Indicativus perfecti, plusquamperfecti, futuri II passivi
De Androcli cum leone amicitia. Aliquando Romae spectaculum venationis populo dabatur. Multae ferae bestiae apparebant, inter quas leo corporis magnitudine terribilique voce oculos omnium in se convertit. Introductus est inter complures ad pugnam cum bestiis servus viri consularis. Ei servo Androclus nomen erat. Ubi hunc ille leo procul vidit, repente constitit ac deinde sensim accedit. Tum caudam more canum placide movet cruraque et manus hominis lingua leniter tangit. Androclus amissum animum recuperat et oculos ad leonem vertit. Ea re tam admirabili clamores populi excitati sunt et Androclus a Caesare interrogatus est: “Cur ille atrocissimus leo tibi pepercit?” Tum Androclus rem miram narravit. “Dominus meus - inquit - provinciam Africam proconsulari imperio obtinebat. Ego ab illo iniquis et cotidianis verberibus ad fugam coactus sum et in campos concessi. Aliquando specum remotum inveni ibique intravi. Neque multo post ad eundem specum venit hic leo cruento pede. Qui postquam vidit me, accessit ac pedem suum mihi ostendit. Ibi ego spinam ingentem ex pede eius revelli saniemque vulnere expressi. Ex eo die triennium ego et leo in eodem specu eodem victu viximus”.
Ćwiczenia: I Określ formę, podaj formy podstawowe: credidisti, legemus, posuisse, egit, dormiemus, venimus, capta sunt, promisit, potuerit, cucurreramus, victum erat, vixit, reduxerunt, facta erit, mordebatur, mittet, viderat, pepercit, cesserunt, introductus est, tactus sum.
Participium praesentis activi et perfecti passivi
De leone et musculo. Prope leonem dormientem musculi ludebant. Unus ex iis leoni appropinquavit atque animalium regem ex somno excitavit. Leo ex somno excitatus musculum cepit devorare eum cupiens, sed a musculo rogatus ignovit ei et vitam donavit. Paulo post leo per silvam praedam parum caute investigans in rete, quod venatores tetenderant, incidit. Diu frustra ex rete se expedire temptans magno clamore totam silvam implevit. Musculus vocem leonis, cui ipse vitam debebat, audivit, celeriter ei appropinquavit, dentibus acribus rete rupit et leonem periculo liberavit.
Nasica Ennium poetam visitat. Nasica aliquando ad Ennium poetam venit, cui ab ostio Ennium quaerenti ancilla dixit dominum domi non esse. Nasica tamen sensit illam domini iussu hoc dixisse et poetam domi esse. Paucis diebus post ad Nasicam Ennius venit eumque ad ianuam quaerebat. Tum Nasica exclamat se domi non esse. Cui Ennius: ”Quid? Ego non cognosco vocem tuam?” Huic Nasica: “Homo es impudens. Ego ancillae tuae credidi te domi non esse, tu mihi non credis ipsi?
Ablativus absolutus.
De coniectoribus. Vir quidam constituit se Olympiis interesse cursuque cum optimis athletarum certare. Ecce in somnio se ipsum vidit quadrigis vectum. Quo somnio commotus, prima luce, amicis suadentibus, ad nobilem coniectorem properavit. Ille autem: “Profecto - inquit - tu vinces. Equi enim, currum celeriter trahentes, certam victoriam tuam significant.” Qua re audita athleta tamen ad alterum coniectorem insignem properavit atque de certaminis exitu interrogat. Is autem respondit: “Profecto tu vinceris. Nonne tu ipse in somnio vidisti quattuor ante te procedentes?”
De imperio Romano. Romani gentibus Italiae subactis finitimi erant Carthaginiensibus, quibuscum eos tribus bellis dimicavisse scimus. Punicis bellis finitis et Cathaginiensibus ex Hispania pulsis imperium Romanum Oceanum tetigit. Carthagine autem capta et deleta Africa provincia Romana facta est. Pergamenis imperio Romano adiunctis fines imperii Romani ad Asiam propagati sunt. Multis bellis confectis terrae et Africae et Europae et Asiae imperio Romano adiunctae sunt: Aegyptus, Hispania, Britannia, Pannonia, Dacia, Macedonia, Graecia, Syria aliaque. Sed imperio crescente luxuria et avaritia in civitatem Romanam invaserunt, quibus magnum illud Romanorum imperium dirutum est.
De secessione plebis in Sacrum montem facta. Regibus exactis Volscisque aliisque gentibus superatis patricii Romani in imperio fuerunt. Plebei agris bello vastatis in paupertate vixerunt et in aes alienum saepe ceciderunt. Patriciis non plebi sed sibi ipsis consulentibus discordia inter patricios et plebeios exarsit maxime ob impotentiam feneratorum. Quibus in terga saevientibus in Sacrum Montem plebs armata secessit. Tum patricii plebeis cesserunt. Quo ex tempore plebs suos magistratus creare poterat, qui tribuni plebis appellati sunt.
De Spartaco. Spartacus Trax, Crixus et Oenamaus effracto Lentuli ludo gladiatorio cum triginta eiusdem fortunae viris erupere Capuam. Servis ad vexillum vocatis turbam decem milia hominum complectentem coegerunt. Qui fuga non contenti etiam libertatem armis assequi cupiebant. Prima sedes eis velut beluis mons Vesuvius placuit. Ibi obsessi a Clodio Glabro per fauces cavi montis ad imas eius radices degressi sunt et nihil tale opinante duce subito impetu castra ceperunt. Deinde totam Campaniam pervagantur. Spartacus multis victoriis reportatis iam Romam ipsam aggredi meditabatur. Tandem a Licinio Crasso pulsi fugatique servi in extrema Italiae refugerunt. Ibi circa Bruttium angulum clausi digna viris morte ceciderunt; Spartacus ipse in primo agmine fortissime dimicans quasi imperator occisus est.
