Odruchy
Z chwilą urodzenia się niemowlę ma nikłą zdolność wykonywania ruchów antygrawitacyjnych. Zaopatrzone jest jedynie w mechanizmy zabezpieczające prawidłową pozycję ciała oraz słabe reakcje obronne. Dopiero w miarę dalszego rozwoju, głównie w pierwszym roku życia, zdobywają umiejętności, które pozwalają mu na przeciwstawienie się sile przyciągania ziemskiego. U podłoża tych umiejętności leżą czynności odruchowe, z którymi dziecko częściowo się rodzi, a częściowo pojawiają się one w dalszym rozwoju. W życiu osobniczym ulegają też one znacznemu przeobrażeniu, które pozwala, aby z całkowicie nieporadnej istoty jaką jest noworodek, rozwinęła się istota o dużej sprawności ruchowej, jaką po kilku latach życia stało się dziecko.
Nowonarodzone dziecko opuszcza bezpieczne środowisko łona matki i wkracza w świat, gdzie bombardowane jest niewyobrażalną liczbą bodźców zmysłowych. Nie potrafi ono zinterpretować swoich odczuć. Kiedy odczucia są zbyt silne, za nagłe, reaguje na nie, ale nie rozumie swoich reakcji. Ze świata równowagi, przechodzi ono do świata chaosu, ze świata ciepła do świata zimna. Nie otrzymuje już automatycznie pokarmu i musi samo jeść. Ponieważ nie otrzymuje tlenu z krwi matki, musi samo oddychać i dążyć do zaspokojenia swoich potrzeb.
Każde dziecko dysponuje pierwotnymi odruchami umożliwiającymi mu przeżycie. Pozwalają one na natychmiastową reakcję na nowe środowisko i zmienne potrzeby. Odruchy pierwotne są to automatyczne, stereotypowe reakcje, zaczynające się w rdzeniu kręgowym i odbywające się bez udziału kory mózgowej.
Pierwotne odruchy pojawiają się w życiu płodowym, są obecne po narodzinach dziecka i powinny zostać wygaszone najpóźniej do 6 miesiąca życia.
Odruchy są konieczne, aby dziecko mogło przeżyć pierwsze tygodnie życia. Później umożliwiają one także kształtowanie nawyków kontrolowanych. Odruchy pierwotne powinny pozostać aktywne przez ograniczony okres, tak by umożliwić niemowlęciu przetrwanie przez pierwsze trudne miesiące życia. Po tym okresie powinny wygasnąć albo przejść pod kontrolę wyższych ośrodków mózgu.
Jeżeli odruchy te pozostaną aktywne powyżej 6-12 miesiąca życia, określone są jako nieprawidłowe i są dowodem na zakłócenia w kształtowaniu się układu nerwowego lub jego niedojrzałość.
W zależności od stopnia nieprawidłowości w działaniu odruchów, wadliwa organizacja włókien nerwowych może wpływać na więcej niż jeden obszar w ciele- taki jak koordynacja mięśni motoryki małej i dużej, ale także na percepcję zmysłową, poznanie i kanały ekspresji. Niezbędne narzędzia potrzebne do uczenia się będą wadliwe lub nieefektywne mimo posiadanych możliwości intelektualnych.
Każdy odruch ma podstawową rolę do spełnienia, ponieważ przygotowuje organizm do następnych etapów rozwoju. Aby zrozumieć na czym polega nieprawidłowość odruchu, trzeba sobie zdać sprawę, jakie jest zadanie odruchów w okresie, w którym powinny wystąpić. W tym celu musimy powrócić do najwcześniejszych tygodni życia płodu - piątego tygodnia po poczęciu. W tym czasie płód zaczyna reagować na bodźce zewnętrzne. Delikatne dotknięcie górnej wargi powoduje cofanie się płodu od bodźca. Zaledwie kilka dni później wrażliwość na bodziec rozszerza się na dłonie i podeszwy stóp, aż całe ciało będzie reagować na dotyk. Na tym etapie reakcja polega jednak na cofaniu się całego ciała od miejsca styczności z bodźcem. Wraz z rozwojem świadomości dotyku osłabia się wycofywanie od miejsca kontaktu. Około 9 tygodnia życia płodowego słabną odruchy cofania się, a pojawiają pierwsze odruchy pierwotne. Odruch Moro uaktywnia się około 9-12 tygodnia po poczęciu i rozwija się przez całą ciążę tak, że w momencie narodzin jest w pełni rozwinięty.
Odruch Moro
Pojawienie się: 9 tydzień życia płodowego
Przy urodzeniu: w pełni obecny
Wygaszanie: 2-4 miesiąc życia
Odruch ten wywołują:
nagły niespodziewany bodziec
stymulacja błędnika poprzez zmianę pozycji głowy (bodziec przedsionkowy)
hałas (bodziec słuchowy)
nagły ruch lub zmiana światła w polu widzenia (bodziec wzrokowy)
ból, zmiana temperatury alba za gwałtowne ruchy drugiej osoby (bodziec dotykowy).
