METODYKA RESOCJALIZACJI
I. Metody resocjalizacji nieletnich i ich efektywność
Resocjalizacja- to ponowna skorygowana socjalizacja osób wadliwie przystosowanych (Lesław Pytka, 2000).
1.Istota procesu resocjalizacji
Resocjalizacja odbywa się, jak sądzi L. Pytka (2000), pod wpływem celowych oddziaływań wychowawców za pomocą specjalnie do tego celu dobranych metod i środków oddziaływania w danym otoczeniu. Zarówno osoby resocjalizowane, jak i resocjalizujące pozostają we wzajemnych związkach określanych przez teoretyków jako stosunki interpersonalne. Wychowankowie oraz wychowawcy, ich wzajemne relacje w konkretnym otoczeniu fizycznym i społecznym tworzą tzw. rzeczywistość wychowawczą.
2.Funkcje systemu resocjalizacji
Lesław Pytka wymienia 3 funkcje
Opiekuńcze - zaspokajanie aktualnych i potencjalnych potrzeb pierwszego i wyższych rzędów wychowanka. Opieka ma być wielostronna i perspektywiczna, obejmująca nie tylko obecne stany, ale także przyszłe.
Wychowawczo - dydaktyczne - przysposobienie wychowanka do adekwatnego funkcjonowania w takich rolach społecznych jak: rola ucznia w szkole, pracownika, obywatela przez uczestnictwo w specjalnie do tego celu zorganizowanych zajęciach. System pełniąc tą funkcję pełni zarazem takie funkcje jak: adaptacyjna (adaptacja do społeczeństwa) i kreacyjna (wychowanie do twórczości).
Terapeutyczne - trafne i rzetelne diagnozowanie zaburzeń i dysfunkcji, indywidualne i społeczne działanie wychowanków, postulowanie określonych modyfikacji motywacji i postaw oraz stosowanie odpowiednich (optymalnych) - stosownie do rozpoznania diagnostycznego - środków leczenia somatycznego i psychologicznego, przywracających zaburzoną homeostazę somatyczną i psychiczną jednostki. Działania terapeutyczne interweniują w najgłębsze warstwy osobowości wychowanków i zwykle obejmują nie tylko modyfikację zachowań, ale także modyfikację funkcji struktur regulacyjnych osobowości, tj. sieci poznawczej, popędowo-emocjonalnej, wartościująco-normatywnej
3.Procedury systemu resocjalizacji
Aby oddziaływanie miało charakter pełny i efektywny należy dysponować następującymi środkami:
własną osobą oraz środkami wpływu osobistego;
grupą wychowawczą, za którą są odpowiedzialni oraz środkami wpływu grupowego;
dobrami kultury i cywilizacji współczesnej, którymi mogą modyfikować przekonania, uczucia i zachowania osób nieprzystosowanych społecznie (L. Pytka, 2000).
Dotyczą trzech grup oddziaływań:
Oddziaływania psychotechniczne - polegają na trafnym doborze i zastosowaniu środków wpływu osobistego w zaspokajaniu potrzeb wychowanka, w jego wychowaniu i terapii. Podstawowym środkiem wpływu wychowawcy na wychowanka jest wykorzystanie zależności osobowej o charakterze indywidualnym, "twarzą w twarz" w codziennych kontaktach interpersonalnych. Procedura ta pozwala na znaczny stopień identyfikacji psychologicznej wychowawcy i wychowanka i jego indywidualny rozwój osobowy.
Oddziaływania socjotechniczne - odwołują się do optymalnych środków wpływu grupowego na jednostkę lub inną grupę społeczną będącą przedmiotem sterowania, tj. do tzw. więzi wewnątrz- i międzygrupowych w zaspokajaniu potrzeb wychowanków, w ich uspołecznianiu oraz oddziaływaniu terapeutycznym. Socjotechnika umożliwia głównie wzrost poziomu dojrzałości interpersonalnej wychowanków wyrażającej się adekwatnym spostrzeganiem i ocenianiem zachowań cudzych i własnych w kontekście społecznym. Środki socjotechniczne wykorzystują presję grupy
Oddziaływania kulturotechniczne - polegają na wykorzystywaniu w opiece, wychowaniu i terapii resocjalizacyjnej środków wpływu wywieranych przez kulturę i cywilizację na poszczególne osoby i grupy wychowawcze. Dobierając adekwatnie do potrzeb i zainteresowań wychowanków rozmaite formy zajęć kulturotechnicznych, kształtuje się nie tylko określone przekonania, łagodzi napięcia i konflikty wewnętrzne, ale przede wszystkim modyfikuje się zachowania wychowanków zgodnie ze społecznie akceptowanymi wzorami kulturowymi. Procedura kulturotechniczna ma wysokie walory integracyjne, umożliwia w znacznym zakresie identyfikację wychowanka z wartościami społeczno-kulturowymi, blokując tym samym ewentualne motywacje do działania antyspołecznego, sprzecznego z istniejącym systemem wartości i norm moralnych, obyczajowych i prawnych. Procedura, o której mowa, pozwala na ponowną integrację jednostki ze społeczeństwem i jej prawidłową, niezaburzoną adaptację społeczną
4. SOCJODRAMA
SOCJODRAMA - dramatyzacja wprowadzona do już istniejących grup np. w klasie szkolnej. Grupy i ich działalność ujmowane są jako działalność zbiorowa.