Ćwiczenia: Przetłumacz:
Clamore audito ad forum festinavimus.
Luna obscurata iter per silvam non faciemus.
Civibus convocatis consul victoriam nuntiavit.
Bello Helve!iorum confecto, totius fere Galliae legati ad Cacsarem convenerunt.
Alexander Magnus, urbibus maritimis captis, interiorem Asiam occupavit.
Bello finito Romani templum Iani claudebant.
Galii Vercingetonge duce Romanis restiterunt.
Caesar exercitum Romanum, ponte paucis diebus aedificato, Rhenum fluvium transportavit.
Latrante uno, latrat statim et alter canis.
Cyrus subacta Asia Scythis bellum infert.
Hac habita oratione exposcentibus militibus et studio pugnae ardentibus, Caesar tuba signum dedit.
Recuperata pace artes florescunt.
Duobus litigantibus tertius gaudet.
Fama est philosophum Pythagoram, Tarquinio Superbo regnante, in Italiam venisse.
Scipio Airicanus Carthagine deleta Siculorum urbes signis monumentisque pulcherrimis ornavit.
Etiam sanato vulnere cicatrix manet.
Crescente periculo crescunt vires.
Romulo regnante Roma cito crescebat.
Graeci Persis advenientibus Thermopylas occupaverunt.
Caritate benevoientiaque sublata omnis est e vita sublata iucunditas.
Cicerone consule Catilina coniurationem paravit.
Participium futuri passivi (gerundivum) et gerundium.
De nodo Gordio. Alexander Magnus exercitum per Phrygiam Asiae provinciam duxit. Claro illius provinciae oppido Gordii a Gordio nomen fuit. In hoc oppido illa arx et illum vehiculum, quo Gordium, Midae patrem, vectum esse constabat, inveniebantur. Gordium agricolam, virum iustum et nobilem fuisse scriptores antiqui tradunt. Hic aliquando vehiculo in agros vehebatur, cum Iuppiter his verbis regnum ei promisit: “Isto cum vehiculo non in agros colendos, sed in illam arcem occupandam propera. Huius enim provinciae rex eris”. Gordius, postquam a civibus rex creatus est, illud vehiculum, omen imperii, in templo collocavit. Illius vehiculi notabile erat iugum adstrictum compluribus nodis, qui explicari non poterant. Fuit quoque oraculum hoc: “Vir ille, a quo nodi soluti erunt, universae Asiae imperium accipiet”. Itaque cupivit Alexander illud oraculum explere et “Nihil interest - inquit- inter manum et gladium.” Gladio omnia lora rupit. Ita oraculum vel elusit vel explevit.
De veneficiis Cresini. Cresinus quidam parvum agrum emit. Laborando effecit, ut ille ager, antea aridus, brevi tempore fecundissimus esset. Finitimi vero, operae suae parum studendo, multo minorem fructum ex agris suis capiebant. Qui, cum Cresini fortunis inviderent, eum de veneficiis accusaverunt atque iudicibus ad damnandum tradiderunt. Cresinus autem, cum in iudicium vocatus esset, validos boves et impigros servos et diligentes liberos suos secum duxit. Quo facto ad iudices se vertit et: “Videte - inquit - veneficia mea. Opes meas auxi laborando. Ita nulla re necessaria in villa mea caremus. Aspera disciplina, cupiditas in omnibus rebus bene faciendi sunt veneficia mea.” Quibus verbis auditis Cresinus omnium sententiis absolutus est.
Ćwiczenia: Przetłumacz:
Discimus legendo libros.
Discimus libris legendis.
Breve tempus aetatis satis longum est ad bene beateque vivendum.
Romulum Remumque cupido cepit in iis locis, ubi expositi ubiquc educati erant, urbis
condendae.
Hominis mens discendo alitur et cogitando.
Omnis loquendi elegantia augetur legendis oratoribus et poetis.
Atomus est corpusculum minutum et individuum, quo in explicanda origine mundi utebatur Dcmocritus.
Athenas erudiendi gratia frater meus missus est.
Eloquendi vis efficit, ut ea, quac scimus, alios docere possimus.
Vera sententia apud antiquos erat non modo artem dicendi, sed etiam artem tacendi esse difficillimam.
Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo.
Saepe exercendo iuvenes corpora sua firmant.
Libertas est potestas faciendi id, quod iure licet.
Prudentia est rerum exspectandarum et fugiendarum scientia.
Socrates, ut fama est, Euripidem in tragoedias scribendo adiuvabat.
De expugnando oppido spes hostes fefellit.
Optimus est orator, qui dicendo animos audientium et docet et delectat et permovet.
Dubitando ad veritatem pervenimus.
Dux ad urbem capiendam milites duxit.
Participium futuri activi i powtórzenie participiów.
Gaudens gaudenti, flens flenli, pauper cgenti, prudens prudenti, stultus placet insipienti.
Syracusis captis Marcellus aedificiis omnibus sic pepercit quasi ad ea defendenda non oppugnanda venisset.
Galii arcem capturi a Manilio depulsi sunt.
Homo, gloriam appetens, saepe a virtutis via deflectit.
Via Lactea constat ex ingenti numero stellarum sua luce splendentium.
Dionisius tyrannus, Syracusis expulsus, Corinthi pueros docebat.
Equi donati dentes non inspiciuntur.
Orgetorix, dux Helvetiorum, regni cupiditate adductus, coniurationem fecit.
Ab Hasdrubale imperium obtinente potestas Carthaginiensium aucta est.
