Wykład 6.

Wykład 6.

Główne tendencje w języku

Główne tendencje w języku

prasłowiańskim:

prasłowiańskim:

p

p

rawo korelacji palatalności

rawo korelacji palatalności

czyli

czyli

tendencj

tendencj

a

a

do synharmonizm

do synharmonizm

u

u

sylabowego

sylabowego

Prawo korelacji

Prawo korelacji

palatalności

palatalności

nazywane też

nazywane też tendencją do

tendencją do

synharmonizmu sylabowego

synharmonizmu sylabowego

polega na ujednoliceniu pod

polega na ujednoliceniu pod

względem miękkości wszystkich

względem miękkości wszystkich

elementów składowych sylaby –

elementów składowych sylaby –

zawsze na korzyść miękkości.

zawsze na korzyść miękkości.

Podstawowe właściwości języka psł. na

Podstawowe właściwości języka psł. na

wczesnym etapie rozwoju:

wczesnym etapie rozwoju:



podział samogłosek na przednie,
miękczące poprzedzające spółgłoski, i
tylne – nie mające tej właściwości

samogłoski przednie:

samogłoski przednie:

i, ь, e, ě, ę, rŕ̥, l'ŕ̥,

i, ь, e, ě, ę, rŕ̥, l'ŕ̥,

samogłoski tylne:

samogłoski tylne:

y, u, ъ, o, a,

y, u, ъ, o, a, ǫ

, rŕ̥, lŕ̥,

, rŕ̥, lŕ̥,



tematy fleksyjne oraz rdzenie wyrazów
pokrewnych są zwykle jednakowe (z
wyjątkiem pie. oboczności
apofonicznych).

.

Prawo korelacji palatalności

Prawo korelacji palatalności

przejawia się w:

przejawia się w:



miękczącym

oddziaływaniu samogłosek

przednich na poprzedzające spółgłoski,
co w wypadku

spółgłosek

tylnojęzykowych

doprowadza do

trzech

psł. palatalizacji

,



oddziaływaniu

j

j

na poprzedzające

spółgłoski, czyli

jotacyzacji

jotacyzacji

,



wpływie spółgłosek miękkich (

j

j

oraz

nowych spółgłosek palatalnych) na
następujące samogłoski tylne i ich
zmianie na przednie odpowiedniki.

.

Tzw. spółgłoski
staropalatalne



W wyniku prasłowiańskich

palatalizacji

spółgłosek tylnojęzykowych

oraz

jotacyzacji

powstawały

nowe spółgłoski, wzbogacające

psł. system fonologiczny.

•

Spółgłoski te nazywane są

staropalatalnymi.

•

Samogłoski szeregu przedniego

oddziaływały miękcząco również na

pozostałe spółgłoski, ale była to miękkość

wyłącznie pozycyjna.

•

Spółgłoski w ten sposób zmiękczone były

jedynie

wariantami pozycyjnymi

spółgłosek

twardych.

.

Tzw. spółgłoski
nowopalatalne



Występujące przed samogłoskami przednimi

zmiękczone

warianty pozycyjne

spółgłosek

twardych w części języków słowiańskich

przeszły w nowe artykulacyjnie głoski, tzw.

spółgłoski nowopalatalne

.



Jest to późna północnosłowiańska cecha,

występująca m.in. w języku polskim.



Z lekko zmiękczonych spółgłosek w

wyrazach typu

*

n’

-ebo, *

t’

-elę

czy

*

d’

-ĕlo

powstały nowe spółgłoski miękkie, jak w

polskich odpowiednikach form

prasłowiańskich

ni

-ebo,

ci

-elę,

dzi

-eło.

.

Palatalizacje spółgłosek

Palatalizacje spółgłosek

tylnojęzykowych

tylnojęzykowych

▪

Spółgłoski tylnojęzykowe k, g, x (ch)

ulegały

zmiękczeniu

w położeniu przed samogłoskami

przednimi (II i III palatalizacja),
a w wypadku palatalizacji III – po niektórych
samogłoskach przednich.

▪

To zmiękczenie to inaczej

palatalizacja

(od

łac.

palatum ‘podniebienie’

), czyli

upodniebiennienie

, polegające na

podniesieniu języka ku podniebieniu
twardemu, a następnie przesunięciu
artykulacyjnemu ku przodowi jamy ustnej.

