Różnorodność tendencji w poezji.
Inspiracją dla poezji młodopolskiej stały się wiersze Charles'a Baudelaire'a, Paula Verla-ine'a i Jeana-Arthura Rimbauda.
Baudelaire w tomie "Kwiaty zła" ukazywał podłość i zwierzęcość ludzkiej natury, brnącej w grzech i upadek. Drwił z moralności, przedstawiał perwersyjną erotykę. W turpistycznym wierszu "Padlina" użył kontrastu między obrazami młodości, życia i piękna, a obrazami śmierci, rozkładu i zgnilizny.
Utwory "Do czytelnika" i "Spleen" są wyrazem modernizmu i filozofii Schopenhauera. Deka-dentyzm staje się "przyrodnim bratem nudy", a "ciężkie niebo", "szare światło" i "spleśniałe mury" budują krajobraz stanu duszy. Baudelaire stosował teorię analogii, zakładającą, iż poznanie rozumowe, zmysłowe oraz duchowe, uczuciowe są ze sobą powiązane; mówią o jedności świata. Teoria synestezji mówiła o współodczuwaniu wrażeń; skierowania ich do innego zmysłu niż na ten, na który działają. Sonet "Oddźwięki" ukazuje naturę jako "las symbolów" połączonych w "głęboką jedność" wraz z "dźwiękami, wonią i kolorami".
Poeta jest jak albatros, który imponuje lotem, a schwytany na morzu i postawiony na pokładzie jest niezgrabny i nie potrafi się poruszać.
Verlaine w wierszu "Niemoc" przedstawił portret dekadenta. Manifestem poezji symboli-stycznej, uczuciowej i muzycznej stał się utwór "Sztuka poetycka".
W twórczości Rimbauda występują elementy surrealistyczne, wizyjne; przewija się motyw wolności wewnętrznej w wierszu "Moja bohema" i "Statek pijany".
Kazimierz Przerwa-Tetmajer w manifeście epoki, "Koniec wieku XIX" próbuje znaleźć wartości, które chroniłyby dekadenta przed uczuciem braku sensu życia. Pojawiają się propozycje działań, stanowiące "tarczę przeciw włóczni złego". Do zachowań aktywnych należy walka, przekleństwo, wzgarda, ironia, czerpanie radości z życia; postawy bierne to rozpacz, rezygnacja. Ani one ani wiara w "byt przyszły" i religia nie dają pocieszenia. Bohater pozo-staje milczący, pełen cierpienia i czuje bezradność.
Tęsknotę za nirwaną, stanem pól-życia, pół-śmierci, wyzbyciem się pragnień i aktywności zawarł w "Hymnie do nirwany". Wiersz "Niech żyje sztuka" mówi, że stanem uśmierzenia "bólu istnienia" może być kontemplacja sztuki - "chociaż życie nasze nic niewarte, evviva l'arte".
Miłość fizyczna, zmysłowa jest środkiem zapomnienia. Kobieta stanowi instrument chwilowej rozkoszy, która "myśl skrzydlatą" mężczyzny kieruje "w nieskończone przestrzenie nieziemskiego świata".
Liryki tatrzańskie: "Melodia mgieł nocnych", "Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej" ukazują impresję, symbolizm, nastrój melancholii. Personifikacji ulega mgła; jej ruch sprawia wrażenie tańca. Poeta stosuje synestezję - "potoków szmer", "gwiazd promienie", "srebrzystoturkusowa cisza".
Utwór "Na Anioł Pański" cechuje muzyczność, nastrój bólu. Ukazuje wędrówkę "zadumy polnej, osmętnicy" przez wieczorny krajobraz i "samotnej duszy" ze "skargą i rozpaczą". Stanowią one alegorię smutku, którym nasycony jest krajobraz i człowiek. Wędrowiec i "szare dymy" symbolizują dekadenta, artystę, przemijanie życia oraz ludzkie myśli; grób dziewczyny oznacza upadek, zagładę.
Jan Kasprowicz był twórcą sonetów "Z chałupy". Kontynuują one problematykę pozytywistyczną, społeczną - nędzy chłopskiej. Sonet XV przedstawia tragiczną biografię wdowy, która straciła ziemię, oddała dzieci na służbę, tułała się jako najemna robotnica i żebraczka, by wreszcie umrzeć w polu, w samotności. Sonet XXXIX mówi o ambicjach wiejskiego chłopca, który zdobywał wiedzę wbrew życiowym trudnościom, ale karierę zakończyła choroba i śmierć. Sonety utrzymane są w konwencji realistycznej i naturalistycznej; dotyczą życia co-dziennego, podkreślają związek człowieka z przyrodą, brak jest komentarza wobec krzywd bohaterów, istnieje narrator - "opowiadacz z ludu".