Captivis effugientibus nemo obstabat.
Caesar belli gerendi facultatem propter tempus non habebat.
Ave, imperator, morituri te salutant.
Milites morituros in acie misistis.
Omnia mortalium opera mortalitate damnata sunt, inter peritura vivimus.
Beatos puto, quibus deorum munere datum est aut facere scribenda, aut scribere legenda.
Urbs diripienda militi data est.
Caesar obsides Aeduis custodiendos tradit.
Occisus dictator Caesar aliis pessimurn, aliis pulcherrimum facinus videbatur.
Nocentem qui defendit, sibi crimen parit.
Onerat discentem turba librorum, non instruit.
Pessimum inimicorum genus - laudantes.
Litteris legati sui Caesar commotus, in ulteriorem Galliam contendit.
Helvetii omnium rerum inopia adducti, legatos de pace ad Caesarem miserunt.
Ciconiae abiturae congregantur in loco certo.
Stulti saepe ad loquendum parati sunt, sapientes ad tacendum.
Melior tutiorque est certa pax, quam sperata victoria.
Infinitivus perfecti et futuri activi et passivi.
De Marco Pisone. Marcus Puppius Piso, orator Romanus, servis suis praecepit, ut tacerent et tantum ad interrogata responderent. Aliquando Piso, cum convivium apparare instituisset, servum ad amicos suos misit, ut eos ad cenam invitaret; quos inter et Clodius erat. Cum hora cenae instaret et solus Clodius abesset, Piso eundem servum aliquotiens misit, ut videret, veniret -ne Clodius. Denique Piso servum interrogavit: “Num forte Clodium non invitavisti?” “Invitavi” -respondit servus. “Cur ergo non venit?” “Quia dixit se non venturum esse”. Tum Piso servum interrogavit, cur id statim non dixisset. At servus: “Quia id non sum a te interrogatus.”
De insano. Insanus quidam se granum frumenti esse credebat, quotienscumque gallinam viderat, perterritus fugiebat, gallinam enim timebat. Medicus insanorum multa cum perseverantia eum curavit. Insanus tandem intellexit se granum frumenti non esse. Postero die medicus, qui sanationem probare cupiebat, cum eo colloquebatur. At subito gallina quaedam ab insano visa est, qui statim se in fugam coniecit. “Cur fugis - medicus vocat. - Credebam te sanatum esse. Cur adhuc gallinam times?” “Certe me sanavisti. Scio me granum frumenti non esse. Sed hoc gallina fortasse nondum novit” respondit insanus.
Ćwiczenia: Przetłumacz:
Scio amicum meum bcne recitavisse, recitaturum esse.
Homines antiqui credebant varios deos et fata orbem terrarum regere.
Dareus, rex Persarum, sperabat a se Graecos facile victum iri.
Populi antiqui putabant Oceanum terram cingere.
Magistra dixit pueros suos carmen illius poetae Romani lecturos esse.
Puto eas puellas carmina illorum poetarum Romanorum recitavisse.
Gaudeo eum librum a me legi.
Romulus urbem constituit, quam a suo nomine Romam iussit nominari.
Audivi ea carmina a te recitari.
Scio eam epistulam a vobis missum iri.
Scio eas epistulas a vobis scriptas esse.
Thales, philosophus Graecus antiquus, docebat ex aqua constare omnia.
Ex tua epistula cognovi te Romam venire non potuisse.
Ariovistus, rex Germanorum, non se Gallis, sed Gallos sibi bellum intulisse dicebat.
Homo sum, humani nihil a me alienum esse puto.
Nemo negare potest se interdum erravisse.
Cupio te ad me venire.
Germani antiqui, ut Caesar narrat, vinum ad se importari non sinebant.
Notum est naturam nihil facere frustra.
Vos amicos meos esse et fuisse et futuros esse (fore) gaudeo.
Placiturum tibi esse librum meum spero.
Cicero magnam frumenti vim e Sicilia Romam advehi iussit.
Segesta est oppidum pervetus in Sicilia, quod ab Aenea fugiente a Troia atque in haec loca veniente conditum esse constat.
Credebam filium meum de calamitate nostra ad te iam scripsisse.
Interfectum esse Catilinam iam pridem oportebat.
In mortali corpore immortalem animam esse philosophi Graeci docebant.
Nominativus cum infinitivo.
De Sophocle a filiis in iudicium vocato. Sophocles ad summam senectutem tragoedias fecit. Cum propter id studium rem familiarem neglegare videretur, a filiis in iudicium vocatus est, ut illum quasi desipientem a re familiari removerent iudices. Tum senex dicitur fabulam, quam in manibus habebat et proxime scripserat, Oedipum Colonum, recitasse iudicibus quaesisseque, num illud carmen desipientis videretur. Qua tragoedia recitata sententiis iudicum liberatus est.
Ćwiczenia: I. Przetłumacz:
Urbs videtur dolo capta esse. Urbes videntur dolo captae esse. Oppidum videtur dolo
captum esse. Oppida videntur dolo capta esse.
Homerum nemo poetarum sublimitate superavisse putatur.
Xerxes inflamavisse templa Graeciae dicitur.
Discilina druidum in Britannia reperta atque inde in Galliam translata esse existimatur.
Socrates dicebatur adiuvare Euripidem in tragoediis scribendis.
Aesopus servus fuisse traditur.
Qui tacet, consentire videtur.
Videris cum ea libenter tempus agere.
Post itinera longa Ulixes dicitur ad Phaeacum insulam pervenisse.
Suebi centum pagos habere dicuntur.
Consuetudo et mos vim legis videntur habere.
Dicemur heri domum sero revenisse.
Beatus Epicurus sibi videbatur esse moriens.