Głównym celem jest „uzdrowienie sytuacji panującej w grupie”
Zasadniczym jej przedmiotem jest grupa, treścią w socjodramie jest związek między grupami a ideologiami, np. konflikt między grupami podkulturowymi lub społecznymi. Oddziaływania socjodramatyczne są stosowane jako środek usuwający zaburzenia w strukturze organizacji i dynamice grupy. Mamy tu też do czynienia z eliminowaniem, korygowaniem i wzbogacaniem różnych funkcji grupy. Skuteczność socjodramy mierzy się zbiorową aktywnością grupy w jakiejś dziedzinie życia zbiorowego.
Zdaniem J. Doroszewskiej:
„Socjodrama niweluje tendencje agresywne, skłonności do bezwzględnego osądzania i potępiania ludzi. Rozbudza potrzebę zrozumienia innych, ukazuje rzeczywiste źródło konfliktów.”
Wszystko to kształtuje mechanizmy kontroli wewnętrznej, opartej na pozytywnym ustosunkowaniu się do określonych działań społecznych.
Socjodrama spełnia następujące cele:
cel wychowawczy - rozwija wrażliwość moralną, estetyczną, wewnętrzną dyscyplinę i postawę humanistyczną,
cel terapeutyczny - rozładowuje napięcia wewnętrzne i likwiduje negatywne emocje, pomaga w niwelowaniu kompleksów i nieśmiałości, pozwala osiągnąć satysfakcję, przynosi zadowolenie z siebie oraz wyzwala wiarę w swoje możliwości,
cel kreatywny - rozwija uzdolnienia i zainteresowania, zwiększa świadomość i wrażliwość,
cel inspirujący - wyzwala możliwości twórcze i ukazuje drogę samoekspresji,
cel komunikatywny - rozwija umiejętność komunikacji werbalnej i niewerbalnej,
cel integrujący - wyzwala szacunek do wspólnej pracy w grupie integrując ją,
cel indywidualizujący - umożliwia indywidualną kreację osobowości
Oddziaływania socjodramatyczne są stosowane jako środek usuwający zaburzenia w strukturze, organizacji i dynamice grupy, grożące jej rozkładem, powodujące konflikty wewnątrzgrupowe i związane z tym zaburzenia w zachowaniu się członków grupy. Celem tych oddziaływań jest eliminowanie, korygowanie i wzbogacanie różnych funkcji grupy.
W socjodramie wprowadza się improwizowane dramatyzacje do grup już istniejących. Socjodramę można więc spotkać w szkole (gdzie np. wprowadza się improwizowaną dramatyzację jako jedną z form zajęć grupy klasowej).
W socjodramie w centrum zainteresowań znajduje się sama grupa, jej działalność oraz efekty tej działalności, ujmowane jako działalność zbiorowa.
Skuteczność socjodramy mierzy się zbiorową aktywnością grupy w tej lub innej dziedzinie życia zbiorowego
5. PSYCHODRAMA
Metoda psychodramatyczna
Kształtuje „plastykę” relacji interpersonalnych.
Psychodrama należy do niezwykle inspirujących metodycznych technik treningowych, wielowymiarowo oddziaływujących na struktury osobowe nieletnich. Ich szczególne znaczenie wyraża się możliwościami wspierania tych struktur i funkcji osobowych, które zostały uaktywnione w wyniku oddziaływań innych metod resocjalizacyjnych.
Rozwijane i kształtowane parametry tożsamości wychowanków mogą dzięki tej metodzie mogą ulegać wzmocnieniu i usprawnieniu.