Fizyczna reakcja na odruch Moro:
nagłe pobudzenie
szybkie wdechy, chwilowe zamarcie, albo zdumienie, potem wydech, a często krzyk
uaktywnienie reakcji walki lub ucieczki, która powoduje automatyczne powiadomienie współczulnego układu nerwowego w wyniku czego następuje:
-uwolnienie adrenaliny i kortyzolu (hormonów strachu)
- przyspieszenie oddychania
- przyspieszenie bicia serca
- wzrost ciśnienia krwi
-zaczerwienienie skóry
możliwe są także wybuchy gniewu czy płaczu.
Odruch Moro to sekwencja gwałtownych ruchów w odpowiedzi na zaskakujący bodziec. Występuje nagły symetryczny ruch ramion w górę od ciała. Ramiona rozwierają się, ciało na chwilę zamiera, a następnie ramiona obejmują ciało. Odwiedzeniu ramion towarzyszy nagły wdech. Przywiedzenie ułatwia wydech. Jest on instynktowną reakcją na zagrożenie. Niemowlę nie jest jeszcze w stanie ocenić, czy zagrożenie jest rzeczywiste, czy nie. Pień mózgu wywołuje automatyczną reakcję Moro, tak jakby włączony został włącznik alarmowy. Właściwie odruch ten powinien zostać wygaszony, kiedy jeszcze jest niedojrzały, tj. w wieku 2-4 miesięcy, i zostać zastąpiony przez odruch wzdrygnięcia (Straussa).
Odruch Moro pełni rolę mechanizmu przetrwania w pierwszych miesiącach życia. Ma na celu alarmować i przywoływać pomoc. Uważa się także, że ma duże znaczenie dla rozwoju mechanizmu oddychania płodu, gdyż przypomina pierwsze ruchy oddechowe w łonie matki. Odruch ten ułatwia wykonanie pierwszego wdechu życia po urodzeniu, a także otwarcie tchawicy, kiedy istnieje ryzyko uduszenia.
Odruch Moro to jedyny odruch pierwotny, który jest związany w jakiś sposób z każdym ze zmysłów. Pojawia się najwcześniej ze wszystkich odruchów pierwotnych, stanowi fundament życia. Jest niezbędny aby noworodek mógł przeżyć, a z drugiej strony, jeśli nie zostanie zintegrowany w odpowiednim momencie i nie przekształci się w reakcję wzdrygnięcia, będzie to miało dalekosiężne skutki dla dorosłego życia. Odruch ten oddziałuje na profil emocjonalny dziecka.
Skutki przetrwałego odruchu Moro:
u dziecka utrzymują się przesadne reakcje na zaskoczenie, które mogą powodować stałą nadwrażliwość jednego z kanałów sensorycznych i tym samym przesadzone reakcje na niektóre bodźce
nagły hałas, światło, ruch lub zmiana pozycji czy równowagi mogą wywołać odruch w niespodziewanych momentach, tak więc dziecko jest cały czas w pogotowiu i ma podwyższony stan świadomości
dziecko jest cały czas na granicy walki lub ucieczki
odruch pobudza wydzielanie adrenaliny i kortyzolu - hormonów stresu. Te same hormony powodują wzrost wrażliwości na bodźce i natężenia reakcji, a więc taki sposób reagowania staje się czymś naturalnym. Takie dziecko może wykazywać sprzeczne zachowania : z jednej strony jest wrażliwe, otwarte i twórcze, a z drugiej niedojrzałe i skłonne do przesadzonych reakcji.
Wydzielanie adrenaliny i kortyzolu to dwa główne mechanizmy, jakimi dysponuje ciało przeciwko alergenom i infekcjom. Jeżeli jednak są one używane stale nie pełnią już swojej podstawowej funkcji. Upośledzona zostaje odporność. Takie dziecko może łapać każde przeziębienie i wykazywać nadwrażliwość na leki. Dziecko może także wykazywać nadwrażliwość na niektóre pokarmy czy konserwanty, co z kolei wpływa na zachowanie i koncentrację. Jego organizm spalać będzie szybciej cukier obecny w krwi, co powoduje zmiany w nastroju i zachowaniu.
Dziecko może doświadczać świata jako pełnego jaskrawych, głośnych i drażniących bodźców. Nie potrafi odrzucić ani pominąć zbędnych bodźców, czuje się więc przerażone. „kiedy umysł odbiera jednocześnie zbyt wiele wrażeń pochodzących z różnych źródeł, a nie przyswoił osobno, wrażenia te będą się zlewały w jedno” - Arnheim (1969)
Sposób zachowania może być dwojaki, albo jest dzieckiem bojaźliwym, które wycofuje się z różnych sytuacji, ma trudności z nawiązywaniem kontaktów, trudno mu przyjmować i okazywać uczucia, albo może stać się dzieckiem nadmiernie aktywnym i agresywnym, nie potrafi odczytywać mowy ciała innych osób i ma potrzebę okazywania swojej dominacji.-dziecko może mieć tendencję do manipulowania innymi, jako że poszukuje strategii pozwalających odzyskać kontrolę nad własnymi emocjami.