Palatalizacje spółgłosek

Palatalizacje spółgłosek

tylnojęzykowych:

tylnojęzykowych:

kierunek i czas zmian

kierunek i czas zmian

W psł. były trzy palatalizacje spółgłosek

tylnojęzykowych

k, g

k, g

,

,

x

x

(

(

ch

ch

)

)

dwie pierwsze

wsteczne

, czyli

regresywne

i trzecia

postępowa (progresywna)

I palatalizacja: II

II

w.

w.

(L. Moszyński)

(L. Moszyński)

III-V

III-V

w. n.e.

w. n.e.

(Z. Stieber)

(Z. Stieber)

II palatalizacja:

VI-VII w. n.e.

III palatalizacja:

VII-VIII w. n.e.

I palatalizacja: II-V w. n.e.

I palatalizacja: II-V w. n.e.

k

k

g

g

+

+

i, ь, e, ě, ę, rŕ̥, l'ŕ̥

i, ь, e, ě, ę, rŕ̥, l'ŕ̥

x

x

k

k

→

→

č

č

’

’

, pol.

rączka

, ros.

rúčka

, scs.

rǫčьka

,

psł. *

rǫčьka

←*

rǫkьka

g

g

→

→

ž

ž

’

’

, pol.

nóżka

, ros.

nóžka

, scs.

nožьka

,

psł. *

nožьka

← *

nogьka

x

x

→

→

š

š

’

’

, pol.

muszka

, ros.

múška

, scs.

mušьka

,

psł. *

mušьka

← *

muxьka

I palatalizacja – kolejne

I palatalizacja – kolejne

przykłady

przykłady

k

k

g

g

+

+

i, ь, e, ě, ę, rŕ̥, l'ŕ̥

i, ь, e, ě, ę, rŕ̥, l'ŕ̥

x

x

k

k

→

→

č

č

’

’

, pol.

ręczny

(← psł. *

rǫčьnъjь

←

*

rǫkьnъjь

)

męczyć się

(← psł. *

mǫčiti sę

←

*

mǫkiti sę

)

g

g

→

→

ž

ž

’

’

, pol.

Boże

(← psł. *

Boge

),

służyć

(← psł. *

služiti

← *

slugiti

),

nożny

(← psł. *

nožьnъjь

←

*

nogьnъjь

)

x

x

→

→

š

š

’

’

, pol.

suszyć

(← psł. *

sušiti

←

*

suxiti

)

II palatalizacja: VI-VII w. n.e.

II palatalizacja: VI-VII w. n.e.

k

k

g

g

+

+

i

i

2

2

, ě

, ě

2

2

x

x

k

k

→

→

c

c

’

’

, pol. pol.

ręce

, błrus.

ruce

, ale ros.

ruke

,

scs.

rǫcě

, psł. *

rǫcě

←

*

rǫkě

g

g

→

→

dz

dz

’

’

||

||

z

z

’

’

, pol.

nodze

, błrus.

naze

, ale

ros.

noge

, scs.

nodzě

, psł. *

nodzě

← *

nogě

x

x

→

→ zach.

š

š

’

’

,

, wsch. i płd.

s’

s’

pol.

musze

, scs.

mus’ě

, psł. *

muchě

II palatalizacja zachodziła

II palatalizacja zachodziła

głównie:

głównie:

■

przed końcówkami fleksyjnymi, por. pol.

ręce,

nodze, musze,

a także

prorocy, słudzy,

dawniej

też w Msc. lp. r.m.

o języce, o Bodze, na

początce

itp.

■

w rdzeniach pożyczek gockich (nie zaszła w

pożyczkach greckich, co wskazuje na czas przed
VII w.), np.

psł.

*

c

c

ělъ

ělъ ←* kailo-

(goc.

hails

‘zdrowy’)

psł.

*cirky ||

c

c

rr

rr

ky

ky

(goc.

kyriko

‘kościół’)

psł.