Tworzy się tutaj grupę dla celów badawczych, terapeutycznych i wychowawczych. Psychodramę obserwujemy w ośrodku leczenia nerwic, a socjodramę w szkole, gdzie wprowadza się dramatyzację jako jedną z zajęć grupy klasowej.
Skuteczność psychodramy mierzy się stopniem wleczenia członków grupy, np. z dolegliwości neurotycznych.
Różnica między psychodramą, a socjodramą dotyczy sposobu traktowania grupy. W psychodramie tworzy się grupę dla celów badawczych, terapeutycznych i wychowawczych. W socjodramie wprowadza się improwizowanie dramatyzacji do grup już istniejących.
Związki między działaniem psychodramatycznym a socjodramatyczym są bardzo ścisłe - od stanu osobowości członków grupy zależy efektywność grupowej aktywności. Od stanu integracji grupy, od jej efektywności w zbiorowych poczynaniach zależą przemiany w określonych parametrach osobowości jej członków.
Przebieg psychodramy
Posiedzenie psychodramatyczne ma określone struktury i fazy:
Faza wstępna- to rozgrzewka (pantomima) urozmaicona gimnastyką ruchową, która ma na celu pobudzenie spontaniczności i twórczości.
Faza główna- przedstawienie problemu (psychodrama klasyczna).
Faza końcowa- wspólna rozmowa, dyskusja.
Psychodrama klasyczna składa się z 4 podstawowych form. Są to:
Forma ilustrująca: uczestnik odtwarza określoną sytuację, o której opowiadał.
Forma schematyzowania: gra się według ustalonej kolejności scen, jednakowej dla wszystkich uczestników.
Forma łączona: gra się według scenariusza opracowanego przedtem przez terapeutę i uczestnika.
Forma dowolna: przebieg gry jest określony od przypadku, według indywidualnego planu terapeutycznego.
CELE PSYCHODRAMY (Kratochvil, 1986)
zmiana wadliwych wzorców zachowań, zmierzająca do większej ich adekwatności umożliwiającej poprawne przystosowanie społeczne;
uzyskanie wglądu w problemy osób uczestniczących w zajęciach oraz umożliwienie im zrozumienia własnych problemów i przez to stymulowanie zmiany niewłaściwych postaw i nastawień,
pośredniczenie w poznawaniu relacji interpersonalnych jako stymulatora wyższego jakościowo poziomu kontaktów międzyludzkich;
wspomaganie rozwojów potencjałów;
uaktywnienie procesów twórczych i poznawczych;
trenowanie i utrwalanie określonych cech tożsamościowych;
rozwijanie umiejętności kooperacji i pomocy innym osobom.
6. BAJKOTERAPIA
Bajka od wieków towarzyszy człowiekowi pod postacią mitu, legendy, podania ludowego czy wierszowanej opowiastki. Od wieków także oddziałuje na czytelnika i sięgano po nią bez wiedzy z zakresu psychologii, bez świadomości jej zbawiennego wpływu na psychikę. W potocznym języku pojęcia „bajka” i „baśń” Używa się zamiennie, jednak jako utwory literackie mają różne znaczenia. Bajka jest krótkim, dowcipnym utworem, najczęściej poetyckim, o charakterze satyrycznym lub dydaktycznym. Jej bohaterami są zwierzęta lub ludzie i zwykle zakończona jest morałem. Baśń jest natomiast opowiadaniem narracyjnym, folklorystycznym, gdzie zachowany jest obiektywny stosunek autora do opisywanych zdarzeń. W publikacjach dla dzieci pojęcia te traktowane są zamiennie, przy czym częściej występuje pojęcie bajki.
Bruno Betteelheim - lekarz, psycholog i humanista - sformułował następujące tezy na temat znaczenia baśni w rozwoju i wychowaniu dzieci:
1. Podstawą oddziaływania baśni na psychikę dziecka jest proces identyfikacji czytelnika z pozytywnym bohaterem.
2. Baśń konfrontuje dziecko z podstawowymi wewnętrznymi problemami życia, pomagają w rozpoznawaniu własnych trudności i od razu podają sposoby radzenia sobie z nim.
3. Baśnie sprawiają dziecku przyjemność, dostarczają mu objaśnień dotyczących jego psychiki, a tym samym wspierają rozwój dziecięcej osobowości.
