1. definicje teorii wychowania
-Teoria wychowania- jako odrębna dyscyplina pedagogiczna pojawiła się w Polsce w okresie powojennym. Zajmuje się wychowaniem tj kształtowaniem postaw i cech osobowościowych uczniów oraz stwarzaniem warunków do samowychowania.
-Śliwerski B. - teoria wychowania jest niezaksjomatyzowaną subdyscypliną współczesnej pedagogiki jako nauki, zaś przedmiotem jej badań jest usystematyzowana, spójna i uporządkowana wiedza o wychowaniu w jego celach, treściach, metodach, formach, środkach i uwarunkowaniach.
2. przedmiot teorii wychowania
Przedmiotem badań teorii wychowania jest proces wychowania na który składa się ciąg aktów wychowawczych.
W wąskim zakresie głównym przedmiotem teorii wychowania jest wychowanie w wąskim jego rozumieniu tj kształtowanie postaw i innych cech osobowości dzieci młodzieży łącznie ze stwarzaniem im warunków ułatwiających samoaktualizację drzemiących w nich konstruktywnych możliwości. W tym sensie teorie wychowania interesuje szczególnie rozwój moralny, społeczny, kulturalny i fizyczny dzieci i młodzieży, mniej natomiast ich rozwój umysłowy w procesie uczenia się.
3. definicje wychowania
-Jan Paweł II- wychowanie jest stawaniem się człowieka coraz bardziej człowiekiem czyli troską o to ażeby bardziej był a nie tylko więcej miał.
-W. Okoń- wychowanie- świadomie organizowana działalność społeczna oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest kształtowanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznawaniem rzeczywistości i umiejętności oddziaływania na nią, oraz stronę emocjonalno-motywacyjną polegającą na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań, postaw, układu wartości i celu życia.
-Kunowski- wychowanie- celowe oddziaływanie ludzi dojrzałych czyli wychowawców przede wszystkim na dzieci i młodzież czyli wychowanków, aby w nich kształtować określone pojęcia, postawy, i dążenia; jest to społecznie uznawany system działania pokoleń starszych na dorastające w celu pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania wg określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia
-Tarnowski J.- wychowanie- jest całokształtem sposobów i procesów pomagających istocie ludzkiej zwłaszcza przez interakcje urzeczywistniać i rozwijać swoje człowieczeństwo.
4. struktura procesu wychowania i jego definicje
Proces wychowania- Górniewicz- ciąg działań, zmian, które są w jakimś stopniu uporządkowane i wynikają jedne z drugich, coś co ma określony kierunek, postępowania, określa strukturę i właściwości.
Struktura- Górniewicz wyróżnia 2 warstwy:
-warstwa aksjologiczna- ideały i cele wychowania
-warstwa operacyjna- formy, metody i środki wychowania
W jego określeniu struktury procesu wychowania nie ma mowy o podmiotach wychowania (brak warstwy osobowej, podmiotowej)
5. dziedziny wychowania
Dziedziny wychowania- Łobocki:
-wychowanie moralne- ogół świadomych oddziaływań wychowawczych i działań własnych wychowanka, których celem jest ukształtowanie dyspozycji psychicznych warunkujących zachowanie moralne jednostki jako członka zbiorowości ludzkiej.
-wychowanie estetyczne- ogół świadomych oddziaływań i działań własnych wychowanka, w których wartości estetyczne i artystyczne wykorzystuje się do pogłębiania życia uczuciowego, rozwoju aktywności twórczej i samoekspresji wychowanka, oraz do umożliwienia mu kontaktu z różnymi dziedzinami sztuki
-wychowanie sexualne- to ogół działań i wpływów zmierzających do ukształtowania u dzieci i młodzieży postaw szacunku i zrozumienia wobec przedstawicieli płci odmiennej oraz takich uczuć wzajemnych jakie są warunkiem wytwarzania się prawidłowych relacji między dziewczętami i chłopcami
-wychowanie patriotyczne- mające na celu jak najlepsze przygotowanie wychowanków do służby własnemu narodowi i krajowi; polega na kształtowaniu przywiązania do kraju ojczystego, jego przeszłości i teraźniejszości, na kształtowaniu poczucia odpowiedzialności za jego wielostronny rozwój i miejsce wśród innych krajów, na uświadamianiu wychowankom ich obowiązków wobec własnego kraju
-wychowanie umysłowe- oznacza podejmowanie specyficznych działań człowieka celem przyswojenia wychowankom określonych nawyków i umiejętności oraz wiedzy ponadto kształtowanie właściwych postaw wobec nauki i pracy umysłowej, a także doskonalenie własnych zdolności poznawczych (spostrzegawczości, uwagi, pamięci, rozumowania, myślenia itp.) i rozwijanie zainteresowań badawczych oraz kształtowanie światopoglądu
-wychowanie religijne
-wychowanie zdrowotne
6. cele, zasady, metody, techniki, środki wychowawcze
Cele wychowania- Wincenty okoń- pożądane i oczekiwane zmiany, jakie pod wpływem respektowania odpowiednich metod, środków i warunków kształtują się w osobowości wychowanka w postaci poglądów, postaw, nawyków oraz innych cech osobowości.
