GRUPA SPOŁECZNA

Zbiór jednostek, w którym wspólnota pewnych istotnych społecznie cech wyraża się w tożsamości zbiorowej i towarzyszą temu kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej obrębie częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz. Inaczej, zbiorowość ludzi, pomiędzy którymi występuje więź obiektywna, subiektywna

i behawioralna.

WIĘŹ OBIEKTYWNA poczucie wspólnoty wynikające z podobieństwa

sytuacji życiowej: miejsca zamieszkania, zawodu, wieku itp.

WIĘŹ SUBIEKTYWNA poczucie wspólnoty z członkami grupy, do której należymy

WIĘŹ BEHAWIORALNA podobne lub wspólne działania podejmowane przez członków grupy

ODMIANY ZBIOROWOŚCI LUDZKICH:

KATEGORIA STATYSTYCZNA - zbiór jednostek podobnych pod względem jakiejś wybranej cechy i różniących się pod tym względem od innych

KATEGORIA SOCJOLOGICZNA - zbiór ludzi podobnych pod względem istotnej społecznie cechy, która implikuje realne podobieństwo sytuacji życiowej, interesów i szans

KATEGORIA SPOŁECZNA - zbiór ludzi podobnych pod względem jakiejś istotnej społecznie cechy, którzy są świadomi tego podobieństwa i swojej odrębności od innych

STEREOTYP - jednostronny, upraszczający, wyidealizowany obraz własnej zbiorowości (autostereotyp) i równie jednostronna, upraszczająca i negatywna wizja zbiorowości obcych (w skrajnym przypadku traktowanych jako wrogie)

SOLIDARNOŚĆ - życzliwość, gotowość do współpracy, poparcia i niesienia pomocy wobec osób, które obejmujemy kategorią ,,my'': członków naszej grupy czy kategorii społecznej

ŚWIADOMOŚĆ KLASOWA - poczucie wspólnoty interesów z członkami własnej klasy, definicja wrogów zagrażających tym interesom i gotowość do walki o ich realizację

WIĘŹ MORALNA - TREŚĆ I ZASIĘG:

WIĘŹ MORALNA

szczególna relacja powinnościowa zakładająca zaufanie, lojalność i solidarność w stosunku do innych objętych kategorią ,,my''

ZAUFANIE - oczekiwanie korzystnych dla mnie działań partnerów interakcji czy stosunków społecznych

LOJALNOŚĆ - zobowiązanie, aby nie nadużyć zaufania kogoś, kto obdarza mnie zaufaniem

TOŻSAMOŚĆ ZBIOROWA - poczucie wspólnoty i identyfikacja z członkami pewnej zbiorowości wyrażane subiektywnie sformułowaniem ,,my'', któremu towarzyszy świadomość odrębności od osób z zewnątrz, określanych jako ,,oni''

PATOLOGIA WIĘZI MORALNEJ:

ATROFIA WIĘZI MORALNEJ - zanik wiążących powinności wobec innych - skrajne zawężenie kategorii ,,my''.

Trzy przejawy atrofii:

KULTURA CYNIZMU (antyteza zaufania) - rozpowszechniony syndrom nieufności i podejrzliwości, a także instrumentalne traktowanie innych jako obiektów manipulacji

KULTURA MANIPULACJI (antyteza lojalności) - spotykające się z przyzwoleniem społecznym wykorzystywanie zaufania innych, ich naiwności, posługiwanie się oszustwem i kłamstwem

KULTURA OBOJĘTNOŚCI (antyteza solidarności) - akceptowana społecznie skrajna interesowność, egoizm, indyferentyzm wobec szkód czy cierpień innych

KONFLIKT TOŻSAMOŚCI - rozdarcie osobowościowe wynikające z równoczesnej przynależności do grup, które mają odmienne, a nawet sprzeczne cele i interesy, a równocześnie wymagają jednoznacznej identyfikacji, lojalności i zaangażowania od swoich członków

KONFLIKT PARTYCYPACJI

Sytuacja, w której uczestnictwo w jednej z grp, do których jednostka należy, wymaga zaniedbywania innych, albo gdy interesy czy wymogi lojalności wynikające z członkostwa są wzajemnie niezgodne, a nawet sprzeczne

GRUPA ZORGANIZOWANA

(organizacja społeczna)

występuje wtedy, gdy:

powtarzalne i regularne kontakty oraz interakcje między członkami grupy przeradzają się w regulowane normatywnie i między członkami grupy pojawiają się stosunki społeczne wskazujące na ich wzajemne powinności i uprawnienia, jak również zostają zdefiniowane pozycje społeczne członków grupy i przypisane im role.

Przykłady grup zorganizowanych: szpital, zakład pracy, korporacja przemysłowa, uniwersytet, sąd, orkiestra symfoniczna itp.