4. Pomagają w odkrywaniu jego własnej tożsamości i nadawaniu sensu swojemu życiu.
5. Wspierają je w trudnościach związanych z psychologicznymi problemami dorastania i integracji osobowości.
6. Baśnie zachęcają do aktywnego pokonywania trudności i nawiązywaniu przyjaznych kontaktów ze światem przyrody.
Terapeutyczne znaczenie bajek
Bajki terapeutyczne są utworami adresowanymi do dzieci, głównie w wieku 4-9 lat, w których świat jest widziany z dziecięcej perspektywy, a ich celem jest uspokojenie, zredukowanie problemów emocjonalnych i wspieranie we wzroście osobistym. Fabuła bajki terapeutycznej dotyczy różnych sytuacji wzbudzających lęk, a głównym bohaterem jest małe zwierzątko lub dziecko czy zabawka, z którym słuchacz (czytelnik) może się identyfikować. Cechą charakterystyczną wszystkich bajek terapeutycznych jest to, że bohater bajkowy znajduje się w trudnej sytuacji i przeżywa lęk, a wprowadzone postacie umożliwiają redukcję tego lęku. Bohater uczy się różnych sposobów jego przezwyciężania. Nabycie nowych kompetencji prowadzi do zmiany w przeżywaniu i do zmiany w zachowaniu.
7. RYSUNEK W PSYCHOTERAPII
Zastosowanie rysunku w psychoterapii
Rysunki są formą ujawniania lęków, pragnień i fantazji. Pomagają zapanować nad frustracjami i impulsami pojawiającymi się podczas procesu rozwijania umiejętności komunikacyjnych. Kopiowanie konkretnych wzorów pozwala na oszacowanie dojrzałości psychicznej lub ewentualnego upośledzenia pacjenta.
Rysunek nie tylko poprawia komunikację i ekspresję, lecz również dostarcza przyjemności i wzmacnia poczucie kontroli i spełnienia. Rysowanie wyzwala spontaniczność u małych dzieci, a zahamowanym dorosłym pomaga pokonać przeszkody w rozwoju osobistym.
Spontaniczny rysunek jest własną wypowiedzią, która choć zakotwiczona w tym, co działo się i dzieje w otoczeniu dziecka, nie jest bezpośrednio wywołana przez drugą osobę. Inaczej dzieje się, jeśli rysunek jest sprowokowany przez prośbę czy polecenie dorosłego. Wówczas treść instrukcji i wiedza o osobie dorosłej są dla dziecka wskazówką określenia oczekiwań i to one będą ukierunkowywać odpowiedź dziecka, którą jest rysunek. Dziecko, tworząc rysunek, daje w nim wyraz przede wszystkim obecnemu nastrojowi, wyobrażeniom, zainteresowaniom, ale również poziomowi wiedzy, potrzeb rysownika. Niewerbalne i werbalne zachowanie dziecka podczas całego procesu rysowania pozwala zobiektywizować interpretację treści i formy wypowiedzi rysunkowej.
Rysunek stosowany w terapii indywidualnej dla specjalisty stanowi jeden ze sposobów zachęcania pacjenta do wyrażania siebie. Osoba poddająca się terapii ma szansę twórczo przedstawić swoje uczucia, konflikty i pragnienia. Terapeuta wykorzystujący rysunek, pełni tu, podobnie jak w terapii werbalnej rolę wspomagającą, ułatwiają pacjentowi badanie i odkrywanie własnych umiejętności rozwiązywania konfliktów.
Terapeuta posługujący się sztuką może zaproponować mu alternatywną metodę wyładowywania frustracji, agresji, strachu czy wewnętrznego zamętu. Przedstawiając w formie graficznej niektóre z tych uczuć, pacjent wydobywa na powierzchnię, staje z nimi twarzą w twarz i uczy się, jak nad nimi zapanować. Rysunek przynosi szczególnie wiele korzyści w pracy z osobami ograniczonymi werbalnie, wycofanymi, pełnymi złości lub stawiającymi opór. Osoby mające kłopoty z werbalizacją, otrzymują narzędzie komunikacji, które nie wymagają od niego mówienia, natomiast ludzie przepełnieni gniewem, którzy często boją się, że nie będą potrafili zapanować nad wściekłością, dzięki rysunkowi mogą się wyładować bez obaw o skutki.
Niejednokrotnie rysunek stosowany jest podczas terapii rodziny. Każdą rodziną rządzą reguły, które są formułowane albo otwarcie, albo w sposób zakamuflowany, ale znają je wszyscy członkowie systemu.