Pisistratus primus Homeri libros, confusos antca, sic disposuisse traditur, ut nunc habemus.
Videor numquam felem habitura esse.
Mihi liber esse non videtur, qui nihil agit.
Multis hominibus libenter prodesse diceris.
Leonidas Lacedaemonius, cum dicerentur Persae sagittarum multitudine nubes esse facturi, fertur dixisse: „melius in umbra pugnabimus".
Primus in Italiam creditur venisse Saturnus.
Medea Peliam dicitur fecisse rursus ex sene adulcscentulum.
Thales primus defectionem Solis praedixisse traditur.
Iam ante Homerum poetae fuisse putantur.
Coniugatio periphrastica passiva
Gloriae cupiditas sacrilega. Ephesi sutor quidam habitabat, qui adeo gloriae famaeque cupidus fuit, ut Dianae Ephesiae templum, quod incolis Ephesi carissimum erat, incendere statuerit. Credebat enim vir pessimus se delendo opus pulcherrimum famam sibi aeternam paraturum esse. Cum templum incendio delevisset, Ephesii decreverunt viri istius nomen ac memoriam abolendam esse. Itaque nomen istius sutoris nobis ignotum esset, nisi Theopompus, scriptor rerum gestarum, historiis suis nomen viri tradidisset. Cui viro Herostrato nomen erat.
Coniugatio periphrastica activa
De Leonida. Leonidas ad angustias Thermopylarum profecturus erat. Ephori eum propter paucitatem militum retentaturi erant, sed ille: “Satis is numerus militum erit ad ea, quae acturus sum: pro patria mihi pugnandum est.” Ad Thermopylas exercitum allocatus est: “Copiae hostium non longe absunt: hic nobis aut vincendum aut moriendum est”. Persae Ephialte proditore duce Graecos circumvenerunt et omnes Lacedemonii pro patria mortui sunt.
De Cinea. Cineas, legatus ille, qui cum Romanis de pace egit, Pyrrho regi gratus erat. Rex saepe dicebat plures urbes Cineae eloquentia quam armorum vi captas esse. Cineas tamen non putabat regis consilia semper esse probanda. Cum Pyrrhus totam Italiam occupare vellet, rogavit Cineas: “Superatis Romanis, quid aliud suscipies, o rex?” “Censeo - ait Pyrrhus - Siciliam mihi armis esse capiendam.” Tunc Cineas: “Occupata Sicilia quid postea acturus es?” Rex, qui nondum Cineae mentem perspiciebat: “In Africam - inquit - transeundum erit.” Cineas vero: “Quid deinde facturus es?” “Tum denique, mi Cinea - ait Pyrrhus - quietis delectationi nos dabimus. Post tam asperas labores longae pacis usus magnam voluptatem nobis afferet.” “Cur - respondit Cineas - illam voluptatem iam nunc non capis?”
Ćwiczenia: Przetłumacz:
Et liberis, et viris libri legendi sunt.
Tria sunt tempora vitae: quod est, quod fuit, quod futurum est.
Commune periculum omnibus civibus depellendum est.
Modus in omnibus rebus tenendus est.
Carmina legenda, oratio laudanda, opus conficiendum est.
Regulus laudandus est in conservando iure iurando.
Qui visuri domos, parentes, coniuges, liberos estis, ite mecum.
Helvetii frumentum omne, praeter quod secum portaturi erant, comburunt.
In amicis eligendis cautio adhibenda est.
Vigilandum est semper: multae insidiae sunt bonis.
Tacitae magis et oceultae inimicitiae timendae sunt, quam indictae atque apertae.
Si quis quid reddit, magna habenda est gratia.
Iniuriam qui facturus est, iam fecit
Senatus decrevit Carthaginiensibus bellum indicendum esse.
Caesar statuit sibi Rhcnum esse transeundum.
Ad te scripturus eram, cum audivi te mox rediturum esse.
Non omms error stultitia est dicendus.
Argumenta non numeranda, sed ponderanda sunt.
De duobus malis minus semper est eligendum.
Sunt rebus novis nova ponenda nomina.
Nihil sine ratione faciendum est.
Ego ea, quae ferri possunt, ferenda, quae taceri, tacenda esse arbitror.
Cuius aures veritati clausae sunt, huius salus desperanda est.
Quotiens Tantalus aquam hausturus est, aqua recedit. Poma quoque quotiens ea sumpturus est, recedunt.
Seneca Lucilio suo scribit haec: „Accipe hanc utilem et salubrem adhortationem: nobis aliquis vir bonus eligendus est et semper ante oculos habendus, ut sic, tamquam illo spectante, vivamus et omnia, tamquam illo vidente, faciamus”.
Legati a Dareo, Persarum rege, Carthaginem venerunt, petentes auxilia adversus Graeciam, cui Dareus illaturus bellum erat.
Nunc est bibendum, nunc pede libero pulsanda tellus.
Lex iubet ea, quae facienda sunt, prohibetque contraria.
Pacta sunt servanda.
Bellum nec timendum, nec provocandum est.
Ceterum censeo Carthaginem delendam esse.
Coniunctivus praesentis et imperfecti activi et passivi. Zdania ze spójnikiem ut/ne, ut non.
De Themistocle. Athenienses fama de adventu exercitus Persarum permoti, miserunt Delphos legatos, ut Apollinis oraculum consulerent. Consulentibus Pythia respondit, ut Athenienses moenibus ligneis se munirent. Themistocles, Atheniensium dux celeberrimus, civibus persuasit consilium esse Apollinis, ut Athenienses naves conscenderent omniaque sua secum asportarent. Dixit id significare murum ligneum. Athenienses Themistocli paruerunt atque omnia sua, quae moveri poterant, partim Salaminam, partim Troezenam deportaverunt. Classis communis Graeciae primum apud Artemisium cum classiariis Xerxis conflixit. Hinc pari proelio discesserunt. Themistocles tamen timebat, ne Persae navibus Graecos circumdarent. Itaque Athenienses ab Artemisio discesserunt et apud Salaminam classem suam constituerunt.