WIĘŹ KOOPERACYJNA - poczucie wspólnoty oparte na wzajemnej niezbędności członków grupy do realizacji celów indywidualnych i zbiorowych

KRYSTALIZACJA I DEKONSTRUKCJA GRUPY

KRYSTALIZOWANIE SIĘ GRUPY - proces wyłaniania się coraz bardziej złożonej więzi społecznej, od populacji, przez kategorię statystyczną, socjologiczną i społeczną, aż do grupy społecznej w pełnym sensie

DEKONSTRUKCJA GRUPY - proces rozpadu grupy przez stopniowe zanikanie więzi społecznych

WSPÓLNOTY WYOBRAŻONE - zbiorowości, w których więź społeczna ma jedynie charakter subiektywny, a brak więzi obiektywnej i behawioralnej

ODMIANY GRUP SPOŁECZNYCH

Obiektywne kryteria klasyfikacji ze względu na:

LICZEBNOŚĆ GRUPY - TRWAŁOŚĆ - SPOSÓB REKRUTACJI - INTENSYWNOŚĆ UCZESTNICTWA - KORZYŚĆ - STOPIEŃ ZORGANIZOWANIA

DIADA, TRIADA (Georg Simmel)

GRUPY DOŻYWOTNIE - takie, z których wystąpienie jest niemożliwe lub bardzo utrudnione

GRUPY EKSKLUZYWNE (elitarne) - inaczej zamknięte, czyli takie, do których przyjęcie obwarowane jest bardzo trudnymi, rygorystycznymi warunkami

GRUPY INKLUZYWNE inaczej otwarte, czyli takie, które akceptują wszystkich chętnych do przystąpienia

GRUPY JEDNOFUNKCYJNE - inaczej wyspecjalizowane, czyli takie, w których członkowie podejmują jeden tylko typ działalności

GRUPY WIELOFUNKCYJNE - takie, w których członkowie podejmują różnorodne formy działalności

GRUPY ŻARŁOCZNE - takie, które wymagają od swoich członków maksymalnego zaangażowania, nieustannego uczestnictwa, pełnego poświęcenia, niepodzielnej lojalności

GRUPY TOTALITARNE - takie, które kontrolują i ingerują w całokształt życia swoich członków w dziedzinach nie związanych bezpośrednio z członkostwem w grupie, a także w sferze prywatnej

GRUPY ZADANIOWE - takie, które zostały celowo powołane do rozwiązania jakiegoś problemu lub zrealizowania zadania praktycznego

ZADANIA ADDYTYWNE - takie, których szybkość i skuteczność realizacji zależy wprost od liczby uczestniczących osób

ZADANIA KOOPERACYJNE - takie, których realizacja wymaga podziału funkcji, współpracy i koordynacji działań wyspecjalizowanych, co z reguły narzuca potrzebę kierownictwa lub przywództwa

ZADANIA KONIUNKTYWNE - takie, w których tempo i intensywność działań muszą być dostosowane do najsłabszych uczestników grupy

Subiektywne kryteria klasyfikacji grup - bierze się pod uwagę psychologiczną relację jednostki do grupy:

GRUPY ODNIESIENIA zbiorowości, z którymi wiążą nas subiektywne ,,wirtualne'' relacje, mimo że do nich nie należymy

GRUPY ODNIESIENIA NORMATYWNEGO - takie, z których czerpiemy i przyjmujemy normy i wartości kształtujące nasze działania

NEGATYWNE GRUPY ODNIESIENIA - takie, które budzą w nas repulsję i od których staramy się zdystansować poprzez przyjmowanie przeciwnych wzorów i reguł postępowania

POZYTYWNE GRUPY ODNIESIENIA - takie, z którymi się identyfikujemy, porównujemy i których standardy normatywne staramy się naśladować, dążąc do uzyskania pełnego członkostwa

GRUPY ODNIESIENIA PORÓWNAWCZEGO - takie, z którymi konfrontujemy nasze osiągnięcia, standard życia, zasób władzy, poziom prestiżu itp.

SOCJALIZACJA - proces kształtowania mentalności, postaw i działań ludzi przez społeczeństwo

SOCJALIZACJA WYPRZEDZAJĄCA - naśladowanie reguł i wzorów, a zwłaszcza sposobu i stylu życia środowisk, do których aspirujemy i w których chcielibyśmy zostać zaakceptowani

KONTRSOCJALIZACJA - kultywowanie przeciwnych reguł i wzorów niż te uznawane przez grupy, od których chcemy się zdystansować, będące naszymi negatywnymi grupami odniesienia

DIAGRAM: Typy identyfikacji z grupą

SYNTETYCZNE TYPOLOGIE GRUP

CHARLES H. COOLEY: grupy pierwotne i grupy wtórne

GRUPY PIERWOTNE - niewielkie, nieformalne, spontaniczne, o bezpośrednich kontaktach i interakcjach (twarzą w twarz) członków rozpoznających się nawzajem, podejmujących zróżnicowane działania, częściowo z pobudek autotelicznych

GRUPY WTÓRNE - takie, które liczą wielu członków, w większości wzajemnie anonimowych, pomiędzy którymi zachodzą sformalizowane i pośrednie stosunki realizujące się w wysoce wyspecjalizowanych działaniach

FERDINAND TOENNIES (1855-1936)

Gemeinschaft und Gesellschaft (Wspólnota i społeczeństwo)

