finanse publiczne 1


Finanse publiczne

1.POJĘCIE FINANSÓW PUBLICZNYCH Mianem finansów publicznych określamy zasoby pieniężne związków publiczno - prawnych tj. państwo publiczne organizuje międzynarodowe, samorząd terytorialny, instytucje ubezpieczeń społecznych, związki wyznaniowe. Zasoby te umożliwiają związkom publicznoprawnym realizacje różnego rodzaju zadań publicznych, społecznych i gospodarczych. Gdyby pozbawić zw. pub-prawne zasobów pieniężnych i źródeł ich zasilania egzystencja tych zw. byłaby niemożliwa i skazane byłyby na upadek.

Przymiotnik publiczne oznacza, że dysponentem zasobów pieniężnych składających się na fin. publ. są związki publ-prawne, a gospodarka tymi zasobami powinna być podporządkowana realizowanym przez te związki zadaniom publicznym.

Zapotrzebowanie związków publ - praw. Na zasoby pieniężne jest uzależnione od zakresu i skali zadań przez te związki. Jeżeli związki te realizują zadania o szerokim zakresie i na dużą skalę to ich zapotrzebowanie na środki pieniężne jest wysokie i zapotrzebowanie to pokrywane jest przede wszystkim z podatków. Z tego względu w tym przypadku podatki muszą być wysokie. Jeżeli natomiast związki publ - prawne realizują zadania o wąskim zakresie i na mała skalę to podatki mogą być odpowiednio niższe.

Przymiotnik publiczne oznacza jednocześnie, ze operacje zasobami pieniężnymi prowadzone przez związki publ-prawne powinny być zorientowane na realizację interesu ogółu społeczeństwa, czyli interesu publicznego.

Postulat ten w praktyce bardzo rzadko jest spełniony, gdyż elity sprawujące władze w swoich decyzjach i działaniach dotyczących dochodów i wydatków publicznych kierują się przede wszystkim względami politycznymi i mają na względzie interesy grupy społecznej i zawodowej stanowiące ich zaplecze polityczne. W praktyce tylko niektóre decyzje i działania dotyczące gospodarki publicznymi zasobami pieniężnymi są zgodne z interesem prawie całego społeczeństwa. Interesy poszczególnych grup społecznych i zawodowych są bowiem różne i przy deficytowości środków, jeżeli realizuje się interesy jednej grupy społecznej i zawodowej nie stwarza środków na realizację interesów innej grupy społecznej i zawodowej.

2.FINANSE PUBLICZNE A FINANSE PRYWATNE. Mianem finansów prywatnych określamy zasoby pieniężne nie tylko gospodarstw domowych lecz również przedsiębiorstw, banków komercyjnych oraz zakładów ubezpieczeń niezależnie od formy własności. Bank czy przedsiębiorstwo może być własnością państwa ale finanse będą zaliczane do prywatnych bowiem w gospodarce rynkowej nawet państwowej przedsiębiorstwa, banki itd. powinny być instytucjami zarobkowymi i powinny dążyć do maksymalizacji zysku. Podstawowa różnica między fin. publicznymi i prywatnymi przejawia się w tym, że równowaga finansów prywatnych i przemieszczanie się prywatnych zasobów pieniężnych jest regulowane przez mechanizm rynkowy. Natomiast równowaga finansów publicznych przemieszczanie się pub. zasobów pieniężnych są zdeterminowane przez interwencje państwa Pozostałe różnice są następujące: -państwo jako podstawowy podmiot fin. publicznych dysponuje prawem użycia przymusu i wykorzystuje to prawo do zagwarantowania sobie dochodów poprzez nakładanie podatków. Podatki są świadczeniami pieniężnymi wnoszonymi przez pod. gospodarcze i gospod. domowe na rzecz władzy publicznej o charakterze: przymusowym , bezzwrotnym, nieodpłatnym ogólnym -państwa suwerenne nie podlegają przymusowi w zakresie ponoszenia wydatków. Natomiast podmioty fin. prywatnych podlegają prymusowi w zakresie ponoszenia wydatków, gdyż zmuszone są przez państwo do płacenia podatków, ZUS itp. Podmioty finansów prywatnych pozyskują zasoby pieniężne ze sprzedaży towarów i usług. - finanse publiczne wyrażają się w pieniądzu. Jest on emitowany przez bank centralny jak i banki komercyjne. BC w przypadku Polski jest instytucją państwową i cały zysk NBP pochodzący z kreacji pieniądza w całości jest wpłacany do budżetu państwa. Zysk ten pochodzi przede wszystkim z emisji pieniądza. Jest to istotne źródło dochodu tego budżetu. Podmioty finansów prywatnych poza bankami komercyjnymi nie maja wpływu na kreację pieniądza i nie uzyskują dochodu z tej kreacji . - finanse publiczne powinny być zorientowane na realizacje interesu publicznego, a więc interesu ogółu społeczeństwa. Natomiast finanse prywatne mają na względzie korzyści indywidualne, a więc realizacje interesu prywatnego i osiągnięcie zysków indywidualnych, - skala finansów publicznych jest ogromna i nieproporcjonalna z finansami prywatnymi. W Polsce poprzez system finansów publicznych redystrybuje się około 50% produktu narodowego brutto natomiast przez sam budżet około 30 % PKB. Skala finansów publicznych powoduje, że operacja zasobami pieniężnymi przesądzają o równowadze lub braku równowagi całej gospodarki narodowej.

Równowaga lub jej brak w finansach publicznych przesądza o równowadze lub braku równowagi w całej gospodarce narodowej. Jeżeli finanse publiczne są nie równoważone, a więc jeżeli przeważają wydatki nad dochodami publicznymi, automatycznie brak jest równowagi w całej gospodarce narodowej. Konsekwencją braku tej równowagi jest inflacja, zubożenie społeczeństwa, niezadowolenie, konflikty społeczne itd.

Brak równowagi w fin prywatnych może prowadzić do bankructwa danej firmy czy banku, natomiast nie ma wielkiego wpływu na kształtowanie się równowagi w całej gospodarce narodowej. Rynek oczyszczany jest z nieefektywnych podmiotów.

3. ZAKRES PRZEDMIOTOWY I PODMIOTOWY FINANSÓW PUBLICZNYCH. Finanse publiczne stwarzają trwałą materialną podstawę egzystencji poszczególnych związków publiczno-prawnych i umożliwiają tym związkom realizację różnego rodzaju funkcji społecznych. Najważniejszym podmiotem finansów publicznych jest państwo, ale do podmiotów finansowania publicznego zaliczamy także publiczne organizacje międzynarodowe tj. ONZ, Bank Światowy, UE, NATO. Funkcjonują one na mocy porozumień państw członkowskich. Źródłem ich finansowania są składki członków. Największy budżet ma ONZ. Dochody ONZ w połowie pochodzą z wpłat USA. Podmiotami finansów publicznych są również samorządy występujące na terenie danego kraju w tym przede wszystkim samorządy terytorialne i gospodarcze. Działalność związków samorządowych i ich uprawnienia a także środki finansowe są regulowane przez państwo. Nie jest to zatem niezależny związek finansów publicznych. Do podmiotów fin publ zalicza się również związki wyznaniowe, z nich w Polsce największe znaczenie ma kościół katolicki, prawosławny. W niektórych państwach istnieją nawet specjalne podatki kościelne, w Polsce związki wyznaniowe uzyskują dochody przede wszystkim z ofiarności wiernych. Do podmiotów finansów publicznych zalicza się instytucje Ubezpieczeń społecznych. W Polsce mamy dwa rodzaje tego typu instytucji: ZUS i KRUS. Z przedmiotowego punktu widzenia do finansów publicznych zalicza się budżet państwowy, budżety regionalne, lokalne. W Polsce samorząd lokalny odbudowano w 1990 roku. Fundusze celowe wyodrębnione z tego budżetu lub utworzone ramach tego budżetu zwane pozabudżetowymi. W Polsce jest 15 funduszy: pracy, gwarantowanych świadczeń pracowniczych, ubezpieczeń społecznych, itd. W Polsce finanse publiczne są zdominowane przez budżet państwowy więc reforma powinna zmierzać do ich decentralizacji i osłabienia roli budżetu.

4. FUNKCJE EKONOMICZNE FINANSÓW PUBLICZNYCH. F. publ. pełnią funkcje polityczne oraz ekonomiczne. F. polityczne wyrażają się w wykorzystywaniu dochodów i wydatków publicznych jako instrumentów walki o wpływy polityczne w państwie. Elity sprawujące władzę w państwie tak kształtują dochody i wydatki, aby w części uwzględnić interesy grup społ i zawodowych stanowiących zaplecze polit tych elit. Zwłaszcza przed wyborami funkcje polityczne finansów publ znajdują się na pierwszym miejscu. Finanse publ pełnią 4 f-cje ekonomiczne: fiskalna, redystrybucyjna, stymulująca, ewidencyjno-kontrolna. F. FISKALNA polega na zagwarantowaniu przez finans publ dochodów państwu i innym związkom publicznoprawnym. Dochody te umożliwiają realizację zadań publicznych tym związkom. F. fiskalna powinna być dostosowana do zakresu zadań realizowanych przez państwo i inne związki. Zakres i skala powyższych zadań jest uzależniona od tego jaki model gosp rynkowej jest realizowany w danym państwie. Możemy sobie wyobrazić w tym zakresie dwa skrajne rozwiązania: neoliberalną gospodarkę rynkową w której państwo i inne związki publ-prawne realizują wąsko rozumiane zadania publiczne i w którym funkcje opiekuńcze państwa są słabo rozbudowane a usługi społeczne są finansowane ze środków prywatnych, a nie publicznych. W tego typu państwie zapotrzebowanie związków pub-prawnych na środki finansowe jest względnie niskie i podatki mogą być również niskie, są one bowiem najważniejszym źródłem dochodów publicznych. Przeciwieństwem neoliberalnej gospodarki rynkowej jest: socjaldemokratycznie korygowana gospodarka rynkowa z rozbudowanym interwencjonizmem państwowym. W tym przypadku państwo i inne związki publ- prawne realizują szeroko rozbudowane zadania nie tylko publiczne, lecz również społeczne i gospodarcze. Ich realizacja wymaga zgromadzenia odpowiednich dochodów publicznych i w związku z tym podatki w tym przypadku muszą być wysokie. Socjaldemokratycznie korygowana gospodarka rynkowa wiąże się z niebezpieczeństwem fiskalizmu, a więc nakładania nadmiernych obciążeń finansowych (podatków) na jedn gospodarcze i gospod, dom.

