Zaburzenia myśli (praktycznie zaburzenia myślenia i mowy) - pojęcie stosowane w psychiatrii do opisu wzorów zaburzeń mowy i porozumiewania się, które odzwierciedlają zaburzenia myślenia.
Podział
Zaburzenia myślenia dzieli się ze względu na zaburzenia treści myślenia (automatyzmy psychiczne, myślenie magiczne, myśli natrętne, myśli nadwartościowe oraz urojenia) oraz zaburzenia formy myślenia, w których rozróżnia się na zaburzenia toku oraz struktury i funkcji.
Zaburzenia toku myślenia
Jednym z zaburzeń tego typu jest mówienie obok, tj.sytuacja, w której odpowiedzi pacjenta nie mają nic wspólnego z zadanym pytaniem[1].
Kolejnym zaburzeniem jest zwolnienie toku myślenia - może być nieznaczne, tak jak to się dzieje podczas przygnębienia lub bardzo wyraźne (aż do zahamowania) jak ma to często miejsce w przypadku zaburzeń depresyjnych[2].
Innymi zaburzeniami toku myślenia są: otamowanie, natłok, stereotypie, perseweracje, iteracje, przyspieszenie, uskokowość, rozwlekłość, werbigeracje, mutyzm.
Zaburzenia struktury i funkcji
Do zaburzeń struktury i funkcji myślenia należą: myślenie niekomunikatywne, nieskładne, paralogiczne; rozkojarzenie, splątanie, afazje oraz zubożenie myślenia.
Obniżenie sprawności umysłowej:
niedorozwój umysłowy - niewykształcenie sprawności umysłowej w dostatecznym stopniu - oligofrenia
Obniżenie sprawności umysłowej typu oligofrenicznego następuje w wyniku uszkodzenia struktur mózgowych, w życiu płodowym, we wczesnym okresie życia, itd. To uszkodzenie niezależnie od działającego czynnika hamuje możliwość pełnego rozwoju inteligencji w stopniu nieznacznym, umiarkowanym lub znacznym. Brak myślenia abstrakcyjnego. Myślenie konkretne może być dobrze rozwinięte (nieznaczne zaburzenie). Głębszy niedorozwój myślenia uniemożliwia choremu przyswojenie słów o znacznym stopniu abstrakcji.
zespoły otępienne - demencja
Sprawność inteligencji zmniejszyła się pod wpływem uszkodzenia struktur mózgowych. Dochodzi do ograniczenia sprawności, ale jej poziom nie spada do poziomu niedorozwoju. Głównie zaburzenia pamięci i czynności intelektualnych.
Zaburzenia toku myślenia:
przyspieszenie toku myślenia - tachyphrenia - obserwujemy niemal wyłącznie w zespołach maniakalnych. Wyraża się wielomównością, przyspieszeniem toku myślenia ze skłonnością do zmiany wątków myślenia, z tym, że wypowiedzi tych chorych są poprawne pod względem przyczynowo-logicznym. W miarę przyspieszania się toku myślenia, treść tych wypowiedzi staje się coraz bardziej powierzchowna. Chory traci zdolność do głębszego skupienia się na tym, co mówi. Krańcową postacią jest gonitwa myśli. Pewne elementy przyspieszenia myśli można obserwować po niektórych używkach (w małych ilościach, alkohol, niektóre narkotyki).
bradyphrenia - zwolnienie toku myślenia - ma to pewne pierwowzory w codziennym życiu: zmęczenie, słaba kondycja, choroba. Trudniej odbieramy słowa, mamy uboższe skojarzenia. Patologiczne spowolnienie w depresjach, zwłaszcza w depresji endogennej, w chorobach afektywnych.
brak spontanicznych wypowiedzi, zapytań, odpowiedzi jednozdaniowe, lakoniczne, nie podtrzymują rozmowy, chorym sprawia trudność przypomnienie sobie nawet prostych zdarzeń, odpowiadają z opóźnieniem, nastrój przygnębienia, trudności w zapamiętywaniu, co związane z zaburzeniami uwagi.