ZACHOWANIE - zewnętrznie obserwowalny ruch fizyczny przejawiany przez ludzi

BEHAWIORYZM - kierunek postulujący badanie elementarnych zachowań ludzkich jako reakcji na bodźce płynące z otoczenia lub od innych ludzi oraz traktowanie wszelkich złożonych przejawów życia społecznego jako kombinacji zachowań

DZIAŁANIE - zachowanie, z którym związane jest znaczenie motywacyjne i kulturowe

ZNACZENIE MOTYWACYJNE, PSYCHOLOGICZNE - indywidualne zamiary, intencje, motywacje, jakie jednostka wiąże ze swoim działaniem

ZNACZENIE KULTUROWE - wspólny dla całej zbiorowości, podzielany przez jej członków, sens wiązany z określonymi działaniami

CZYNNOŚCI SPOŁECZNE - działania celowo adresowane do innych ludzi

FLORIAN ZNANIECKI (1882-1958)

CZYNNOŚCI SPOŁECZNE - BEZPOŚREDNIE I POŚREDNIE

DZIAŁANIA SPOŁECZNE - działania, które biorą pod uwagę rzeczywiste lub spodziewane reakcje partnera i są nieustannie modyfikowane w zależności od takich reakcji

DZIAŁANIA RACJONALNE

mogą opierać się na:

RACJONALNOŚCI INSTRUMENTALNEJ lub AUTOTELICZNEJ

RACJONALNOŚĆ INSTRUMENTALNA - właściwość działań, które są efektem kalkulacji kosztów i zysków zmierzającej - w subiektywnym rozeznaniu działającego - do uzyskania jak najwięcej najmniejszym kosztem

RACJONALNOŚĆ AUTOTELICZNA - właściwość działań, w których jednostka zmierza do celu tak dla niej wartościowego, że nie liczy się z najwyższymi nawet kosztami

UTYLITARYSTYCZNY (inaczej woluntarystyczny lub teleologiczny) MODEL DZIAŁANIA - interpretowanie działań ludzkich jako dobierania środków (narzędzi) do realizacji postawionych celów

DZIAŁANIA TRADYCJONALNE (rutynowe)

- działania podjęte tylko dlatego, że tak się zawsze czyniło albo że tak wszyscy czynią w danej zbiorowości

DZIAŁANIA AFEKTYWNE (emocjonalne)

- działania podjęte dlatego, że czujemy przemożną potrzebę ekspresji pewnych stanów psychicznych, radości, gniewu, strachu itp.

EMPATIA - wczuwanie się w stany psychiczne, motywacje, zamiary innych, co ma szanse powodzenia, ponieważ repertuar ludzkiej psychiki jest typowy i podobny dla wielu ludzi

CYWILIZACJA ,,GORĄCA'' - społeczność, w której reguły kulturowe dopuszczają publiczną ekspresję emocji, a nawet jej wymagają

CYWILIZACJA ,,ZIMNA'' - społeczność, w której reguły kulturowe wymagają opanowania i powściągliwości w publicznym wyrażaniu uczuć

KONTAKT SPOŁECZNY - para wzajemnie zorientowanych działań społecznych o charakterze jednorazowym, przelotnym

GRZECZNA NIEUWAGA - reguła kulturowa, która nakazuje udawać, że nie przyglądamy się osobom nieznajomym

INTERAKCJA - dynamiczna, zmienna sekwencja wzajemnie zorientowanych działań partnerów, którzy modyfikują swoje działania w zależności od tego, co robi (lub mówi) ten drugi

DYSTANS INTERAKCYJNY - oczekiwana odległość przestrzenna partnerów w toku interakcji, zależna od ich ról społecznych, kontekstu sytuacyjnego, a także kultury, do której należą

EDWARD HALL wyróżnia cztery typy dystansów interakcyjnych:

INTYMNY - OSOBISTY - SOCJALNY - PUBLICZNY

CZTERY TEORIE INTERAKCJI

TEORIA BEHAWIORALNA (George Homans) - interakcja to wzajemnie powiązane zachowania jednostek, sekwencja bodźców i reakcji

TEORIA WYMIANY - Bronisław Malinowski - (jej najnowsza odmiana - teoria racjonalnego wyboru) - interakcja to wzajemna wymiana pewnych dóbr czy wartości między partnerami. Modelem myślowym jest tutaj transakcja ekonomiczna, akt kupna i sprzedaży.

Alvin Gouldner - zasada wzajemności jako powszechnie spotykana reguła kulturowa nakazująca rewanżować się za doznane korzyści czy uzyskane dobra

TEORIA SYMBOLICZNEGO INTERAKCJONIZMU (Charles H. Cooley i George H. Mead) - istotą interakcji jest komunikacja, a wymiana i wzajemność dotyczą nie tyle obiektów materialnych, co idei, symboli, znaczeń

Pięć etapów:

- ROZPOZNANIE PARTNERA (wskazanie go sobie)

- IDENTYFIKACJA PARTNERA (jako kogoś ważnego dla mnie)

- DEFINICJA SYTUACJI (w jakiej razem się znajdujemy)

- INTERPRETACJA SYMBOLICZNEJ TREŚCI (gestów, słów, języka ciała itp.)