F-CJA REDYSTRYBUCYJNA polega na gromadzeniu środków finansowych przez określony fundusz najczęściej budżetowy i podziale na realizację odpowiednich zadań publicznych. F. ta jest realizowana w 2 fazach. W pierwszej gromadzone są fund. publ w wyniku opodatkowania gospodarstw dom i jedn gosp. W drugiej fazie zgromadzone fundusze publ są dzielone i wydatkowane między różne podmioty i zadania. Zatem f-cja ta obejmuje f-cje fiskalną jak i podział i wydatkowanie zgromadzonych fin publicznych. Jest ona najważniejszą f-cją finansów. Realizują ją tzw. przepływy pieniężne o charakterze transferowym zwane transferami. Cechą charakterystyczną transferów jest jednostronność świadczenia pieniężnego i brak ekwiwalentu za to świadczenie. Przykładem transferów pieniężnych są z jednej strony podatki i cła, a z drugiej strony renty, emerytury, zasiłki, stypendia. F. STYMULUJĄCA sprowadza się do oddziaływania za pomocą instrumentów i strumieni finansowych na zachowanie jedn gosp i gosp dom. Może to być oddziaływanie pozytywne pobudzające te podmioty do określ zachowań lub też negatywne prowadzące do zaniechania pewnych zachow. W podatkach dochod w Polsce rozbudowany jest system odliczeń zachęcających do określonych zachowań. Państwo zachęca do pewnych zachowań poprzez system preferencji: ulgi, zwolnienia itp. W tym przypadku f-cja stymulująca pozostaje w sprzeczności z f-cją fiskalną, gdyż powoduje uszczuplenie dochodów publicznych. Finanse publiczne mogą prowadzić do zaniechania lub ograniczenia pewnych zachowań, np. wysokie stawki podatku akcyzowego ograniczają palenie, wysokie cła chronią polski przemysł. F-CJA EWIDENCYJNO-KONTROLNA.w tym przypadku władza publiczna poprzez śledzenie i analizowanie kształtowania się zjawisk finans może wyciągać wnioski o przebiegu tzw realnych zjawisk gosp takich jak produkcja, eksport, import, inwestycje. Każde zjawisko gosp składa się z dwóch stron: finansowej i realnej. Śledząc stronę finansową możemy sobie wyrobić opinię o przebiegu realnych zjawisk np. dane o eksporcie i imporcie, o saldzie w handlu zagranicznym co miesiąc podawane są przez GUS i NBP. Dane te są nieporównywalne ze sobą. NBP określa jakie byłyby wpływy dewiz i jakie wydatki dewiz poniosły banki z tytułu eksportu i importu. Natomiast dane GUS dotyczą przywozu i wywozu towarów przez granicę. Dane te zbierane są przez urzędy celne.

5. POWIĄZANIA MIEDZY FINANSAMI PUBLICZYMI A PRYWATNYMI

Powiązania te mają charakter dwustronny. Podstawowym źródłem dochodów publicznych jest opodatkowanie jedn gosp i godp dom. Dochody publiczne płynące z opodatkowania są uzależnione od kondycji finansowej jedn gosp i gosp dom. Jeżeli dochody w/w podmiotów rosną to automatycznie rosną dochody publiczne i odwrotnie. Jeżeli maleją dochody jedn gosp i gosp dom to spadają realne dochody publiczne. Państwo nie powinno nakładać nadmiernych ciężarów finansowych na jedn gosp i gosp dom, gdyż w tym przypadku powoduje pogorszenie sytuacji finansowej opodatkowanych podmiotów co w konsekwencji może spowodować spadek dochodów publicznych z opodatkowania. Zgromadzone fundusze publ w wyniku opodatkowania przeznaczone są z jednej strony na zakup towarów i usług od jednostek gospodarczych i na zakup czynników produkcji zwłaszcza pracy od gospodarstw domowych, a z drugiej strony na płatności transferowe dokonane na rzecz jedn. Gosp. w postaci dotacji podmiotowych i przedmiotowych oraz gosp dom w postaci rent, emerytur, zasiłków, stypendiów itd. Zatem istnieją powiązania dwustronne między fin publ, a fin prywatnymi. Strumienie finansowe przepływają z jednej strony od podmiotów prywatnych do podmiotów publicznych i z drugiej strony od podmiotów publ do podm prywatnych.

6. BUDŻET PAŃSTWA. Pojęcie budżetu państwowego w Polsce jest używane w trojakim znaczeniu. 1. Przez budżet rozumiemy scentralizowane zasoby pieniężne znajdujące się w dyspozycji władzy państwowej. Tworzą one specyficznego rodzaju fundusze zwane budżetem państwowym przy czym mianem budżetu określa się największy fundusz znajdujący się w dyspozycji władzy państwowej. Władza ta może bowiem dysponować innymi funduszami np. celowymi. Zasoby pieniężne tworzące fundusz budżetowy są gromadzone przede wszystkim w wyniku opodatkowania jedn gosp i gosp dom. 2. Przez budżety państwowy rozumie się zestawienie przewidywanych dochodów władzy państwowej z określonych źródeł oraz przewidywanych kierunków wydatków władzy państwowej w danym okresie najczęściej rocznym. Jest to zatem plan finansowy władzy państwowej określający przyszłe dochody i wydatki. W Polsce plan ten sporządzany jest na okres 1 roku kalendarzowego. 3. Akt prawny najczęściej rangi ustawowej zawierający upoważnienie dla władzy państwowej do gromadzenia dochodów z określonych źródeł w określonej wysokości oraz do dokonywania wydatków w określonej wysokości na wyszczególnione cele. Tym aktem jest ustawa budżetowa na dany rok. Ustalone w ustawie budżetowej dochody są traktowane jako wielkości szacunkowe i interpretowane jako dolne limity. Natomiast wyznaczone w ustawie budżetowej wydatki są traktowane jako górne limity, których rządowi nie wolno przekroczyć, gdyż oznaczałoby to łamanie dyscypliny budżetowej. Rząd składa w Polsce sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i wykonanie budżetu jest przedmiotem specjalnej debaty parlamentarnej, która kończy się wnioskiem o udzielenie rządowi absolutorium. W praktyce debata parlamentarna nad wykonaniem budżetu nie ma większego znaczenia politycznego. Większość parlamentarna, która wyłoniła rząd w tej debacie podkreśla osiągnięcia rządu w wykonaniu budżetu i głosuje za wnioskiem o udzielenie rządowi absolutorium. W Polsce ustawa z 05.01.95 prawo budżetowe stanowi że budżet prawa jest rocznym planem finansowym obejmującym dochody i wydatki państwa. Jest on ustalany przez parlament na okres 1 roku w formie ustawy budżetowej. Ustawa ta zapewnia realizację założeń polityki społeczno- gospodarczej państwa przyjętych przez ten parlament.

7. POJĘCIE SKARBU PAŃSTWA. Pojecie SP używane jest w trojakim znaczeniu jest to pojęcie szersze niż budżet państwa i finanse publiczne 1) przez SP rozumie się cały majątek będący własnością państwową a więc całokształt aktywów państwowych. Aktywa te dzielą się na maj. trwały i maj. obrotowy. W ramach państwowego MT wyróżniamy rzeczowy MT w postaci gruntów, budynków i budowli państwowych przedsiębiorstw. Finansowy MT stanowią akcje i udziały Skarbu Państwa w spółkach.. W ramach maj. obrotowego wyróżniamy należności i roszczenia SP, zapasy państwowe, produkty strategiczne, środki pieniężne zgromadzone na rachunkach budżetu państwa w NBP oraz na rachunkach państwowych funduszy celowych 2) przez SP rozumie się instytucje prawną występującą w stosunkach cywilno - prawnych jako podmiot praw i obowiązków dotyczącej tej części mienia państwowego, która nie znajduje się pod zarządem innych podmiotów państw, podmiotów prawnych. Jest to podmiotowe rozumienie SP. Zgodnie z założeniami KC skarb państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania przedsiębiorstw państwowych jak i przedsiębiorstwa państwowe nie odpowiadają za zobowiązania Skarbu Państwa. Skarb państwa ponosi odpowiedzialność za wszelkie zobowiązania jednostek budżetowych. Zobowiązania tych jednostek (szpitali, szkół, jednostek wojskowych) są zobowiązaniami Skarbu Państwa. Podatki mogą być regulowane zobowiązaniami skarbu państwa. Skarb państwa występuje w obrocie cywilno- prawnym wewnętrznym jak i międzynarodowym. Odpowiada nie tylko za zobowiązania jednostek budżetowych lecz również w przypadku zaciągania lub gwarantowania kredytów międzynarodowych, w przypadku gwarantowania pożyczek i kredytów wewnętrznych. Skarb państwa ponosi również odpowiedzialność za szkody poniesione przez osoby prawne i osoby fizyczne z winy organów zarządzających. Należności Skarbu Państwa są to należne podatki, a także udzielone przez Polskę kredyty. 3) przez SP rozumie się instytucje wyspecjalizowaną w ochronie interesów majątkowych państwa. Jest to rozumienie instytucjonalne SP. Od października 96 funkcje tą pełni Ministerstwo Skarbu.

8. FUNKCJE EKONOMICZNE BUDŻETU PAŃSTWA. Budżet państwa jest najważniejszym elementem składowym finansów publicznych. Z tego względu wszystkie funkcje finansów publicznych są funkcjami budżetu: funkcja fiskalna, redystrybucyjna, stymulująca, ewidencyjno - kontrolna. Opisane w punkcie 4. Oprócz tych czterech budżet pełni jeszcze dwie ważne funkcje - FUNKCJA ALOKACYJNA wyrażająca się w wykorzystaniu dochodów i wydatków do skorygowania rynkowego rozmieszczenia czynników produkcji tj. pracy, kapitału i ziemi oraz struktury PKB. Funkcję tę realizuje budżet państwowy w następujący sposób: 1) po pierwsze rozmiary dochodów podejmowanych przez państwa z sektora prywatnego od gospod. dom i jedn gosp w formie głównie podatków i wynikające z tych dochodów wydatki budżetowe określają rozmiary wydatków prywatnych. Im wyższe są wydatki budżetowe (zwłaszcza na inwestycje) tym niższe są wydatki prywatne, przy założeniu, że podaż pieniądza jest dostosowana do rozmiarów wytworzonego PKB, jest to tzw. efekt wypychania wydatków prywatnych przez wydatki publiczne. Wydatki w sektorze prywatnym, decyzje o tych wydatkach są podejmowane w oparciu o kryteria rynkowe, natomiast decyzje o wydatkach w sektorze publicznym podejmowane są w oparciu o kryteria nierynkowe. Struktura wydatków publicznych wpływa na rozmieszczenie czynników produkcji wewnątrz sektora publicznego. Jednocześnie nierynkowa alokacja zasobów w sektorze publicznym wpływa na rozmieszczenie zasobów w sektorze prywatnym. Sektor prywatny zabiega o zamówienia publiczne, są one bowiem atrakcyjne, nie tylko dla polskiego sektora prywatnego, ale również dla wielu firm zagranicznych. Również podatki wpływają na rozmieszczenie czynników produkcji i strukturę wytwarzanego PKB, zwłaszcza różnego rodzaju ulgi w podatkach dochodowych. Także podatek od towarów i usług koryguje rozmieszczenie rynkowe czynników produkcji i strukturę PKB poprzez zastosowanie w tym podatku stawki zerowej w odniesieniu do niektórych produktów krajowych sprzedawanych wewnątrz kraju, oraz obniżanej stawki 7% FUNKCJA STABILIZACYJNA- gospodarka charakteryzuje się wahaniami cyklicznymi. Po okresie prosperity następuje okres stagnacji, recesji i ożywienia gospodarczego. Państwo dzięki świadomej polityce może doprowadzić do zmniejszenia amplitudy wahań cyklicznych. Polityka stabilizacja dąży do osiągnięcia stałego wzrostu gospodarczego, pełnego zatrudnienia, równowagi bilansu płatniczego i ograniczenia inflacji. Powyższe cele niestety wykluczają się wzajemnie, głównie inflacja i bezrobocie. Państwo realizuje funkcje stabilizacyjna poprzez a) ekspansywną politykę budżetową (w celu pobudzenia gospodarki) politykę tą państwo powinno prowadzić w okresach recesji i stagnacji. Polega ona na zwiększeniu wydatków publicznych na zakup towarów i usług oraz na obniżaniu podatków. Wzrost wydatków publicznych i obniżka podatków prowadzą do deficytu budżetowego i tego typu polityka powoduje wzrost popytu globalnego, który przyczynia się do wzrostu zatrudnienia, wzrostu produkcji oraz wzrostu importu a także może spowodować wzrost ogólnego poziomu cen. Jest to negatywny aspekt polityki budżetowej ale również wzrostu inflacji b) polityka restrykcyjna państwo powinno prowadzić tą politykę w okresach gdy występują symptomy przegrzania koniunktury gospodarczej(czyli wzrost inflacji , nierównowaga bilansu płatniczego państwa.) W tym celu powinno ograniczyć wydatki publiczne na zakup towarów i usług oraz podnieść podatki Efektem restrykcyjnej polityki budżetowej jest likwidacja deficytu budżetowego, zmniejszenie tempa wzrostu popytu globalnego co powoduje z kolei obniżenie tempa wzrostu produkcji, zmniejszenie zatrudnienia, spadek importu i zahamowanie inflacji (ostatnie 2 pozytywne). W praktyce władza publiczne częściej realizuje politykę ekspansywną ze względu na to że polityka restrykcyjna jest mało popularna w społeczeństwie. W gospodarce rynkowej wahania cykliczne są ograniczone nie tylko przez świadomą politykę państwa, lecz również przez tzw. automatyczne stabilizatory koniunktury. Funkcje automatycznych stabilizatorów koniunktury pełnią z jednej strony podatki dochodowe (zwłaszcza podatek dochodowy od osób fizycznych), a z drugiej strony zasiłki dla bezrobotnych. Automatyczne stabilizatory koniunktury samoczynnie, bez jakiejkolwiek ingerencji państwa ograniczają wahania cykliczne w gospodarce i stabilizują tę gospodarkę.

