy. Ważne jest, że potrafi ona uświadomić jednostce jej wyobcowanie, zwrócić uwagę na rzeczy, nad którymi warto pracować i na te, których nie da się naprawić; samoświadomość jest również jednym ze sposobów godzenia się z życiem i kulturą oraz odnajdywania własnego miejsca pośród nich.
Filozofia nie jest jedynie sposobem rozumienia świata, procesem jego interpretacji i rozważań nad nim - staje się ona również sposobem egzystowania - być i być świadomym swego bytu znaczą to samo, istnienie i świadomość istnienia są tożsame. Wszelka refleksja metafizyczna staje się sposobem bycia myślącego, a dążenie do poznania siebie - aktem egzystencjalnym, a nie poznawczym. Filozofia tworzy człowieka, który nie tylko wie coś więcej, czego nie wiedzą inni, ale również staje się całkowicie inny i odrębny od zbiorowości, uwolniony od „presji bezosobowych form istnienia”.
Filozofia może być również pojmowana nie jako sposób terapii wobec jednostki, ale również jako pełniącą pewne funkcje społeczne. Jest ona wtedy „projekcją sytuacji”, w jakiej znajdują się poszczególne klasy społeczne, lub zbiorowości, a jej stosunek do świata społecznego znajduje usprawiedliwienie w „naturze rzeczy”. Tworzy ona wtedy kulturę i społeczeństwo, określając obowiązujące w niej wartości, nadając im określona hierarchię i strukturę oraz kształtuje światopogląd. Jest to pogląd wyznawany przez materialistów historycznych, w których oczach filozofia pełniła rolę ideologii.
Można zauważyć, iż filozofia nie jest jedynie sposobem znajdowania odpowiedzi na trudne pytania, które stawiamy rzeczom i pojęciom abstrakcyjnym i niewyjaśnionym. Nie jest też tylko formą samoświadomości, czymś co wyróżnia człowieka wśród innych istot. Może być ona również używana jako sposób przywracania człowiekowi jego więzi z naturą, nie poprzez odwrócenie się od kultury i cywilizacji, a poprzez stopniowe uświadamianie miejsca człowieka w przyrodzie i jego roli, którą w niej pełni. Tłumaczy jednostce w sposób dla niej zrozumiały i łatwy do przyswojenia oraz odwołujący się do najbardziej podstawowych procesów myślowych, tzn. jak ma się ona zachowywać wobec zbiorowości, jak znaleźć dla siebie w niej miejsce i w jaki sposób przezwyciężyć trudności piętrzące się przed nią.
Przed filozofią może stać również wyzwanie tworzenia systemów cywilizacyjnych i kulturalnych. Jest to zadanie bardzo trudne, badania i kierunki rozwoju tej cywilizacji muszą być uporządkowane, oparte nie na utopijnych wyobrażeniach twórcy, a na faktach historycznych i dogłębnej analizie wcześniejszych procesów rozwoju. Brać musi pod uwagę sposób myślenia ludzi oraz tendencje rządzące dzisiejszym rozwojem.
W obecnych czasach obserwujemy jednak upadek myśli humanistycznej, który nie jest wywołany, wbrew powszechnej opinii, nieustannym rozwojem technologii. Wynika on przede wszystkim, nie z powstawania nowych narzędzi i technologii, a ze złego ich wykorzystania. W wielu społeczeństwach do głosu dochodzą ideologie i przesłanki technokratyczne, które, pozostawione samym sobie, poprowadzą społeczeństwa do tyranii i dyktatury. Postęp techniczny może prowadzić do tego, że w społeczeństwie zanikną różnice między osobnikami, przestanie istnieć jakakolwiek działalność pozaprodukcyjna, a kontakty międzyludzkie zostaną ograniczone jedynie do czynności służbowych i biznesowych, zaś światem niepodzielnie zacznie rządzić pieniądz. Nie technika jest groźbą dla świata, ale ideologie technokratyczne, obiecujące zwodniczą wolność od ideologii oraz rozwiązanie antagonizmów społecznych poprzez czysto techniczne środki.