*

cěsarь

cěsarь

(goc.

kaisar

‘cesarz’)

II palatalizacja w grupach

II palatalizacja w grupach

kv’

kv’

,

,

gv’

gv’

W grupie południowej i wschodniej

druga palatalizacja dotyczyła ponadto

grup

kvě, gvě

oraz

kvi, gvi

kv’

kv’

→ płd. i analog. wsch. cv

cv

’

’

,

np. psł.*

květъ

(←*

kvoii̯tъ

): scs.

cvětъ

, sch.

cvijet

, ros.

cvet

, ale pol.

kwiat

,

np. psł.*

kvisti

(←*

kvitti

←*

kvoii̯tti

): scs.

cvisti

, ros.

cvesti

, ale pol.

kwitnąć

,

gv

gv

’

’

→ płd. i anal. wsch. zv

zv

’

’

,

np. psł.*

gvězda

(←*

gvoii̯zda

): scs.

zvězda

,

sch.

zvijezda

, ros.

zvezdá

, ale pol.

gwiazda

II palatalizacja w grupie

II palatalizacja w grupie

xv’

xv’

Na zmianę xv’

xv’

w sv’

sv’

zachował się w

scs. tylko jeden pewny przykład:

vlъsvi

(←

psł.*

vlŕ̥

xvi

xvi

← psł.*

vlŕ̥

xv

xvoii̯

)

Jest to M. lm. r.m. od rzeczownika

vlъ

x

xvъ

‘czarodziej’.

Legenda do mapy: Językowe
kryteria podziałów
słowiańszczyzny



linia ciągła = l epentetyczne



kropki = TărT



linia przerywana = II i III
palatalizacja spółgłosek
tylnojęzykowych oraz tl, dl



kreska-dwie kropki = raT-

III palatalizacja: VII-VIII w. n.e.

III palatalizacja: VII-VIII w. n.e.

i, ь, ę

i, ь, ę

+

+

k

k

,

,

g, x

g, x



k → c’

pol.

ovca

, ros.

ovcá

, scs.

ovьca

, psł. *

ov

ьc

a

←*

ov

ьk

a



g → dz’ ||z’

pol.

pieniądz

, scs.

pěnędzь

, psł. *

pěn

ędz

ь

←*

pen

ęg

ъ

(z germ.

pfenning),

pol.

ksiądz

, scs.

kъnędzь

, psł. *

kъn

ędz

ь

←*

kъn

ęg

ъ

(z germ. *kuningaz ‘król’),



x → zach. š’, płd. i wsch. s’

psł. rdzeń *

vьx

-

,

pol.

wsz-ystek

, ros.

ves’

, scs.

vьsь

III palatalizacja nazywana też drugą

III palatalizacja nazywana też drugą

postępową

postępową

lub baudouinowską

lub baudouinowską

▪

Odkrył ją Jan Baudouin de Courtenay (1845-

1929).

▪

Zachodzi dzięki

perseweracji

palatalności,

czyli przedłużeniu miękczenia na głoskę

następną; palatalizacje I i II polegają na

antycypacji

palatalności.

▪

Więcej przykładów:

dziewi

c

a

←*

dĕv

ic

a

←*

dĕv

ik

a

ojcie

c

(← stpol. ociec) ← *

ot

ьc

ь

← *

ot

ьk

ъ

miesią

c

← *

mĕs

ęc

ь

← *

mĕs

ęk

ъ

zają

c

← *

zaj

ęc

ь

← *

zaj

ęk

ъ

Brak konsekwencji w III

Brak konsekwencji w III

palatalizacj

palatalizacj

i

i

▪

Trzecia palatalizacja jest

niekonsekwentna, por. np.:

grzesznik

←*

grĕšьnikъ

←

*

grĕ

chь

n

ik

ъ

księga

(w j.pol. rozpodobnienie grupy

*kń → kś przed samogłoską nosową)

←*

kъn

ig

a

, scs.

kъnigy

(w j.pol.

samogłoska ę wtórna w wyniku

unosowienia i po spółgłosce nosowej

n)

Jotacyzacje spółgłosek i grup
spółgłoskowych:
spółgłoski tylnojęzykowe

k

k

j

j

→

→

č

č

’

’

,

,

gj

gj

→

→

ž

ž

’

’

,

,

x

j

j

→

→

š

š

’

’

,

,

np. pol.

pła

cz

← psł. *

pla

kj

ь

,

ło

ż

e

← psł. *

lo

gj

e

,

mą

ż

← psł. *

mǫ

ž

ь

← pie *

man

gj

os

stró

ż

← psł. *

stor

ž

ь

←*

stor

gj

ь

stpol.

bie

ż

ę

← psł. *

bĕ

gj

ǫ

(por. bieżący)

sły

sz

ę

← psł. *

sly

xj

ǫ

du

sz

a

← psł. *

du

xj

a

Jotacyzacje spółgłosek i grup

Jotacyzacje spółgłosek i grup

spółgłoskowych

spółgłoskowych

:

:

spółgłoski półotwarte

spółgłoski półotwarte

n

n

j

j

→ ń,

→ ń,

r

r

j

j

→

→

r’,

r’,

l

l

j → l’

j → l’

np. pol.

pole

, scs.

pol’e

← psł. *

polje

,

wola

, scs.

vol’a

← psł. *

volja

,

gonię

, scs.

gońǫ

← psł. *

gonjǫ

,

morze

, scs.

mor’e

← psł. *

morje

karzę

, scs.

kar’ǫ

← psł. *

karjǫ

(karać)

Jotacyzacje spółgłosek i grup
spółgłoskowych:
spółgłoski przedniojęzykowozębowe s, z

sj → š’,

zj → ž’,

np. pol.

no

sz

e

← psł. *

no

sj

e

(por. nosić),

pi

sz

ę

← psł. *

pi

sj

ǫ

(por. pisać)

gło

sz

ę

← psł. *

gol

sj

ǫ

(por. głos)

ma

ż

ę

← psł. *

ma

zj

ǫ

(por. mazać)

ka

ż

ę

← psł. *

ka

zj

ǫ

(por. kazać)

wią

ż

ę

← psł. *

vę

zj

ǫ

(por.wiązać)

Jotacyzacje spółgłosek i grup

Jotacyzacje spółgłosek i grup

spółgłoskowych

spółgłoskowych

:

:

spółgłoski przedniojęzykowozębowe

spółgłoski przedniojęzykowozębowe

t

t

,

,

d

d

t

t

j

j

→ zach. c

c

’

’

, wsch. č

č

’

’

, płd. št

št

’

’

,

dj

dj

→ zach. dz

dz

’

’

||

|| z

z

’

’

, wsch. ž

ž

’

’

, płd.

žd

žd

’

’

,

np. pol.

świe

c

a

, czes.

svi

c

e

, ros.

sve

č

a

,

scs.

svě

št

a

← psł. *

svě

tj

a

pol.

mie

dz

a

, czes.

me

z

e

, ros.

me

ž

a

,

scs.

me

žd

a

← psł. *

me

dj

a

Jotacyzacj

Jotacyzacj

a

a

tj

tj

:

:

przykłady w języku polskim

przykłady w języku polskim

ch

ch

c

c

ę

ę

←

←

psł. *

psł. *cho

cho

tj

tj

ǫ

ǫ

,

, cho

cho

t

t

ĕti

ĕti

(wtórna

(wtórna

postać *

postać *chъtjǫ

chъtjǫ

,

, chъtĕti

chъtĕti

z redukcją

z redukcją

samogłoski w często używanym

samogłoski w często używanym

czasowniku), ale

czasowniku), ale

ch

chci

ci

-eć

-eć

,

,

o-cho

o-chot

t

-a

-a

,

,

pła

pła

c

c

ę

ę

←

←

psł. *

psł. *pla

pla

tj

tj

ǫ

ǫ

, ale

, ale

p

p

ł

ł

a

aci

ci

-ć

-ć

,

,

za-pła

za-płat

t

-a

-a

,

,

świe

świe

c

c

ę

ę

←

←

psł. *

psł. *svĕ

svĕ

tj

tj

ǫ

ǫ

, ale

, ale

świe

świeci

ci

-ć

-ć

,

,

świa

świat

t

,

,

świę

świę

c

c

ę

ę

←

←

psł. *

psł. *svę

svę

tj

tj

ǫ

ǫ

, ale

, ale

świę

święci

ci

-ć

-ć

,

,

świę

święt

t

-o

-o

.

.

Jotacyzacj

Jotacyzacj

a

a

d

d

j

j

:

:

