POGLĄDY ANDRAGOGÓW NA EDUKACJĘ DOROSŁYCH

1.1. Edukacja dorosłych Malcolma S. Knowlesa

1. Stworzył własną teorię wychowania i kształcenia dorosłych i tym samym podniósł naukowy status andragogiki jako nauki, która wyrasta z analizy potrzeb, zachowań i rozwoju dorosłych

2. Pedagogiczny model kształcenia, nauczania i uczenia się opiera się na następujących założeniach:

• na koncepcji uczenia uznającego prawo nauczyciela do określania przedmiotu nauczania, celów, sposobów
  i czasu myślenia. Uczeń ma być całkowicie podporządkowany woli nauczyciela i wykonywać jego polecenia

• na założeniu, że uczeń nie mając własnego doświadczenia musi całkowicie polegać na wiedzy
  i doświadczeniu nauczyciela i na treściach zawartych w podręczniku. Uczenie się według tej koncepcji ma polegać na stosowaniu przez nauczyciela wybranych przez niego technik, metod i treści, zmuszaniu uczniów do lektur wskazanych przez nauczyciela i wizualnych prezentacjach materiału nauczania

• na założeniu, że uczniowie podejmują naukę z nastawieniem na przyswojenie konkretnych wiadomości wchodzących w zakres poszczególnych przedmiotów określonych programem nauczania

• na założeniu, że motywacja uczniów jest związana z oczekiwaniami i wymaganiami nauczycieli i rodziców, ze swoistym współzawodnictwem, z chęci otrzymania dobrych ocen (dążenie do nagrody), z lęku przed konsekwencjami niepowodzeń szkolnych

3. Krytykuje pedagogiczny model nauczania, twierdząc że pozostaje w całkowitej sprzeczności z możliwościami uczniów dorosłych i musi być zastąpiony modelem andragogicznym. W modelu pedagogicznym uczniowie
   są pasywni, dominuje nauczyciel, następuje pozbawianie uczniów możliwości budowania naukowego obrazu świata, nie uwzględnia się podmiotowości uczniów, preferuje dyscyplinę. Autor podkreśla konieczność stworzenia modelu andragogicznego, uwzględniającego sytuację, potrzeby, problemy i doświadczenia ludzi dorosłych i prawidłowości ich uczestnictwa w procesie edukacyjnym.

4. Dorosły uczeń jest jednostką samodzielną, niezależną, stanowiącą o sobie, w pełni odpowiedzialną za swoje życie i mogącą decydować o sobie

5. Odkrywcze jest dostrzeganie związku samokształcenia dorosłych z przełomowymi momentami w ich życiu
   oraz rozumienie wpływu okoliczności zewnętrznych na zachowania autowychowawcze dorosłych.
   Autor ukazał znaczenie komunikacji nauczyciela z dorosłymi uczniami jako czynnika umożliwiającego zdobycie ich zaufania i pozyskiwania ich do współpracy. Tylko w warunkach poszanowania praw człowieka możliwy jest rozwój osobowości dorosłych

6. Przywiązuje duże znaczenie do klimatu nauczania - uczenia się. Od klimatu moralnego i emocjonalnego zależy jego zdaniem efektywność uczenia się dorosłych. Składnikami tego klimatu i zasadami sprzyjającymi jego tworzeniu są:

• zasada wzajemnego szacunku

• zasada racjonalnej i życzliwej współpracy

• zasada wzajemnego zaufania

• zasada wzajemnego poparcia

• klimat otwartości i autentyczności

• zasada przyjemności

• zasada humanizmu i poszanowania praw człowieka

7. Właściwości ucznia dorosłego to: poczucie własnej wartości, świadomość odpowiedzialności za własne życie, dążenie do optymalizacji swojej egzystencji, potrzeba zdobywania wiedzy i umiejętności umożliwiających skuteczne rozwiązywanie osobistych i zawodowych problemów. Od siły tych motywów zależy poziom zaangażowania dorosłych w proces edukacji. Do obowiązków nauczyciela należy:

• działanie umożliwiające dorosłym uczniom skuteczne zdobywanie wiedzy i dostarczanie wartościowych treści naukowych

• pomaganie uczniom w tworzeniu przez nich indywidualnych programów rozwoju na miarę ich sił i zdolności i potrzeb

• wskazywanie różnych źródeł wiedzy i uczenie korzystania z nich.