Rysunek rodziny ma zarówno walory diagnostyczne, jak i terapeutyczne. Wskazuje psychologowi na przyczyny trudności rozwojowych dziecka, a pedagogowi - na źródła problemów wychowawczych, umożliwiając zarazem znalezienie sposobów radzenia sobie z tymi problemami.
Rysunek uczestniczy w diagnozie, odgrywa rolę w postępowaniu psychoterapeutycznym i pozwala niekiedy na postawienie diagnozy. Wykazano, że dzieci opóźnione w rozwoju wykazują znaczną ubogość rysunku, stereotypowość, rysunki zawierają elementy dziwne czy potworne; dziecko lękliwe i pełne zahamowań rysuje bardzo małe postacie, dziecko mające o sobie wysokie mniemanie nadaje im bardzo duże rozmiary; wzór dziecka niestałego emocjonalnie jest chwiejny, niedokończony, dziecko cierpiące na obsesje gromadzi szczegóły i stereotypy, zatrwożone nie rysuje rąk. Rysunek schizofrenika charakteryzują udziwnienia, wzór jest chłodny i rozkojarzony.
8. MUZYKOTERAPIA
To, co potocznie nazywamy muzykoterapią, jest w rzeczywistości profilaktyką muzyczną pomagającą ludziom zdrowym w utrzymaniu sprawności psychofizycznej.
Na co dzień otacza nas lawina dźwięków. Niektóre męczą, przeszkadzają w pracy i odpoczynku . Odbieramy je jako hałas. Inne sprawiają nam przyjemność i te możemy wykorzystać dla zdrowia. Tę sztukę oswajania dźwięków nazwano muzykoterapią.
Muzyka przede wszystkim ma walor profilaktyczny. Nie leczy chorób, ale im zapobiega. Muzyka może być niezwykle skutecznym czynnikiem regulującym nasz nastrój. Sprzyjać relaksowi, pobudzać do pracy, ułatwiać rozmowę. Problem tylko w tym, czy potrafimy z niej mądrze korzystać. Muzyka jest źródłem przyjemności, łagodzi obyczaje.
Rytm, melodia i poszczególne dźwięki za pośrednictwem narządu słuchu trafiają do mózgu i móżdżku oraz do układu limbicznego, który za pomocą licznych substancji chemicznych kontroluje nasze uczucia. W ten sposób muzyka wpływa na poziom hormonów stresowych, ciśnienie krwi, oddychanie, pracę serca. Dzięki niej mija przygnębienie, łagodnieje ból, uczucie lęku i zmniejsza się napięcie mięśniowe. Zostało to naukowo udowodnione.
Współczesne badania pedagogów i psychologów szkolnych dowodzą, iż w środowiskach przedszkolnych, szkolnych, domach dziecka itp., obserwuje się wzrastającą liczbę dzieci z zaburzeniem rozwoju osobowości. Dzieci te mają trudności w nauce, dostosowaniu się do otoczenia, nierzadko sprawiają kłopoty wychowawcze rodzicom i nauczycielom.
U wielu uczniów stwierdza się znaczny stopie nadpobudliwości . Mają obniżone procesy hamowania, słabo kontrolują swoje zachowania, z trudem odróżniają to, co dobre, słuszne od tego, co niepożądane. Są nadmiernie ruchliwi, impulsywni, przekorni, często używają obraźliwych zwrotów. Wielu psychologów i pedagogów szkolnych zaleca, aby w trakcie zajęć lekcyjnych, przerw śródlekcyjnych, zajęć świetlicowych wprowadzać ćwiczenia, które pełnią funkcje dydaktyczne i terapeutyczne.
Efektywność resocjalizacyjna procedur stosowanych w rozwijaniu funkcji opiekuńczych, wychowawczych i terapeutycznych jest uzależniona od:
wyjściowego stanu osobowości wychowanka, uprzednich wpływów społecznych, a zwłaszcza podkulturowych;
sprawności metodycznej (kwalifikacji i umiejętności wychowawców) kadry pedagogicznej trafnie postulującej cele operacyjne stosownie do treści rozpoznania diagnostycznego i własnych możliwości;
klimatu społecznego instytucji resocjalizującej, czyli zbioru parametrów określających: jakość stosunków interpersonalnych w placówce, stopień autonomii osobistej wychowanków oraz charakter kontroli sprawowanej przez kadrę pedagogiczną (np. kontrola opiekuńcza lub represyjna).
II. Arteterapia i kulturoterapia w resocjalizacji
Artreterapia
Jako metoda, która wspiera diagnozę i terapię ludzi chorych psychicznie oraz resocjalizację, pojawia się coraz częściej terapia artystyczna, przez sztukę.