Odruch Moro to jedyny odruch pierwotny, który jest związany w jakiś sposób z każdym ze zmysłów. Pojawia się najwcześniej ze wszystkich odruchów pierwotnych, stanowi fundament życia. Jest niezbędny aby noworodek mógł przeżyć, a z drugiej strony zintegrowany w odpowiednim momencie i nie przekształci się w reakcje wzdrygnięcia, będzie to miało dalekosiężne skutki dla dorosłego życia.
Odruch dłoniowo-chwytny (Palmara)
Pojawienie się: 11 tydzień życia płodowego
Przy urodzeniu w pełni obecny
Wygaszanie - 2-3 miesiąc życia
Rozwój odruchu - od mimowolnego uchwytu do umiejętności rozluźniania
palców i pełnej kontroli nad nimi. Zostaje zastąpiony przez chwyt pęsetkowy
w 36 tygodniu życia.
Odruch ten rozwija się już w okresie życia płodowego. Jego cechą charakterystyczną jest ruch chwytny. Lekki dotyk lub nacisk na dłoń powoduje u noworodka zaciśnięcie palców. Jest on aktywny przez pierwsze 12 tygodni życia a w 4-6 miesiącu życia przekształca się tak aby dziecko było w stanie utrzymać przedmiot między kciukiem a palcem wskazującym.
Uważa się, że zarówno odruch Palmara, jak i podeszwowy są pozostałością wcześniejszych etapów ewolucji człowieka, kiedy to noworodek musiał chwytać się matki dla bezpieczeństwa. Istnieje także bezpośredni związek między tym odruchem a karmieniem w pierwszych miesiącach. Odruch chwytny może być wywołany przez odruch ssania a czynność ssania może powodować, że ssący noworodek będzie wykonywał gniotące ruchy dłońmi (reakcja Babkina). Zarówno ręce jak i usta są dla noworodka narzędziem badania świata i ekspresji. Jeżeli powyższy odruch nie zostanie wygaszony w odpowiednim czasie, może negatywnie wpływać na koordynację motoryki małej, mowę i wydawanie dźwięków. Dziecko nie będzie mogło przejść przez etapy rozluźniania palców i manipulowania.
Odruch chwytny stóp
Rodowód tego odruchu jest taki sam jak odruchu dłoniowo-chwytnego. Obecny jest on u wszystkich zdrowych noworodków, także urodzonych przedwcześnie. Wywołać go można uciskając palcem stopę u nasady palców. Wywołuje to zgięcie podeszwowe wszystkich palców o tonicznym charakterze. Odruch ten utrzymuje się do około 1 roku życia. U niemowląt z wiotkim porażeniem kończyn nie występuje.
Asymetryczny Toniczny Odruch Szyi (ATOS)
Pojawienie się: 18 tydzień życia płodowego
Przy urodzeniu: w pełni obecny
Wygaszenie: ok.6 miesiąca życia
Obrócenie głowy dziecka na bok powoduje wyprostowania ręki i nogi w bok w stronę, w którą zwrócona jest głowa, i zgięcie kończyn po drugiej stronie (potyliczna). W okresie życia płodowego powinien on zapewnić ciągły ruch (kopanie), a także rozwijać napięcie mięśniowe, stymulować mechanizm równowagi , zwiększając liczbę połączeń nerwowych.
Odruch powinien być w pełni rozwinięty, zanim płód będzie gotowy do przyjścia na świat, aby ułatwić proces porodu. Poród nie powinien zacząć się zanim płód nie będzie gotowy i do krwi matki nie zostanie uwolniony hormon, wywołujące skurcze macicy. Matka i dziecko mogą wtedy współdziałać jako partnerzy w procesie rodzenia. W drugiej fazie porodu dziecko powinno próbować przepchnąć się przez kanał rodny w rytmie skurczów matki. Uważa się, że ATOS wraz z odruchem prostowania szyi i odruchem grzbietowym Galanta nadaje stawom biodrowym i ramionom dziecka elastyczność i ruchliwość. Aktywny udział dziecka w porodzie zależy więc od wykształcenia się asymetrycznego odruchu szyi. Z kolei poród przyczynia się do umocnienia asymetrycznego tonicznego odruchu szyi (również innych odruchów), tak aby mogły pełnić swoją rolę w pierwszych miesiącach życia dziecka. Może to być jedną z przyczyn występowania opóźnień rozwojowych u dzieci, u których konieczny był poród kleszczowy lub cesarskie cięcie.
U noworodka leżącego w pozycji na brzuchu zwrócenie głowy na bok (przy włączeniu ATOS) zapewnia mu przepływ powietrza. ATOS pomaga także zwiększyć napięcie mięśni prostowników, a także pomaga ćwiczyć ruch na bok, co jest później podstawą ruchu sięgania po przedmiot.
„ Jest bardziej niż prawdopodobne, że niektóre odruchy są niezbędne dziecku do przeżycia w pierwszych miesiącach życia oraz, że niewykształcony odruch Moro i asymetryczny toniczny szyi mogą być jedną z przyczyn zespołu nagłej śmierci niemowląt (Sudden Infant Death Syndrome-SIDS). Odruch Moro zapewnia mechanizm nagłego budzenia się natomiast ATOS zapobiega leżeniu dziecka twarzą w dół, kiedy jest w pozycji na brzuchu.” (Goddard 1989, 90, 91)
W wieku 6 miesięcy asymetryczny toniczny odruch szyi powinien spełnić już swoje zadanie.
