METODY RESOCJALIZACJI
Od metodyki jakiejkolwiek działalności celowej oczekuje się przede wszystkim odpowiedzi na dwa zasadnicze pytania;
Co należy robić, aby osiągnąć założone cele?
Jak należy to robić?
Pierwsze składają się na daną działalność zadań, drugie zaś jest pytaniem o metody działania, czyli o sposoby realizacji owych działań.
Metody wychowania to po prostu sposoby realizacji określonych zadań, wykorzystujące wymienione prawidłowości zachowania się człowieka w sytuacji społecznej.
Metody resocjalizacji można podzielić ze względu na środki, jakimi dysponuje wychowawca w realizacji zadań. Ma on do dyspozycji cztery rodzaje środków:
Osobiste walory ( własne lub innych, są to zdolności, talenty, cechy osobowości)
Sytuacje społeczne ( oznacza relacje miedzy jednostka i innymi ludźmi )
Grupy formalne i nieformalne ( rozumiane jako zbiory osób posiadające cel, normy i strukturę)
Elementy kultury ( różne jej wytwory i wzory)
Metody oddziałują w sposób pośredni lub bezpośredni na wychowanka przez wychowawcę.
WPŁYW OSOBISTY
Wpływ osobisty wiąże się z pojęciem stosunku wychowawczego, jaki występuje w pewnych sytuacjach wychowawczych. Sytuacja wychowawcza oznacza każda taką styczność wychowanka z innymi osobami, która jest zorganizowana, inspirowana lub tylko aprobowana i kontrolowana przez wychowawcę i która wyzwala konstruktywną aktywność podopiecznego.
W sytuacjach wychowawczych występują bezpośrednie styczności między wychowawcą a wychowankiem. Gdy obaj wykazują chęć utrzymania tego rodzaju interakcji mówimy wówczas o stosunku wychowawczym. Stosunek wychowawczy może mieć charakter zewnętrzny, głębszy lub wewnętrzny.
Metodami wpływu osobistego w resocjalizacji może posłużyć się tylko ten wychowawca, którego łączy z wychowankiem stosunek wewnętrzny.
O autorytecie można mówić tylko wtedy, gdy osoba i zachowania wychowawcy mają dla podopiecznego znaczenie nagrody lub kary, dzięki czemu wychowanek chce postępować w taki sposób, aby wywołać nagradzające i unikać karzących zachowań wychowawcy.
Wychowawca mający autorytet u wychowanka, jest dla niego osobą znaczącą wewnętrznie, zaś w przypadku przymus, przekupstwa czy prestiżu - jest osoba znaczące wewnętrznie.
Autorytet opiera się nie na zewnętrznych karach, nagrodach przymusie, władzy itp. Lecz na szacunku i zaufaniu do wychowawcy.
Dla zdobycia autorytetu konieczna jest wspólna realizacja wraz z młodzieżą tych celów, które jej aktualnie przyświecają. Tylko współuczestnictwo w życiu młodzieży oraz udział w rozwiązywaniu tych problemów, które ją nurtują, może doprowadzić do ukształtowania się i umocnienia prawdziwego autorytetu wychowawcy.
PRZYKŁAD WŁASNY
Metoda oddziaływania na podopiecznego własnym przykładem polega na odwzorowaniu przez wychowanka postępowania wychowawcy.
Aby wychowawca stał się wzorem do naśladowania dla podopiecznego, aby podopieczny zechciał brać przykład z wychowawcy to naśladowcze zachowania wychowanka muszą być specyficzne nagradzane.
DORADZANIE WYCHOWAWCZE
Doradzanie polega na udzielaniu rad komuś, kto ich potrzebuje. Poszukujący rady wychowanek najpewniej przyjmuje ją od osoby, stanowiącej dla niego autorytet, niż od kogoś innego.
PRZEKONYWANIE
Występująca tu argumentacja ma charakter jednostronny, tzn. przemawia jedynie „za” wygłaszanym żądanie. Przekonanie może także zawierać argumenty dwustronne, „za” i „przeciw” przedstawianej tezie.
Żeby przekonać o czymś wychowanka, wychowawca musi być dla niego autorytetem.
Podstawowe zasady przekonywania określone są w następujący sposób;
Skuteczne przekonywanie wychowanka wymaga odwołania się do jego istotnych, ważnych potrzeb, zainteresowań oraz aktualnie przezywanych problemów ze wskazaniem mu sposobu ich rozwiązania.
W dużej mierze rezultaty przekonywania zależą od tego, czy wychowawca potrafi wywołać u wychowanka konflikt przekonań oraz sprowadzić rozwiązanie tego konfliktu zgodnie ze swoimi oczekiwaniami.