De P. Cornelio Scipione a tribuno plebis accusato. M. Naevius, tribunus plebis vir iniustus habebatur. Qui P. Cornelium Scipionem apud populum accusavit; dixit enim Scipionem ab Antiocho, Syriae rege, pecuniam accepisse, ut pacem aequis condicionibus cum eo faceret. Tum Scipio cum magno amicorum clientiumque agmine ad rostra venit atque “Quirites - inquit - cum Hannibale et Carthaginiensibus in Africa bene ac feliciter pugnavi. Itaque ego hinc statim in Capitolium properabo et deis, qui Capitolio praesident, gratias agam, quod eorum auxilio hostes vici. Vos quoque, Quirites, mecum properate et deos orate, ut multos tales principes imperatores habeatis.” Deinde in Capitolium ascendit. Simul omnes, qui aderant, cum Scipione properaverunt, etiam scribae tribunos reliquerunt. Scipio non in Capitolio modo, sed per totam urbem templa deorum cum populo gratias agens visitavit. Celebrior prope in dies fuit, quam is, quo triumphans Carthagine est invectus.
De Aesopo et viro stulto. Stultus quidam vir in Aesopum poetam lapides iaciebat. Aesopus autem voluit tantam istius nequitiam sine mora puniri. Itaque unum assem viro dedit et “Pauperrimus sum - inquit - servus; pecuniam te dignam tibi dare non possum. Suadeo tibi, ut in illum divitem, in foro cum servis ambulantem, lapides tuos conicias. Ita efficies, ut ille tibi magnam pecuniam det.” Vir stultissimus non intellexit Aesopum fraudem adhibuisse. Itaque id fecit, quod ab Aesopo ei suasum erat. Pecuniam vero a divite non sumpsit, nam ille servis imperavit, ut vir vehementer verberatus in vincula coniceretur.
Ćwiczenia: I. Przetłumacz:
Multi Graeci o!im in terras alienas migraveamt, ut ibi habitarent.
Multi doli a Cyro adhibebantur, ut oppidum Babyloniorum expugnaret.
Graeci Troiam navigaverunt, ut Helenam liberarent.
Saepe accidit, ut facere non possimus, quod polliciti sumus.
Tantalus, rex Phrygiae, tam carus deis erat, ut ad convivia eorum invitaretur.
Nautae deos implorant, ne navis tempestate in saxa iaciatur.
Eadem nocte accidit ut esset luna plena.
Sol efficit, ut omnia floreant.
Atticus sic Graece loquebatur, ut Athenis natus esse videbatur.
Da mihi pecuniam, ut librura emam.
Tanta est potentia veritatis, ut se ipsarn sua claritate defendat.
Unum habemus os et aures duas, ut minus dicamus quam audiamus.
Consul imperavit, ne milites ordines suos relinquerent.
Romani tam fortes erant, ut non superarentur.
Vir quidam tam opulentus erat, ut pecuniam non numeraret, sed metiretur.
Augur et Calpurnia, uxor, Caesari persuadebant, ne hoc die curiam peteret.
Incolae Britanniae timebant, ne exercitus Romanus in Britannia maneret.
Hannibal venenum sumpsit, ne vivus in Romanorum potestatem veniret.
Opto, ut sempcr verum dicatis.
Nullus liber tam malus est, ut aliqua parte non prosit.
Dux exercitum suum per montes ducebat, ne hostibus potestatem pugnandi daret.
Caesar equitatum ex castris educi iubet, ut suum quisque locum teneat.
Coniunctivus perfecti et plusquamperfecti activi. Consecutio temporum. Zdania pytajne zależne.
De Diogene philosopho cynico. Diogenes Cynicus proici se iussit inhumatum. Amici philosophi illum rogaverunt an bestias feras non timeret. Quibus Diogenes: “Bacillum prope me ponetis, ut bestias abigere possim”. Tum amici: “Quomodo bestias abigere poteris? Nihil enim senties”. “Quid igitur - inquit philosophus - mihi oberunt nihil sentienti?”
Ćwiczenia: Przetłumacz:
Nescio, cur nullas ad me litteras scribat.
Multi nesciunt, quantam vim scientia habeat.
Quid sit futurum cras, fuge quaerere.
Dic mihi, quis amicus tuus sit, et tibi dicam, quis sis.
Caesar ex captivis cognovit, quo in loco hostium copiae consedissent.
Scis, quam attente te audiam.
Tu igitur, quid faciendum sit, iudicabis.
Defectiones Solis et Lunae cognitae praedictaeque sunt in omne posterum tempus, quae, quantae, quando futurae sint.
Ego, quid futurum sit, nescio, quid possit, scio.
Agis rex dicebat Lacedaemonios non interrogare, quam multi, sed ubi essent hostes.
Epaminondas rogavit, essentne fusi hostes.
Thales, cum ex eo quaereretur, quid maxime commune esset hominibus: „Spes - inquit - hanc etiam illi habent, qui aliud nihil habent”.
Consules Romani inter se sortiebantur, uter rem publicam administraturus, uter ad bellum profecturus esset.
Lacedaemonii quidam interrogati, qua de causa numquam leges mutarent, dixerunt: „Ne serviant leges hominibus, sed homines oboediant legibus”.
Nescire, quid ante nos homines egerint, est in tenebris vivere.
Sapiens quidam interrogatus, quid homo pessimum, quid optimum haberet, respondit: „linguan”.