Dalsza jego obecność będzie miała negatywny wpływ na wiele funkcji organizmu. W przypadku przedłużającego działania ATOS-u niemożliwy jest płynny naprzemienny ruch pełzania na brzuchu. Pełzanie i raczkowanie są bardzo ważne dla dalszego rozwoju koordynacji oczy-ręce i integracji układu przedsionkowego z innymi zmysłami. W czasie tych procesów następuje mielinizacja ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Dziecko ma trudności z przekraczaniem linii środkowej z jednej strony ciała na drugą, a zatem ma trudności z przejściem od chwytania przedmiotu do manipulowania nim. Ponieważ brak jest strony dominującej dziecko nie potrafi także ustalić, którą woli rękę czy nogę, i w jego ruchach będzie widać lekkie wahanie.
Odruch szukania
Pojawienie się : 24-28 tygodni życia płodowego
Przy urodzeniu: w pełni obecny
Wygaszenie: 3-4 miesiąc życia
Delikatny dotyk w okolicy policzka lub koniuszka ust spowoduje, że dziecko obróci głowę w kierunku bodźca, otworzy usta i wysunie język gotowy do ssania.
Połączenie odruchu szukania i ssania umożliwia dziecku zwrócenie się w kierunku pokarmu i otworzenia na tyle szeroko ust, aby mogło pochwycić pierś lub butelkę. Ruchy ssania i połykania są niezbędne do wczesnego karmienie. Odruch szukania jest najsilniejszy w kilka godzin po narodzeniu. Można zaobserwować u wcześniaków w inkubatorach, jak wykonują ten odruch, ale ponieważ nie otrzymują reakcji zwrotnej, odruch zaczyna znikać. U niektórych wcześniaków jeszcze można wywołać ten odruch na długo po tym, kiedy powinien być wygaszony.
Odruch szukania może być bardziej lub mniej widoczny w zależności od tego, kiedy miało miejsce ostatnie karmienie. Ustaje chwilowo, kiedy dziecko jest najedzone i pojawia się znów po jakimś czasie. Może pojawić się bez udziału bodźców zewnętrznych, kiedy dziecko jest głodne i obraca głowę na wszystkie strony w poszukiwaniu jedzenia. Wywołany odruch obrócenia głowy i ruszania ustami w celu przybliżenia przedmiotu do ust przez dotykanie ust dziecka jest czynnością wrodzoną, ale umiejętność zwrócenia uwagi w stronę sutka czy butelki, która pojawia się w polu widzenia, już nie. Odruch szukania rozwija się w odruch warunkowy, kiedy to na widok piersi czy butelki głowa obraca się we właściwym kierunku.
Przetrwały odruch szukania powoduje trwałą wrażliwość i niedojrzałe reakcje na dotyk w rejonie ust (zwłaszcza warg). Niemowlę może mieć trudności z przyjmowaniem stałych pokarmów. Trwający odruch ssania hamuje rozwój właściwej kombinacji ruchów języka koniecznych do połykania , ponieważ język pozostaje za bardzo wysunięty, aby umożliwić skuteczne żucie. Może to być przyczyną trwałego ślinienia. Brak dojrzałych ruchów połykania może spowodować wysklepianie się podniebienia (podniebienie gotyckie). Zręczność manualna może być także upośledzona, z powodu niedojrzałych ruchów ssania i połykania, które wywołują minimalne ruchy dłoni w czasie ssania (reakcja Babkina).
Odruch Babkina
Głęboki nacisk wywierany jednocześnie na obie dłonie niemowlęcia w czasie gdy leży na plecach, wywołuje zgięcie na bok bądź do przodu głowy, otwarcie ust i zamknięcie oczu. Ten odruch u noworodka pokazuje połączenie nerwowe między ustami a rękami nawet na tak wczesnym etapie rozwoju. Zanika szybko i zwykle nie może być wywołany po 4 miesiącu życia. Występowanie tego odruchu powyżej 4 miesiąca życia wskazuje na uszkodzenie mózgu.
Odruch grzbietowy Galanta
Pojawienie się: 20 tydzień życia płodowego
Przy urodzeniu: aktywny
Wygaszenie: 3-9 miesiąc życia
Jeżeli dziecko położymy na brzuchu i będziemy dotykać pleców po jednej stronie kręgosłupa zaobserwujemy zgięcie (rotację) biodra o 45 stopni w stronę, z której pochodzi bodziec. Wklęśnięcie łuku jest skierowane w kierunku stymulowanego obszaru, a wyginając się w przeciwnym kierunku niemowlę unika bodźca. Odruch ten powinien wystąpić po obu stronach pleców jednakowo.