1.2. Andragogika wg M. Malewskiego

1. Andragogika w perspektywie metodologicznej stanowi cenny wkład do nauki

2. Autor ten analizuje dorosłość jako sytuację społeczną człowieka, proces rozwoju psychicznego i jako proces społeczno kulturowy. Zajmuje się też analizą przedmiotu poznania w badaniach andragogicznych. Analizuje wychowanie dorosłych jako intencjonalny proces kształtowania osobowości, jako wzmacnianie efektów socjalizacji i wspomaganie indywidualnego rozwoju. Ukazuje też implikacje metodologiczne takiego ujmowania procesu wychowania

3. Definiując metodologie jako system uzgodnień, konwencji zaaprobowanych i przyjętych jako obowiązujące przez większość jej przedstawicieli, autor podkreśla znaczenie kontynuacji doświadczeń metodologicznych w procesie budowania nowych koncepcji i paradygmatów metodologicznych. Podstawą tych konwencji metodologicznych jest wiedza epistemologiczna

4. Podejmując próbę wyjaśnienia metodologicznych braków i ograniczeń jakie zawiera teoretyczna refleksja
   nad oświatą dorosłych można następnie wskazać na trzy przyczyny:

• Pierwsza wiąże się z genealogią andragogiki. Wyrosła na gruncie pedagogiki. Jej wyodrębnienie się
  z dyscypliny macierzystej nie było jednorazowym aktem lecz długotrwałym i skomplikowanym procesem. Proklamacja naukowej odrębności andragogiki dokonana została w oparciu o kryteria podmiotowe. Kryteria metodologiczne trzeba było dopiero wypracować. Zadanie to okazało się nad wyraz trudne, ponieważ większość przedstawicieli młodej dyscypliny zdołało w pełni ukształtować swoją samoświadomość metodologiczną, w oparciu o kryteria i standardy naukowości obowiązującej w pedagogice

• Drugą jest sytuacja jaka wytworzyła się w metodologii nauk społecznych w latach 60. i 70. Dla andragogiki to okres największej dynamiki rozwojowej, dla metodologii- okres pewnego przesilenia i rewizji wielu niepodważalnych dotąd dogmatów. Powstała sytuacja pluralizmu metodologicznego

• Trzecia wiąże się z przyjętą strategią budowy metodologicznej samoświadomości dyscypliny. Próbowano najpierw zdefiniować przedmiot badań, a potem dobierać odpowiadające jego właściwościom metody
  i techniki badawcze

5. Akcentując dialektyczny związek i dwustronne współzależności, jakie istnieją pomiędzy

przedmiotem nauki, a metodą, samo pojęcie „metody” proponuję rozumieć stosunkowo szeroko. Metodę naukową tworzy ogół czynności teoretycznych i praktycznych, pozwalających realizować statutowe dla danej nauki funkcje i przyczyniających się do jej rozwoju. Ze swej istoty jest ona wieloaspektowa i zawiera:

• założenia ontologiczne dotyczące istoty badanej rzeczywistości i związków istniejących pomiędzy składającymi się na nią elementami

• zespół sformalizowanych kategorii pojęciowych; będących narzędziem naukowego opisu i analiz

• zespół technik badawczych i procedur naukowotwórczych

• zespół reguł prakseologicznych, służących przekształcaniu praw i wykrytych przez naukę prawidłowości
  w dyrektywy postępowania praktycznego

• zespół wartości sterujących procesami poznania i leżących u podstaw formułowanych dyrektyw postępowania praktycznego