Jedną z takich form jest właśnie arteterapia, czyli terapia przez plastykę.
Termin arteterapia pochodzi od wyrazów: „ ars”, czyli sztuka i „ therapeuein”, czyli leczenie, terapia. Najprostszą definicje arteterapii przedstawił H. Grzegorzewski, który określił ją jako terapię przez sztukę dotyczącą zarówno dzieci, jak i dorosłych.
„ Arteterapia to twórczy trening, terapia wykorzystująca proces tworzenia lub wynik procesu twórczego do wzbogacenia własnej osobowości. Jest to metoda poznawania siebie, przygoda z tworzeniem oraz z twórczym myśleniem” .
Areterapia rozwinęła się bardzo szybko, daje ona możliwość pacjentom do przeżywania szczególnego rodzaju katharsis, również pobudza do działania oraz integracji ze społeczeństwem.
„ Terapia za pomocą sztuk plastycznych akcentuje równocześnie znaczenie wytworu, dzieła, zobiektywizowanego produktu działania artystycznego i funkcjonalną stronę procesu twórczego, sama aktywność” .
Konopczyński wskazuje na możliwości resocjalizacji przez twórczość plastyczną następująco: „ celem resocjalizacji przez twórczość plastyczną jest ułatwienie wychowankowi wyrażenia własnych problemów, trudnych do werbalizacji (…) stworzenie możliwości odreagowania tłumionych, przykrych emocji” .
Arteterapia może być podzielona na dwa odłamy takie jak:
· pielęgnowanie spontanicznej twórczości,
· arteterapia stymulująca.
Celem tych form jest poprawienie samopoczucia psychicznego, nawiązanie jakiegokolwiek kontaktu z otaczającym światem, poprawa jakości życia, a także pogłębienie znajomości samego siebie.
Arteterapia polecana jest przede wszystkim osobom z zaburzeniami emocjonalnymi oraz tym, którzy chcą poznać swoje uzdolnienia, a przede wszystkim samego siebie. Nawiązuje ona do tzw. teorii potrzeb, które kierują ludzkim działaniem, dążącym do ich zaspokojenia.
W arteterapii możemy wyróżnić różne techniki, które umożliwiają wgląd do lepszego poznania siebie oraz motywów własnego postępowania. Są one następujące:
· ekspresyjne,
· projekcyjne,
· konstrukcyjne
Arteterapia ma różne funkcje, które zależą od celu, w jakim jest stosowana.
„ Funkcje arteterapii zależą przede wszystkim od celu jej zastosowania. Zdaniem M. Kulczyckiego, arteterapię można sprowadzić do trzech podstawowych funkcji, a mianowicie: rekreacyjnej, edukacyjnej i korekcyjnej. Pierwsza z nich ma na celu tworzenie odpowiednich warunków wypoczynku, sprzyjających nabraniu nowych sił pomocnych w przezwyciężaniu problemów życiowych jednostki.
Arteterapia pełni również funkcje diagnostyczną i rokowniczą, ponieważ wytwory uczestnika terapii opisują jego stan psychofizyczny”
Arteterapia pełni także funkcję ekspresyjną, gdyż pomaga ona w rozładowaniu nadmiaru tłumionych emocji, poznawczą uczącą nazewnictwa i rozpoznawania, a także wyrażania swoich uczuć, no i wreszcie funkcję regulacyjną, umożliwiającą zaspokojenie potrzeby wyższego rzędu, czyli potrzebę samorealizacji.
Arteterapia posiada własne metody terapeutyczne, jedną z nich jest:
· psychorysunek,
· plastykoterapia, czyli malowanie spontaniczne,
Creative Mind Orderin, czyli malowanie obrazu wykluczające odwzorownictwo,
Metoda Malowania Dziesięcioma Palcami, której autorką jest R.F.Show, podczas tej terapii mówimy osobie, która w niej uczestniczy, dokładnie co ma robić. Otrzymuje ona duży arkusz papieru oraz farby, a jego zadaniem jest namalowanie jakiegoś obrazu. Pozostawia mu się zupełną swobodę i inicjatywę malowania. Malowanie odbywa się dłońmi oraz palcami dziecka. Zajęcia trwają 20-40 minut, a kończą się przyczepieniem wykonanego obrazka do słomianej maty. Metoda ta uwalnia od zahamowań, pokonuje lęk, wzmacnia wiarę w możliwości, pobudza do ekspresji fantastycznej. W metodzie tej maluje się bezpośrednio mocząc w farbie palce. Daje to duże możliwości wypowiedzi graficznych przy minimum zdolności plastycznych. Przy wykonywaniu pracy należy obserwować sposób nabierania farby, reakcje na zanurzanie ręki w masie, kolejność użycia kolorów, zapełnienie płaszczyzny, kierunek linii przy malowaniu, zakres linii, reakcje mimiczne i werbalne, tempo pracy, przerwy i czas pracy.