- POSTAWIENIE SIĘ W ROLI INNEGO

TEORIA DRAMATURGICZNA (Erving Goffman) - analogia codziennego życia społecznego do teatru. W myśl tej koncepcji ludzie kierują się w swoich działaniach przede wszystkim dążeniem do zrobienia na partnerach czy audytoriach dobrego wrażenia; coś nieustannie grają przed drugimi, starając się przedstawić siebie samych w dobrym świetle

JAŹŃ ODZWIERCIEDLONA - samoocena jednostki kształtowana przez interpretację reakcji innych ludzi w stosunku do jej osoby

DZIAŁANIE ŁĄCZNE - sieć interakcji między kilkoma osobami znajdującymi się we wspólnej sytuacji

SIECI ZOGNISKOWANE (np. para młodych na przyjęciu weselnym, zebranie zarządu firmy)

SIECI NIEZOGNISKOWANE (np. koktail na stojąco w ambasadzie, debata okrągłego stołu)

INTERAKCJA POWTARZALNA - wielość wzajemnych działań tych samych partnerów, które zdarzają się sporadycznie, przypadkowo, bez określonych terminów czy interwałów

INTERAKCJA REGULARNA - wielość wzajemnych działań tych samych partnerów, które zdarzają się w stałych terminach lub w wyraźnych odstępach czasu, mają określony rytm

STOSUNEK SPOŁECZNY - normatywnie określony schemat oczekiwanych interakcji między partnerami zajmującymi pewne pozycje społeczne i pełniącymi związane z nimi role

Cechy stosunku społecznego:

WIELOŚĆ INTERAKCJI

WIELOTEMATYCZNOŚĆ I PEŁNE ZAANGAŻOWANIE albo

JEDNOTEMATYCZNOŚĆ I NIEPEŁNE ZAANGAŻOWANIE

TRWAŁOŚĆ

NORMATYWNA REGULACJA

RELACJA MIĘDZY POZYCJAMI SPOŁECZNYMI (statusami) I ZWIĄZANYMI Z NIMI ROLAMI

POZYCJA SPOŁECZNA (status) - wyróżnione i nazwane w danej kulturze typowe miejsce w społeczeństwie, które zajmować może wiele różnych osób (np. zawód)

ROLA SPOŁECZNA - zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje daną pozycję społeczną, bez względu na cechy osobiste

TYPY STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH

Kryterium pierwsze:

W jaki sposób ludzie wchodzą w stosunki społeczne z innymi?

PRZYPISANE STOSUNKI SPOŁECZNE - takie, które nawiązuje się bez własnej decyzji i bez możliwości wyboru, a więc w które wchodzi się albo przez urodzenie, albo na mocy decyzji innych

OSIĄGANE STOSUNKI SPOŁECZNE - takie, które nawiązuje się na mocy własnej decyzji, w wyniku własnych starań

KRYTERIA UNIWERSALISTYCZNE - takie, które dają równe szanse każdemu potencjalnemu kandydatowi

KRYTERIA PARTYKULARYSTYCZNE - takie, które dają z góry większe szanse albo eliminują niektórych potencjalnych kandydatów ze względu na okoliczności bezpośrednio niezwiązane z pozycją i rolą, do których aspirują

MERYTOKRATYCZNA SPRAWIEDLIWOŚĆ - nierówny dostęp do szans życiowych czy przywilejów, wynikający jednak wyłącznie ze szczególnego wysiłku i osobistych zasług

Kryterium drugie:

Po co nawiązujemy stosunki społeczne (czynnik motywacyjny)?

INSTRUMENTALNE STOSUNKI SPOŁECZNE - takie, które służą realizacji potrzeb, celów czy aspiracji partnerów w iDnnej dziedzinie niż ta, której dotyczy stosunek

AUTOTELICZNE STOSUNKI SPOŁECZNE - takie, których sens i cel leży w samym obcowaniu partnerów ze sobą, bez względu na jakiekolwiek inne korzyści

Kryterium trzecie:

Ze względu na charakter normatywnej regulacji

STOSUNKI FORMALNE - działania partnerów są bardzo szczegółowo i precyzyjnie zdefiniowane oraz traktowane jako obligatoryjne, pod sankcją nieważności samego stosunku

STOSUNKI NIEFORMALNE - działania i interakcje partnerów mają różny kształt i różny przebieg i są w znacznym stopniu spontaniczne

Kryterium czwarte:

Dotyczy zakresu działań i interakcji mieszczących się w ramach stosunku społecznego

ROZPROSZONE (pojemne) STOSUNKI SPOŁECZNE - takie, które obejmują wiele różnorodnych treściowo interakcji

ZOGNISKOWANE STOSUNKI SPOŁECZNE - takie, które mają charakter wyspecjalizowany, jednotematyczny, obejmują tylko jeden rodzaj interakcji

Kryterium piąte: czynnik czasu

STRUKTURALNIE WBUDOWANY CZASOKRES - przepisany z góry, normatywnie określony i egzekwowany czas trwania stosunku społecznego

Stosunki społeczne o strukturalnie wbudowanym długim okresie trwania nazywają się CIĄGŁYMI, a stosunki społeczne zakładające wyraźne ramy czasowe - TERMINOWYMI

Kryterium szóste:

Dotyczy tego, jak partnerzy sytuują się w porównaniu ze sobą

na skali nierówności społecznej i innych społecznych zróżnicowań

STOSUNKI EGALITARNE i NIEEGALITARNE

EGALITARNOŚĆ STOSUNKU SPOŁECZNEGO - równość lub podobieństwo miejsca partnerów w hierarchii bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia

Kryterium siódme:

Podział ze względu na inne społecznie istotne cechy, nienarzucające hierarchicznych przewag czy przywilejów, (jak płeć, przynależność etniczna itp.)