Źródła wyprowadzania celów wychowania:
1. dzieje oświaty i pedagogiki oraz wychowania i pedagogiki porównawczej a szczególnie wiedza o różnych współczesnych systemach pedagogicznych
2. nauki podstawowe czyli biologia socjologia i psychologia
3. analizy pedagogiki naukowej
4. ideologia społeczeństwa
5. natura ludzka
6. odwoływanie się do słów mędrców, żywotów świętych, do twórców wielkich systemów religijnych
7. systemy filozoficzne
8. światopogląd danego człowieka
9. wartości i normy społeczne
Cele wychowania w I rzędzie zależne są od osoby wychowanka a następnie od ducha epoki, tendencji społecznych i politycznych.
Klasyfikacja celów: górycka
1. cele kreatywne- które mają wywołać i ukształtować nową jakość np. nowe postawy i przekonania- „0”, „+”
2. cele optymalizujące- które mają zwiększyć, wzmóc i poszerzyć istniejącą już jakość- zwiększyć wrażliwość empatię wg wzoru + +++
3. cele minimalizujące- które mają na osłabić i ograniczyć jakość już istniejącą np. asertywność, nadwrażliwość ++ +
4. cele korekcyjne- mają przekształcić i zmienić jakąś istniejącą już jakość np. postawę lub przekonania - + lub + -
Zadania teorii wychowania:
-cele wychowania
-projektuje rzeczywistość wychowawczą
-wskazuje na czynniki, które mają wpływ na wychowanie
Zasady wychowania- uporządkowany i dający się ściśle wyznaczyć układ najogólniej sformułowanych prawidłowości w sferze postępowania wychowawczego.
Zasady wychowania: sośnicki
- normy aksjologiczne
*zasady operacyjne
*zasady kierunkowe
* zasady naczelne
- normy teleologiczne
* zasady dotyczące stosowania środków wzmocnienia pozytywnego
* zasady dotyczące stosowania środków wzmocnienia negatywnego
* zasady dotyczące stosowania środków prewencyjnych (rozum, religia, miłość)
Metody wychowania- metoda z łac metodos- droga, sposób postępowania. Wskazuje na pewien ogół zasad, kryteriów i reguł przyjętych po to by coś osiągnąć.
Metody wychowania- Sobocki podział:
- metody indywidualne
* metoda modelowania
*metoda zadaniowa
*metoda perswazyjna
*metoda nagradzania
*metoda karania
-metody oddziaływań grupowych
Techniki wychowania- są to uszczegółowione metody i są skonkretyzowane sposoby postępowania wychowawczego; są szczegółowym opisem określonego postępowania wychowawczego
Grupy technik:
I. techniki wymiany opinii
1. burza mózgów
2. technika decyzji grupowej
3. technika sondażu opinii
4. technika swobodnej ekspresji słownej
5. technika kontaktów międzyludzkich
II. techniki oparte na dramatyzacji
1. technika socjodramatyczna (socjodrama)
2. technika gier dramatycznych (zabawa w teatr)
3. technika dramy
III.
1. techniki wzmacniania pozytywnego
- technika zawierania kontraktu
- technika bezpośredniej gratyfikacji
- technika sukcesywnej gratyfikacji
2. techniki wzmacniania negatywnego
- technika szybkiej interwencji
- technika słownego napomnienia
- technika potrąconych punktów
- technika chwilowej izolacji
IV. techniki oddziaływań niewerbalnych
1. technika swobodnej ekspresji plastycznej
2. technika ignorowania zachowań niepożądanych
V. techniki organizowania czasu wolnego (techniki rekreacji)
1. techniki rekreacji kulturalno- rozrywkowej
2. techniki rekreacji twórczej
3. techniki rekreacji fizycznej
4. techniki rekreacji przez działalność społeczną
Środek wychowawczy- konkretna pomoc, dzięki której zachodzi proces wychowania, to tworzenie sytuacji dzięki którym wychowawcy wpływają na wychowawców w nadziei uformowania lub umocnienia w nich przekonań, postaw, pożądanych motywacji. Pomoce, jakimi może posłużyć się wychowawca w celu wywarcia wpływu na wychowanka, zmiany jego relacji do istniejących norm i wartości, lub też zaktywizowania jego postawy i wywołania poczucia odpowiedzialności.