Budżet pełni w gospodarce rynkowej funkcje redystrybucyjną tzn. przyczynia się do ograniczania różnic w poziomie dochodów poszczególnych grup społecznych i zawodowych, sam mechanizm rynkowy prowadzi do bardzo nierównomiernego rozkładu dochodów z pracy, kapitału i ziemi między poszczególne grupy społeczne i zawodowe. Funkcja redystrybucyjna budżetu państwa polega na przejmowaniu w formie podatków nadmiernychst11 dochodów z pracy, ziemi i kapitału i przeznaczaniu ich na określonego rodzaju cele publiczne. Redystrybucja budżetowa realizowana jest w dwóch fazach: w I fazie - gromadzone są środki budżetowe poprzez opodatkowanie jedn. gosp. I gosp. dom. W fazie II - środki te są dzielone i wydatkowane na różne cele publiczne.

9.ŹRÓDŁO DOCHODÓW.

Jednym z istotnych źródeł dochodów budżetu państwa jest działalność gosp. prowadzona przez państw. na własny rachunek i własne ryzyko. Podstawę do prowadzenia tej działalności stwarza majątek państwowy-dochody z omawianego źródła są określone dochodami z majątku państw. W gosp. socjalistycznej stanowiły najważniejsze źródło dochodów budżetu pań. roku 1988 dochody z tzw. gospod. uspołecznionej stanowiły w Polsce 86%dochodów budżetu pań. Od tego czasu w wyniku prywatyzacji majątku pań. znaczenie tego źródła dochodów spadło poza tym obecnie przedsiębiorstwa państwowe są opodatkowane na tych samych zasadach co przedsiębiorstwa prywatne. Majątek państwowy jest sprywatyzowany zarówno w państwach Europy środkowo- wschodniej jak i w państwach Europy zachodniej, zarówno ze względów ekonomicznych jak i ze względów politycznych. W państwach zachodnich prywatyzacje tego majątku zapoczątkowała M Teacher. Przeds państwowe są z reguły mniej efektywne niż przedsiębiorstwa prywatne działające w tej samej branży. Z tego względu w wielu przypadkach przeds te nie tylko nie przynoszą budżetowi państwa żadnych dochodów, ale wymagają coraz to większych dotacji budżetowych. Przedsiębiorstwa państwowe są prywatyzowane również ze względów politycznych Dzięki prywatyzacji państwo może zająć pozycję mediatora w przypadku strajków, natomiast gdy strajk wybucha w przeds państwowym to państwo jest strona konfliktu.

Jest to źródło wysychające. Dochody państwa z prywatyzacji stanowiły w ostatnich latach 3%. Państwo uzyskuje także dochody w postaci dywidend i udziałów w zyskach spółek. Dochody z tego źródła stanowiły 1,3-1,6%wszystkich dochodów budżetu pań. Bardziej istotnym źródłem dochodów budżetu państwa jest opodatkowanie działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorstwa zarobkowe bez względu na formę własności. Jednostki gosp. mające osobowość prawną są opodatkowane podatkiem dochodowym od osób prawnych. Przedsiębiorstwa zarobkowe są także opodatkowane podatkami pośrednimi typu VAT i akcyza. Są płacone przez jedn. gospod. ale ich faktyczny ciężar jest przerzucany na gosp.domowe. Te dwa podatki stanowiły 44%doch. budżetu pań. Właściciele przed. rolniczych oraz udziałowcy spółek nie mających osobowości prawnej płacą podatek dochod. od osób fizycznych. Ten podatek odnosi się prawie do wszystkich dochodów osób fizycznych i stanowi najważniejsze źródło dochodów budżet. Budżet uzyskuje także dochody niepodatkowe. Największe znaczenie mają dochody z ceł oraz wypłaty z zysku NBP z ceł oraz wpłaty z zysku NBP. Oprócz tego budżet państwowy uzyskuje dochody z innych źródeł m. in. wszystkie jednostki budżetowe wpłacają wszystkie swoje dochody do budżetu państwa.

10.FORMY FINANSOWANIA DEFICYTU. Budżet jest równoważony gdy wydatki budżetowe znajdują pokrycie we wszystkich ww. dochodach bezzwrotnych budżetu pań. Gdy dochody bezzwrotne są wyższe w danym roku od wydatków budżet zamyka się nadwyżką. Najczęściej jednak budżet w Polsce jak i na świecie zamyka się deficytem tzn. wydatki budżetowe są wyższe od dochodów bezzwrotnych tego budżetu. Deficyt musi być sfinansowany z jakiś innych źródeł. Tymi źródłami są: dochody zwrotne w formie lokat budżet., pożyczki wewnętrzne i zagraniczne. Lokaty budżetowe to środki pieniężne umieszczane w budżecie państwa przez niektóre instytucje finansowe w tych przypadkach gdy ich środki finansowe przekraczają fundusze niezbędne do wykonywania bieżących zadań. Lokata budżetowa może być wycofana jeżeli dana instytucje będzie zmuszona do poniesienia wydatków na kwotę wyższą na kwotę wyższą od posiadanych środków pieniężnych. Teraz te instytucje lokują zasoby w pap.warość. i systemach bankowych. Lokaty budżetowe stały się w Polsce kategorią historyczną. Tego typu instytucja występuje w wielu państwach zachodnich. Są one bardzo rozpowszechnione we Francji. Gwarancje Skarbu Państwa są uzależnione w Francji od tego czy dana instytucja lokuje swoje środki pieniężne w specjalnych kasach skarbowych. Najważniejszym źródłem finansowania deficytu budżetowego w Polsce są pożyczki wewnętrzne. Są zaciągane przez Skarb Państwa u podmiotów krajowych poprzez sprzedaż skarbowych pap. wartość.(bony obligacje Skarbu Pań).większe znaczenie w finans. deficytu mają bony. Są one krótkoterminowymi pap. wartość. przy czym obecnie emitowane są bony o terminie wykupu od 4 do 52 tyg. Nominały są następujące: 10 tyś.,100tyś.,1mln PLN. W latach 91-96 ustawy budżetowe zobowiązał NBP do zakupu bonów skarbowych na określoną kwotę. W 97 NBP został zwolniony z tego obowiązku. Deficyt był w 30-50% finansowany przez bony Skarbu Pań. Mniejsze znaczenie w fin.deficytu mają obligacje Skarbu Pań. Sprzedawane są osobą fizycznym za pośrednictwem banku stąd nominał tych obligacji jest niski i wynosi 100zł. W Polsce emitowane są obligacje skarbowe o terminie wykupu od 1 do 10 lat.. Deficyt w latach 90 w minimal. stopniu był finansowany pożyczkami zagranicznymi m. in. w 96 Skarbu Pań. sprzedał na rynku zachodnioeurop. tzw. euroobligacje na kwotę kilkuset mil. USD , a później na kwotę kilkuset mln DM. W latach 90- tych deficyty finansowane były w 95% pożyczkami wewnętrznymi.

11.WYDATKI PUBLICZNE.