ODDZIAŁYWANIA SYTUACYJNE
Na wychowanka wywierają uczący wpływ, oprócz osób, także sytuacje. Wykorzystując ten fakt, wychowawca może tak manipulować sytuacjami i ich poszczególnymi elementami, aby przyzwyczaiły się one do wykonania określonych zadań resocjalizacji.
Celowi temu służy wspomniane manipulowanie, które polega głównie na:
Wprowadzaniu zmian do istniejących sytuacji tak, aby ich wpływ na wychowanka był zgodny z życzeniami wychowawcy,
Utrzymywaniu tych elementów sytuacji, które wywierają oczekiwany wpływ na podopiecznego,
Wprowadzeniu i utrzymywaniu takich zmian sytuacji, które eliminują niepożądany wpływ na wychowanka,
Organizowaniu odpowiednich, nowych sytuacji, w zależności od potrzeb, wyznaczonych przez zadania resocjalizacji.
Oddziaływania poprzez wpływ sytuacyjny służą zarówno likwidowaniu przyczyn wykolejenia, jak tez wywoływaniu odpowiednich zmian w osobowości wychowanka oraz utrwalaniu rezultatów resocjalizacji.
Do metod opartych na wpływie sytuacji zalicza się; metodę organizowania doświadczeń uczących wychowanka, metodę nagradzania i karania wychowawczego, metodę uświadamiania skutków, oraz metodę trenowania.
ORGANIZOWANIE DOSWIADCZEŃ UCZĄCYCH
Metoda organizowania doświadczeń polega na stwarzaniu takich sytuacji, w których pożądane zachowania wychowanka wywołują naturalne następstwa dodatnie, a zachowania niepożądane powodują także naturalne następstwa ujemne. Źródłem nagród i kar jest sytuacja, w której znajduje się wychowanek.
NAGRADZANIE I KARANIE WYCHOWAWCZE
Najczęściej stosowana metoda w praktyce wychowawczej jest zewnętrzne dyscyplinowanie wychowanków, stanowiące rezultat posługiwania się przez wychowawcę nagrodami i karami wychowawczymi. Dyscyplinowanie tego rodzaju jest dobitnym przykładem oddziaływań resocjalizacyjnych na poziomie reakcji, ponieważ rzadko wywołuje zmiany w osobowości podopiecznego.
W przypadku nagradzania i karania wychowawczego należało by mówić raczej o metodzie dyscyplinowania, niż wychowywania.
Metoda dyscyplinowania wychowanków przy użyciu nagród i kar zewnętrznych służy jedynie organizacji niejako wstępnego etapu procesu resocjalizacji, stanowiąc pomocniczy, a nie zasadniczy sposób oddziaływań wychowawczych. Nierzadko występuje w praktyce ograniczanie się wyłącznie do tej metody jest zaprzeczeniem wychowania.
UŚWIADAMIANIE SKUTKÓW ZACHOWAŃ
Uświadamianie wychowankom skutków ich postępowania należy do grupy metod sytuacyjnych, ponieważ środkiem oddziaływania również w tej metodzie jest sytuacja, zwłaszcza społeczna.
Podstawa tej metody jest prawidłowość, zgodnie z która, wyobrażenie sobie przez człowieka następstw swojego postępowania, przez porównywanie go z dotychczasowymi, wpływa na formy aktualnej i przyszłej aktywności jednostki.
TRENING
Wielokrotne powtarzanie danych zachowań w określonych warunkach, prowadzi do utrwalenia się tych zachowań.
Prawidłowość ta stanowi podstawę metody treningu. Metoda ta polega na celowym stwarzaniu odpowiednich warunków i sytuacji, w których powtarzałyby się te zachowania podopiecznego, które zamierzamy utrwalić sytuacje te mogą być organizowane w sposób naturalny lub sztuczny.
GRUPA JAKO ŚRODEK RESOCJALIZACJI
Powszechny jest wpływ różnych grup społecznych na osobowość i zachowanie się ludzi.
Grupa wywiera na swoich członków tym większy wpływ, im bardziej stanowi dla nich grupę odniesienia, a nie tylko grupę przynależności.
Grupa tym bardziej może być środkiem resocjalizacji, im bardziej wiąże wychowanków zależnością wewnętrzną.
METODA SAMORZĄDU
Samorząd młodzieży w różnych instytucjach oświatowo - wychowawczych tradycyjnie przywykło się pojmować jako tzw. aktyw wyodrębniony wśród społeczności uczniów lub wychowanków, który najczęściej traktowany bywa jako pomoc oychowawcy w realizacji jego zadań.
