Edukacja i wychowanie dzieci i młodzieży wobec wyzwań globalizacji kultury
Edukacja nie jest przygotowana do współczesnych wyzwań cywilizacyjnych. Powoli dostosowuje się do zmian, ale na wielkie rewelacje w tej dziedzinie nie możemy zbytnio liczyć. Nie potrafi ich wyprzedzać. Nadal koncentruje się na przekazywaniu uczniom wiedzy encyklopedycznej i kształtowania u nich prostych umiejętności poznawczych, co rozmija się
z potrzebami rynku pracy. Oczekuje on umiejętności poznawczych wyższego rzędu, które są niezbędne w dostrzeganiu, określaniu i rozwiązywaniu problemów oraz podejmowaniu trafnych decyzji.
Podstawy nowoczesnej edukacji upatruje się w teorii konstruktywizmu przejawiającego się w tendencjach zmierzających do znalezienia nowych obszarów
w edukacji, które pozwoliłyby na dostosowanie tych zmian do współczesnych oczekiwań globalizacji kultury. Stąd coraz większe zainteresowanie rolą dialogu w uczeniu się rówieśników w tym procesie oraz współpracą, współdziałaniem, współzależnością uczniów w procesie kształcenia. Są to cechy konstruktywne interaktywnej nauki - globalnie aktywnej edukacji na miarę Europy i świata, która stanie się dominująca w społeczeństwie informacyjnym.
Jeśli szkoła wykorzysta w szerokim zakresie technologię informatyczną zmieni organizację uczenia się, gdyż to uczeń będzie decydował o miejscu, czasie i tempie nauki. Upora się też z nadmiarem słowa drukowanego i mówionego. Interaktywna telewizja przekraczając granice geograficzne szkół i lokalnych społeczności, stworzy warunki wyrównywania szans dzieci, młodzieży i dorosłych zamieszkałych na terenach wiejskich i małych miast oddalonych od ośrodków akademickich. Jednakże dokonać się może taka zmiana wtedy tylko, jeśli dyrektorzy i nauczyciele będą gotowi na takie zmiany, a przede wszystkim jeśli będą aktywnie współpracować, aby wykorzystać nagromadzone zasoby informacji, przekazać je uczniom, a oni powinni zaopatrzenia w nowy zasób wiedzy wykorzystać tę wiedzę w praktyce. Właśnie! Bez użycia i zastosowania wiedzy w praktyce nie ma edukacji, nauka i uczenie się jest wtedy bierne i nikomu nie przynosi korzyści.
Powstaje pytanie czy w sytuacji szybkich zmian w technologii można jej tak uczyć, by można ją stosować, gdy młodzież opuści szkołę? Czy jest to możliwe? Nie ma wizji szkoły przyszłości w okresie pierwszego ćwierćwiecza XXI wieku. Nawet najlepsze programy nauczania nie są adekwatne do życia w cywilizacji informacyjnej. Można jednak oczekiwać, że rola szkoły będzie wzrastać w kształtowaniu wartości i promowaniu umiejętności interpersonalnych. Będzie ona zajmować się bardziej kształceniem uspołeczniającym niż technicznym. Oznacza to, że humanistyczno - społeczny i kulturowy aspekt edukacji będzie coraz bardziej widoczny.
Wprowadzona od 1 września 1999 roku reforma systemu edukacji zakłada pogłębione uczenie się, oparte na treściach dobranych i ułożonych zgodnie z wymaganiami teorii problemowo-kompleksowej i programowania dydaktycznego, strukturalizmu i “idei przewodnich” w przedmiotach szkolnych. Znajduje to odbicie w holistycznym przyswajaniu wiedzy z różnych przedmiotów, w jej uzupełnianiu, dopełnianiu, pogłębianiu, utrwalaniu i ewaluacji. To podejście do pracy dydaktyczno-wychowawczej ma odzwierciedlenie w kształceniu zintegrowanym, blokowym i wielostronnym. Zintegrowanym kształceniem [Ministerstwo Edukacji Narodowej o reformie programowej 1999] objęci zostali uczniowie klas I-III szkoły podstawowej. Pojęcie to wiąże się z koncepcjami doboru i układu treści kształcenia. Jest to alternatywa dla podziału treści na wyraźnie wyodrębnione przedmioty nauczania.