Wydatki budżetowe mogą być pogrupowane wg różnych źródeł. Jednym z kryteriów jest przedmiot wydatków. Przyjmując to kryterium możemy wyróżnić 9 kier. wydatków: 1.Wydatki na fin.rozwoju społ-gosp kraju 2. Na pokrycie strat przedsięb. państw. 3. subsydia dla gosp. Domowych 4. dotacje do ubezpieczeń społ. 5. subsydia ogólne dla gmin 6. wydatki na finansowane usług społecznych. 7. wydatki na zapewnienie bezpieczeństwa wew. i zew. z wymiarem sprawiedliwości i więziennictwa 8. wydatki na utrzymanie aparatu na obsługę długu publicznego. AD.1 Wydatki na fin.rozwoju społ-gosp kraju Rozwój społ-gosp. jest pobudzany między innymi poprzez inwestycje finansowane w części lub w całości z budżetu pań. Finansowanie inwestycji ze środków budżetowych w gosp.rynkowej powinno ograniczać się na sfery infrastruktury ekon. i spolecz. Natomiast z budżetu pań. nie powinny być finansowane inwestycje produkcyjne. Tego typu inwestycje powinny być w całości finansowane ze środków prywatnych i podejmowane w oparciu o kryteria rynkowe. Inwestycje publiczne finansowane ze środków budżetu państwa powodują wypieranie inwest. prywatnych gdyż są one finansowane z podatków. Podatki powodują natomiast spadek skłonności do oszczędzania i inwest. Z budżetu powinny być finansowane inwestycje związane z rozbudową dróg i autostrad ,portów, linii kolejowych, portów, sieci energetycznej, sieci łączności oraz szpitali, szkół, bibliotek itd. Tego typu instytucje infrastrukturalne podejmowane są w oparciu o decyzje pozarynkowe. W gosp. socjalist. wydatki inwestycyjne i ich udział w wydatkach budżet. pań. w latach 70 przekraczał 30% a w 95 - 4%. Obecnie państwo ze środków budżetu finansuje bardzo mało inwestycji. Budżety miały w latach 90 charakter konsumpcyjny a nie rozwojowy. W związku z koniecznością rozbudowy infrastruktury techniczno-ekonomicznej i społecznej w najbliższych latach udział wydatków na inwestycje w wydatkach budżetu państwa powinien zwiększyć się i wynosić co najmniej 10% AD.2. Na pokrycie strat przedsięb. państw. z budżetu pań. może być przyznana pomoc finansowa nie tylko przedsięb. pań. Ale również w pewnych sytuacjach przedsiębiorstwom prywatnym. Część przedsięb. zamyka działalność w roku obrotowym stratą. Jeżeli jest to przedsięb. pań. to z budżetu pań. może być przyznana takim przedsiębiorstwom pomoc fin. na pokrycie tych strat, bo pań. jest właścicielem przedsięb. Dofinansowanie przedsięb. deficytowych z budżetu pań. może wystąpić w trzech formach: 1.deficytowemu przedsięb. może być przyznana tzw. dotacja przedmiotowa. Przyjmuje ona postać dopłat do cen niektórych towarów i usług ; gdyby tych dopłat nie było ich ceny musiałyby być wyższe . W latach 90 - tych z budzetu państwa dotowane były w formie dotacji przedmiotowej przedpłaty na samochody osobowe, wydobycie węgla w kopalniach Zagłebioa Wałbrzyskiego, bilety autobusowe i kolejowe, nawozy wapiennicze, podręczniki, poza tym spółdzielnie mieszkaniowe otrzymały z budżetu państwa malejące z roku na rok dotacje na ogrzewanie mieszkań i do ciepłej wody. 2. Deficytowemu przedsieb.może być przyznana dotacja podmiotowa. Dotacje podmiotowe są dopłatami do przedsięb. zamykających rok obrotowy stratą. Są one indywidualizowane. Konkretne przedsięb. X w miejscowości Y otrzymuje dotację przedmiotową w określonej wysokości na pokrycie strat. Niektóre przedsięb. otrzymują zarówno przedmiotową i podmiotową dotację przedmiotową. Przykładem jest PKP Jest to najbardziej deficytowe przeds w Polsce i dotacje na PKP przewyższają subwencje budżetową dla wszystkich gmin. Do niedawna wydatki na pokrycie strat przedsięb. stanowiły ważną pozycję budżetu pań. w 89 dotacje stanowiły 35% wydatków budżetu pań. AD.3. subsydia dla gosp. Domowych subsydia dla gosp. dom. obejmują stypendia i zasiłki pieniężne wypłacane w ramach opieki społ., a także dopłaty do cen towarów i usług zużywanych przez gosp.domowe. Dopłaty te są formą subsydiowania zarówno przedsiębiorstw jak i gosp dom. Z tego punktu widzenia subsydia do biletów(dotacje przedmiotowe) należy uznać za jakąś formę dotowania przedsiębiorstw i gosp dom. W Polsce prawie żaden produkt nie jest obecnie dotowany. W wielu państwach zachodnich rozpowszechnione są dopłaty do podstawowych produktów żywnościowych np. w UE dotowane są produkty mleczarskie, ryż cukier, wołowina. AD.4. dotacje do ubezpieczeń społ obejmują one dotację do fund. ubezpieczeń społ., dotacje do kasy rolniczego ubezpieczenia społecznego i dotację do funduszu alimentacyjnego. W latach 90-tych dotacje do ubezp.społecz. z roku na rok wzrastały, jeszcze w 1989 r dotacje do ubezpieczeń społecznych stanowiły niecałe 7% wydatków ogółem budżetu pań. Począwszy od 92r w kolejnych latach dotacja stanowiła ponad 20%wydatków ogółem budżetu państwa.. Co piąta złotówka wydatkowana jest z budżety państwa na dotację do ubez.społecz. Dotacje te pokrywają obecnie 26% wydatków funduszu ubez.społ. i 94% funduszu emerytalno - rentownego w kasie Rolniczego Ubez. Społ. Przyczyną wzrostu wydatków na dotację do ubezp społ jest gwałtowny wzrost liczby świadczeniobiorców pobierających świadczenia. Obecnie około 7 mln osób pobiera emerytury i renty z fund.ubezp. społ. Ponad 2 mln byłych rolników pobiera renty z kasy RUS. Przyczyny to: - bardzo liberalne przepisy w zakresie przyznawania świadczeńemerytalnych (nauczyciele-55 lat, żołnierze i policjanci po 20 latach służby) - bardzo liberalne zasady przyznawania rent inwalidzkich (przysługuje ona po przepracowaniu 5lat pracy, podstawą jej przyznania jest utrata zdrowia, na zachodzie utrata zdolności do pracy. Podstawą przyznania renty inwalidzkiej powinna być utrata zdolności do wykonywania pracy zawodowej).

W latach 90 wzrosło bezrobocie, spadły płace realne. Wprawdzie składka ZUS jest w Polsce wyjątkowo wysoka gdyż wynosi 45% wynagrodzenia za pracę, ale dochody ze składki wpływające do FUS są za małe na pokrycie wydatków tego funduszu. Świadczenia ubezpieczeniowe w Polsce są objęte gwarancją Skarbu Państwa i w tej sytuacji fundusze ubezpieczeniowe dotowane z budżetu państwa. Jeżeli władza chciałaby w najbliższych latach obniżyć udział dotacji do ubezpieczeń społecznych w wydatkach ogółem bufetu państwa to powinna podjąć niepopularne w odbiorze społecznym decyzje: 1) podnieść wiek upoważniający do przejścia na emeryturę, 2) należy zlikwidować wszelkie przywileje w zakresie wcześniejszego przechodzenia na emeryturę., 3) wzorem wielu państw zachodnich cześć składki ubezpieczeniowej powinien płacić sam pracownik (obecnie w Polsce płaci ją tylko pracodawca) 4) radykalna reforma przepisów emerytalnych.

AD.5. subsydia ogólne dla gmin z mocy prawa wszystkim gminom w Polsce przysługuje subwencja ogólna z budżetu państwa, poza tym gminy otrzymują subwencje celowe. Jednakże łączna subwencja dla gmin w ostatnich latach wynosiła ok. 2% wydatków ogółem budżetu pań.

AD.6. wydatki na finansowane usług społecznych.wydatki te nazywane są socjalno-kulturalnymi. Są to usługi w zakresie edukacji, ochrony zdrowia i opieki społ., kultury, nauki i sportu. Większość usług społ. w Polsce jest świadczonych nieodpłatnie lub za częściową odpłatą, dlatego też muszą być finansowane z funduszy publicznych. Do tej pory w Polsce bezpłatnie lub za częściową odpłatą świadczone są usługi w zakresie oświaty i wychowania, szkolnictwa wyższego, kultury i sztuki, zdrowia, turystyki i wypoczynku. W ostatnich latach usługi w Polsce są komercjalizowane, rośnie zakres usług społecznych świadczonych za pełną odpłatnością. Nadal kontrowersyjną kwestią jest to które usługi społeczne powinny być świadczone bezpłatnie, a które usługi za pełną lub częściową odpłatnością. Uchwalona konstytucja zakłada, że w Polsce obowiązkowe będzie szkolnictwo do lat 18. W sytuacjach gdy usługi są bezpłatne mają one niski standard.

Dlaczego usługi te są dotowane przez państwo? 1)Usługi społeczne powinny być finansowane z funduszy publicznych ponieważ:- istnieje niepodzielność pewnych usług społecznych np: parki i skwery oraz zieleń miejska stwarza warunki do rekreacji i wypoczynku, przy czym dostęp do parków i skwerów jest otwarty dla wszystkich. Z tego względu powinny one być utrzymywane z funduszy publicznych, dotyczy to również parków narodowych. 2)Usługi społ. przynoszą określonego rodzaju korzyści nie tylko usługobiorcą lecz całemu społ. Dlatego niektóre z nich powinny być finansowane z funduszów publ. Największe korzyści zew. występują w przypadku usług edukacyjnych i medycznych. Usługi edukacyjne to wzrost zasobów kapitału ludzkiego. Żeby gospodarka mogła się rozwijać kwalifikacje pracowników powinny być odpowiednio wysokie, od nich uzależniony jest postęp naukowo- techniczny w gospodarce. Podobnie jest z usługami medycznymi - bowiem od stanu zdrowia społeczeństwa zależy jego wydajność pracy. W przypadku niektórych usług społ. istnieje rozbieżność między nakładami a efektami. W Polsce istnieje konsensus że niektóre usługi powinny być świadczone powszechnie, nieodpłatnie i obowiązkowo. Ten konsensus dotyczy w pierwszej kolejności: - szkolnictwa podstawowego, które w większości krajów jest obowiązkowe . W mniejszym stopniu dotyczy szkolnictwa średniego ( w Polsce do 18 roku życia) Tak samo istnieje konsensus społeczny, że szczepienia ochronne powinny być obowiązkowe i bezpłatne, gdyż zapobiegają one epidemiom, które stanowiłyby zagrożenie dla wszystkich. Powszechność dostępności do usług społecznych powoduje, że standard tych usług najczęściej nie jest zbyt wysoki, a w przypadku Polski jest wręcz niski. W latach 90- tych w Polsce obniżył się standard świadczonych usług społecznych, zwłaszcza usług w całości finansowanych z funduszy publicznych. Niski jest poziom nauczania w szkołach podstawowych, ale i także w szkołach średnich. Również niski jest poziom usług medycznych.

Kształtowanie się nakładów na usługi społeczne:

  1. udział nakładów na edukację w wydatkach ogółem budżetu państwa w ostatnich latach kształtował się następująca: w roku 90 - niecałe 15%, w roku 94- nieco ponad 9% i w następnych latach ustabilizował się na poziomie 9%, stąd negatywna selekcja dla zawodu nauczycielskiego

  2. udział nakładów na kulturę i sport w wydatkach ogółem budżetu państwa w ostatnich latach kształtował się następująco: w roku 90 - 2,1%; w roku 94 - 0.7 %

AD.7. wydatki na zapewnienie bezpieczeństwa wew. i zew. z wymiarem sprawiedliwości i więziennictwa wydatki na bezpieczeństwo wew. obejmują wydatki na bezpieczeństwo publiczne, a więc wydatki na policje, straż pożarna, graniczna oraz wydatki na wymiar sprawiedliwości tj. prokuraturę, więziennictwo i sądownictwo. W gosp. rynkowej rośnie zagrożenie obywateli i poczucie bezpieczeństwa wew. obniża się. Ze swobód obywatelskich korzystają nie tylko uczciwi ludzie lecz również przestępcy. Poza tym otwartość Polski na zewn i swoboda w przepływie ludzi powoduje, ze zagrożenia bezpieczeństwa wewnętrznego rosną. Dlatego też zapewnienie bezp. wew. wiąże się z koniecznością zwiększenia wydatków na tę sferę. Wydatki na bezp. zew. obejmują: wydatki na utrzymanie sił zbrojnych i przemysłu zbrojeniowego oraz wydatki na funkcjonowanie placówek dyplomatycznych. W wielu krajach siły zbrojne są niewielkie, natomiast poczucie bezpieczeństwa zewnętrznego jest stosunkowo duże, dzięki sojuszom militarnym (NATO). W latach 90-tych udział nakładów na obronę narodową w wydatkach ogółem budżetu państwa obniżył się z 7,5% w 91r i ustabilizował się na tym poziomie w następnych dwóch latach AD.8. wydatki na utrzymanie aparatu powinny się kształtować tak aby aparat administracyjny działał sprawnie. W związku z przechodzeniem do gosp. rynkowej wiązano nadzieje na zmniejszenie ilości osób zatrudnionych w administracji państwowej. Tak jednak nie było bo w latach 90 zatrudnienie w administracji rosło. Nakłady rosły na administrację państwową ponieważ nie tylko wzrosło zatrudnienie, ale wzrosły również płace realne - są one co rok waloryzowane. AD.9. na obsługę długu publicznego. wydatki te są uzależnione od wysokości długu publ. Tak wewnętrznego jak i zewnętrznego Wydatki te są uzależnione od wysokości długu publicznego, który z kolei zależy zależy od wysokości pożyczek publ. zaciągniętych w poprzednich latach na sfinansowanie deficytów budżetu. Na początku lat 90 Polska charakteryzowała się wysokim zadłużeniem zagranicznym ponad 40 mld USD i stosunkowo niskim długiem wew. W latach 90 rosło szybko zadłużenie wew. państwa natomiast dług zew. rósł stosunkowo wolno. Wydatki na obsługę długu publ. zależą od formy długu. W przypadku pożyczek i kredytów zagranicznych wydatkiem publicznym są spłaty rat kapitałowych powiększone o odsetki. W przypadku bonów i obligacji skarbowych - wydatki związane z ich wykupem wraz z odsetkami. Chociaż zadłużenie zagraniczne Polski jest znacznie większe od zadłużenia wewnętrznego w latach 80-tych udział wydatków na obsługę długu wew w wydatkach ogółem budżetu państwa znacznie przewyższał udział wydatków związanych z obsługą długu zagranicznego np. 1 94 r wydatki związane z obsługą długu zagranicznego stanowiły jedynie 4% wydatków ogółem budżetu państwa, natomiast wydatki na obsługę długu wewnętrznego 14,9%. Łącznie w 94r. na obsługę długu publ przeznaczono 18,9% wydatków ogółem budżetu państwa, podczas gdy w 90 r tylko 6,1%. W następnych dwóch latach udział wydatków na obsługę długu publicznego ustabilizował się na poziomie ok. 20% wydatków ogółem budżetu państwa. W najbliższych latach Polska zobow się do systematycznego spłacania odsetek i części rat kapitałowych długu zagranicznego. Redukcja częsci zadłużenia zagranicznego uzależniona jest od systematycznej obsługi długu. W latach 90-tych nastąpiły bardzo poważne zmiany w strukturze wydatków budżetu państwa. Wzrósł natomiast gwałtownie udział dotacji do ubezpieczeń społecznych oraz wydatków związanych z obsługą długu publ. Największe wątpliwości budzą dotacje do ubezp społ, ich ograniczenie będzie wymagać radykalnego zreformowania tych ubezp. W najbliższych latach należałoby zwiększyć udział wydatków na inwestycje oraz na usługi społeczne w wydatkach ogółem budżetu państwa, gdyż wydatki tego typu mogą przyczynić się do zdynamizowania polskiej gospodarki.