Samorząd młodzieży, zwłaszcza pojmowany jako metoda wychowawcza jest czymś zupełnie odmiennym od stereotypowych wyobrażeń. Jest to sposób postępowania zmierzającego do realizacji wychowawczej zasady samorządności.
Samorządność oznacza wiec zasadę wychowania postulująca doprowadzenia wychowanka do samodzielnego i świadomego kierowania swoim postępowaniem i samodyscypliny.
Samodyscyplina tworzy się jako rezultat stawiania podopiecznego w sytuacjach konieczności dokonywania samodzielnych wyborów, które niejako automatycznie narzucają jednostce określone reguły postępowania.
KSZTAŁTOWANIE CELÓW, NORM I STRUKTURY GRUPY
Aby przysposobić grupę do pełnienia przez nią funkcji ośrodka wychowawczego, niezbędne jest ukształtowanie i przekształcenie jej podstawowych atrybutów; celów, norm i struktury. Na tym właśnie polega metoda zwiększania wpływu grupy na wychowanków, prowadząca do uwewnętrznienia przez nich wartościowych celów grupy.
kształtowanie celów grupy;
wychowawca staje przed niebagatelnym zadaniem; jak zintegrować wychowanków wokół wspólnych celów i to celów konstruktywnych z punktu widzenia zadań resocjalizacji? Można to uczynić kilkoma sposobami:
poprzez przyjęcie celów grupy i stopniowe przekształcenie destruktywnych sposobów ich realizacji.
Poprzez przyjęcie tych celów grupy, które nie są sprzeczne z celami grupy wychowawcy
Poprzez podsuwanie grupie nowych, atrakcyjnych celów konstruktywnych, które jednocześnie są sprzeczne z jej celami destruktywnymi
Przez nadawanie celom konstruktywnym atrakcyjnej formy
Uzależnienie możliwości osiągnięcia celów grupy od przyjęcia prze nią celów wychowawcy
kształtowanie norm grupy
uświadamianie członkom grupy norm
organizowanie sytuacji sprzyjających zmianie istniejących i wprowadzanie nowych norm
demokratyczne powoływanie organów egzekwujących przestrzeganie określonych norm
kształtowanie struktury grupy
przydzielanie wychowankom zadań o różnym znaczeniu dla życia grupy
modyfikowanie kryteriów ocen postępowania członków grupy
ukazywanie następstw zachowań członków grupy
zmiana udziału jednostki w życiu grupy
nadawanie i pozbawianie członków grupy określonych funkcji.
PODNOSZENIE SPOISTOSCI I PRESTIZU WŁADZY
Spoistość stanowi cechę grupy sprawiającą, ze mimo, iż składa się ona z wielu jednostek, to jednak istnieje jako pewna całość.
Ponadto wysoki poziom spoistości aktywizuje zdolności zarówno członków jak i kierowników grupy oraz podwyższa poziom jej produktywności.
Spoistość grupy można zwiększyć podnosząc jej atrakcyjność, ponieważ obydwie te właściwości są od siebie zależne. Mianowicie, gdy grupa jest atrakcyjna dla swoich członków, to jej spoistość jest także wysoka i odwrotnie.
Zatem podnoszenie atrakcyjności, a tym samym i spójność grupy, polega na zwiększaniu jej możliwości zaspokajania potrzeb wychowanków poprzez;
Tworzenie grup elitarnych
Zmianę cech grupy
SPSOSBY KIEROWANIA GRUPĄ
Odpowiednie kierowanie grupą, choć samo nie stanowi metody wychowawczej, to jednak decyduje o tym, czy grupa stanie się lub pozostanie nadal narzędziem resocjalizacji, czy też będzie jedynie jednostką administracyjnego podziału społeczności wychowanków. W tym właśnie zawiera się metodyczna doniosłość kierowania.
Funkcja kierownicza polega na pobudzaniu i koordynacji działalności grupy, która zmierza do realizacji wyznaczonych zadań. kierowanie grupą wiąże się z jej struktura władzy.
To, czy wychowawca stanie się kierownikiem nie tylko formalnym, ale także w nieformalnej strukturze władzy, zależy zarówno od jego cech osobowości, jak i od sytuacji w jakiej znajduje się grupa.
Osoba kierująca grupą może stosować różne sposoby i środki składające się na styl kierowania. Wyróżnia się trzy zasadnicze style kierowania grupą; autokratyczny, demokratyczny, liberalny.