1.3. Dydaktyka dorosłych J. Półturzyckiego

1. Charakterystycznym rysem poglądów naukowych tego autora jest to, że współczesne problemy dydaktyki dorosłych ujmuje na tle tradycji i kierunków rozwoju tej dyscypliny naukowej. Autor ukazuje współczesne przemiany oświaty dorosłych i ich wpływ na rozwój dydaktyki. Analizuje pojęcie dorosłego ucznia, charakterystykę środowiska ludzi dorosłych, psychologiczne właściwości człowieka dorosłego, znaczenie systemu oświaty dorosłych dla realizacji potrzeb oświatowych

2. Duże znaczenie mają ustalenia naukowe, poglądy i koncepcje procesu, zasad i metod kształcenia dorosłych. Autor dokonuje przeglądu oraz oceny form i typów uczenia się dorosłych, kształcenia wielostronnego, systemowego podejścia do procesu kształcenia. Wyodrębnia następujące zasady kształcenia dorosłych:

• zasada poglądowości

• zasada przystępności

• zasada systematyczności

• zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa

• zasada kształtowania umiejętności uczenia się

• zasada łączenia teorii z praktyką

• zasada wykorzystywania doświadczeń dorosłych

• zasada indywidualizacji i zespołowości

• zasada trwałości wiedzy

• zasada ustawiczności kształcenia

Nowym elementem jest wyodrębnienie zasad kształtowania umiejętności uczenia i wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych

3. Autor akcentuje znaczenie i rolę kontroli i samokontroli w procesie kształcenia dorosłych. Omawia przedmiot dziedziny, formy, funkcje i metody kontroli, udział komputerów w kontroli postępów w nauce. Charakteryzuje system oświaty dorosłych, modele szkoły dla dorosłych, kształcenie korespondencyjne i na odległość, studia wyższe i szkoły otwarte, uniwersytety ludowe, kształcenie i doskonalenie nauczycieli

4. Dzięki pracom naukowym dydaktyka dorosłych uzyskała status nauki nowoczesnej, użytecznej i obiektywnej. Prace te przyczyniają się do zrozumienia znaczenia oświaty dorosłych jako czynnika mającego wpływ na postęp gospodarczy, cywilizacyjny, społeczny i na zdolność ludzi dorosłych do rozwiązywania coraz bardziej złożonych problemów życia osobistego. Przyczyniają się ona do uznania oświaty dorosłych także za ważny czynnik humanizacji życia społecznego, rodzinnego, osobistego ludzi, do uczenia ich wzorów życia wartościowego
   i pożytecznego

1.4. Andragogika wg M. Marczuka

1. Definiuje on andragogikę jako ogólną teorię procesów edukacyjnych dorosłych przebiegających w różnych formach aktywności oświatowej i kulturalnej, w edukacji szkolnej dorosłych na różnych jej szczeblach od szkoły podstawowej do szkoły wyższej dla pracujących w pozaszkolnej edukacji zawodowej dorosłych, mającej na celu głównie doskonalenie i modernizację kwalifikacji pozaszkolnej ogólnokształcącej edukacji dorosłych, związanej przeważnie z osobistymi, indywidualnymi potrzebami i zainteresowaniami, a także w różnych edukacyjnych przejawach uczestnictwa w kulturze

2. Tak rozumiana andragogika jest nauką o celach, zasadach, metodach, formach organizacyjnych, treściach
   i środkach edukacji młodzieży pracującej i dorosłych. Autor ten wyróżnia też naukę o edukacji człowieka
   w ciągu całego życia, tzw. antropogogikę oraz teorię edukacji osób starszych - geragogikę

3. Andragogika ma badać nie tylko skuteczność procesu edukacji dorosłych, ale także jej społeczne znaczenie
   i powiązanie z różnymi instytucjami i środowiskami społecznymi. Ma także zdaniem tego andragoga badać udział oświaty dorosłych w procesie kreowania i zaspokajania indywidualnych potrzeb umysłowych i emocjonalnych dorosłych