Isbert i Peiper (1965) bardzo ciekawie opisali „ bodziec powoduje wygięcie miednicy do tyłu, wyprost tożsamej nogi w kolanie i zgięcie stawu biodrowego... bardzo często możliwa jest zmiana pozycji głowy poprzez dotknięcie jednego boku powoduje odwrócenie twarzy w stronę, z której pochodzi bodziec.” Obserwacja ta wskazuje na reakcję łańcuchową, polegającą na tym, że jeden odruch może przejść w drugi - uaktywnienie odruchu grzbietowego Galanta czasami przechodzi w asymetryczny odruch szyi.
Odruch Galanta prawdopodobnie jest aktywny podczas porodu. Skurcze ściany pochwy oddziałują na okolicę lędźwiową i tym samym wywołują małe ruchy rotacyjne biodra po jednej stronie, podobnie do ruchów głowy i ramion w asymetrycznym tonicznym odruchu szyi. W ten sposób dziecko może się łatwiej przedostać przez kanał rodny.
Jeżeli odruch Galanta występuje po jednej stronie ciała może wpływać na postawę, chód i każdy rodzaj ruchu (rotacja biodra na jedną stronę). Przyczynić się może do skrzywienia kręgosłupa. Może ujemnie wpływać na późniejsze pełzanie, jak obroty tułowia.
Odruch toniczny błędnikowy w zgięciu
Pojawienie się: w życiu płodowym - pozycja w zgięciu
Przy urodzeniu: obecny
Wygaszenie: około 4 miesiąca życia
Odruch toniczny błędnikowy w wyproście
Pojawienie się: przy urodzeniu
Wygaszenie: stopniowo między 7 tygodniem a 3 rokiem życia.
Odruch toniczny błędnikowy jak i odruch Moro są ściśle związane z pierwszymi miesiącami życia dziecka. Oba zaczynają się w układzie przedsionkowym i są uaktywniane poprzez stymulację błędnika, ruch głowy i zmianę pozycji w przestrzeni. Odruch błędnikowy jest wywoływany poprzez ruch głowy do przodu lub do tyłu powyżej lub poniżej linii kręgosłupa. Wyprost głowy poniżej poziomu kręgosłupa powoduje natychmiastową reakcję wyprostu ramion i nóg. Pojawia się on kiedy dziecko wkracza do kanału rodnego.
Nowonarodzone dziecko stoi przed wieloma wyzwaniami. Dotychczas przebywało w środowisku wodnym, w którym skutki bodźców sensorycznych były amortyzowane, a działanie grawitacji zmniejszone. Odruch toniczny błędnikowy to pierwotna metoda radzenia sobie z problemem grawitacji. Każdy ruch głowy w kierunku horyzontalnym ponad płaszczyzną spowoduje nadmierne zgięcie bądź wyprost ciała i napinanie mięśni począwszy od głowy w dół. Około 6 miesiąca reakcja to powinna ulec zmianie. Odruch ten wpływa na wyrównanie napięcia mięśniowego w ciele, umożliwiając noworodkowi wyprostować się ze zgiętej pozycji płodowej. W tym procesie ćwiczy on równowagę, napięcie mięśniowe i propriocepcję (świadomość tego gdzie są różne części ciała i umiejętność wykonywania różnorodnych manewrów bez konieczności świadomego myślenia).
Przetrwały odruch toniczny błędnikowy zabuża u dziecka poczucie stabilności grawitacyjnej. Ponieważ przez ruch głowy będzie zmieniał napięcie mięśniowe, „przerzucając” środek równowagi. Ogranicza rozwój odruchów ustalenia głowy. Jeżeli brakuje kontroli głowy, będzie zaburzona praca oczu, jako że ich praca jest kontrolowana przez ten sam obszar mózgu. Jeżeli jeden z segmentów tego obszaru nie działa prawidłowo będzie wpływać negatywnie na działanie innych układów podlegających temu obszarami. Zaburzona będzie równowaga z powodu niewłaściwych informacji wzrokowych, wzrok będzie upośledzony z powodu zaburzeń równowagi. Takie dwustronne „niedopasowanie” może przerodzić się w trwały stan, który dziecko będzie uważać za prawidłowy, ponieważ nie zna innego. Przetrwały odruch toniczny błędnikowy może powstrzymać dziecko przed raczkowaniem ponieważ ruch głowy powoduje wyprost nóg, także pełzanie na rękach i kolanach będą nieskuteczne. Muszę nadmienić, że pełzanie i raczkowanie jest ważnym elementem w rozwoju dziecka. Ułatwiają one integrację informacji sensorycznych, ponieważ układ przedsionkowy, wzrokowy i propriocepcji zaczynają po raz pierwszy działać razem. W tym okresie rozwoju dziecko zdobywa wyczucie równowagi, przestrzeni i głębokości.