przykłady w języku polskim

przykłady w języku polskim

bu

bu

dz

dz

ę

ę

←

←

psł. *

psł. *bu

bu

dj

dj

ǫ

ǫ

, ale

, ale

bu

budzi

dzi

-ć

-ć

,

,

po-bu

po-bud

d

-ka

-ka

cho

cho

dz

dz

ę

ę

←

←

psł. *

psł. *cho

cho

dj

dj

ǫ

ǫ

, ale

, ale

cho

chodzi

dzi

-ć

-ć

,

,

chó

chód

d

gła

gła

dz

dz

ę

ę

←

←

psł. *

psł. *gla

gla

dj

dj

ǫ

ǫ

, ale

, ale

gła

gładzi

dzi

-ć

-ć

,

,

gła

gład

d

ki

ki

są

są

dz

dz

ę

ę

←

←

psł. *

psł. *sǫ

sǫ

dj

dj

ǫ

ǫ

, ale

, ale

są

sądzi

dzi

-ć

-ć

,

,

są

sąd

d

śle

śle

dz

dz

ę

ę

←

←

psł. *

psł. *slĕ

slĕ

dj

dj

ǫ

ǫ

, ale

, ale

śle

śledzi

dzi

-ć

-ć

,

,

śla

ślad

d

wi

wi

dz

dz

ę

ę

←

←

psł. *

psł. *wi

wi

dj

dj

ǫ

ǫ

, ale

, ale

wi

widzi

dzi

-eć

-eć

,

,

z-wi

z-wid

d

-y

-y

Jotacyzacje spółgłosek i grup

Jotacyzacje spółgłosek i grup

spółgłoskowych

spółgłoskowych

:

:

spółgłoski wargowe

spółgłoski wargowe

p

p

j

j

→

→

pl,

pl,

b

b

j

j

→

→

bl,

bl,

vj

vj

→

→

vl

vl

,

,

m

m

j

j

→

→

ml,

ml,

Zanik

l

epentetycznego na płd.-wsch.

(bułg. i mac.) i płn.-zach. (jęz. lechickie i
łużyckie), relikty w j. pol.,

np. kropla

kropla

← psł. *kropja

kropja

,

grobla

grobla

← psł. *grobja

grobja

Jotacyzacje spółgłosek

Jotacyzacje spółgłosek

wargowych:

wargowych:

przykłady w językach

przykłady w językach

słowiańskich

słowiańskich



psł. *

kupj

ǫ

ǫ

,

scs.

kupl’

ǫ

ǫ

, ros.

kupl’u

, pol.

kupię

,



psł. *

ljubj

ǫ

ǫ

,

scs.

l’ubl’

ǫ

ǫ

, ros.

l’ub’lu

, pol.

lubię

,



psł. *

lovj

ǫ

ǫ

,

scs.

lovl’

ǫ

ǫ

, ros.

lovl’u

, pol.

łowię

,



psł. *

zemja

,

scs.

zeml’a

, ros.

zeml’a

, pol.

ziemia

.

Jotacyzacje grup spółgłoskowych:

Jotacyzacje grup spółgłoskowych:

skj, stj

skj, stj

oraz

oraz

zgj, zdj

zgj, zdj

skj, stj

skj, stj

→

→

šč,

šč,

zgj, zdj

zgj, zdj

→

→

ždž

ždž

Pierwotnie tak w całej

słowiańszczyźnie, potem na płd. i
wsch. odpodobnienie (dysymilacja)
na

št

št

’

’

, žd

, žd

’

’

Jotacyzacje grup spółgłoskowych

Jotacyzacje grup spółgłoskowych

skj

skj

→

→

šč,

šč,

stj

stj

→

→

šč,

šč,

pol.

bły

szcz

ę

← psł. *

bly

skj

ǫ

ǫ

, por. błysk,

pu

szcz

a

← psł. *

pu

stj

a

, por. pusty,

klaszczę

← psł. *

klĕskj

ǫ

ǫ

, por. klaskać,

głaszczę

← psł. *

glad-sk-j

ǫ

ǫ

, por. głaskać,

świszczę

← psł. *

svistj

ǫ

ǫ

, por. świstać,

goszczę

← psł. *

gostj

ǫ

ǫ

, por. gość (psł. *gostь)

gąszcz

← psł. *

g

ǫ

ǫstjь

, por. gęsty,

poszczę

← psł. *

postj

ǫ

ǫ

, por. post,

chrzczę

← *

chrzszczę

← psł. *

krьstj

ǫ

ǫ

,

*

krьstiti

,

*

krьstъ

, pol. chrzcić, ale

chrzest.

Jotacyzacje grup spółgłoskowych

Jotacyzacje grup spółgłoskowych

zgj

zgj

→

→

ždž

ždž

zdj

zdj

→

→

ždž

ždž

je

żdż

ę

← psł. *

jě

zdj

ǫ

(ale jazda),

gnie

żdż

ę

← psł. *

gně

zdj

ǫ

(ale gniazdo),

gwiżdżę

← psł. *

gvizdjǫ

(ale gwizdać,

gwizd),

przygwożdżę

← psł. *

prigvozdjǫ

(ale

przygwoździć,

gwóźdź),

mia

żdż

ę

← psł. *

mě

zgj

ǫ

(ale miazga).