Nauczanie zintegrowane, zwłaszcza w pierwszych klasach szkoły podstawowej zdecydowanie wyszło już w naszym kraju poza fazę eksperymentów. Sprzyja ono: nawiązaniu ścisłej współpracy nauczyciela z uczniami, przełamaniu bierności i niechęci, wyzwoleniu naturalnej aktywności poznawczej. Koncentruje treści dydaktyczne wokół wspólnych pól problemowych, ośrodków tematycznych i idei nadrzędnych o charakterze przyrodniczo-geograficznym i społeczno-kulturowym, w których zacierają się granice z różnych dyscyplin wiedzy, odzwierciedlanej w przedmiotach nauczania. W ramach każdego ośrodka sformułowane są tematy dnia, wokół których nauczyciel organizuje działania i czynności uczniów. A jakie wobec tego stawia się wymagania innym obszarom edukacji, innym przedmiotom nauczania?
Z globalistycznych trendów dla edukacji wypływają następujące wnioski:
Zapewnienie przez szkołę uczniom integralnego rozwoju wszystkich sfer ich osobowości.
Priorytet wychowania młodego pokolenia nad kształceniem. Wychowanie należy do rodziny współpracującej ściśle ze szkołą. Reforma systemu edukacji zmierza ku stworzeniu szkole w Polsce warunków, żeby mogła sprostać wyzwaniom XXI wieku, realizując skutecznie swoje cele skoncentrowane na uczniu traktowanym przez nią podmiotowo i po partnersku;
Intensyfikacja oddziaływań wychowawczych na takich zaniedbanych odcinkach, jak: pomoc w uzyskaniu orientacji etycznej i hierarchizacji wartości, personalizacja życia
w rodzinie, grupie rówieśniczej i społeczeństwie. Kształtowanie etyki pracy; wychowanie
w duchu miłości Ojczyzny. Ma ono “wielkie znaczenie dla przyszłości narodu. Nie można, bowiem służyć dobrze narodowi, nie znając jego dziejów, bogatej tradycji i kultury. Polska potrzebuje ludzi otwartych na świat, ale kochających swój rodzinny kraj” [Jan Paweł II 1999];
Wzrost autonomii szkół podstawowych, gimnazjów, szkół zawodowych i liceów.
Uzmysłowienie uczestnikom procesu kształcenia, że edukacja to przede wszystkim relacje między pokoleniami. Niestety, dzieli je odmienność, rozwarstwienie
i przepaść. Dlatego dialog między pokoleniami staje się coraz trudniejszy. Duże możliwości rozwiązania tego problemu ma edukacja.
Wprowadzenie do programu kształcenia i doskonalenia nauczycieli problematyki promocji zdrowia, Ma ona dostarczyć nauczycielom wiedzy o: zdrowym stylu życia, czynnikach determinujących zdrowie, chorobach dzieci, młodzieży, wychowaniu prorodzinnym.
Odzwierciedlenie lokalnych potrzeb i globalnych trendów w podstawach
i programach kształcenia i jego organizacji;
Przeniesienie akcentu z nauczania i uczenia w szkole na samokształcenie w domu
i miejscu aktywności zawodowej z wykorzystaniem współczesnych mediów
z komputerami na czele;
Szersze włączenie do programów nauczania zestawów ćwiczeń służących wyobraźni, kreatywnemu dostrzeganiu, określaniu i rozwiązywaniu problemów, które wdrażają do ustawicznego uczenia się;
Zwiększanie odsetka udziału kobiet w kierowaniu edukacją;
Zapewnienie rodzicom i społecznościom lokalnym znacznej roli w poczynaniach edukacyjnych;
Rozwój sieci instytucji usługowych, działających na rzecz szkół i placówek oświatowych.
Łatwo zauważyć, że wymienione tendencje w edukacji wynikają też
z nieprzewidywalności, zmienności i nieodwracalności procesów zachodzących we współczesnym świecie. Przed edukacją zmierzającą do urealnienia zasad globalizacji stoi wiele wyzwań. Przede wszystkim wychowanie dzieci i młodzieży i ich edukacja musi z jednej strony zmierzać ku otwartości na sprawy świata i ludzi w nim żyjących, a z drugiej strony należy pamiętać, że każde państwo, w tym także i nasz kraj, ma swoją kulturę i tradycję
i nawet w drodze do globalnego nauczania i wychowanie nie można zatracić polskiego obrazu (polskiej kultury) przemian edukacyjnych odniesionych do polskiego narodu i państwa.
Opracowała: W. Majdańska
3