HOMOGAMICZNOSC STOSUNKU SPOŁECZNEGO - podobieństwo partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy itp.

HETEROGAMICZNOŚĆ STOSUNKU SPOŁECZNEGO - odmienność partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości itp.

Kryterium ósme:

Ze względu na miejsce motywacji i ekspresji emocjonalnej

we wzajemnych relacjach partnerów

STOSUNKI INTYMNE (,,gorące'')

STOSUNKI OFICJALNE (,,zimne'')

TYPOLOGIE SYNTETYCZNE: Charles H. Cooley

PIERWOTNE STOSUNKI SPOŁECZNE - nieformalne, spontaniczne, bezpośrednie, rozproszone, autoteliczne, ,,gorące'' emocjonalnie, intymne (np. przyjaźń)

WTÓRNE STOSUNKI SPOŁECZNE - sformalizowane, zogniskowane, instrumentalne ,,zimne'' emocjonalnie, oficjalne (np. zatrudnienie)

FORMY AKTYWNOŚCI I RELACJI MIĘDZYLUDZKICH - PODSUMOWANIE (diagram)

INSTYTUCJONALIZACJA STOSUNKU SPOŁECZNEGO - proces krystalizowania się i artykułowania normatywnej regulacji, dotyczącej interakcji między osobami zajmującymi typowe, wyróżnialne pozycje w społeczeństwie

TYPY KONFIGURACJI POZYCJI SPOŁECZNYCH

ŚRODOWISKO SPOŁECZNE - jednorodny zbiór takich samych lub przynajmniej istotnie podobnych pozycji i ról

SOLIDARNOŚĆ MECHANICZNA (Emile Durkheim) - poczucie wspólnoty oparte na podobieństwie ról, funkcji, sytuacji życiowej, wykonywanego zawodu

SOLIDARNOŚĆ ŚRODOWISKOWA - więź społeczna, poczucie tożsamości zbiorowej typu ,,my'', pomiędzy ludźmi o podobnej pozycji społecznej, zwłaszcza zawodowej

MENTALNOŚĆ ŚRODOWISKOWA - wspólnota lub podobieństwo koncepcji, ideologii, światopoglądów, jakie wyznają ludzie zajmujący takie same pozycje społeczne

KRĄG SPOŁECZNY - zestaw typowych innych pozycji, z którymi dana pozycja jest powiązana, wyznaczający typowe kierunki interakcji i selekcjonujący typowych partnerów, z którymi nawiązuje kontakt każdy, kto tę pozycję zajmuje

POZYCJA PERYMETRYCZNA - każda z pozycji wchodzących do kręgu społecznego, usytuowana na ,,perymetrze'' kontaktów i interakcji, jakie najczęściej nawiązuje każdy, kto zajmuje jakąś pozycję społeczną

KONFLIKT W OBRĘBIE POZYCJI SPOŁECZNEJ - niezgodność oczekiwań ze strony rozmaitych partnerów, z którymi ma typowo do czynienia każdy, kto zajmuje jakąś pojedynczą pozycję społeczną (inaczej: konflikt między segmentami jego roli społecznej)

KONGLOMERAT POZYCJI (ang. status set) - zbiór pozycji, które zajmuje równocześnie dana osoba

POZYCJA NACZELNA - taka, na którą dana kultura kładzie największy nacisk jako najważniejszą

POZYCJA PODRZĘDNA

POZYCJA CENTRALNA - taka pozycja społeczna, którą jednostka wskazuje sobie za najważniejszą i z którą się najbardziej identyfikuje w obrębie konglomeratu pozycji, jakie równocześnie zajmuje w społeczeństwie

POZYCJA PERYFERYCZNA

KONFLIKT MIĘDZY POZYCJAMI (inaczej konflikt ról) - niezgodność oczekiwań związanych z rozmaitymi pozycjami zajmowanymi równocześnie przez jedną osobę

SEKWENCJA POZYCJI - zbiór pozycji zajmowanych kolejno, typowo następujących po sobie (kariera zawodowa, biografia)

POZYCJA WIDOCZNA - pozycja zaktywizowana w danym kontekście społecznym, najważniejsza dla działań i interakcji podejmowanych tam właśnie, wobec której reagują partnerzy czy obserwatorzy

POZYCJE UTAJONE - takie, które nie są realizowane przez jednostkę w danej chwili i stąd bezpośrednio niewidoczne dla partnerów czy obserwatorów

POZYCJE PREDYSTYNUJĄCE - takie, które zwiększją szanse zajęcia innej pozycji w sekwencji pozycji (karierze zawodowej, awansie itp.)

