TURPIZM JAKO TENDENCJA W POEZJI WSPÓŁCZESNEJ

Turpizm to nazwa oznaczająca orientację poetycką, ukształtowaną w polskiej poezji powojennej pod koniec lat 50-tych. Turpizm widoczny jest w twórczości poetów debiutujących po 1956 r. to jest:

• Stanisław Grochowiak,

• Miron Białoszewski,

• Ernest Bryll,

• Ireneusz Iredyński,

• Tadeusz Różewicz (patronujący im).

Elementy turpistyczne widoczne są również w poezji Jarosława Marka Rymkiewicza, Andrzeja Bursy oraz Rafała Wojaczka.

Tendencję turpizmu stanowi tradycja barokowa.

Termin turpizm wywodzi się z terminu, który wprowadził Julian Przyboś w utworze „Oda do turpistów” („Przegląd kultury” 1962, nr 45). Zaliczył on do grona turpistów twórców poszerzających zasób tematyczny poezji o motywy:

• brzydoty,

• przedmioty kalekie i nieestetyczne.

Oda była pamfletem. Przyboś zarzucał poetom (można domyślić się na podstawie późniejszego wiersza „Radość sporu”, że chodziło o Białoszewskiego i Grochowaika, Iredyńskiego):

• nadmierny kult i fascynacje brzydotą,

• dominację tego motywu w wierszach,

• nieoryginalny i twórczy charakter tego zjawiska,

• egoizm, bezrozumne naśladownictwo,

• powielanie starych prób epatowania odbiorcy,

• wstrząsanie estetyczne czytelnikiem.

Na wiersz Przybosia i na „Radość sporu” odpowiedział Grochowiak artykułem: Turpizm - Realizm - Mistycyzm („Ws0półczesność 1963 r.).

Turpizm Grochowiaka był wystąpieniem programowym, które wskazywało na świadome wprowadzenie estetyki turpizmu do poezji oraz uzasadniało rację jej bytu. Artykuł polemizował z zarzutami Przybosia.

Grochowiak wskazywał, że spór o turpizm to spór o tworzenie świata, życia oraz rolę poety w tym świecie. Dokumentował, że ideologia turpistyczna nie jest fascynacją brzydoty, ale próbą całościowego widzenia świata (widzenie rzeczy niskich, pięknych, brzydkich; miał to być sposób odmitologizowania poezji i urealnienia świata, przywrócenie poezji tego, co ludzkie.

Turpizm od początku był niejednorodny. Można powiedzieć, że wyraża się w estetycznej i artystycznej postawie zainteresowania zjawiskiem uchodzącym nieestetyczne lub też tymi, które nie należą do sztuki. Są to motywy: brzydoty, kalectwa, ułomności, nędzy, choroby, śmierci, związanego z nią rozkładu zwłok, przedmiotów odrażających, pozbawionych funkcji i porzuconych, ale i przedmiotów, stanów codziennych i powszednich. Jest też poszerzeniem kanonu estetycznego.

Turpizm to przede wszystkim estetyka budowania napięć pomiędzy brzydotą a pięknem. Efekty są uzyskiwane min. dzięki grotesce i paradoksyjnego łamania konwencji.

Sztandarowa realizacja turpizmu jest widoczna u Grochowaiaka w tomach: „Ballada rycerska” 1956, „Menuet z pogrzebaczem” 1958, „ Rozbieranie do snu” 1959, „Agresty” 1963.

Tematem tych wierszy to świat i człowiek jako jednostki gotowe, niezmienne. W ciągu istnienia jest przemijalność i z tym wiąże się obrzydliwość bytu. Obserwacji podlega choroba, ból, cierpienie, rozkład, zwłoki. Turpizmowi towarzyszy wędrówka w głąb ciała. Tradycją tej poezji jest barok, Gałczyński, Tuwim, Kafka.

Człowiek jako ciało, choroba i powolny rozkład to także temat Bursy. Piętnem okaleczenie i śmierci w tej poezji naznaczony jest również świat. W obszar tej poezji zostaje wprowadzona zwykła, potoczna, szara rzeczywistość.

Fascynację chorobą stanowi depresja, to istotne elementy poezji Wojaczka. Tu także człowiek zostaje spędzony do ciała. Ono staje się źródłem poznania. To, co przynależy ciału, staje się przedmiotem refleksji, miary świata, sposób jego rozumienia (instynkt, zmysłowość, głód, pożądanie, seksualność, cierpienie i rozkosz). Egzystencję ludzką zredukowanoa do fizjologii ciała. Sprawdzianem istnienia staje się ból, lęk, i rozkosz. Podobnie jest z miłości, która zostaje sprowadzona do aktu płciowego.

Fascynacje chorobą i stan depresji jest widoczny także w wierszach Białoszewskiego. Tu jednak turpizm przejawia się w zainteresowaniu przedmiotami kalekimi, pozbawionych nazwalnych funkcji a jednocześnie przedmiotami powszechnymi, codziennymi, światem rupieci i staroci oraz rzeczy podręcznych.

Rzeczywistość zostaje tu włączona w sferę wartości estetycznych, zachwyt dotyczy codzienności. Występuje adaptacja do języka poezji, mowy potocznej, bełkotliwej, pełnej błędów, kalekiej i niegramatycznej. Tomy: „Obroty rzeczy”, „Rachunek zachciankowy”,

„Mylne wzruszenia”.

Skrót:

1. turpizm widoczny w twórczości poetów debiutujących po 1956 r.

2. tradycję stanowi barok

3. turpizm wprowadził Przyboś „Oda do Turpistów” 1962 (pamflet), w poezji motywy pojawiające się : brzydota i przedmioty kalekie i nieestetyczne.

4. na wiersz odpowiedział Grochowiak - artykuł Turpizm - Realizm - Mistycyzm (1963)

5. Turpizm - niejednorodny

6. Grochowiak, Bursa, Białoszewski - odnajdziemy w ich twórczości cechy turpistyczne.

1

---