Cykl czterech sonetów "Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach" ukazuje obraz róży i spróchniałej limby od pory rannej do wieczornej. Kwiat sugeruje życie i piękno; przeżywa uczucia "jak lęk, jak żal, jak dech tęsknoty". Jego reakcje są zmienne i ulotne; jest "samotny, senny, zadumany". Drzewo powalone przez burzę, niegdyś potężne, teraz oznacza śmierć. Burza to gwałtowne wydarzenie, nowa idea. Symbolikę i impresję dopełnia synestezja - "echowe grania", "wilgotna biel".
Kasprowicz jest autorem hymnów "Dies irae", "Święty Boże, Święty Mocny", "Salve Regi-na", "Hymn świętego Franciszka z Asyżu". "Dies irae" przedstawia wizję Sądu Ostatecznego. "Koniec świata" zapowiada głos surmy; nad ziemią rozgrywają się "pożary słońc", "krzepnięcie ognia" i "ciemnienie blasku". Natura zamiera; wiatr tworzy z kłębów mgieł "potworne, dzikie kształty" i niszczy florę. Krajobraz opanowuje trzęsawisko, z którego wy-nurza się fauna utożsamiana z brzydotą i złem: "kłęby żmij", "czarne pijawki", "zielone jaszczury". Trąba wzywa na Sąd żywych oraz zmarłych spod "miliardów męczeńskich krzyży". Świadkami zagłady są: Chrystus - symbol miłosierdzia i ofiary z własnego życia dla życia ludzkości; "jasnowłosa Ewa" sugeruje ludzką naturę - wcielenie erotyzmu, pierwotnego grzechu, narzędzia Szatana oraz źródło rozkoszy; Adam - symbol poczucia winy, pokuty. Świat ogarnia wizja strachu, gniewu bożego oraz obawa katastrofy i unicestwienia. Po przegranej walce dobra ze złem Stwórca usuwa ludzkość z powierzchni Ziemi. Katastrofizm w sztuce pojawia się w wyniku świadomości kryzysu wartości i poczucia zagrożenia współczesnością. Proroctwo końca świata skojarzone jest z Apokalipsą. Podmiot liryczny uważa, iż to Bóg jest powodem grzechu człowieka, gdyż On zaszczepił instynkty, żądzę posiadania, gniew i zawiść. Postawa ta jest "wadzeniem się z Bogiem" czyli prometeizmem. W romantyzmie tyczył się on tylko Polaków, a w neoromantyzmie - całej ludzkości. Hymn cechuje ekspresja - kontrastowość, hiperbolizacja obrazów, napięcie emocjonalne, poczucie odrazy u czytelnika. Kompozycja opiera się na powtarzającej litanii "Kyrie elejson".
Leopold Staff w wierszu "Kowal" z tomu "Sny o potędze" przełamuje postawę dekadencką czyli "słabość", "chorą niemoc", "skazę", "pęknięcie". Symboliczny kowal obrabia psychikę; "drogocenny kruszec" zmienia się w serce, które ma być "hartowne, mężne, dumne, silne". Utwór jest pełen dynamiki, stał się manifestem samodoskonalenia i "woli mocy". Staff wzywa człowieka do odnowy i kształtowania własnego wnętrza, heroizmu i aktywności.
"Deszcz jesienny" tworzy nastrój smutku, melancholii, znużenia i monotonii. Deszcz jest "jednaki, miarowy, niezmienny"; jest "szklanym płaczem". Obraz przyrody łączy się ze stanem emocjonalnym podmiotu mówiącego - autor stosuje psychizację krajobrazu.
Wiersze "Życie bez zdarzeń" i "Przedśpiew" są wyrazem postawy franciszkańskiej od strony świeckiej i postulują aprobatę rzeczywistości, życie w harmonii i optymizmie.
Poeci Młodej Polski poruszali szerokie spektrum tematyczne - rola i zadania sztuki, pejzaż, folklor, problemy społeczne i egzystencjalne człowieka końca wieku XIX, miłość, katastrofizm, antyk, Biblia. Inspiracje czerpano z przyrody, filozofii i kierunków artystycznych epoki. Poetykę cechuje muzyczność, analogia, synestezja, wizyjność, symbolizm, naturalizm, nastrojowość, impresja i ekspresja.