POZYCJE DYSKRYMINUJĄCE - takie, które utrudniają, albo nawet zamykają dalszy krok w sekwencji pozycji (karierze, awansie)

ORGANIZACJA SPOŁECZNA - zintegrowany zbiór pozycji społecznych i sieć wiążących je stosunków społecznych, realizujący wspólnie jakieś istotne społecznie funkcje

INSTRUMENTALNA EFEKTYWNOŚĆ - uzyskiwanie jak największych rezultatów w możliwie najmniej kosztowny sposób (przy najmniejszych nakładach)

BIUROKRACJA - szczególnie dziś rozpowszechniona forma organizacji, mająca realizować najpełniej postulaty instrumentalnej racjonalności, efektywności, bezosobowości - przenikające kulturę nowoczesną

Cechy organizacji biurokratycznej według MAXA WEBERA:

DRABINA BIUROKRATYCZNA - typowa dla organizacji biurokratycznej wieloszczeblowa hierarchia pozycji (urzędów, stanowisk) ułożona według zakresu posiadanej władzy

PODZIAŁ FUNKCJI I KOMPETENCJI

DEPERSONALIZACJA stosunków między urzędnikami i petentami

REKRUTACJA według kryteriów UNIWERSALISTYCZNYCH

REGULARNE, z góry ustalone, KRYTERIA I PROCEDURY AWANSOWE

WYNAGRODZENIE ZWIĄZANE TYLKO Z RODZAJEM PEŁNIONEGO URZĘDU

REJESTRACJA stosunków między urzędnikami i petentami

REIFIKACJA (uprzedmiotowienie) - traktowanie podwładnych czy obywateli jak bezwolne, bierne przedmioty, niezdolne do własnego wyboru i podjęcia decyzji (inaczej: odmowa ludziom ich podmiotowości)

STRUKTURA SPOŁECZNA - czysta konfiguracja, forma wielokierunkowych stosunków społecznych, niezależnie od tego, między kim występują i czego dotyczą

PRZYKŁADY (Georg Simmel: Socjologia): konflikt, współzawodnictwo, władza, kooperacja, hierarchia

MIKROSTRUKTURY (małe struktury społeczne) - sieć powiązań między elementarnymi składnikami życia społecznego (np. rodzina, krąg przyjaciół)

MAKROSTRUKTURY (wielkie struktury społeczne) - sieć powiązań między złożonymi obiektami społecznymi (np. struktura polityczna, struktura gospodarcza)

STRUKTURALNE KRYTERIUM PODZIAŁU ORGANIZACJI:

STRUKTURY POKREWIEŃSTWA - swoisty układ relacji między członkami węższych czy szerszych rodzin, wytwarzający się przez urodzenie lub akt małżeństwa (powinowactwo)

STRUKTURY KOMUNIKACYJNE (interakcyjne: amerykański psycholog społeczny Harold Leavitt) - typowe kierunki inicjowania interakcji, a także dostępne kanały komunikacyjne między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji czy grupie

STRUKTURY SOCJOMETRYCZNE (włoski socjolog Jakob Moreno) - układ wzajemnych sympatii, antypatii czy obojętności, jakie występują pomiędzy członkami grupy

DETERMINACJA STRUKTURALNA (w odróżnieniu od genetycznej, przyczynowej czy funkcjonalnej) - sama struktura, niezależnie od wszelkich innych czynników istotnych dla funkcjonowania organizacji społecznych, w bardzo dużym stopniu decyduje o tym, co się w organizacji dzieje, jak ona funkcjonuje, jak realizuje swoje cele

PRZEDSIĘBIORSTWA I KORPORACJE - struktura pionowa (hierarchiczna) i struktura pozioma (płaska)

ROBERT KING MERTON (1910-2003): ,,Teoria socjologiczna i struktura społeczna'' - centralną perspektywę socjologii definiuje jako poszukiwanie niezamierzonych następstw (efektów strukturalnych, funkcji ukrytych) indywidualnych i zbiorowych działań ludzi

CZTERY FORMALNE ASPEKTY STRUKTURY:

STRUKTURA NORMATYWNA - konfiguracja występujących w obrębie organizacji reguł działania różnych osób zajmujących odmienne pozycje

STRUKTURA IDEALNA - konfiguracja występujących w obrębie organizacji przekonań i poglądów osób zajmujących różne pozycje

STRUKTURA INTERESÓW - charakterystyczny dla grupy czy organizacji rozkład szans dostępu jej członków do społecznie cenionych dóbr

STRUKTURA INTERAKCYJNA - typowe kierunki inicjowania interakcji, a także dostępne kanały komunikacyjne między osobami zajmującymi różne pozycje w organizacji czy grupie

DYNAMIKA STRUKTUR

NORBERT ELIAS (1897-1990) - prekursor dynamicznego spojrzenia na struktury społeczne; wprowadził pojęcie ,,figuracji''

