SKÓRA

Skóra pokrywa całe ciało człowieka ochraniając je przed negatywnym wpływem środowiska zewnętrznego. Stanowi barierę dla wielu związków chemicznych oraz mikroorganizmów. Uczestniczy w regulacji gospodarki wodnej organizmu, pełni funkcje wydzielnicze oraz termoregulacyjne. Pod wpływem naświetlania promieniami nadfioletowymi dochodzi w skórze do syntezy witaminy D₃ z 7-dehydrocholesterolu. Poprzez receptory skóry odbierane są sygnały pochodzące ze środowiska zewnętrznego. Grubość skóry zależy od miejsca jej występowania, najgrubsza jest na dłoniach, podeszwach, karku i grzbiecie.

Skóra składa się z dwóch warstw: naskórka oraz skóry właściwej.

Naskórek

Zewnętrzną warstwą skóry jest nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący, zwany naskórkiem. Spoczywa on na błonie podstawnej, będącej strukturą pośredniczącą pomiędzy tkankami: - nabłonkową i - łączną właściwą. Komórki nabłonkowe tworzące naskórek nazywamy keratynocytami. Są one pochodzenia ektodermalnego. W cytoplazmie keratynocytów występują filamenty pośrednie keratynowe (= cytokeratynowe). Białkiem budującym filamenty jest keratyna charakteryzująca się dużą odpornością na działanie sił mechanicznych oraz uszkodzenia chemiczne. Naskórek jest nabłonkiem podlegającym ciągłej odnowie. W jego obrębie stale zachodzi proces wykształcania nowych komórek, w których następnie zachodzą zmiany degeneracyjne kończące się wytworzeniem płytek rogowych oraz ich złuszczaniem.

Na podstawie kształtu komórek i budowy wewnętrznej odzwierciedlającej zachodzący w keratynocytach proces rogowacenia (= keratynizacji) w naskórku wyróżniono 5 warstw komórkowych.

Bezpośrednio na błonie podstawnej spoczywa warstwa podstawna utworzona z jednego pokładu komórek o kształcie walcowatym lub sześciennym. W warstwie tej zlokalizowane są keratynocyty połączone z błoną podstawną poprzez hemidesmosomy. Pomiędzy keratynocytami znajdują się komórki macierzyste. Podziały tych ostatnich dostarczają komórek podlegających dalszemu różnicowaniu z jednoczesnym ich przemieszczaniem się ku powierzchni naskórka. Obecność komórek macierzystych w warstwie podstawnej czyni ją warstwą rozrodczą naskórka.

Zaburzenia w proliferacji i keratynizacji komórek naskórka są istotnymi przyczynami rozmaitych postaci łuszczycy.

Warstwa kolczysta składa się z kilku pokładów komórek wielobocznych, pomiędzy którymi występują liczne desmosomy. Zastosowanie standardowych metod histologicznych powoduje obkurczanie się komórek poza miejscami połączeń komórkowych, efektem tego zjawiska jest obecność kolców na powierzchni komórek. Struktury te odpowiadają miejscom występowania desmosomów. Przejawem keratynizacji komórek tej warstwy jest wzmożona synteza filamentów cytokeratynowych.

W przebiegu pęcherzycy - autoimmunologicznej choroby skóry dochodzi do niszczenia desmosomów keratynocytów. Jest to przyczyną wytwarzania pęcherzy śródnaskórkowych.

Warstwa ziarnista zawiera od 3 do 5 pokładów komórek o kształcie wrzecionowatym i osi długiej równoległej do powierzchni. W cytoplazmie tych komórek występują różnej wielkości ziarna, określane jako keratohialinowe. Zawierają one białka odpowiedzialne za proces rogowacenia. Do białek tych zaliczamy m.in.: profilagrynę, lorykrynę, SPR, inwolukrynę. Inną strukturą występującą w komórkach warstwy ziarnistej są pęcherzyki wydzielnicze, zwane ciałkami blaszkowatymi. Zawierają one glikolipidy (acyloglukozyloceramid) ułożone w blaszki. Licznie występujące w keratynocytach pęczki filamentów cytokeratynowych rozmieszczone są równolegle do długiej osi komórki.