Najczęściej stosowane środki wychowawcze: pochwała, nagroda, zachęta, wyróżnienie, zainteresowanie się wychowankiem i jego postawą, dobry przykład, przyjaźń, zabawa, wspólna praca, dialog, rozmowa, wyjaśnienie, przypomnienie, pouczenie, upomnienie, nagana, krytyka, kara
Typologia kar:
1. kary duchowe- odebranie wychowankowi swojej miłości, przywilejów, zaufania
2. kary fizyczne, cielesne
3. kary naturalne wynikające niejako z samej natury popełnionego wykroczenia
4. kary dyscyplinarne
7. podmiotowość i przedmiotowość w wychowaniu
8. aksjologia w wychowaniu
Aksjologia- dział filozofii ukierunkowany na wartości ale także zajmujący się analizą źródeł wartości w wychowaniu, ustalaniem ich hierarchii, analizą treściową oraz uzasadnianiem.
9. samowychowanie
Samowychowanie- to czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu swojego rozwoju. Element wychowania. Samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości, stosownie do założonych kryteriów, celów i ideałów.
Samowychowanie- PWN- termin wieloznaczny, utożsamiony z aktywnością własną jednostki, pracą człowieka nad sobą, doskonaleniem samego siebie, autoformacją, kształtowaniem samego siebie, samourzeczywistniemiem czy samorealizacją
10. teoria wychowania w dialogu
Tarnowski za szczególność dialogu przyjmuje jego trójwymiarowość:
- dialog jako metoda- zrozumieć siebie nawzajem. Istota- spotkanie w którym nikt nie jest ponad, wszyscy są równi. Spotkanie o wymiarze dertykalnym (spotkanie z Bogiem). Wymiar horyzontalny- wzajemne przekazywanie świata wartości, doświadczeń.
- dialog jako proces- 3 komponenty:
*obustronna autentyczność
*spotkanie
*zaangażowanie
- dialog jako postawa- mamy się otwierać na każdego
11. teoria wychowania homo amans
„agresja i przemoc rośnie wprost proporcjonalnie do zanikania miłości, życzliwości, międzyludzkiej więzi” Łopatkowa
Ujęcie Interpretacyjne pedagogiki serca- jest to współczesny polski nurt wychowania emocjonalnego mający na celu wspieranie dziecka w rozwoju uczuć wyższych zwłaszcza zdolności do kochania, empatii, altruizmu.
Zagrożenia dziecka w ujęciu M. Łopatkowej:
- niezaspokojona u dzieci i młodzieży potrzeba miłości
- zaburzona sfera emocjonalna
- brak poczucia przynależności i bezpieczeństwa
- postępujący proces dehumanizacji
- brak edukacji wychowania do życia w pokoju od niemowlęcia
Podział pedagogiki w ujęciu M. Łopatkowej
- czarna pedagogika- pedagogika przemocy, brak tolerancji, nienawiść, zło, dyskryminacja.
- biała pedagogika- to ta która występuje z dominacją miłości w interakcjach między dziećmi a dorosłymi.
Rodzice wobec dzieci powinni dawać autorytet serca i ducha zamiast siły fizycznej dorosłego.
Metody wychowania M. Łopatkowej:
- wzory osobowe
- więzi emocjonalne
- urzeczywistnienie miłości
Nauczyciel musi być wychowawcą kochającym uczniów.
12. pseudowychowanie:
- tresura- dzieci przywłaszczone rodzicom, nauczycielom pod ich rozkazami
- administrowanie
- trening- być dobrym w wielu dziedzinach
- moralizowanie
- kształtowanie osobowości- kształtowanie na własny obraz
Właściwości wychowania:
- człowieczeństwo
- permanencja- wychowujemy i edukujemy się przez całe życie
- Inter i interakcyjność- relacje międzyludzkie, zaglądanie w samego siebie, poznawanie samego siebie
- nieokreśloność zdarzeń, sytuacji z naszego życia
-transgresyjność- przekraczanie samego siebie
5 zasad credo:
- punkt wyjścia
- wychowanek
- relacja: wychowawca- wychowanek
- proces wychowania
- cele