Quid agam, quid egerim, quid acturus sim, scio.
Magister rogavit, ubi discipulus haec bene didicisset.
In beneficio videndum est, quando, cui, ct quemadmodum et quare demus.
Discipuli Socratis secum consultabant, quomodo eum ex carcere liberare possent.
Homines rogabant, cur Diogenes in dolio habitaret.
Coniunctivus perfecti et plusquamperfecti passivi. Zdania ze spójnikiem cum.
De Atalanta. Olim vivebat in obscura silva virgo quaedam, Atalantae nomine. Cui gratissima erat venatio et cursus. Matrimonium vero contemnebat, nam timebat, ne minus libera esset. Cum pater ab ea postulavisset, ut virum tandem deligeret, respondit: “Ego ei viro nubam, qui me cursu vicerit”. Cum ab ea plurimi iuvenes iam superati essent, tamen Hippomenes quidam fortunam tentare non dubitavit. Signo dato, Hippomenes et Atalanta pari fere celeritate currere coeperunt. Quoties autem virgo ad adulescentem accedebat, Hippomenes dea Venere suadente pomum aureum ante viriginis pedes iaciebat. Quae, pomorum pulchritudine capta, consistebat eaque de terra tollebat. Sic Hippomenes non solum Atalantam superavit, sed etiam superbam virginis mentem flexit. Quae non invita adulescenti victori nupsit.
De pugna apud Chaeroneam commissa. Philippus cum in Graeciam venisset, Atheniensibus bellum intulit. Motae quaedam civitates Atheniensibus se iungunt, quasdam autem ad Philippum belli metus traxit. Anno trecentesimo duodequadragesimo proelio apud Chaeroneam commisso cum Athenienses maiore militum numero praestarent, tamen assiduis bellis indurata virtute Macedones vicerunt. Non tamen immemores prisitinae gloriae cecidere: quippe adversis vulneribus omnes loca, quae tueri debebant, morientes corporibus texerunt. Hic dies universae Graeciae et gloriam dominationis et vetustissimam libertatem finivit.
Ćwiczenia: Przetłumacz:
Cum Caesar ad oppidum accessisset castraque ibi poneret, pueri mulieresque ex muro
pacem ab Romanis petiverunt.
Pyrrhus, cum Argos oppidum oppugnaret, lapide ictus interiit.
De multis amicis pauci Ovidio fideles manserunt, cum in exsilium mitteretur.
Avari, cum multa habeant, pauperes sunt.
Cum iam Hispaniam pacatam omnes existimarent, subito bellum coortum est.
Cum Syracusae captae essent, Archimedes interfectus est.
Archimedes, cum in balneo sedens sensisset pondus rerum in aquam demersarum minui, exlamavisse traditur: „Repperi!"
Litterae cum paucae sint, varie tamen collocatae innumerabilia verba creant.
Pyrrus, cum Apollinem de exitu belli, quod cum Romanis gesturus erat, interrogavisset, hoc responsum ambiguum accepit: „Puto te Romanos vincere posse".
Cicero, cum Athenis esset, oratores et philosophos clarissimos audiebat.
Mutati sunt homines, cum vitae conditiones mutatae sunt.
Cum Troia expugnata esset, Aeneas post multa itinera in Italiam venit.
Poetarum libros delectationis causa, cum est otium, legere soleo.
Hannibal iam scalis subibat muros, cum repente in cum, patefacta porta, erumpunt Romani.
Plato voluptates incitamenta appellat, cum homines capiantur his, ut pisces hamo.
Tum denique nostra intelligimus bona, cum ea amisimus.
Multi, cum possideant plura, tamen plura petunt.
Zdania przyczynowe.
De Codro, Atheniensium rege. Codrus, rex Atheniensium, cum terra Attica ab ingenti Lacedaemoniorum exercitu vastaretur, ad oraculum Apollinis Delphici legatos misit consultum, quomodo grave bellum finiri posset. Quibus Pythia respondit: “Belli finis erit, si rex Atheniensium occisus erit”. Quoniam hoc responsum non solum Atheniensibus, sed etiam hostibus notum erat, Lacedaemoniorum dux imperavit, ut omnes Codri vitae parcerent. Codrus autem, cum id cognovisset, servili veste induta, ne agnosceretur, in castra hostium venit. Ibi, cum consulto militem laesisset, ab hostibus interfectus est. Lacedaemonii autem, cum mortuum Atheniensium regem esse cognovissent, discesserunt. Itaque, quoniam rex vitam pro patria profundere non dubitaverat, Athenae servatae sunt.
Okresy warunkowe
De Hannibale. Si verum est populum Romanum omnes gentes virtute superavisse, non est negandum Hannibalem tanto praestitisse ceteris imperatoribus prudentia, quanto populus Romanus antecedat fortitudine cunctis nationibus. Nam quotienscumque cum eo congressus est in Italia, semper discessit superior. Quod nisi domi civium suorum invidia debilitatus esset, Romanos videtur superare potuisse.
Sed multorum obtrectatio devicit unius virtutem. Hannibal cum patre in Hispaniam profectus est. Cuius post obitum, Hasdrubale imperatore suffecto, equitatui omni praefuit. Hoc quoque interfecto exerciius summam imperii ad eum detulit. Id Carthaginem delatum publice comprobatum est. Sic Hannibal, sex et viginti annos natus, imperator factus, proximo triennio omnes gentes Hispaniae bello subegit. Saltum Pyrenaeum transiit; quacumque iter fecit, cum omnibus incolis conflixit; neminem nisi victum dimisit. Ad Alpes posteaquam venit, quae Italiam ab Gallia seiungunt, quas nemo umquam cum exercitu ante eum transierat; copias traduxit et in Italiam pervenit. Longum est omnia enumerare. Quare unum hoc satis erit dictum: quamdiu in Italia fuit, nemo ei in acie victor restitit, nemo adversus eum post Cannensem pugnam in campo castra posuit.