FIGURACJA - struktura widziana dynamicznie, w jej nieustannej, płynnej zmienności, procesie krystalizowania się i rozpadu

ANTHONY GIDDENS (1938-) - wprowadził pojęcie ,,strukturacji''

STRUKTURACJA - proces wytwarzania się, reprodukowania i wykorzystywania struktur w działaniach członków społeczeństwa

SPOŁECZEŃSTWO MASOWE I DZIAŁANIA MASOWE

DZIAŁANIA MASOWE (wielość i równoczesność) - gdy wielu ludzi, w podobnym czasie, ale osobno i dla indywidualnych celów, podejmuje podobne działania, które przynoszą zagregowane i skumulowane skutki wykraczające poza zakres prywatny i jednostkowy, a uzyskujące znaczenie ogólnospołeczne

ZACHOWANIA ZBIOROWE - gdy wielu ludzi działa w pojedynkę, na własną rękę, ale w bliskości przestrzennej z innymi, w tych samych warunkach sytuacyjnych, co prowadzi do modyfikacji zachowania każdego z nich w kierunku opisywanym przez ,,psychologię tłumów''

CZTERY ODMIANY ZACHOWAŃ ZBIOROWYCH:

TŁUM - duża zbiorowość ludzi, którzy znaleźli się w bezpośrednim kontakcie przestrzennym i reagują spontanicznie, bezrefleksyjnie i naśladowczo na wspólne bodźce i na współobecność innych

AUDYTORIUM (widownia) - działanie ludzi zebranych razem, aby brać udział w przedstawieniu teatralnym, koncercie, seansie filmowym, meczu piłkarskim itp. Są to jednak kontakty chwilowe, przelotne, pozbawione głębszej treści. Po wyjściu z sali czy stadionu uczestnicy znów stają się anonimowi

PUBLICZNOŚĆ - zbiorowość obserwatorów, widzów lub słuchaczy, którzy równocześnie, choć w rozproszeniu przestrzennym, skupiają uwagę na tym samym zdarzeniu, programie telewizyjnym czy radiowym, i doznają podobnych wrażeń i przeżyć

POKOLENIE - zbiorowość ludzi, którzy choć osobno i niezależnie od siebie, doświadczyli takich samych, ważnych wydarzeń historycznych, przeżyli te same sytuacje i reagowali na te same wyzwania, co znalazło wyraz w ich przekonaniach, regułach i wartościach, oraz wytworzyło poczucie wspólnego losu

DZIAŁANIA ZBIOROWE - wspólna aktywność, pojawiająca się wtedy, gdy ludzie zdają sobie sprawę, że celów, jakie sobie postawili, nie da się zrealizować w pojedynkę, a jedynie razem z innymi, z udziałem innych, przy pomocy innych

5 WARUNKÓW KONIECZNYCH (aby takie działanie było skuteczne):

wyraźna artykulacja celów działania

określenie strategii postępowania

podział funkcji między uczestników

koordynacja różnych funkcji

wyłonienie się przywództwa

Tę złożoną formę aktywności zbiorowej cechuje to, że jest: wspólna, bardziej trwała i celowo, strategicznie motywowana

Bardzo interesująca dziedzina, w której występują zjawiska z wszystkich trzech kategorii - działania masowe, zachowania zbiorowe, działania zbiorowe - to

RUCHLIWOŚĆ POZIOMA (przestrzenna) - przemieszczanie się ludzi w przestrzeni geograficznej

Najważniejsze formy:

migracje

turystyka

podróże

dojazdy do pracy

RUCHY SPOŁECZNE - akcje zbiorowe zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmiany społecznej

Dwie istotne cechy:

są one ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej

przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych

Żyjemy w erze ruchów społecznych, co wiąże się z pewnymi fundamentalnymi właściwościami społeczeństwa nowoczesnego. Stworzyło ono sprzyjające warunki formowania się, mobilizowania i rozwijania ruchów społecznych (8 uwarunkowań):

proces urbanizacji

proces industrializacji

umasowienie edukacji

rozwój nowoczesnych technologii

wzrost niezadowolenia

ideologia aktywistyczna i progresywistyczna

ideologia demokratyczna

pula wolnego czasu i energii

KLASYFIKACJA RUCHÓW SPOŁECZNYCH (4 rodzaje)

RUCHY REFORMATORSKIE - akcje zbiorowe o celach ograniczonych do modyfikacji zasad, reguł czy norm (np. prawnych) przy zachowaniu nienaruszonych podstaw ustrojowych czy organizacyjnych

RUCHY RADYKALNE - akcje zbiorowe, których celem jest zmiana fundamentów panującego ustroju, a w szczególności panujących wartości

STARE RUCHY SPOŁECZNE - ruchy społeczne występujące w imię interesów ekonomicznych lub politycznych wyraźnie wyodrębnionych segmentów społeczeństwa - klas społecznych, grup zawodowych, etnicznych, rasowych

NOWE RUCHY SPOŁECZNE - ruchy o szerokim, heterogenicznym składzie uczestników, walczących o realizację uniwersalnych, postmaterialistycznych wartości: harmonii z przyrodą, ochrony środowiska, pokoju, emancypacji kobiet, zapewnienia praw mniejszości i grup eksploatowanych, obrony życia poczętego itp.