Objawy przetrwałego odruchu tonicznego błędnikowego w zgięciu
nieprawidłowa postawa -garbienie się
hipotonia (słabe napięcie mięśniowe)
słabe poczucie równowagi
skłonności do choroby lokomocyjnej
problemy z percepcją wzrokową
problemy z wyczuciem przestrzeni
Objawy przetrwałego odruchu tonicznego błędnikowego w wyproście
nieprawidłowa postawa - tendencje do chodzenia na palcach
nieprawidłowa równowaga i koordynacja
hipertonia - sztywne, szarpane ruchy z powodu dominacji mięśni prostowników
słabe wyczucie równowagi
tendencja do choroby lokomocyjnej
problemy z percepcją wzrokową
problemy z percepcją przestrzeni
Symetryczny toniczny odruch szyi (STOS)
Pojawienie się : 6-9 miesiąc życia
Wygaszenie : 9-11 miesiąc życia
Kiedy dziecko jest w pozycji na czworaka, zgięcie głowy powoduje zgięcie ramion i wyprost nóg. Z kolei wyprost głowy powoduje zgięcie nóg i wyprost ramion.
Odruch ten występuje przez krótki czas. Ułatwia dziecku przeciwstawienie się grawitacji poprzez podniesienie się na rękach i kolanach z leżenia na brzuchu. Nie można go zaliczyć ani do odruchów pierwotnych ani do odruchów posturalnych, ponieważ nie występuje przy narodzeniu, jak odruchy pierwotne, ani nie występuje przez całe życie, jak odruchy posturalne. Z pewnością ułatwia wygaszenie odruchu tonicznego błędnikowego i stanowi pomost między następnym etapem ruchu raczkowania.
Symetryczny toniczny odruch szyi dzieli ciało na pół w poziomej linii środkowej. Kiedy głowa jest wyprostowana, górna część ciała także się prostuje, a dolna część zgina. Kiedy zgina się głowa ramiona się uginają, a prostują nogi. Przełamuje on odruch toniczny błędnikowy na poziomie miednicy na krótki okres, tak aby pozwolić niemowlęciu pokonać grawitację, przybrać pozycję na czworaka i nauczyć się, jak korzystać niezależnie z obu stron ciała. Zarówno ruch w pozycji na czworaka i na dwóch kończynach wymaga synchronizacji dwóch części ciała. Uważa się, że ruchy kołyszące jaki wykonuje niemowlę zanim nauczy się raczkować pomagają wygasić symetryczny odruch szyi, a także zharmonizować funkcjonowanie okolicy potylicy i kości krzyżowej umożliwiając dziecku przejście do następnego etapu pełzania.
Dzieci z przetrwałym odruchem tonicznym szyi rzadko raczkują. Mogą poruszać się „chodem niedźwiedzim” na rękach i nogach, przesuwać się na pupie albo po prostu podciągać się do pozycji stojącej. Te które pełzają robią to w nietypowy sposób - ich ręce są obrócone na zewnątrz blokując łokcie, a stopy są uniesione. Schemat pełzanie będzie nie skoordynowany, gdyż momenty ruchu górnej i dolnej części ciała są nieskoordynowane.
Przyczyny pełzania mogą zależeć od środowiska, rozwoju, uwarunkowań neurologicznych.
Dzieci, które nie miały możliwości bawić się na podłodze przez pierwsze 8 miesięcy życia mogą „obejść” etap pełzania i raczkowania, ponieważ nie miały wystarczająco dużo czasu, żeby rozwinąć umiejętność poruszania się w pozycji z głową w dół, która poprzedza pełzanie.
Niektórzy badacze uważają, że STOS ułatwia zakończenie procesu ćwiczenia oczu. Ugięcie nóg w wyniku wyprostu głowy mobilizuje dziecko do skupienia oczu na dalszych odległościach. Ugięcie ramion w reakcji na ugięcie głowy (głowa poniżej linii kręgosłupa), spowoduje automatycznie skupienie się dziecka z powrotem na bliskiej odległości, a więc trenuje oczy, aby znowu przyzwyczaiły się do patrzenia z bliska, a potem znowu z daleka.
Objawy przetrwałego symetrycznego tonicznego odruchu szyi
nieprawidłowa postawa - garbienie się w czasie siedzenia
małpi chód
w siadzie nogi są złożone w kształcie litery „w”
zaburzona koordynacja ręka-oczy (niechlujne jedzenie, syndrom niezdarnego dziecka)
powolność w przepisywaniu
zaburzenie uwagi w wyniku dyskomfortu, jaki sprawia siedzenie w jednej pozycji
trudności z nauką pływania albo niezsynchronizowane ruchy w czasie pływania z głową nad wodą (często dzieci z przetrwałym STOS pływają lepiej pod wodą, gdzie efekty grawitacji są zredukowane, a woda utrzymuje poziom ciała)
trudności z regulacją widzenia dwuocznego - dziecko sprawia trudność przenoszenia wzroku z tablicy na ławkę)
Odruch podciągania rąk
Pojawienie się: odruch pojawia się po raz pierwszy w 28 tygodniu ciąży
Czas trwania: odruch jest aktywny od urodzenia do 2 miesiąca życia
Wywołanie: Niemowlę leży na plecach, a dorosły chwyta je za nadgarstki, przytrzymując jednocześnie środek dłoni jego kciukiem, tak aby włączyć odruch chwytny, i podciąga do przodu, do pozycji siedzącej. Dziecko automatycznie zgina ramiona w łokciach, próbując unieść całe ciało.