Humaniści stoją właśnie przed problemem przystosowania swojej pracy do zaistniałej sytuacji - muszą reagować na przejawy technokratycznych ideologii działaniem, które sprowadzi społeczeństwo znów na drogę zrównoważonego rozwoju, w którym każdy aspekt życia będzie znajdował swoje odbicie. Humaniści nie w rozumieniu takich, którzy znają język i potrafią się nim posługiwać, ale tacy, którzy potrafią utrwalać humanistyczne wartości i stosunki społeczne. Potrzebni są ludzie, którzy, posiadłszy dużą wiedzę z zakresu filozofii, historii i socjologii, będą w stanie określić w jakim kierunku zmierza społeczeństwo, stworzyć, w oparciu o ówczesne im tendencje społeczne i techniczne, wartości, które nie dopuszczą do niekontrolowanego rozwoju ideologii technokratycznej a wzmocnią słabnące więzi międzyludzkie.
Napisanie pracy na ten, jakże ważny, temat dało mi wiele do myślenia. Uważam, że człowiekowi metafizyka nie tylko jest potrzebna, ale stanowi ona sens jego egzystencji. Wyróżnia nas spośród zwierząt. Człowiek, który świadomie odrzuca ją, sam siebie okalecza, pozbawia wielkiego i mocnego narzędzia, skazując się tym samym na bezmyślne, mechaniczne życie. Los istoty ludzkiej jest niewiadomy, a jednostka sama boryka się nieustannie z licznymi problemami, nie umie rozpoznać często spraw, które ją dręczą. Powinna jednak szukać rozwiązania i być świadoma, iż może odnaleźć lepsze cele i wartości, nowy sens egzystencji. Nie może ograniczać się jedynie do spraw doczesnych, materialnych, ponieważ one łatwo się psują lub kończą. Człowiek, jako istota myśląca, musi znaleźć swój punkt zaczepienia, ostoję, coś, co będzie go trzymało na dystans z rzeczywistością, pokaże mu inny punkt widzenia i pozwoli się oddalić, by wreszcie móc spojrzeć z perspektywy na współczesny świat.
Ważne dla nas jest to, by nie robić wszystkiego pod wpływem impulsu, aby zwolnić tempo życia i zdystansować się, nabrać chłodnego obiektywizmu i potrafić przez jego pryzmat spojrzeć krytycznym okiem na otaczający nas świat, na działania, które podejmujemy. Do tego potrzebujemy metafizyki, wyższej instancji, która zmieni nasze życie, z „życia chwilą”, na życie „przyszłością”, zaplanowane tak, byśmy czuli się w nim spełnieni. Pozwoli nam ona doskonalić się wewnętrznie oraz przezwyciężać nieuniknione obawy. Umiejętność analizowania siebie, swoich postępków, lęków, dążenie do poprawy swej strony duchowej jest możliwością unikalną, posiadaną jedynie przez człowieka. Dlaczego nie skorzystać z niej, nie zastanowić się przez chwilę nad sobą i nie pomyśleć, co należałoby u siebie zmienić?
W pełni doceniając wartość wiedzy szczegółowej, naukowej, tej którą wynosimy ze szkoły, stwierdzam, że o wartości człowieka, jako jednostki myślącej, odczuwającej, żyjącej w społeczności, a nie nastawionej jedynie na zysk i karierę, świadczy głębia jego przemyśleń metafizycznych, dążenie do poznania siebie i udoskonalania swej duchowej strony. Taki właśnie model życia sam staram się realizować.