4. Do ważnych zadań andragogiki zalicza się: opracowywanie celów i zasad kształcenia i wychowania dorosłych, ustalanie kryteriów doboru treści kształcenia, analizowanie przydatności różnorodnych metod, środków
   i organizacyjnych form edukacji dorosłych. Duże znaczenie przywiązuje do badań i prac koncepcyjnych nastawionych na kreowanie celów edukacji dorosłych, uwzględniających nie tylko potrzeby jednostek, ale także uwarunkowania społeczne, kulturowe i cywilizacyjne. Postulując udział andragogiki w formułowaniu celów edukacji dorosłych, opowiada się za traktowaniem tej nauki jako diagnostycznej i normatywnej

5. Wyodrębnienie antropogogiki i geragogiki uzasadnia koncepcję ujmowania procesu wychowania dorosłych
   przez całe życie i potrzebę głębszego badania edukacji ludzi starszych.

1.5. Działy andragogiki wg L. Turosa

Rozwój andragogiki nie odbywał się równomiernie, dlatego pod względem stanu rozwoju można wyróżnić
trzy kategorie dyscyplin i subdyscyplin andragogicznych:

• zaawansowane w rozwoju, posiadające już poważny i znaczący dorobek badawczy, metodologiczny i teoretyczny

• rozwijające się dopiero i szukające terenu i metod badań

• istniejące potencjalnie jako problemy tkwiące w praktyce oświatowej i wychowawczej ludzi dorosłych

Andragogika ogólna

1. Andragogika ogólna uogólnia wyniki andragogik szczegółowych, ustala prawidłowości procesu nauczania
   i wychowania, samokształcenia, samowychowania, doskonalenia i samodoskonalenia ludzi dorosłych i na tej podstawie formułuje prawa rządzące tymi procesami. Ustala zasady, warunki i metody postępowania badawczego, mające zastosowanie w badaniach empirycznych prowadzonych w ramach andragogik szczegółowych. Określa zasady interpretacji zjawisk wykrytych przez owe andragogiki.

2. Do ważnych zadań tej dyscypliny zaliczyć należy też jej udział w badaniu współzależności i spoistości różnego typu twierdzeń i diagnoz ustalanych przez andragogiki szczegółowe i stanowiące materiał do budowania ogólnej teorii wychowania i nauczania dorosłych. Andragogika ogólna wyjaśnia także pojęcia i znaczenie systemu w ujmowaniu zjawisk i procesów wychowania, nauczania, samokształcenia i samodoskonalenia dorosłych.
   Ma też obowiązek ustalania wciąż zmieniających się i rozwijających wielostronnych związków tej nauki z innymi naukami społecznymi, przyrodniczymi i matematycznymi.

Historia oświaty dorosłych i myśli andragogicznej

Zadaniem tej dyscypliny jest:

• ukazanie w możliwie najpełniejszym zakresie rodowodu współczesnych koncepcji i idei wychowania i kształcenia dorosłych

• ukazanie rzeczywistych, nie zamazujących sprzeczności i konfliktów, odsłaniających kulturowe i narodowe dzieje oświaty i wychowania dorosłych, programów instytucji i zespołów ludzkich realizujących w różnych warunkach historycznych ideały wychowawcze

• dyscyplina ta winna ukazać dzieje idei i pomysłów andragogicznych, które mimo że nie doczekały się społecznej realizacji mogą jeszcze dziś stać się cennym źródłem inspiracji dla współczesnej oświaty i wychowania dorosłych

• historia wychowania, oświaty i myśli andragogicznej winna na materiale historycznym prześledzić
  te współzależność, związki i układy działań, sił i rozwiązań, które ujawniają prawidłowości procesu wychowania
  i nauczania, adekwatne do warunków danej epoki, lecz zawierające jednocześnie te ideały i pomysły, rozwiązania i koncepcje, które mają walor uniwersalny, ponadczasowy i zachowały aktualność

• dyscyplina ta powinna ukazać dzieje odkryć andragogicznych dotyczących zarówno sposobów formułowania celów wychowania, jak również metod i technik oddziaływania wychowawczego.