Rozwój grup

kti

kti

,

gti

gti

oraz

kt

kt

ь

ь

,

gt

gt

ь

ь

→ zach. c

c

’

’

, wsch. č

č

’

’

, płd. št

št ‘

Rozwój grup

Rozwój grup

kti

kti

,

,

gti

gti

w

w

bezokolicznikach

bezokolicznikach

→

→

pol. przyrostek bezokolicznika

pol. przyrostek bezokolicznika

-c

-c

wlec

← psł. *vlekti

vlekti

← psł. *velk-ti

velk-ti

ciec

← psł. *tekti

tekti

rzec

← psł. *rekti

rekti

strzec

← psł. *stregti

stregti

← psł. *sterg-ti

sterg-ti

biec

← psł. *b

b

ĕ

ĕ

gti

gti

po-lec

← psł. *po-leg-ti

po-leg-ti

Zmiany samogłosek tylnych na

Zmiany samogłosek tylnych na

przednie w sąsiedztwie

przednie w sąsiedztwie

j

j

oraz

oraz

nowych spłgł. palatalnych

nowych spłgł. palatalnych



Samogłoski tylne (z wyjątkiem

a, u, ǫ

) po

j

przechodzą w samogłoski przednie, np.:



psł. *jъ → *jь

,

psł. *

krajъ

→ *

krajь

, scs.

krajь

,



psł. *jo → *je

,

psł. *

poljo

→ *

polje

, scs.

pol’e

psł. *

krajomь

→ *

krajemь

, scs.

krajemь



psł. *jy → *ji

,

psł. N. lm. *

krajy

→ *

kraji

, scs.

kraji

Zmiany samogłosek tylnych na

Zmiany samogłosek tylnych na

przednie w sąsiedztwie

przednie w sąsiedztwie

nowych spłgł.

nowych spłgł.

palatalnych

palatalnych

W kontekście ww. zmian porównaj ponownie

W kontekście ww. zmian porównaj ponownie

rezultaty III palatalizacji

rezultaty III palatalizacji

▪ ojciec

(← stpol. ociec) ← *

otьc

ь

← *

otьk

ъ

▪ miesiąc

← *

mĕsęc

ь

← *

mĕsęk

ъ

▪ mosiądz

← *

mosędz

ь

← *

mosęg

ъ

(ze stwniem.

*massing ‘stop miedzi z innymi metalami’

▪ zając

← *

zajęc

ь

← *

zajęk

ъ

ale

▪ dziewica

←*

dĕvica

←*

dĕvika

Najważniejsze językowe
podziały słowiańszczyzny



Podział na wschód (razem z dzisiejszym południem)

– zachód:



rozwój grup

tl, dl

,



szczegóły palatalizacji II (

kv’, gv’

) oraz III (głoska

ch

),



l epentetyczne

jako rezultat jotacyzacji półgłosek

wargowych



Podział na północ (dzisiejszy wschód i zachód) –

południe:



metateza nagłosowych grup

orT-, olT-



Podział na trzy odłamy: wschód, południe, zachód:



metateza śródgłosowych grup

TorT, TolT, TerT, TelT

,



Rozwój połączeń

*tj, *dj

.

Legenda do mapy: Językowe
kryteria podziałów
słowiańszczyzny



linia ciągła = l epentetyczne



kropki = TărT



linia przerywana = II i III
palatalizacja spółgłosek
tylnojęzykowych oraz tl, dl



kreska-dwie kropki = raT-

Bibliografia:



Czesław Bartula, Podstawowe wiadomości z gramatyki

staro-cerkiewno-słowiańskiej na tle porównawczym,

Warszawa 1981.



Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz,

Gramatyka historyczna języka polskiego. Podręcznik dla

studentów polonistyki, Warszawa 1998.



Leszek Moszyński, Wstęp do filologii słowiańskiej,

Warszawa 1984, rozdz. IV. Język prasłowiański, s. 167-

280, szczególnie s. 181-205, oraz rozdz. V. Język

cerkiewnosłowiński, s. 281-314, szczególnie s. 281-291.



Stefan Warchoł, Prasłowiańszczyzna i jej rozpad w

aspekcie chronologizacji procesu palatalizacji

spółgłosek, [w:] Prasłowiańszczyzna i jej rozpad, pod.

red. Jerzego Ruska i Wiesława Borysia, Warszawa 1998,

s. 87-96.