Warstwa jasna składa się z 2-3 pokładów komórek, których występowanie ogranicza się jedynie do skóry grubej. Keratynocyty tej warstwy przeważnie pozbawione są już jądra komórkowego, są to komórki martwe zawierające gęsto upakowane filamenty cytokeratynowe, które spaja substancja bezpostaciowa.

Warstwa zrogowaciała utworzona jest przez martwe, pozbawione jądra komórki, zwane płytkami lub łuseczkami rogowymi. W miarę oddalania się od warstwy jasnej (lub ziarnistej) keratynocyty tracą połączenia międzykomórkowe co umożliwia ich stopniowe złuszczanie się z powierzchni naskórka.

Przekształcanie się żywych komórek w martwe płytki rogowe zachodzi pomiędzy warstwą ziarnistą i zrogowaciałą. Stopniowo zanikają typowe struktury cytoplazmatyczne z jądrem włącznie. Białko profilagryna przekształcając się w filagrynę wiąże filamenty cytokeratynowe. Doprowadza to do powstania masy rogowej wypełniającej szczelnie całe wnętrze komórki. Pozostałe białka: inwolukryna, lorykryna, SPR wydzielane są na zewnątrz keratynocytów, gdzie wykształcają rogową otoczkę. Błona komórkowa zanika. Zawartość ciałek blaszkowatych, uwolniona podczas keratynizacji komórek, układa się równolegle pomiędzy warstwą ziarnistą i zrogowaciałą. Blaszki glikolipidów stają się barierą zabezpieczającą przed wędrówką wody z i do organizmu.

Pomiędzy keratynocytami naskórka występują także komórki o innym pochodzeniu i funkcji. Zaliczamy do nich melanocyty (= komórki barwnikowe), komórki Langerhansa (= komórki dendrytyczne), komórki Merkla.

Melanocyty występują pomiędzy keratynocytami warstwy podstawnej. Są to komórki pochodzenia neuroektodermalnego, o kształcie gwiaździstym i licznych wypustkach cytoplazmatycznych. Produkują one barwnik melaninę, który odpowiedzialny jest za pochłanianie promieniowania ultrafioletowego. Ziarna melaniny poprzez wypustki cytoplazmatyczne przekazywane są do keratynocytów. Od zawartości ziaren melaniny w keratynocytach i aktywności enzymów odpowiedzialnych za rozkładanie melaniny zależy kolor skóry.

Komórki Langerhansa często zlokalizowane są w górnej strefie warstwy kolczystej. Ich kształt jest gwiaździsty, a pochodzenie mezenchymatyczne. Zaliczane są one do komórek prezentujących antygeny. Funkcją tych komórek jest wychwytywanie antygenów i prezentacja ich limfocytom skóry właściwej lub limfocytom węzłów limfatycznych. Kontaktowanie się z rozmieszczonymi w znacznej odległości limfocytami jest możliwe dzięki zdolnościom migracyjnym komórek Langerhansa.

Komórki Merkla są receptorami czucia w naskórku. Rejestrują one dotyk o małym nasileniu. Są to zmodyfikowane komórki nabłonkowe warstwy kolczystej. Cytoplazma ich zawiera pęcherzyki wydzielnicze zawierające neuromediatory. Do komórek tych przylega zakończenie nagiego dendrytu, wraz z którym komórka wykształca ciałko dotykowe Merkla.

Skóra właściwa

Jest strukturą pochodzenia mezodermalnego. W jej obrębie wyróżnia się dwie warstwy: brodawkowata oraz siateczkowatą

Warstwa brodawkowata znajduje się bezpośrednio pod naskórkiem, zbudowana jest ona z tkanki właściwej luźnej, zawierającej włókna kolagenowe, sprężyste i siateczkowe. Tkanka łączna wpukla się w naskórek wytwarzając brodawki, w obrębie których występują liczne naczynia włosowate oraz ciałka czuciowe Meissnera, Ciałka rejestrują wibracje małej częstotliwości, rozmieszczone są one w skórze nieowłosionej m.in. palców, dłoni, podeszwy i warg. Sieć naczyń włosowatych uczestniczy w termoregulacji organizmu. W zależności od temperatury otoczenia, krew przepływa przez naczynia włosowate lub częściowo omija je przepływając przez anastomozy.