Odruch integruje się z odruchem chwytnym. Staje się częścią schematu ciągnięcia i zginania rąk, kiedy dziecko próbuje usiąść lub wstać. Odruch ten wspomaga funkcjonowanie mięśni i rozwój motoryki małej rąk i palców podczas sięgania po przedmioty. Włącza także odruch prostowania głowy i pomaga dziecku ustawić głowę, kiedy jest w ruchu. Kiedy jest on niezintegrowany z całym układem ruchu, może spowodować niewłaściwe napięcie mięśni rąk. Oznacza to, Ze ręce dążą cały czas do bycia w pozycji zgięcia w łokciach albo trudno je utrzymać w zgięciu.
Odruch skrzyżowanego zgięcia-wyprostu nogi
Pojawienie się: w 28 tygodniu życia płodowego
Czas trwania: do 1-1,5 miesiąca życia
Wywołanie: kiedy dotkniemy palcem łuku stopy niemowlęcia, przeciwna noga najpierw zgina się, następnie jest przywodzona i prostuje się. Można także zaobserwować zginanie się palców.
Humphrey na podstawie badań wcześniaków stwierdził, że reakcją na bodziec było u nich jedynie zgięcie i wyprost nogi, a nie przywiedzenie. Ten ruch dopiero później staje się częścią odruchu. Odruch ten wpływa na rozwój mięśni i koordynację nóg. Dzięki niemu mózg uczy się odróżniać dwie nogi od siebie i ich ruchy. W późniejszym okresie odruch ten wspomaga kształtowanie się umiejętności podskakiwania i skakania, przenoszenia ciężaru ciała z jednej nogi na drugą podczas chodzenia i biegania, a także umiejętność stania na jednej nodze. Wpływa na rozwój ruchów kręgosłupa i prawidłowej postawy.
Jeżeli odruch jest niezintegrowany i wciąż aktywny, może być przyczyną problemów z utrzymaniem prawidłowej postawy: dziecko w czasie stania, chodzenia i biegania może być nadmiernie pochylone na jedną lub drugą stronę albo do przodu.
Odruch Babińskiego
Pojawienie się: w pierwszym tygodniu po urodzeniu
Czas trwania: od urodzenia do 1-2 roku życia
Wywołanie: Palce stopy rozchodzą się, kiedy jej zew. krawędź jest delikatnie drażniona od pięty do palców („wachlarzowate” ustawienie).
Rozwój tego odruchu wpływa na kształtowanie się wymiaru lateralności, przygotowuje dziecko do stania. Wpływa on na rozwój obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego. Dzięki odruchowi Babińskiego odruch pełzania jest bardziej aktywny i skoordynowany. Umożliwia rozwój chodu przez to, że ułatwia przejście od chodu homolateralnego do bilateralnego (obustronnego) i naprzemiennego. Może wpływać na rozłożenia środka ciężkości.
O rozwoju tego odruchu w wieku dorosłym można wnioskować po tym, czy dana osoba chodzi na wewnętrznej czy zewnętrznej krawędzi stopy. Jeśli odruch Babińskiego jest nadmiernie nasilony, to dana osoba chodzi na zewnętrznych stronach stóp, jeśli jest opóźniony w rozwoju, dana osoba chodzi na wewnętrznych stronach stóp.
Odruch chodu automatycznego Thomasa
Pojawienie się: dojrzewa w 37 tygodniu ciąży
Czas trwania: aktywny od pierwszego tygodnia po urodzeniu, aż do 2 miesiąca życia.
Wywołanie: podnosimy dziecko pod pachy i stawiamy na równej powierzchni. Następnie, lekko pochylając je do przodu wywołujemy odruch chodu. Włącza się on dzięki zmianie środka ciężkości w kierunku do przodu. Dziecko unosi także głowę. Stopa dotyka podłoża w następującej kolejności: najpierw pięta dotyka podłoża (stopa jest zgięta tak jak kolano, co jest skutkiem zwiększonego napięcia mięśni zginaczy), następnie stopa prostuje się i wpełni spoczywa na podłożu. W tym odruchu nie ma skoordynowanych ruchów ręki.
Odruch ten umożliwia rozwój stabilności, rozwija całościową koordynację ruchów, koordynację między środkiem ciała (szczególnie mięśniami brzucha) a peryferiami. Odruch ten stymuluje także mięśnie stóp. Kształtuje naprzemienne schematy ruchów i przygotowuje dziecko do raczkowania i chodzenia. Stymuluje rozwój i dynamikę nóg i stóp, a także mięśni brzucha i kręgosłupa. Odruch ten jest niezbędny dla wykształcenia się naprzemiennych schematów ruchowych i przygotowuje niemowlę do pełzania i raczkowania.
Odruch pełzania Bauera
Pojawienie się: ok. 28 tydzień życia płodowego
Czas trwania: Odruch odgrywa ważną rolę w czasie porodu i wspomaga ruchy dziecka w kanale rodnym. Jest aktywny od urodzenia do 3 miesiąca życia.
Wywołanie: W pozycji leżącej na brzuchu (głowa i tułów znajdują się na linii środkowej) podkładamy dłoń pod stopy niemowlęcia. Dziecko zacznie aktywnie się odpychać od przeszkody.