Ćwiczenie: Przetłumacz:
Si illum librum habeat, eum legat.
Si illum librum habuerit, eum legerit.
Si illum librum haberet, certe eum legeret.
Si illum librum habuisset, certe cum legisset.
Si potuissem, ad te scripsissem.
Si bene floruerint segetes, erit area dives.
.Naturam si sequemur ducem, numquam aberrabimus.
Ego vero si velim, plura proferre possim.
Si equus esses, esses indomabilis.
Si viveret, verba eius audiretis.
Si mihi fuisset tempus, fecissem quod mihi iussisti.
Si feceris id, gratiam habebo, si non feceris, ignoscam.
Si possent homines facere sibi sortem nascendi, nemo esset humiiis, nemo egenus.
Hanc viam si asperam esse negem, mentior.
Desines timere, si sperare desieris.
Si vis pacem, para bellum.
Memoria minuitur, nisi eam exerceas.
Poma, si matura sunt, ex arboribus decidunt.
Pecunia est ancilla, si scis ea uti; si nescis, domina.
Dies deficiat, si velim causas mali enumerare.
Homines miseri essent, si dies mortis iis notus esset.
Deleri totus exercitus potuisset, si victores fugientes persecuti essent.
Si mihi de adventu tuo scripsisses, domi mansissem.
Si dies es, lucet.
Troia expugnata non esset, nisi Gracci dolum adhibuissent.
Si barba philosophum faceret, omnes barbati saperent.
Homines essent feliciores, si miseris prodessent.
Capitolium, arx Romanorum, a Gallis expugnatum esset, nisi a defensoribus eius clamor anserum auditus esset.
Zdania podrzędne - powtórzenie
De thesauro in agro latente. Agricola senex mortem appropinquare sentiens filios ad lectum suum convocavit et: “Videtis - inquit - me a vobis iam discessurum brevi esse: in agro meo thesaurus defossus esse dicitur ibique magnae divitiae esse dicuntur; has vos reperturi esse mihi videmini.” Filii statim ab eo petiverunt, ut locum accuratius indicaret. At pater animam iam efflans: “Si diligenter foderitis - inquit - ipsi reperietis”. Filii, cum patri funus iustum paravissent, statim in agro terram effoderunt, sed nihil effodere poterant. Denique labore tam fatigati erant, ut fodere desierint. Pater eos fefellisse videbatur. Sed autumno agrum viderunt uberrimas fruges peperisse, terra enim fossa atque herbis inutilibus liberata erat. Pater igitur filios non fefellerat, cum animos eorum ad assiduum laborem incitavisset: nam in assiduo labore thesaurus esse vere dicitur.
Coniunctivus w zdaniu głównym
1. Dotyczący postawy woli, przeczenie ne
● coniunctivus optativus / życzenia
- życzenie możliwe do spełnienia odnoszące się do teraźniejszości con. praesentis, odnoszące się do przeszłości con. perfecti, zwykle z utinam np.
Utinam falsus vates sim! / Obym był fałszywym prorokiem!
Utinam pater meus ibi adfuerit! / Oby mój ojciec tam był!
- życzenie niemożliwe do spełnienia odnoszące się do teraźniejszości con. imperfecti, odnoszące się do przeszłości con. plusquamperfecti, zawsze z utinam np. Utinam ne aeger essem! / Obym nie był chory!
Utinam illo tempore vixissem! / Obym był żył w tamtym czasie!
● coniunctivus hortativus / zachęty
występuje tylko w 1 os. plur. con. praesentis np. Gaudeamus! / Cieszmy się!
● coniunctivus iussivus / rozkazu
występuje tylko w 2 i 3 os. con. praesentis, używany zamiennie z imperativem np.
Discant cantare puellae! / Niech dziewczynki uczą się śpiewać!
● coniunctivus prohibitivus / zakazu, ne, neve +
3 os. sing. oraz 1 os. plur. con. praesentis np.
Ne timeat periculum! / Niech się nie boi niebezpieczeństwa!
2 os. con. perfecti np. Ne quaesieris! / Nie pytaj!
● coniunctivus concessivus / przyzwolenia
odnośnie teraźniejszości con. praesentis np.
Omnia possideat, non possidet aera Minos. / Choćby wszystko posiadł Minos, nie posiada jednak przestworzy.
2. Dotyczący postawy rozumu, przeczenie non
● coniunctivus potentialis / możliwości
wyraża czynność możliwą lub pomyślaną, często w pytaniach retorycznych; w odniesieniu do teraźniejszości con. praesentis, w odniesieniu do przeszłości con. perfecti np.
Quid sit pace dulcius? / Cóż mogłoby być milszego od pokoju?
Quis hoc crediderit? / Któż mógłby w to uwierzyć?
W wyrażeniach ogólnych używa się 2 os. con. imperfecti np.
Haud facile discerneres, utrum Hannibal imperatori, an exercitui carior esset. / Nie łatwo rozstrzygnąć, czy Hannibal był droższy władcy, czy wojsku.
● coniunctivus irrealis / nierzeczywistości
w odniesieniu do teraźniejszości con. imperfecti, w odniesieniu do przeszłości con. plusquamperfecti np.
Sine amicis vita tristis esset! / Bez przyjaciół życie byłoby smutne.
Quid vita sine doctrina esse potuisset? / Czym mogłoby być życie bez nauki?