Dydaktyka dorosłych

1. Dydaktyka dorosłych, czyli teoria nauczania, kształcenia i samokształcenia dorosłych. Teoria ta wyjaśnia, jakie muszą być postawione cele i stworzone warunki, aby proces kształcenia i samokształcenia dorosłych, realizowany w ramach różnych instytucji i zespołów ludzkich, przebiegał prawidłowo, aby był skuteczny
   i przyczyniał się do rozwoju intelektualnego ludzi. Oddziaływanie na ludzi dorosłych może obejmować całą osobowość i wtedy mamy do czynienia z procesem wychowania, ale może ograniczać się tylko do sfery intelektualnej, poznawczej i wtedy mamy do czynienia z nauczaniem

2. W dydaktyce dorosłych, jak wskazuje Franciszek Urbańczyk: nauczanie oznacza proces celowego przekazywania wiadomości i umiejętności ludziom dorosłym, lub doprowadzenia ich do zdobywania wiadomości i umiejętności, przy czym proces ten odbywa się w sposób zorganizowany i kierowany przez jakąś instytucję lub osobę zajmującą się szerzeniem wiedzy

3. Nauczycielem nazywa on osobę, która przekazuje wiadomości lub umiejętności słowem żywym lub pisanym, systematycznie lub dorywczo, w klasie szkolnej lub w sali wykładowej, bądź też w książce. Pracownik oświatowy to osoba, która oddziałuje intelektualnie na ludzi dorosłych, a której działalność nie ogranicza się do nauczania. Uczeń dorosły jest osobą pracującą zawodowo, dojrzałą intelektualnie

4. Dydaktyka dorosłych jest tą dziedziną andragogiki, która zajmuje się celami, treściami, motywami, formami
   i metodami oddziaływania intelektualnego na dorosłych i na podstawie badań empirycznych ustala najogólniejsze prawidłowości tego procesu: prawidłowości kształtowania poznawczej strony osobowości ludzi dorosłych

5. W dydaktyce dorosłych można wyróżnić następujące dydaktyki szczegółowe dziesięciu systemów:

• Dydaktykę systemu klasowo - lekcyjnego

• Dydaktykę systemu kształcenia za pomocą słowa pisanego

• Dydaktykę systemu poglądowego kształcenia za pomocą TV, filmów oświatowych

• Dydaktykę systemu muzealnego

• Dydaktykę systemu turystyki i krajoznawstwa

• Dydaktykę samokształcenia

• Dydaktykę kół oświatowych

• Dydaktykę kształcenia zaocznego (korespondencyjnego)

• Dydaktykę kształcenia eksternistycznego

• Dydaktykę systemu kształcenia za pomocą słowa żywego

Wszystkie te dydaktyki mają już swój dorobek i są podstawą dla tworzenia ogólnej teorii kształcenia
i samokształcenia dorosłych.

Teoria wychowania dorosłych

1. Zawiera ona uogólnienia wyników badań andragogik szczegółowych oraz twierdzenia wyprowadzone z analizy dorobku naukowego filozofii, historii oraz socjologii wychowania i psychologii człowieka dorosłego.
   Jej twierdzenia uwzględniają wyniki badań różnych działań psychologii m.in. psychologii społecznej. Teoria wychowania dorosłych zawiera naukową charakterystykę pojęć zagadnień: geneza i istota wychowania, jego uwarunkowania; specyfika wychowania dorosłych, cele, treść i struktura wychowania; aksjologiczne podstawy wychowania dorosłych; biologiczne, społeczne i psychologiczne podstawy wychowania; zagadnienia systemu wychowania; istota metod wychowania i zasady ich doboru; zasady wychowania; kryteria doboru treści programowych wychowania; rola osobowości nauczyciela w procesie wychowania

2. Teoria wychowania dorosłych wyjaśnia:

• Dlaczego wychowanie dorosłych jest społeczną koniecznością i indywidualną szansą awansu zawodowego
  i społecznego jednostki

• Uzasadnia potrzebę formułowania takich celów wychowawczych, które sprzyjają rozwojowi osobowości
  i przygotowaniu człowieka dorosłego do pracy, życia społecznego i uczestnictwa kulturalnego

---