Kołakowski Leszek (ur. 1927), filozof; 1964-68 prof. UW oraz PAN; od 1970 prof. uniw. w Oksfordzie; przedstawiciel KOR za granicą; 1977 otrzymał Pokojową Nagrodę Księgarzy Niem.; od 1991 czł. PAN. W 1998 odznaczony Orderem Orła Białego. Główne dziedziny jego zainteresowań to: filozofia i prądy mistyczne XVII w., filozofia współcz. oraz współcz. kultura i cywilizacja, badanie granic i możliwości filozofii, jej antynomii i iluzji; Kołakowski uprawia także sceptyczno-kryt. moralistykę filoz., również w konwencji lit. (m.in. Trzynaście bajek 1963, Czy diabeł może być zbawiony 1982). Poglądy myśliciela przeszły ewolucję od marksizmu-leninizmu przez marksizm heglizujący, nawiązujący do różnych nurtów filozofii nowoż., do jego krytyki; autor fundamentalnej pracy o marksizmie i jego historii Główne nurty marksizmu. Powstanie — rozwój — rozkład (t. 1-3, 1976-78); inne dzieła: Światopogląd i życie codzienne (1957), Jednostka i nieskończoność. Wolność i antynomie wolności w filozofii Spinozy (1958), Obecność mitu (1972), Husserl i poszukiwanie pewności (1975, wyd. pol. 1987), Religion: if there is no God (1982, wyd. pol. poza cenzurą pt. Religia 1985, pt. Jeśli Boga nie ma, Londyn 1987, krajowe 1988), Horror metaphysicus (1988, wyd. pol. 1990), Cywilizacja na ławie oskarżonych (1990, wyd. pol. 1990). Źródło: http://encyklopedia.pwn.pl/
Jak powiedział Georg Simmel(1858-1918) - jeden z pierwszych niemieckich socjologów, filozof, eseista oraz teoretyk kultury: „myśleć bez założeń”.
Nietzsche Fryderyk(1844-1900) - niemiecki filozof o niezwykle interesujących poglądach. Zanegował świat mieszczańskich wartości, odrzucił koncepcję Boga („Bóg umarł”); zakwestionował: altruizm, litość, wolność, równość, litość - określając to „etyką niewolników”. Twórczość Nietzsche'go inspirowała pisarzy modernistycznym, jego filozofia została przywłaszczona przez ideologów nazizmu, a wreszcie znalazła swych interpretatorów i apologetów wśród XX-wiecznych egzystencjalistów. Główne dzieła: Narodziny tragedii, czyli Hellenizm i pesymizm (1872, wyd. pol. 1907), Ludzkie, arcyludzkie (1878, wyd. pol. 1910), Wiedza radosna (1882, wyd. pol. 1907), Tako rzecze Zaratustra (1883-85, wyd. pol. 1906), Poza dobrem i złem (1886, wyd. pol. 1905), Zmierzch bożyszcz (1889, wyd. pol. 1906), Wola mocy (1901, wyd. pol. 1911).
Freud Zygmunt(1856-1939) - austriacki neurolog i psychiatra, twórca psychoanalizy; jego poglądy ulegały stałej ewolucji, można wyróżnić 3 gł. fazy: w pierwszej (do ok. 1900) była to gł. teoria powstawania zaburzeń psychicznych, ich diagnozy i leczenia; w drugiej (do ok. 1920) — wykroczył poza granice psychiatrii i stał się ogólną teorią struktury i funkcjonowania psychiki ludzkiej, przypisującą podstawową rolę w regulacji życia psych. nieświadomym mechanizmom popędowym, zwł. popędowi seksualnemu, pozostającemu w stałym konflikcie z systemem zakazów, nakazów, norm i wzorów kulturowych „wbudowanym” w psychikę jednostki w toku wychowania; w trzeciej fazie (po 1920) Freud rozszerzył i uogólnił swoją doktrynę w swoistą filoz.-socjol. koncepcję człowieka i kultury. Główne prace Freuda: Studien über Hysterie (1895, z J. Breuerem), Traumdeutung (1900), Psychopatologia życia codziennego (1901, wyd. pol. 1912, wyd. 2 1987), Totem i tabu (1913, wyd. pol. 1993), Wstęp do psychoanalizy (1917, wyd. pol. 1935, wyd. 3 1982), Poza zasadą przyjemności (1920, wyd. pol. 1975), Kultura jako źródło cierpień (1930, wyd. pol. nowe w zbiorze: Człowiek, religia, kultura 1967), Człowiek imieniem Mojżesz a religia monoteistyczna (1939, wyd. pol. 1994); autobiografia Wizerunek własny (1925, wyd. pol. 1936, wyd. 2 1990). Źródło: http://encyklopedia.pwn.pl/