● coniunctivus dubitativus (deliberativus) / wątpliwości
w odniesieniu do teraźniejszości con. praesentis, w odniesieniu do przeszłości con. imperfecti np.
Quid agam? / Cóż mam robić?
Quid facerem? / Cóż miałem robić?
De Croesi regis filio, qui mutus erat. Filius Croesi Regis, cum iam adolescens esset, loqui tamen non poterat omnesque credebant eum mutum iam futurum esse. Aliquando urbs, in qua rex et filius eius erant, ab hostibus capta est. Cum hostis gladium tenens Croesum peteret (nesciebat enim illum regem esse), adolescens os aperuit clamare studens et subito clamavit, ne vir iste Croesum regem necaret. Cum hostis verba eius audisset, gladium reduxit et rex vita donatus est. Ex eo tempore regis filius loqui iam poterat. Verba, quae prima dixit, haec sunt: Homo! Ecce rex Craesus est, ne necaveris eum!
Ćwiczenie: Przetłumacz:
Ne male agamus.
Pericula ne timeamus.
Qui dedit bcneficium laceat, narret, qui accepit.
Praecepta prudentium virorum ne neglexeris.
Quod sentimus, loquamur, quod loquimur, sentiamus; concordet sermo cum vita.
Utinam id bellum tam male ne finitum esset.
Vivat patria nostra.
Audiatur et altera pars.
Requiescat in pace.
Utinam falsus vates sim.
lgnoscas aliis multa, nihil tibi.
Sit tibi terra levis.
Quid tibi optem?
Quod fortuna feret, feramus.
Suum quisque noscat ingenium.
Numerus convivarum ne sit minor, quam Gratiarum, ne maior, quam Musarum.
Quod Deus coniunxit, homo ne separet.
Sit dives, tamen non est superbus.
Dum inter homines sumus, colamus humanitatem.
Quis fallere possit amantem?
Utinam possim tibi referre gratias!
Neminem cito laudaveris, neminem cito accusaveris; semper puta te coram diis testimonium dicere.
Sine amicis vita tristis esset.
Hunc librum ne legeris.
Verba deponentia et semideponentia
Alexander Babylonem intrat. Cum Alexander Magnus Babylonem adgrederetur, in muris constiterant multi incolae urbis avidi videndi regis. Alexander in curru, armatis militibus stipatus, urbem ac deinde regiam intravit. Postero die supellectilem Darii, Persarum regis, et omnem pecuniam recognovit. Macedones mirabantur magnitudinem et pulchritudinem urbis, quam Semiramis regina olim condiderat, muros altissimos, praecipue autem hortos pensiles, qui inter septem mirabilia Orientis opera numerabantur.
Verba anomala: volo, nolo, malo; eo, ire, ii, itum
De Aesopo. Aesopus, fabularum poeta ille, Megaram Athenis tarde ibat. Tum viator quidam celeri gradu ei obviam venit. Qui Aesopum adiit et: “Athenas iturus sum. Quamdiu mihi eundum erit?” Aesopus respondit: “I!” At viator: “Cur me mones, ut eam? Ipse ibo”. Quo responso poetae dato abiit iratus. Cum vero viator ille aliquot passus isset, Aesopus clamavit eum unam horam iturum esse. Viator miratus interrogavit: “Cur mihi primum hoc non dixisti?” Cui Aesopus: “Non omnes eadem celeritate eunt; propterea primum te euntem observare volui”.
De Diogene Cynico. Aliquando Alexander Magnus ad Diogenem venit. Quem cum ante dolium in sole iacentem vidisset, “quid cupis? - interrogavit rex - dic libere, quid exoptes?” Tum philosophus: “Paululum a sole recede!” Quibus verbis auditis Alexander ad suos: “Si Alexander non essem, Diogenes esse vellem”.
Verba anomala: fero, ferre, tuli, latum; fio, fieri, factus sum; edo, edere
De praetoris severitate. In Sicilia edictum fuit, ne quis servus telum secum haberet. Cum ad Domitium praetorem aper ingens allatus esset, miratus est et rogavit, quis eum occidisset. Cum audivisset pastorem, servum civis cuiusdam, id fecisse, vocari eum ad se iussit. Servus libenter ad praetorem properavit, nam sperabat se praemium accepturum esse. Cum autem ad praetorem venisset, ille rogavit servum, quomodo bestiam interfecisset. Ille respondit se venabulo aprum necavisse. Cum praetor audivisset servum telum habuisse, statim eum morte puniri iussit.
De Xanthippe. Scriptores narrant Xanthippen, Socratis uxorem, mulierem morosam et iurgosam fuisse. Aliquando Alcibiades interrogavit Socratem, cur tam acerbam et iurgosam mulierem domo non expelleret. ”Quoniam - inquit Socrates - cum illam domi patior, possum quoque ceterorum hominum iras et iniurias facilius ferre”.
Verba defectiva et impersonalia
De Lacedaemoniorum brevitate. Lacedaemoniis multis verbis et longa oratione uti non placuit, sed res omnes breviter exponebant. Aliquando Samiorum legati, qui Lacedaemonem venerunt, ut auxilium orarent, longa oratione usi sunt. Responderunt Lacedaemonii: “Prima, quae dixistis, sumus obliti; postrema non intelleximus, quia prima de memoria nostra excesserant”.
De Iulia, Augusti filia. Iulia, Augusti filia, mature habere coeperat canos capillos. Aliquando Augustus vidit ornatrices Iuliae canos capillos legere. Dissimulavit Augustus se id vidisse, sed aliquando interrogavit filiam, utrum post aliquot annos cana esse mallet an cava. Cum illa respondisset: “pater, ego cana esse malo”, tum Augustus: “Cur ergo - inquit- ornatrices te calvam tam cito faciunt?”
22