bradyphrenia, też w zespołach katatonicznych hipokinetycznych. Opóźnienie odpowiedzi, czasem trzeba zapytać kilka razy, żeby uzyskać lakoniczną odpowiedź, na niektóre pytania chory w ogóle nie odpowiada. Ta szczególna bradyphrenia w zespołach katatonicznych hipokinetycznych wyraża się też otamowaniami. Chory zaczyna odpowiadać na zadane pytanie, nagle przerywa i po dłuższym czasie kończy swoja odpowiedź. W krańcowo nasilonym zespole katatonicznym hipokinetycznym chory w ogóle przestaje mówić.
rozkojarzenie - dissocatio - zatracanie się konsekwencji przyczynowo-logicznej w myśleniu. Odstępowanie od zasady przyczynowo-logicznej w myśleniu na rzecz chorego tylko właściwego sposobu kojarzenia. Chory nie dostrzega sprzeczności logicznej wypowiadanych sądów. Pod względem formalno-logicznym wypowiedzi chorego mogą nie być chaotyczne, ciąg myślowy zachowany. Zaburzenie może nie przejawiać się we wszystkim, co chory mówi. Gdy rozkojarzenie jest znaczne, wszystkie wypowiedzi chorego wydają się przypadkowe, jakby się bawił słowami. Może mówić słowa, kierując się ich dźwiękowym podobieństwem, szeregować rzeczywistość wg barw. Nie korzysta ze swojej wiedzy. Przy krańcowym nasileniu można zaobserwować, tzw. sałatę słowną - wypowiadanie przypadkowych słów i zdań. Jest to objaw swoisty dla schizofrenii i zespołów z kręgu schizofrenicznego. Objaw świadczy o rozpadzie struktury osobowości.
inkoherencja - porozrywanie wątków myślowych, brak śladów kojarzenia, może przypominać rozkojarzenie, ale występuje tylko w splątaniu (amencji). Wypowiadanie słów zupełnie bez ładu i składu.
Otamowanie - zaburzenie myślenia mogące być objawem zaburzeń psychotycznych, objawiające się nagłym zatrzymaniem toku myślenia. Jeśli nastąpi ono w środku wypowiedzi, uwidacznia się jako przerwa w zdaniu, po czym pacjent kontynuuje je na inny temat, nie pamiętając, o czym mówił przed przerwaniem wątku.
Stereotypia - ciągłe powtarzanie bezcelowych lub rytualnych ruchów, postaw ciała, wypowiedzi występujące u osób niepełnosprawnych intelektualnie, z zaburzeniami ze spektrum autystycznego, dyskinezami późnymi, stereotypowym zaburzeniem ruchowym, a także z innymi zaburzeniami. Stereotypią może być wykonywanie prostych ruchów, takich jak kołysanie ciałem, a także złożonych, jak na przykład naprzemienne krzyżowanie nóg, a także wykonywanie ruchów marszowych w miejscu
Przyspieszenie myślenia - typ zaburzenia myślenia charakterystyczny dla manii. Jeśli występuje znaczne przyśpieszenie, określa się je jako gonitwę myśli. W gonitwie myśli wypowiedzi chorego stanowią ciąg powiązanych ze sobą tematów, które związane są ze sobą podobieństwem treści, dźwięków czy gry słów. Chociaż wypowiedzi chorego wydają się być pozbawione sensu, są ze sobą w pewien sposób powiązane. Np: Czas już iść do domu. Widziałem w mieście sportowy domu samochód. Samochody zatruwają środowisko.
Uskokowość myślenia - zaburzenie myślenia objawiające się w wypowiedziach chorego jako częsta zmiana tematu, bez powracania do przerwanego wątku. Niektórzy zdrowi ludzie prowadzą wypowiedzi w taki sposób, że włączają w zdania niepotrzebne szczegóły, co powoduje opóźnienie w dotarciu do sedna wypowiadanego zdania. Jeśli jednak cel wypowiedzi zostaje osiągnięty, nie uznaje się tego za psychopatologię - taki sposób wypowiadania się nosi nazwę drobiazgowości myślenia.
Perseweracja (łac. perseveratio - obstawanie przy czymś) - objaw niektórych zaburzeń psychicznych, polegający na uporczywym powtarzaniu tej samej czynności (mogą być to słowa, zdania, skojarzenia, ale również fragmenty melodii lub omyłki), mimo zaniku wywołującej ją przyczyny.
Mutyzm - (łac. mutismus) uporczywe milczenie przy nieuszkodzonych ośrodkach mózgowych mowy