2.Kulturoterapia
Kultura to materialny dorobek ludzkości : rzeczy, zachowania, postawy, usługi. Dzięki niej ludzie wchodzą ze sobą w interakcje, wpływa na życie społeczeństwa. Jednym z mechanizmów tego oddziaływania jest socjalizacja. Oznacza nabywanie przez jednostki wartości i norm, uczenie się ich i tworzenie wzorców zachowań. Procesy te zachodzą przez naśladowanie, wychowanie lub samowychowanie.
Kulturotechnika ma za zadanie kształtować elementy świata zewnętrznego poprzez wprowadzenie do niego określonych dóbr kultury .Kulturotechnika obejmuje cały wachlarz oddziaływań i procesów wychowawczych stosowanych często w zakładach poprawczych i karnych jako czynnik i środek profilaktyki i resocjalizacji
Podstawową forma profilaktyczną jest w kulturotechnice nauka szkolna. Jest to nauka inna niż w tradycyjnej szkole, jest skierowana na pasje i uzdolnienia uczniów, nie wymaga od nich zapamiętywania dużej ilości wiedzy. Pierwszym etapem jest tu nauczenie rekreacyjne, nauczyciel pokazuje uczniom eksponaty, organizuje ciekawe wycieczki. Taka nauka pozwala uczniom rozwijac zainteresowania, pasje, namawia i zachęca do samodzielnego formułowania problemów i ich rozwiązywania. Dominuje tu nauczanie zespołowe.
Dzieki kulturotechnice w nauce można zaproponować uczniom ciekawe formy spędzania czasu wolnego, pokazać zyski jakie można czerpać z obcowania z dobra książką, przedstawieniem teatralnym, czy wystawą. Jeśli ci specyficzni uczniowie będą wiedzieli ,że można spędzać czas atrakcyjnie, bez kradzieży, rozbojów, będą mieli szanse na prawe i kulturalne życie.
Kulturotechnika wykorzystuje budujące cechy pracy, aby pokazać uczniom, wychowankom, że warto pracować, że trzeba się uczyć, by zdobyć dobry zawód i interesującą pracę, że należy dbać o swoją pracę, nie unikać jej, nie zaniedbywać. Praca skłania do pozytywnego zachowania, do odpowiedzialności. Ukierunkowuje wychowanka w dobrą stronę, pokazuje mu ,że jest potrzebny w społeczeństwie. Wychowanek ,który ma możliwość poznania, jak należy pracować, nauczy się cenić i szanować pracę swoją i innych ludzi, będzie ona wpisana w jego życie i osobowość. Praca działa więc zapobiegawczo, blokuje nudę, niweluje postawę bierności w życiu i wykazuje ,że zasada „praca hańbi, lepiej ukraść niż zapracować” nie sprawdza się w życiu.
III. Psychoterapia i socjoterapia w resocjalizacji nieletnich
Psychoterapia
Psychoterapia jest dziedziną, dyscypliną naukową, wiedzą empiryczną i stosowaną.
Jest dziedziną interdyscyplinarna, sięgającą do różnych obszarów medycyny i psychologii.
Nie posiada ogólnie przyjętej teorii, lecz obejmuje około 10 głównych podejść, z których każde posiada swoją własną, odrębnie zorientowaną teorię osobowości, metody leczenia oraz programy szkolenia.