12.ZJAWISKO WZROSTU WYDATKÓW PUBLICZNYCH PRAWO A. WAGNERA. Wagner zauważył, że wydatki publ. z roku na rok wzrastają w miarę upływu czasu. Przy czym przez wydatki publ. rozumiał łączne wydatki budżetu państwa, samorządu terytorialnego i systemu ubezpieczeń społ. Wydatki publiczne rosną przy czym chodzi o wzrost realny wydatków publ. Ale też nominalny wynikający ze wzrostu cen. Rośnie jednocześnie udział w PKB. Zjawisko realnego wzrostu wydatków publ. nazwał prawem nieustającego wzrostu wydatków publ. Prawo to obecnie jest nazywane prawem Wagnera. Badania przeprowadzone w krajach zachodnich w połowie lat 80-tych potwierdziły w pełni słuszność prawa Wagnera, bowiem we wszystkich krajach wysoko rozwiniętych w latach 1960- 1980 wyraźnie wzrósł udział wydatków publicznych w PKB. Jest on stosunkowo niski w państwach prowadzących politykę liberalną (Japonia, USA). Przeciwieństwem tych państw są państwa z rozbudowanym interwencjonizmem i funkcjami opiekuńczymi (np. Belgia). W latach 80 i 90 w wielu państwach zachodnich podjęto mniej lub bardziej zdecydowane działania zmierzające do ograniczenia udziału wydatków publ. w produkcie krajowym brutto. Pod koniec lat 70 w pań. zachodnich coraz większym uznaniem zaczęły cieszyć się doktryny neoliberalne podkreślające wady interwencjonizmu gosp. akceptujące znaczenie samoregulacji rynkowej. Odrodzenie tych doktryn sprzyjało rządom zmierzającym do ograniczenia wzrostu wydatków publ. W 80 i 90 latach przestało działać prawo Wagnera. Udział wydatków publ. obniżył się lub ustabilizował na poziomie z początku lat 80. Przejście do gosp. rynkowej powinno wiązać się z ograniczeniem funkcji ekonomicznych pań. z tego względu udział wydatków publ. w Polsce powinien obniżyć się. Oczekiwania te w przypadku Polski nie spełniły się.

13.PROCEDURA PLANOWANIA BUDŻETOWEGO. W planowaniu budżetu w Polsce w pierwszej kolejności określa się wydatki a dopiero potem dochody. W krajach zach. preferuje się odwrotną kolejność. Procedura taka jest bardziej racjonalna. Wydatki budżetu w krajach zach. są w mniejszym stopniu przedmiotem przetargów polit. niż w Polsce, np. we Francji parlament najpierw uchwala dochody budżetowe i dopuszczalny deficyt budżetowy, a potem wydatki budżetowe. Przy zgłaszaniu propozycji wydatków na dany cel wnioskodawca zobowiązany jest do wskazania wydatków budżetowych, które powinny być zmniejszone. W Polsce podstawą do uchwalania wysokości wydatków na następny rok stwarzają najpierw informacje o stanie urządzeń publ. jakie wymagają finansowania ze środków budżetu państwa. Ze stanu urządzeń publ. wynikają zadania ekonomiczne jakie mogą być realizowane w przyszły roku budżetowym w sferze publ. Zadania te precyzowane są w tzw. wskaźnikach budżetowych. Określają one skalę zadań jakie mogą być realizowane w następnym roku budżetowym ze środków budżetu państ. Kolejnym instrumentem wykorzystywanym w planowaniu wydatków budżetowych są tzw. normy budżetowe. Określają one maksymalną kwotę wydatków budżetowych na jednostkę danego zadania budżetowego określonego we wskaźniku budżetowym. Wysokość norm budżetowych uzależniona jest od standardu usług publ. W pierwszym przybliżeniu wydatki budż. w następnym roku określa się poprzez pomnożenie wskaźników budż. określających skalę zadań realizowanych ze środków państwa przez normy budż. W planowaniu wydatków budż. uwzględnia się również prognozę wykonania wydatków budż. w roku poprzedzającym dany rok budż. Prace nad projektem budż rozpoczynają się w maju/czerwcu w roku poprzedzającym. Wtedy nie znane jest wykonanie aktualnego budż. pań. Ministerstwo fin dysponuje jedynie prognozą wykonania wydatków w bieżącym roku. Po ustalenia w pierwszym przybliżeniu wydatków budż. min. finans. wstępnie określa dochody budż. w następnym roku budż. W tym celu sporządza prognozę rozwoju społ.-gosp. kraju oraz założenia polityki społ-gosp. na najbliższy rok budż. Następnie na tą prognozę nakłada system podatkowy jaki ma obowiązywać w następnym roku budżetowym. W wyniku tego nałożenia otrzymuje się przewidywane dochody. Następnie porównuje się wydatki i dochody. Na ogół wydatki są wyższe od dochodów. Dalej minister fin. określa dopuszczalną granicę deficytu. Międzynarodowy Fundusz Walutowy zaleca aby deficyt państw słabo rozwiniętych ograniczano do 5% produk. kraj. brutto a rozwinięte do 3% PKB. W Polsce w ostatnich 3 latach deficyt budż. był niższy od 3% PKB ale maksymalny dopuszczalny deficyt budżetowy uzależniony jest od długu publ. Państwo o niewielkim długu pub. jak Czechy może pozwolić sobie na jednorazowy deficyt przekraczający nawet 10% PKB. Po przyjęciu dopuszczalnej granicy deficytu dodaje się go przewidywanych dochodów i otrzymaną sumę porównuje się z przewidywanymi wydatkami publicznymi. Jeżeli wydatki są wyższe od tej sumy to próbuje się albo ograniczyć te wydatki albo zwiększyć dochody. Ich zwiększenie wiąże się z koniecznością podniesienia podatków. Zazwyczaj jednak ogranicza się wydatki np. inwestycyjne i w ten sposób dochodzi do równowagi budż. W praktyce równowagę między wydatkami a dochodami budżetowymi i dopuszczalnym deficytem najczęściej zapewnia się poprzez ograniczenie niektórych wydatków budżetowych. Metodą kolejnych przybliżeń zapewnia się równowagę między planowanymi dochodami budżetowymi a planowanymi wydatkami budżetowymi i deficytem budżetowym.

14.POWIĄZANIA MIĘDZY BUDŻETEM PAŃSTWA Z BILANSEM NALEŻNOŚCI I ZOBOWIĄZAŃ SKARBU PAŃSTWA. Budż.pań. jest zestawiany i rozliczany w ujęciu kasowym. Rejestruje on jedynie rzeczywiste wpłaty i wydatki śr. pieniężnych z rachun. budż. w NBP. Kasowe ujęcie budż. nie oddaje w pełni sytuacji fin. pań. gdyż pomija ważne zjawiska: budż. rejestruje tylko te podatki które wpłacono na rach. Urzędów skarbowych w danym roku budż., niewypłacone podatki należne nie są uwzględniane w budżecie państwa. Są należnościami Skarbu Pań. Budż rejestruje te wydatki które wyrażają się w przelewie śr.pienięż. z rach.bank. jednostek budż. Jeżeli jedn.budż. nie regulują w terminie zobowiązań z tytułu zakupionych towarów i usług to z pkt. widzenia budżetu nie ma ona wydatków ale zobowiązania jednostek budżetowych są zobowiązaniami Skarbu Pań. Aby właściwie ocenić sytuację finansową państwa powinnyśmy analizować nie tylko dochody i wydatki budżetu państwa oraz wysokość deficytów budżetowych, lecz również zobowiązania i należności budżetu państwa. Od 1991 w Polsce opracowywany jest bilans należności i zobowiązań Skarbu Państwa. Jest on obowiązkowym elementem ustawy budżetowej.

15.ZASADY GOSODARKI BUDŻETOWEJ. Zasady to postulaty nauki fin. publ. I prawa finansowego pod adresem ustawodawstwa i praktyki budż. dot. konstrukcji właściwości budżetu państwa i samorządów terytorialnych. Określa się w nich jak zorganizować i jak ma funkcjonować gosp. budż. w celu optymalnej realizacji jej zadań. Zasady budżetowe są wytworem świadomości ludzkiej. Ich katalog jest różny w zależności od koncepcji autorów, a także formy ustrojowej i organizacyjnej państwa. Zasady te można interpretować jako pożądane cechy budżetu i gospodarki budżetowej. W praktyce budżet państwa i gospodarka budżetowa nie zawsze spełniają postulaty zawarte w zasadach budżetowych. Praktyka życia gospodarczego zmusiła władze do pewnej elastyczności w wykonywaniu budżetu. Zasady gosp. budż. dzielimy na: zasady dot. treści budżetu - jego konstrukcji i sposobu wykonania oraz zasady dot. formy budżetu - sposobu prezentacji jego dochodów i wydatków. Zasady z drugiej grupy to zasady techniczno-budżetowe, zaliczamy do nich zasady: jedności formalnej budżetu, jedności materialnej budżetu, uprzedniości uchwalania budżetu, jednoroczności okresu budżetowego. Do zasad dot. formy zaliczamy zasadę: szczegółowości, operatywności, jawności, przejrzystości.