RESOCJALIZUJĄCA ROLA KULTURY
Kulturę rozumiemy tu jako pewną całość, na która składają się wzory zachowań i wytwory przyswojone przez ludzi w toku ich rozwoju społecznego. Wzory tych zachowań obejmują m.in. podstawowe trzy zakresy życiowej aktywności jednostki; naukę, prace i rekreacje. Wśród wytworów natomiast znajdują się m.in. takie zbiorowości i instytucje społeczne, które wywierają wpływ na zachowanie się człowieka w wymienionych zakresach jego aktywności, a wiec szkoła, zakład pracy i instytucje rekreacyjne.
NAUCZANIE RESOCJALIZUJĄCE
Nauczanie resocjalizowanej młodzieży musie się różnić zasadniczo od nauczania w normalnej szkole .
W pierwszym rzędzie dotyczy to zadań dydaktyczno - wychowawczych.
W nauczaniu resocjalizującym nacisk powinien być położony na rozbudzanie zainteresowań młodzieży na naukę szkolną.
Postulat ten znajduje wyraz w jednej z naczelnych zasad nauczania resocjalizującego; zasadzie dominacji wychowania.
Aktywacji zainteresowań uczniów sprzyja indywidualizowanie nauczania. Treść zasady indywidualizacji w nauczaniu resocjalizującym oznacza, ze podstawa działalności jest dobra znajomość wychowanka.
Drugim elementem różniącym nauczanie młodzieży wykolejonej od nauczania powszechnego, jest sposób traktowania zasady stopniowania trudności, do której w nauczaniu resocjalizującym należy przywiązać szczególna wagę.
Trzecim czynnikiem odróżniającym nauczanie resocjalizujące od innych odmian nauczania jest funkcja oceny szkolnej.
Nauczanie zespołowe można, a nawet powinno się łączyć z metodą problemową, która polega na kierowanym rozwiązaniu problemów prze uczniów.
Dostępny każdemu uczniowi materiał pomocniczy oraz gotowe do pracy narzędzia od razu uwydatniają podstawową tezę metody; zdecydowane odrzucenie typowych, szablonowych lekcji i przedmiotów.
AKTYWIZOWANIE POZNAWCZE
Prace pojmujemy tu jako działalność, w wyniku której powstają wytwory kultury, dobra materialne i usługi.
Kryterium tym jest rezultat pracy, a wiec wytwór albo tez stwarzanie warunków do zaspokojenia potrzeb ludzkich.
Rzadziej natomiast eksponuje się w resocjalizacji prace jako środek wychowania.
Istnieją zatem co najmniej dwa sposoby traktowania tego postulatu; jako wychowania do pracy i jako wychowania poprzez prace.
Na pierwszym miejscu wśród nich należy wymienić uświadomienie wychowankom związku pracy z jej skutkami w zakresie życia indywidualnego i społecznego.
Drugim zadaniem jest organizowanie odpowiednich warunków pracy w celu pełnienia przez nią funkcji środka resocjalizacji.
ORGAZNIZOWANIE REKREACJI
Pojęciem „rekreacji” określane jest wszelka aktywność, która nie jest świadomie podejmowana dla korzyści, która zwykle występuje w czasie wolnym, która daje ujście fizycznej, umysłowej lub twórczej energii człowieka i której się on oddaje pod wpływem wewnętrznej potrzeby, a nie zewnętrznego przymusu.
Trzy elementy w przytoczonej definicji maja istotne znaczenie dla utworzenia z działalności rekreacyjnej środka resocjalizacji:
Czas wolny wychowanka
Możliwość wyboru zajęć rekreacyjnych przez wychowanka
Dobrowolność uczestnictwa w zajęciach rekreacyjnych
Rekreacja ma Stanowic środek resocjalizacji - powinna być atrakcyjna, tzn. ma stanowić źródło różnorodnych satysfakcji dla wychowanków oraz winna nawiązać do podstawowej potrzeby zabawy, cechującej szczególnie resocjalizowana młodzież.
WZORY KULTUROWE
Wzory osobowe - reprezentowane są przez rzeczywiste lub fikcyjne postacie z życia, literatury, filmu. Posiadające takie cechy jakie chcielibyśmy wykształcić u wychowanka.
Wzory społeczne - dotyczą cech reprezentowane przez pewne zbiorowości ludzi. Chodzi przy tym o przedstawienie takich zbiorowości, z którymi wychowanej czuje się związany.
Wzory aktywności - obejmują wszystkie podstawowe dziedziny życia wychowanka, a wiec naukę, prace, rekreacje.