Warstwa siateczkowata utworzona jest z tkanki łącznej właściwej zbitej o utkaniu nieregularnym, zawierającej przeplatające się pasma włókien kolagenowych i elastynowych. Zlokalizowana jest ona pod warstwą brodawkowatą, od której różni się także mniejszą liczbą komórek.

Przydatki skóry

W skórze właściwej znajdują się lub są osadzone przydatki skóry rozwijające się z komórek naskórka. Zaliczamy do nich gruczoły skórne (łojowe oraz potowe), paznokcie i włosy.

Paznokieć składa się z płytki paznokcia, która jest częścią widoczną oraz z macierzy paznokcia ukrytej pod fałdem skóry. Płytki zbudowane są z komórek zrogowaciałych, natomiast w obrębie macierzy, zbudowanej z komórek żywych naskórka występują komórki macierzyste warunkujące wzrost płytki. Płytka paznokcia spoczywa na łożysku paznokcia utworzonym z warstwy podstawnej oraz kolczystej naskórka.

Gruczoły łojowe przeważnie towarzyszą korzeniom włosów, ich odcinki wydzielnicze maja kształt woreczków wypełnionych komórkami. Podziały komórkowe maja miejsce w zewnętrznie położonych komórkach, natomiast wewnętrznie położone komórki prawie całkowicie wypełniają się lipidami i podlegają stopniowej degeneracji. Rozpadające się komórki tworzą wydzielinę gruczołu, czyli łój. Odcinki wyprowadzające, wysłane nabłonkiem wielowarstwowym płaskim uchodzą do ujścia mieszka włosowego lub bezpośrednio na powierzchnię skóry. Skurcz mięśni przywłosowych wspomaga wyciskanie łoju.

Gruczoły potowe merokrynowe są pojedynczymi, zwiniętymi na końcu kłębkowato cewkami. Odcinek wydzielniczy gruczołu utworzony jest przez komórki nabłonka jednowarstwowego sześciennego, zaś odcinek wyprowadzający przez nabłonek dwuwarstwowy sześcienny. Komórki mioepitelialne otaczając odcinek wydzielniczy umożliwiają wyciśniecie zawartości gruczołu do przewodu wyprowadzającego. Wydostawanie się potu na powierzchnię skóry jest jednym z mechanizmów zapobiegających przegrzaniu skóry. Gruczoły te występują w prawie całej skórze z wyjątkiem brzegu czerwieni warg, sutka oraz łoża paznokci.

Gruczoły potowe apokrynowe (= wonne, = zapachowe) są rozgałęzionymi cewkami, których przewody wyprowadzające uchodzą do mieszków włosowych lub na powierzchnię naskórka. Część wydzielnicza utworzona jest przez nabłonek jednowarstwowy sześcienny, natomiast przewód wyprowadzający wysłany jest kilkoma warstwami małych, sześciennych komórek. Dookoła gruczołów zlokalizowane są komórki mioepitelialne. Gruczoły wonne występują pod pachami, w przewodzie słuchowym zewnętrznym, wargach sromowych większych, na powiekach, sutkach, oraz w okolicach odbytu. Wydzielina tych gruczołów jest bezwonna, dopiero pod wpływem bakterii nabiera ona charakterystycznego zapachu.

Należy pamiętać, że zmodyfikowanymi gruczołami skórnymi są także gruczoły mleczne.

Tkanka podskórna

Elementem łączącym skórę ze strukturami głębiej położonymi, jak okostna lub omięsna, jest tkanka podskórna. Tworzą ją: tkanka łączna właściwa luźna oraz tkanka tłuszczowa. Tkanka podskórna nie jest zaliczana do części składowych skóry, jednak dzięki jej istnieniu możliwa jest ruchomość skóry względem mięśni i kości.

melanocyt

naczynia włosowate

warstwa brodawkowata

warstwa podstawna

naskórek

warstwa zrogowaciała

warstwa kolczysta

warstwa ziarnista

---