1. zasada jedności formalnej budżet- w każdym państwie, gminie, powiecie ma istnieć tylko jeden budż. pań. jako fundusz, plan fin. i prawny oraz akt prawny. Odstępstwem od tej zasady jest ustalenie kilku różnych budżetów, np. budżetu podstawowego i dodatkowego. Niezgodne z tą zasadą jest istnienie obok budżetu państwowego różnego rodzaju państwowych funduszy celowych zwanych parabudżetowymi. Uzasadnia się tę zasadę łatwością kontroli gosp. budż. państwa, pod warunkiem jej przestrzegania. Zasada jedności formalnej budżetu powinna być w pełni przestrzegana w państwach prowadzących politykę liberalną, natomiast w państwach z rozbudowanym interwencjonizmem gospodarczym takim jak Polska zasada ta najczęściej nie jest przestrzegana gdyż obok budżetu państwa funkcjonują różnego rodzaju państwowe fundusze celowe. Fundusze te pod koniec lat 80-tych były rozbudowane i na początku lat 90-tych w ramach programu Balcerowicza znaczna część została zlikwidowana lub postawiona w stan likwidacji. Gosp. funduszowa jest w mniejszym stopniu kontrolowana niż gosp. budż., co jest przyczyną wielu nieprawidłowości w wykorzystanie państwowych funduszy celowych. Na początku lat 90-tych państwowe fundusze celowe na nowo zaczęły się odradzać. Mechanizm rynkowy spowodował, że pojawiły się na dużą skalę ostre problemu społ-ekon., np. bezrobocie. Środki na rozwiązywanie tych problemów zaczęto prowadzić w specjalnych funduszach celowych tj. fundusz pracy, państwowy fundusz gwarantowanych świadczeń pracowniczych. Fundusze te umożliwiają rozwiązywanie problemów. Gospodarka funduszowa w Polsce budzi poważne zastrzeżenia. O tym, że fundusze celowe wymykają się spod kontroli NIKu i parlamentu świadczy choćby afera z Funduszem Obsługi Zadłużenia Zagranicznego.

2. zasada jedn. materialnej budżetu (niefunduszowania) - głosi, że wszystkie doch. władzy pań. powinny być łączone w jedną pulę na całość wydatków, wyklucza ona przeznaczenie konkretnych doch. na konkretne wydatki. Łączenie określonego rodzaju doch. z określ. wydatkami nazywa się funduszowaniem, a doch. państwowe pochodzące z określonych źródeł przeznaczone na dany cel nazywane są funduszami celowymi. Funduszowanie usztywnia gosp. budżetową, gdyż uniemożliwia przesuwanie śr. pień. między różnymi zadaniami publ. Nieprzestrzeganie tej zasady może w konsekwencji prowadzić do niewykonania niektórych zadań budżetowych z powodu zbyt małej ilości środków przeznaczonych na ich realizację przy nadmiarze środków budżetowych przeznaczonych na inne zadania budżetowe. Dzięki tej zasadzie wydatki publ. mogą być ustalone zgodnie z aktual. potrzebami a organy planujące i uchwalające budżet dysponują swobodą ustalania priorytetów oraz hierarchii potrzeb w zakresie wydatków publ. Tworzenie funduszy celowych odrywa część środków pieniężnych od budżetu państwowego, a operacje finansowe państwa są w tym przypadku realizowane zarówno ze środków budżetowych jak i ze środków funduszy celowych. W Polsce w latach 90-tych zasada ta była gdyż w budżecie państwa i budżecie samorządowym teryt. Nie były tworzone fundusze parabudżetowe przeznaczone na ściśle określone cele.

3. zasada zupełności budż.(powszechności) - odnosi się do tej części gosp. publ., która jest realizowana przez państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne. Liczba ich sięga dziesiątków tysięcy w skali kraju, w związku z tym zasada ta postuluje w przypadku sektora państwowego aby wszystkie przejawy działalności państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych znajdowały odzwierciedlenie w dochodach i wydatkach budżetu państwa. Zasada ta jest interpretowana na dwa sposoby - w pierwszej rygorystycznej jest ona realizowana gdy wszystkie doch. państw. jednostki org. są doch. budżetu, tak samo wydatki ; pań. jedn. org. powinny być fin .z budż. pań. metodą brutto; zaletą jest łatwość kontroli gosp.fin.państw.jedn.org.; uniemożliwia administracji państwowej ukrycie przed parlamentem jakiejkolwiek operacji fin. Zasada ta przyczynia się do spadku efektywności gospodarowania środkami budżetowymi. Wg drugiej mniej rygorystycznej wszystkie pań.jedn.org. powinny być powiązane fin. z budżetem państw. co najmniej pełną różnicą między swoimi doch. i wydat. W odniesieniu do pań.jed.org. dopuszcza się metodę finansowania zwłaszcza metodą netto, czyli różnicy między wydatkami a dochodami. W Polsce met. brutto finansuje się jedn. budż. a metodą netto zakł. budż., środki specjalne i gosp. pomocnicze, bo świadczą odpłatnie usługi publ. Natomiast jednostki budżetowe świadczą te usługi nieodpłatnie, dlatego muszą być finansowane z budżetu państwa metodą brutto. W Polsce zasada ta nie jest przestrzegana nawet w wersji mniej rygorystycznej. Niektóre bowiem państwowe fundusze celowe, a także przedsiębiorstwa państwowe nie są powiązane w ogóle z budżetem państwa. Jest ona stosowana w finansowaniu jedn org. samorządu terytorialnego, gminnego, powiatowego i wojewódzkiego.

4. Zasada uprzedniości - postuluje ona uchwalanie budż. państ. Przed okresem, w jakim budż. będzie wykonany. Projekt budż. powinien być przedłożony parlamentowi przez Radę Ministrów w takim terminie, aby mógł być uchwalony przez rozpoczęciem roku budżetowego. Ustawa o finans. Publ. Przewiduje możliwość niedotrzymania tego terminu z ważnych względów społ-polit. W Polsce tradycyjnie b-ty są uchwalane dopiero w początkowych m-cach nowego roku. b-wego. Nieuchwalenie b-tu wiąże się z koniecznością zastosowania specjalnych rozwiązań w okresie przejściowym do momentu uchwalenia tegoż b-tu. W Polsce wykształciły się instytucje gosp. budż. w okresach przejściowych:

5. Zasada jednoroczności okresu budż. - polega ona na ograniczeniu do jednego roku upoważnienia rządu do pobierania dochodów i dokonywania wydatków budż. Upoważnienie to otrzymuje rząd od parlamentu. Zasada ta jest uzasadniona względami praktycznymi natury technicznej. Okres jednego roku umożliwia efektywną kontrolę gosp. budż. i takie planowanie b-ty jest bardziej precyzyjne niż planowanie wieloletnie. W państwach zach. Obok rocznych b-tów sporządzane są b-ty wieloletnie uwzględniające strategiczne cele rozwoje gosp. publ. Roczne planowanie utrudnia określenie właściwych priorytetów. W planowaniu tym występuje skłonność do prowizorycznego rozwiązywania bieżących trudności bez uwzględnienia długofalowych skutków bieżących decyzji. Jest ono niezbędne w przypadku finansowania z funduszy publ. przedsięwzięć inwestycyjnych. W wyniku realizacji powstają nowe obiekty infrastruktury społ. i technicznej, które będą użytkowane nawet przez 10 lat. Decyzje o takich inwestycjach powinny być podejmowane z uwzględnieniem długofalowych skutków tych decyzji.

6. zasada techniki budż. To: zasada jawności, zasada przejrzystości, zasada szczegółowości. Zasada jawn. budż. postuluje aby budżet pańs. był dokumentem jawnym udostępnianym społeczeństwu poprzez publikacje w różnych formach, aby prace nad projektem b-tu były prowadzone otwarcie i aby o rezultatach była informowana opinia publ. przestrzegana w Polsce, gdyż budżety państwowe są publikowane w Dzienniku Ustaw. W ramach budżetu państwa mieszą się pozycje mniej lub bardzej jawne. Do tych pierwszych należą m in. wydatki na obronę narodową, które w ustawie budżetowej podawane są w jednej kwocie, rozdysponowanie tej kwoty należy do kompetencji Ministra Obrony Narodowej i Rządu. Zasada przejrz. postuluje aby dochody i wydat. budż. były ujęte w sposób zrozumiały dla wszystkich, nie jest w pełni przestrzegana gdyż budżety państwowe są bardzo obszerne, a współczesne techniki ich sporządzania są bardzo wyrafinowane. Odczytywanie budżetu państwa i doszukiwanie się w nim jakichś błędów ze względu na złożoność i rozległość materii wymaga wiedzy fachowej i jest bardzo trudne. Poza tym przejrzystość budżetu świadomie nie jest zapewniona przez rząd, gdyż władza wykonawcza buduje w taki sposób projekt budżetu, aby opozycja nie mogła go w pełni rozszyfrować. zasada ta jest w sprzeczności z zasadą szczegółowości.

Zasada szczegółowości - postuluje aby budż. konkretyzował doch. z poszczególnych źródeł i wyszczególniał wysokość wydatków ponoszonych na realizację poszczególnych zadań. Realizacji tej zasady służy klasyfikacja dochodów i wydatków budż. Szczegółowość budżetu ma znaczenie nie tylko techniczne, lecz ustrojowe. Mianowicie w państwach o silnej władzy wykonawczej i ograniczonej roli parlamentu budżet jest na ogół mniej szczegółowy, poprzez co władza wykonawcza ma większą swobodę w jego realizacji. W państwach o dominującej roli parlamenty budżety są na ogół bardziej szczegółowe przez co ograniczona jest swoboda rządu w ich realizacji. W Polsce budżety państwowe są opracowywane bardzo szczegółowo, ale rząd dysponuje znaczną swobodą w ich realizacji. Zgodnie z przepisami prawa budżetowego rząd może dokonywać wszelkich zmian w zakresie dochodów i wydatków budżetowych pod warunkiem, że zmiany te nie spowodują wzrostu deficytu budżetowego. Z tego względu wykonanie budżetu na ogół nie pokrywa się z planowanymi jego dochodami i wydatkami.

Zasada operatywności budżetu - postuluje opracowanie b-tu w układzie umożliwiającym ustalenie, które podmioty budżetowe są odpowiedzialne za pobieranie dochodów, ponoszenie wydatków i realizację zadań budżetowych, jakie środki powinny otrzymywać na finas. Tych zadań. umożliwia kontrolę sprawności działania podmiotów gosp. budż., określenie w jakim stopniu zrealizowały wyznaczone zadania.