RUCHY ANTYGLOBALIZACYJNE - nowa fala ruchów społecznych o charakterze radykalnym i lewicowym, która pojawiła się na przełomie XX i XXI stulecia jako protest przeciwko dominacji wielkich korporacji i centrów finansowych, konsumpcyjnemu stylowi życia, uderzającym nierównościom społecznym i endemicznej biedzie w skali globalnej

DYNAMIKA RUCHÓW SPOŁECZNYCH

Ruchy społeczne rodzą się, rozwijają, odnoszą sukcesy lub porażki, ale w końcu rozpadają się i zanikają

NEIL SMELSER (amerykański socjolog) - skupił uwagę na okresie wyłaniania się ruchu społecznego, wskazując na cztery warunki:

sprzyjający kontekst strukturalny - zakorzeniona w kulturze i mentalności zbiorowej, przekazywana przez wieki, tradycja kontestacji

pojawienie się strukturalnego napięcia - w społeczeństwie pojawić się muszą sprzeczności interesów i wartości pomiędzy jego segmentami oraz związane z tym antagonizmy i konflikty

wspólne przekonania (świadomość zbiorowa) - rozbieżność interesów czy wartości musi zostać dostrzeżona, zdefiniowana, zinterpretowana i przeżyta emocjonalnie

zdarzenie inicjujące - jest to jakieś zdarzenie indywidualne, partykularne, ale o takim wydźwięku symbolicznym czy emocjonalnym, że stanowi wstrząs dla zbiorowości i wyprowadza ludzi na ulicę

W tle wielu ruchów społecznych odnajdziemy trzy charakterystyczne doznania:

nierówności, niesprawiedliwości i deprywacji

Opierają się one zawsze na porównywaniu własnej sytuacji z sytuacją innych lub porównywaniu możliwości z aspiracjami

Amerykańscy badacze ruchów społecznych: TED GURR i JAMES DAVIS mówią o poczuciu ,,relatywnej deprywacji''

RELATYWNA DEPRYWACJA - odczuwana jako niesprawiedliwa i niesłuszna, rozbieżność między rzeczywistymi osiągnięciami a aspiracjami w dziedzinie standardu życia, zarobków, władzy czy prestiżu

Zdarzenie inicjujące zamyka genezę ruchu społecznego. Zaczyna się właściwa ,,kariera'' ruchu. Jej pierwszym etapem jest REKRUTACJA CZŁONKÓW

modele rekrutacji członków:

MODEL WULKANICZNY - przekonanie, że ruch społeczny wybucha oddolnie, na skutek nagromadzenia napięcia i niezadowolenia wśród mas społecznych

MODEL MOBILIZACJI ZASOBÓW - przekonanie, że ruch społeczny jest efektem manipulatorskich zabiegów działaczy czy ideologów, którzy propaguja ideologię kontestacji i mobilizują bierne skądinąd i nieświadome masy społeczne do działań zbiorowych

SYNDROM PASAŻERA NA GAPĘ - powstrzymywanie się od wspierania działań zbiorowych zmierzających do zdobycia dóbr publicznych, oparte na egoistycznie racjonalnej kalkulacji, w myśl której ryzyko działania jest nieopłacalne, gdy wywalczenie tych dóbr przez innych i tak przyniesie równe korzyści także biernym

W toku rekrutacji wyróżniają się na ogół dwie kolejne fale:

REKRUTACJA PIERWOTNA - przystąpienie do ruchu społecznego z autentycznych pobudek ideowych i chęci walki o realizację celów ruchu

REKRUTACJA WTÓRNA - przystąpienie do ruchu społecznego, który się rozwija i odnosi sukcesy, w poszukiwaniu satysfakcji wspólnotowych i towarzyskich, a także spełnienia własnych egoistycznych celów karierowych

Gdy ruch społeczny rozpoczyna działalność, otwiera się ważna rola

mobilizująca, koordynująca, organizująca dla przywódcy ruchu

Postać centralna:

PRZYWÓDCA CHARYZMATYCZNY

CHARYZMA - szczególne, wyjątkowe talenty, umiejętności, wiedza, konsekwencja w działaniu, siła moralna, moc perswazji itp., które dostrzeżone zostają i zdefiniowane przez zwolenników przywódcy jako niemal ponadludzkie i wymagające pełnego podporządkowania się jego władzy

Charyzma jest więc pewna relacją między jednostką a jej zwolennikami, fanami, poplecznikami

RUTYNIZACJA CHARYZMY (Max Weber) - utrata charyzmy przez przywódcę na skutek włączenia go w rutynowe, codzienne działania administracyjne czy organizatorskie, w których ujawnia swoje słabości, popełnia błędy i okazuje się zastępowalny przez innych

KONTRRUCH SPOŁECZNY - mobilizacja działań zbiorowych skierowanych przeciwko rozwijającemu się wcześniej ruchowi społecznemu, mająca na celu demobilizację lub uniemożliwienie skutecznego działania

---