Odruch ten wpływa na całościową koordynację ruchów ciała, rozwija związek między górą a dołem ciała, między kończynami a środkiem ciała.
Odruch grzbietowy Pereza
Pojawienie się: w procesie narodzin
Czas trwania: odruch ten rozwija się pomiędzy 3-6 miesiącem życia dziecka
Wywołanie: dziecko leży na brzuchu. Odruch wywołuje się, przesuwając palcami po wyrostkach kręgosłupa w kierunku od kości ogonowej do szyi, co powoduje wygięcie tułowia do tyłu, zgięcie kończyn dolnych i górnych, podniesienie głowy, miednicy.
Jest to odruch całościowej koordynacji ciała, rozwija połączenie kończyn z głową poprzez środek ciała, pomaga rozwinąć koordynację między przodem i tyłem. Później wchodzi w skład symetrycznego tonicznego odruchy szyi.
Odruch więzi
Odruch więzi stymuluje i kształtuje w ciągu pierwszych 7-45 minut lub godziny po urodzeniu (J. Ch. Pearce, B. P. Nikitin). Wpływa on w zasadniczy sposób na kształtowanie się fizycznego i psychicznego bezpieczeństwa, na kształtowanie się „podstawowego zaufania” lub „nieufności do świata”(E. Erickson). Odruch ten rozwija się i integruje z emocjonalno-niewerbalną komunikacją między 8 a 10 miesiącem życia.
Odruch ten powinien być zakotwiczony na poziomie fizycznym od razu po urodzeniu. Aby nastąpiło włączenie tego odruchu, ważne jest, by: noworodek powinien zobaczyć uśmiechającą się do niego matkę i usłyszeć jej głos. Należy położyć noworodka na piersi lub brzuchu matki. Jest to pozycja „zwycięzcy”. Następnie powinno się go przystawić do piersi matki, aby wywołać pierwsze ruchy ssania. Dopiero po takiej stymulacji odruchów można odciąć pępowinę. Wszystkie te procedury są bardzo ważne ze względu na obniżenie stresu wywołanego porodem, obniżenie poziomu adrenaliny, szybszą regenerację, adaptację do „nowego świata”. Słaby rozwój tego odruchu powoduje rozwinięcie się dwóch typów relacji dziecka ze światem i z sobą samym.
Odruch podparcia rąk (spadochronowy).
Pojawienie się: w 28 tygodniu życia płodowego
Czas trwania: odruch jest aktywny od 1 do 6 miesiąca po urodzeniu
Wywołanie: dziecko znajduje się na rękach u dorosłego w pozycji poziomej twarzą w dół. W momencie przybliżenia do podparcia dziecko automatycznie wyciąga ręce w jego kierunku.
Odruch ten rozwija koordynację ruchów górnej części ciała. Wpływa on na tworzenie się widzenia perspektywicznego i koordynację ręce-oczy, aktywizuje rozwój dużej motoryki rąk i manipulowanie dużymi przedmiotami. Odruch ten zalicza się do odruchów postawy, ponieważ przygotowuje on ciało do spotkania z przeszkodą poprzez zmianę pozycji ciała.
Istotą tego odruchu jest to, że pozwala on niemowlęciu „ustalać” granicę przestrzeni osobistej. Wpływa na radzenie sobie ze stresem. Kiedy odruch ten jest opóźniony, człowiek może zachowywać duży dystans w kontaktach interpersonalnych, izolować się od innych, nie przyjmować informacji z zewnątrz lub uciekać w swój świat, ponieważ nie będzie umiał w odpowiedni sposób bronić swojej przestrzeni osobistej.
Odruchy posturalne
Odruchy posturalne są generowane na poziomie śródmózgowia, tak więc ich pojawienie się oznacza przejmowanie przez wyższe struktury mózgu funkcji pnia mózgu i dojrzewanie ośrodkowego układu nerwowego. Można je podzielić na dwie grupy:
- odruchy prostowania (w pozycji czworaczej)
- reakcje równowagi (w pozycji dwunożnej)
Odruchy te są związane z postawą, ruchem i stabilnością. Reakcje prostowania pojawiają się w wieku 3-12 miesięcy i powinny pozostać obecne przez całe życie. Umożliwiają dziecku utrzymanie głowy i tułowia w określonej pozycji w przypadku zmian pozycji całego ciała. Odruchy te umożliwiają ruchy takie, jak przewracanie się na bok, pełzanie, raczkowanie, a później skoordynowane ruchu motoryki dużej. Do reakcji prostowania należą odruch ustalenia głowy wzrokowy, odruch ustalenia głowy błędnikowy, odruch amfibii, odruch Landaua i stopniowego obrotu tułowia.
Reakcje równowagi pojawiają się dopiero wtedy, kiedy połączenia nerwowe są już w pełni wykształcone. Po raz pierwszy występują około 3-6 miesiąca życia i funkcjonują przez całe życie. Obejmują one reakcje obronne i odchylania się, pojawiające się w sytuacji kiedy tracimy poczucie środka ciężkości. Należą do nich odruch „wzdrygnięcia” (odruch Straussa) i odruch spadochronowy.