16. KLASYFIKACJA DOCHODÓW I WYDATKÓW BUDŻETOWYCH. Klasyfikacja budżetowa to nakazany prawem system grupowania wydatków i dochodów budżetowych wg. Jednolitych zasad i kryteriów dostosowanych do potrzeb sporządzania, uchwalania, wykonywania i kontroli budżetu oraz budżetów sam. teryt., a także funduszy celowych. Klasyfikacja jest urządzeniem techniczno finansowym o bardzo poważnym znaczeniu. Umożliwia ona:

Stosowana obecnie w Polsce klasyfikacja budżetu pochodzi od gospodarki planowanej centralnie i nie w pełni odpowiada wymaganiom teraźniejszości. Klasyfikacja ta charakteryzuje się jednolitością z dwóch punktów widzenia: 1. Ta sama klasyfikacja odnosi się do wydatków i dochodów, 2. Ta sama klasyfikacja jest stosowana do budżetu państwa i gmin. W Polskiej klasyfikacji dochody i wydatki pogrupowane są według trzech kryteriów: - podmiotowo-funkcjonalnego; - podmiotowo-organizacyjnego; - rodzajowego. W rozwiniętych gospodarkach rynkowych na zachodzie stosowana jest rozbudowana klasyfikacja przedmiotowo-funkcjonalna, przy czym klasyfikację tę stosują również poszczególne jedn. org. gosp. publ. W Polsce klasyfikacja PRZEDMIOTOWO-FUNKCJONALNA uwzględnia tylko jedną przedziałkę klasyfikacji - dział gospodarki narodowej. Podział dochodów i wydatków wg działów jest zgodny zobowiązującą aktualnie klasyfikacją działalności gospodarczej. Poszczególne działy gospodarki narodowej oznaczone są symbolami dwu cyfrowymi np.: przemysł 01. Nie odpowiada ona jednak standardom zachodnim i powinna zostać do nich dostosowana. Drugi podział - kryterium PODMIOTOWO-ORGANIZACYJNE. Wskazuje ono podmioty odpowiedzialne za pobieranie dochodów i dokonywanie wydatków budżetowych. W tym przypadku stosowane są dwie przedziałki: części budżetu i rozdziału budżetu. Pierwsze części budżetu - występują tylko w budżecie państwa, w poszczególnych częściach budżetu ujęte są dochody i wydatki poszczególnych organów władzy i administracji państwowej. W odrębnej części ujęte są dochody i wydatki poszczególnych urzędów województw gdyż są one organami administracji państwowej. Odrębna część w budżecie przewidziana jest dla kancelarii Sejmu i Senatu, a także ujęte są tam doch. i wyd. kancelarii Prezydenta, urzędu Rady Min., ministerstw i jednostek równorzędnych, NSA, itp. Odrębna część przewidziana jest też dla subwencji ogólnej dla gmin. Drugą przedziałką są rozdziały. Odnoszą się do poszczególnych typów podmiotów gospodarki budżetowej w tym dziale. Odrębny rozdział w tej klasyfikacji przewidziany jest dla szkół podstawowych, zasadniczych i równorzędnych, gimnazjów, LO, LZ. Poszczególne rozdziały zaznaczone są symbolem 4-cyfrowym. Dwie pierwsze oznaczaj dział a dwie ostatnie podmiot w tym dziale. Klasyfikacja podmiotowo-organizacyjna wyznacza ramy działania władzy i administracji państwowej i spełnia bardzo ważną rolę ustrojową. Możliwość działania danego organu jest uzależniona od środków przyznanych mu w budżecie. Kryterium RODZAJOWE inaczej wg paragrafów, klasyfikacja ta nie jest jednolita. Przewidywane są w niej odrębne paragrafy dla poszczególnych źródeł dochodów i wydatków budżetowych. W odrębnych paragrafach prezentowane są rodzaje wyd. budż. W sferze budżetowej bardzo ważną pozycją są wydatki na wynagrodzenia osobiste, gdyż państwo jest największym pracodawcą. Klasyfikacja dochodów i wydatków budżetowych jest instrumentem sterowania gosp. budżetowa, jej znaczenie jest duże na etapie zarówno planowania jak i w fazie realizacji.

17. FORMY ORGANIZACYJNE GOSPODARKI BUDZETOWEJ

Gospodarka budżetowa dziali się na: 1.gospodarka budżetowa brutto, a więc gospodarka całkowicie objętą budżetem państwa zgodnie z rygorystycznie pojmowaną zasadą zupełności 2.gospodarka budżetowa netto, nie objęta pełnymi sumami dochodów i wydatków budżetu.

Gospodarka budżetowa może być prowadzona w następujących formach organizacyjnych :1) JEDNOSTKA BUDŻETOWA zgodnie z ustawą gospodarka budżetowa brutto może być prowadzona jedynie w formie jednostek budżetowych. Są to jednostki organizacyjne administracji publ. W postaci urzędów, sądów, policji, szkół, których dochody i wydatki objęte są w pełnej wysokości budżetem państwa. Nie mają one osobowości prawnej, w obrocie cywilno-prawnym reprezentuje je Skarb Państwa, gmina, powiat, województwo. Nie są podmiotami prawa własności, bankowego, dewizowego. Nie odpowiadają samodzielnie za zobowiązania. Zobowiązania te są zobowiązaniami SP, a zobow. samorz. jedn. budż. są zobow. stosownego sam. terytor. Prowadzą one działalność gospodarczą polegającą na nieodpłatnym świadczeniu usług. Niewielka część usług może być objęta opłatami ale nie pokrywającymi w pełni kosztów tych usług. Wydatki jednostek budżetowych są w całości pokrywane z budżetu a dochody są traktowane jako dochody budżetu. Są one powoływane przez dysponentów części budżetu a więc organy władzy państwowej. Majątek użytkowany przez jedn. budż. nie jest ich własnością lecz własnościa państwa lub samorz. Teryt.. nie odpisują one więc amortyzacji od ŚT i WNIP. Podstawowa wada to niesprzyjająca efektywność gospodarowania. Wydatki jedn budż. są niezależne od ich dochodów. Obserwuje się tendencje do maksymalizacji wydatków jedn. budż. tzn. jedn. te dążą do pełnego wykorzystania przyznanych im środków budżetowych. Nie wykorzystane środki przepadają z końcem roku. W praktyce obserwujemy tendencję do max. wydatków budżetowych jedn. budż. Jeżeli wydatki jedn. w danym roku są wysokie to ma ona duże szanse uzyskania w następnym roku odpowiednio wysokich limitów ze środków budżetowych. 2) ZAKŁADY BUDŻETOWE. Gospodarka budżetowa netto bardziej sprzyja efektywności gospodarowania i może być prowadzona w formie zakładu budżetowego, gospodarstwa pomocniczego, środka specjalnego. Forma ta znajduje zastosowanie, gdy dany podmiot gosp. budż. prowadzi działalność polegającą na odpłatnym świadczeniu usług publ. i społ. Zakłady budż. pokrywają swoje wyd. z uzyskanych doch. W tej formie prowadzone są żłobki, przedszkola, internaty, izby wytrzeźwień, oczyszczalnie ścieków itd. Organem tworzącym zakł. budż. i nadzorującym jego działalność jest właściwy minister lub Rada Gminy, powiatu, sejmiku wojew. Organy te określają zakres przedmiotowy i zasięg teryt. działalności zakł. budż. nie mają one pełnej osobowości prawnej, lecz dysponują tzw. „ułomną os. praw.”. w obrocie prawnym działają w granicach pełnomocnictwa z organu nadrzędnego. Organ ten ponosi odpowiedzialność prawną za zakł. budż. Majątek użytkowany przez zakł. budż. stanowi własność państwa lub samorz. terytorialnego. Zakł. budż. prowadzą działalność gosp. na podstawie planu finansowego sporządzanego w układzie zgodnym z klasyfikacją doch. i wyd. budżetowych. W planie tym muszą być uwzględnione przych. i wyd. zakł. budż. w danym roku budż. , stan środków obrotowych, które w sferze budżetowej podlegają normowaniu i rozliczaniu z odpowiednim budżetem. W ciągu roku budż. plan finansów ZB może być zmieniany pod warunkiem, że zmiany nie spowodują zmniejszenia wpłat odprowadzanych do odpowiedniego budżetu lub zwiększenia dotacji budżetowych. Przychody ZB powinny być współmierne z jego wydatkami. Opłaty pobierane przez ZB w wielu przypadkach są określane przez Radę Gminy (powiatu, sejmik wojew.). tylko niektóre z tych opłat są ustalone swobodnie przez dany ZB. W wielu dziedzinach usług publ. i społ. opłaty nie gwarantują pokrycia kosztów świadczonych usług. W tych przypadkach ZB muszą być dotowane ze stosownego budżetu. Są to dotacje przedmiotowe do cen usług publ. i społ. w niektórych dziedzinach opłaty w pełni pokrywają koszty danej działalności np. kanalizacja i wodociągi. Zakł. komunalne nie dokonują odpisów amortyzacyjnych i ich wydatki inwestycyjne są finansowane z odpowiedniego b-tu. ZB rozliczają się z budżetem różnicą między doch. i wyd. Do b-tu jest wpłacana różnica dodatnia powiększona o ewentualną nadwyżkę środków obrotowych w stosunku do ich normatywów. Natomiast różnica ujemna powiększona o ewentualny niedobór środków obrotowych pokrywana jest w formie specjalnej dotacji. ZB w momencie tworzenia otrzymują jednorazową dotacje na jedno wyposażenie w środki obrotowe. Ze względu na większą samodzielność finansową ZB mogą zaciągać kredyty na działalność bieżącą, ale muszą być poręczone przez organ nadrzędny. ZB na ogólnych warunkach są podatnikami Vat i podatku dochodowego od osób prawnych. 3) GOSPODARSTWO POMOCNICZE - w tej formie może być prowadzona działalność uboczna lub część działalności podstawowej. Wyodrębniona z tej jednostki zarówno organizacyjnie jak i finansowo, finansowana jest z dochodów własnych. Gospodarstwa pomocnicze organizowane są wyłącznie przy jednostkach budżetowych, obsługują one jednostkę macierzystą, powinny jednak uzyskiwać również dochody ze sprzedaży towarów i usług własnym odbiorcom po koszcie własnym. W przypadku, gdy usługi i towary sprzedawane są odbiorcom zewn. Ich ceny są swobodnie ustalane na zasadach rynkowych w zależności od podaży i popytu. Nadwyżka doch. nad wyd. uzyskana w danym roku przez gosp. pomoc. Jest zyskiem. Zysk ten przeznaczony jest w połowie na wpłaty do b-tu, a druga połowa przeznaczona jest na potrzeby własne. GP płacą na zasadach ogólnych podatki a ich inwestycje są finansowane specjalną dotacją b-tu. Nie dokonują odpisów amortyzacyjnych i mogą korzystać z kredyt bankowego na działalność bieżącą. W formie gospodarstw pomocniczych prowadzone są np. warsztaty szkolne, gospodarstwa ogrodnicze przy szkołach. Decyzję o utworzenie gospodarstw pomocniczego wydaje kierownik macierzystej jedn. budż., a jeżeli gosp. pomoc. Ma otrzymać dotacje z budżetu to dysponent części budżetu. Działalność uboczna lub część działalności podstawowej danej jedn. budż. może być finansowana w formie środka specjalnego. ŚRODEK SPECJALNY wyodrębniony jest on jedynie pod względem finansowym a nie organizacyjnym z danej jedn. budż.. Są to środki pod postacią odrębnego rachunku bankowego na który wpływają dochody i z których finansuje się koszty tej działalności (np. organizacja zjazdu absolwentów). W formie środków specjalnych gromadzone są środki na zwalczanie przestępczości, premie uznaniowe dla pracowników urzędów kontroli skarbowej, US, IS, za wybitne osiągnięci w wykrywaniu przestępstw skarbowych. W formie ŚS zorganizowane jest dożywianie dzieci w szkołach, kolonie, parking komunalny. ŚS prowadzi działalność na podstawie rocznego planu finansowego. Wydatki ŚS są pokrywane z jego dochodów własnych (opłaty za usługi, wpłaty i darowizny). Gospodarstwa pomocnicze i środki specjalne w ostatnich latach wypierane są przez przedsiębiorstwa prywatne działające na terenie jedn. budż.