Cele psychoterapii:
Usunięcie objawów zaburzeń psychicznych, przywrócenie zdolności do pracy, przeżywania, kontaktowania się, odczuwania nadziei i umiejętności cieszenia się życiem,
Reedukacja, resocjalizacja, reorganizacja, rozwój lub integracja osobowości pacjenta. Osobowość jest przekształcana w kierunku lepszej adaptacji i realizacji swoich celów życiowych. Usunięcie objawów- efekt uboczny
Zalety psychoterapii grupowej:
Grupa jest zdolna wytworzyć u pacjentów poczucie przynależności do zespołu. Daje poczucie wsparcia poprzez wspólny cel
Grupa wytwarza normy, które kontrolują zachowania pacjentów
Grupa pokazuje pacjentowi jak jest spostrzegany przez innych ludzi. Daje możliwość konfrontacji własnych wyobrażeń z rzeczywistością oraz ich korekty
W grupie istnieje szansa zaobserwowania w jakie interakcje z innymi wchodzi pacjent, jak powstają jego konflikty
Grupa jest źródłem korektywnych doświadczeń emocjonalnych - za ujawnianie negatywnych emocji pacjent nie ponosi takich konsekwencji jak w życiu
Zmiany możliwe do osiągnięcia w psychoterapii:
Zmiana objawów/zachowania
Zmiany nieprzystosowawczych schematów poznawczych
Zmiana w zakresie konfliktów interpersonalnych
Zmiana systemu rodzinnego
Zmian w zakresie konfliktów intrapsychicznych
SOCJOTERAPIA
Socjoterapia to profilaktyka terapeutyczna w resocjalizacji. Jest często rozumiana jako pomoc psychologiczna czyli powszechna forma przeciwdziałania zaburzeń zachowania wśród dzieci i młodzieży, zaburzenia te mogą dotyczyć wszystkich sfer życia.
Jest to organizowanie środowiska społecznego sprawcy, przestępcy, nieletniego, by sprzyjało jego wyzdrowieniu i co najważniejsze utrzymywało jego zdrowie psychiczne. Akcentuje ona znaczenie kontaktów pacjenta z osobami z jego otoczenia społecznego dla prawidłowego przebiegu terapii .
Socjoterapię zalicza się do procesów korekcyjnych w charakterze leczniczym, adresowanych do dzieci i młodzieży. Jej istotą jest praca w grupie.
Celem tej terapii jest wzmacnianie słabej i delikatnej osobowości młodych ludzi, dzieci poprzez realizację celów rozwojowych i edukacyjnych. Wiąże się to z tym ,że zaburzenia rozwojowe i edukacyjne zakłócają proces prawidłowej socjalizacji młodzieży i dzieci, utrudniają ich rozwój osobisty, społeczny oraz powodują i intensyfikują trudności w szkole, rodzinie, grupie rówieśniczej, koleżeńskiej.
Metoda jest bardzo pożyteczna, pozwala młodym ludziom radzić sobie z różnorodnymi problemami w domu, w szkole, społeczeństwie i w środowisku rówieśniczym. Trudne sytuacje mogą przerastać psychiczne i fizyczne możliwości dziecka a socjoterapia dopomaga w ich skutecznym i pozytywnym rozwiązywaniu.
Cele terapii ściśle korespondują z wiekiem jej uczestników, są dostosowane do kolejnych faz życia, pozwalają zrealizować określone potrzeby dziecka, nieodzowne w jego dalszym rozwoju. Ćwiczenia socjoterapeutyczne są doskonałą okazja do wypróbowania i wyćwiczenia przez dziecko nowych sposobów zachowania oraz do nabycia nowych umiejętności zwłaszcza interpersonalnych.
IV. Rola różnych religii w resocjalizacji
Aspekt religijny jest często tym, którzy jako pierwszy przekonuje do zasadniczej zmiany ścian na lepsze . Zaczynając od przemiany wewnętrznej można , za zgodą samego podopiecznego, motywować go do włączenia się w dalszy proces rozwoju potrzeba na to pewnego okresu czasu, spędzonego w nowym , korzystnym do tego celu środowisku, w którym więzień będzie widział dobry przykład oraz sumiennie uczył się i pracował. To właśnie środowisko duszpasterskie, w którym nie pozwala się na funkcjonowanie według mentalności więziennej, najsprawniej może pomóc w przemianie sposobu myślenia i postępowania więźnia ze skrajnie egoistycznego czyli w zupełności oderwanego od liczenia się dobrem i uczuciami innych ludzi na taki który można nazwać również dojrzałym społecznie . Edukacja bowiem musi iść w parze ze zmianą moralności, która wyraża się najpełniej właśnie w postępowaniu innych ludzi. Potrzebne jest także nauczanie umiejętności włączania się do grupy, podtrzymywanie atmosfery sprzyjającej w wspólnemu działaniu, indywidualnego i wzajemnego motywowania się.
BIBLIOGRAFIA
L. Pytka: „Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodyczn”. Wydawnictwo APS Warszawa 2000
K.Sawicka „ Socjoterapia jako technika terapii i resocjalizacji” Warszawa 2000rok