Do innych kategorii podmiotów gospodarki budżetowej prowadzących gospodarkę finansową na zasadach szczególnych należą: państwowe szkoły wyższe, instytuty naukowo-badawcze, teatry, opery, filharmonie, agencje państwowe tj. agencje budowy autostrad. Ich specyfika jest następująca:

17 A. GOSPDARKA POZABUDŻETOWA - GOSPODARKA FUNDUSZOWA.

Zadania gospodarcze finansowane z funduszy celowych są wyodrębnione z budżetu. Podstawowe fundusze celowe mogą być tworzone w Polsce tylko na podstawie ustawy. Ustawa ta określa organizację funduszy jako dysponenta źródła dochodów funduszu, zakres ewentualnych dotacji z budżetu państwa oraz przeznaczenie środków funduszu. Plany finansowe państwowych funduszy celowych stanowią załącznik do Ustawy budżetowej i są uchwalane razem z tą ustawą przez parlament. W Polsce działa obecnie ok. 15 państwowych funduszy celowych z których najważniejszymi są: fundusz ubezpieczeń społ., fundusz pracy, narodowy fundusz ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

18. FUNDUSZE CELOWE JAKO ŹRÓDŁO FINANSOWANIA ZADAŃ PUBLICZNYCH. Fc to specjalnego rodzaju fundusz tworzony w ramach budżetu lub poza nim charakteryzujący się celowym przeznaczeniem środków publicznych i stanowiące alternatywne źródło finansowania państwa i samorządu terytorialnego. Źródłem zasilania funduszy celowych są przede wszystkim dochody zbliżone do dochodów budżetowych talie jak: podatki, opłaty publiczne, składki i wpłaty, środki z wpłaty ze sprzedaży usług i towarów, dobrowolne wpłaty jednostek gospodarczych i gospodarstw domowych, dotacje z budżetu państwa i gmin. Zróżnicowane jest znaczenie dotacji w dochodach publicznych, dotacja budżetowa w niektórych funduszach jest najważniejszym źródłem dochodu, niektóre fundusze nie otrzymują żadnych dotacji z budżetu lub z funduszy tego samego typu, gdy dany fundusz jest dotowany z budżetu to dotacja ta stwarza możliwość ingerencji organów państwa wyższego stopnia w gospodarkę funduszowa organów niższego stopnia. Fundusze celowe są tworzone do realizacji takich zadań publicznych, które mogły być finansowane z budżetu państwa lecz z pewnych względów uznano, że lepszą formą ich finansowania będzie finansowanie funduszami. Tymi zadaniami są zadania publiczne w zakresie usług społecznych oraz infrastruktury społecznej i technicznej. Z funduszy celowych mogą być realizowane bieżące zadania publiczne oraz działalność inwestycyjna w sferze publicznej . FC charakteryzują się celowym przeznaczeniem zgromadzonych w nich dochodów różni to gospodarkę finansową od budżetowej w której realizowana jest zasada jedności materialnej. W przypadku FC dochód z określonego źródła przeznaczony jest na ściśle określony cel. Prawne powiązanie dochodów z określonymi celami stwarza granicę działalności prowadzonej przez dysponenta funduszu celowe przeznaczenie środków funduszu pobudza organ dysponujący funduszem do maksymalizacji dochodów i oszczędnego ich wykorzystania. Gospodarka finansowa stwarza bodźce pobudzające do racjonalnego wykorzystania środków publicznych i zwiększenia dochodów zasilających fundusze celowe. Dzięki powiązaniu określonych dochodów z celem publicznym gwarantuje się stałe dochody na ich realizacje co jest nie możliwe w budżecie państwa ze względu na zasadę jedności materialnej i jednorodności budżetu. Powiązanie określonych dochodów z wyznaczonym celem publicznym ułatwia uzyskanie dobrowolnych wpłat od jedn. gosp. i jedn. domowych. Gospodarka funduszowa jest bardziej elastyczna niż budżetowa. W przypadku FC środki nie wydatkowane w ciągu roku ich gromadzenia mogą być wykorzystane w latach następnych - nie obowiązuje zasada jednoroczności z tego względu fundusze celowe są niezwykle przydatne w finansowaniu inwestycji. Elastyczność gospodarki przejawia się w tym że plany finansowe tych funduszów można stosunkowo łatwo zmienić, zwłaszcza gdy uzyskuję się dodatkowe dochody. Podstawową metodą finansowania zadań publicznych z funduszy celowych jest metoda dotacyjna czyli bezzwrotna. FC na szeroką skale stosują też metodę pożyczkową zadań publicznych, przyznawane są pożyczki jedn. gosp. i gosp. domowym na sfinansowanie ściśle określonych zadań. Metoda ta jest bardziej efektywna niż metoda dotacyjna.

19. MOTYWY TWORZENIA FUNDUSZY CELOWYCH. Podstawowym motywem jest dążenie do zagwarantowania stałych środków na sfinansowanie określonego zadania publicznego. W przypadku budżetu państwa tę stałość środków na finansowanie zadań nie można zagwarantować ze względu na zasadę jedności materialnej budżetu. FC są tworzone z tego względu że w przypadku ich tworzenia i istnienia można poza wpłatami na te fundusze zagwarantować sobie zasilanie funduszy dobrowolnymi wpłatami jednostek gospodarczych i gospodarstw domowych. W związku z tym tworzenie funduszy umożliwia zaspokojenie potrze bez potrzeby zaangażowania środków budżetu lub częściowe uniezależnienie ich zaspokojenia od zasobów budżetu. Gospodarka finansowa jest trochę bardziej elastyczna niż budżetowa. FC zwiększają niezależność działania dysponenta tymi funduszami.

20. KLASYFIKACJA FUNDUSZY CELOWYCH. Klasyfikacja FC może być przeprowadzona w oparciu o kryterium: 1) według organów administrujących funduszem - fundusze państwowe (w Polsce najczęstsze), fundusze samorządu terytorialnego (samorządy gmin nie mogą tworzyć FC), fundusze społeczne (administrowane przez komitety społ.), 2) według źródeł dochodów - fundusze których dochody są dochodami własnymi i pochodzą najczęściej ze składek lub wpłat, fundusze których dochody pochodzą z dotacji budżetu państwa lub funduszu celowego wyższego szczebla 3) według przeznaczenia wyróżnia się: fundusze przeznaczone na finansowanie zadań bieżących, inwestycyjnych oraz fundusze mieszane 4) według powiązania funduszów z budżetem państwa - fundusze powiązane z budżetem metodą brutto a więc tworzą w ramach budżetu, metodą netto czyli uzupełniane dotacjami budżetu lub wpłacające do budżetu nadwyżki, fundusze nie powiązane z budżetem państwa, 5) według kryterium finansowania - fundusze finansowane metodą dotacyjna, pożyczkową, fundusze mieszane, 6) według obowiązku tworzenia - fundusze tworzone obligatoryjnie i fundusze dobrowolne, 7) według zasięgu terytorialnego - ogólnokrajowe, regionalne, gminne.

21. TENDENCJE W ZAKRSIE TWORZENIA FUNDUSZY CELOWYCH. Im większy jest wpływ interwencjonizmu w sferę gospodarczą tym bardziej sprzyja to tworzeniu funduszy celowych. Liberalizacja gospodarcza oznacza likwidacje funduszów celowych. Przez tworzenie nadmiernej ilości funduszy usztywnia się gospodarkę środkami publicznymi.

22. REFORMOWANIE PUBLICZNYCH FUNDUSZY CELOWYCH W LATACH '90. W Gospodarce socjalistycznej pod koniec lat '80 funkcjonowało około 40 funduszy celowych. Rozproszenie ich celowe utrudniało realizacje wydatków w 1990 rozpoczęto reformę systemu. Reforma ta zmierzała do radykalnego ograniczenia ich liczby poprzez zasilenie lub likwidacje jednego z nich . W procesie likwidacji FC przyjęto zasadę że wykorzystane środki pieniężne oraz składniki majątkowe zostaną przekazane jednostką dysponującymi rachunkami budżetu państwa lub budżetu gmin. Należności i zobowiązania przejął skarb państwa lub gmin. W latach '90 pojawiły się nowe problemy w kraju na przykład bezrobocie rozwiązanie tych problemów wiązało się z koniecznością stworzenia nowych funduszy celowych w 90 utworzono fundusz restrukturyzacji i oddłużenia rolnictwa - środki tego funduszu przeznaczono na pomoc w spłacie kredytów zaciągniętych przez rolników w latach 90 zaczęły się pojawiać resortowe fundusze celowe w 96 funkcjonowały w Polsce FC: f. Ubezpieczenia społecznego, f. Emerytalno-rentowy, pracy, gwarantowanych świadczeń pracowniczych, państwowy f. Kombatantów, alimentacyjny, państwowy fundusz rehabilitacji osób nie pełnosprawnych, narodowy f. Ochrony środowiska, f. Gospodarki wodnej, ochrony gruntów rolnych, gospodarki zasobami geodezyjnymi, promocji twórczości.

23. FUNDUSZE CELOWE W POLSCE. FUNDUSZ UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH - (FUS)- środki pochodzą ze składki na ubezpieczenie społeczne i dotacji. Środki pochodzące ze składek nie wystarczają na pokrycie wydatków ZUSu w 93 dotacja pokryła 26 % wydatków ogółem a 96 13%. Z FUS finansowane są renty, emerytury, zasiłki chorobowe wychowawcze macierzyńskie, w ostatnich latach dotacja do ubezpieczeń społecznych pokrywa coraz mniejsza część FUS ponieważ podjęto działania zmierzające do ograniczenia wydatków związanych ze świadczeniami społecznymi. Wydłużono okres stanowiący podstawę do ustanowienia emerytury. Ograniczono wpływ tak zwanego okresu nieskładkowego na ostateczny wymiar świadczeń emerytalno - rentowych . podjęto walkę z „praca na czarno”. Zwiększono skuteczność egzekwowania zaległych składek ZUS. F. EMERYTALO - RENTOWY jego środki poświęcone są na świadczenia ubezpieczeniowe dla rolników indywidualnych. Gospodaruje nim kasa rolniczego ubezpieczenia społecznego. 94% środków tego funduszu pochodzi z dotacji niektóre świadczenia ubezpieczeniowe rolników są objęte gwarancjami państwa np.: renty emerytury dodatki. F. PRAC. W latach 90 pojawiło się bezrobocie trzeba było zagwarantować środki utrzymania rosnącej armii bezrobotnych. Jest on zasilany z trzech źródeł: obowiązkowa składka z zakładu pracy w wysokości trzech procent wymiaru składki ZUS, dotacje budżetu państwa, oprocentowanie środków na rachunku bankowym. Z niego finansowane są zasiłki dla bezrobotnych. Środki funduszu zasilają także przedsięwzięcia związane z aktywnymi formami zwalczania bezrobocia, przygotowanie zawodowe pożyczki dla zakładów pracy. F. ALIMENTACYJNY. Utworzony w 74 roku przeznaczony na pomoc finansowa osoba wobec których nie jest wypełniany obowiązek alimentacyjny. W przypadku uchylenia się od płacenia alimentów fundusz wypłaca środki i ma prawo regresu wobec osoby nie płacącej 90% środków pochodzi z dotacji PAŃSTWOWY F. RECHABILITACJ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH powstał w 1991 roku środki tego funduszu pochodzą z wpłat zakładów pracy, które zatrudniają mniej niż 6% osób niepełnosprawnych. Środki f. Przeznaczone są na pożyczki dla niepełnosprawnych podejmujących dział. Gosp., dla zakładów pracy chronionej i spółdzielni inwalidów, fundowane są koszty uruchomienia nowych miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych, wypłacane są wynagrodzenia dla zakładów zatrudniających niepełnosprawnych, budowane są i modernizowane ośrodki rehabilitacji zawodowej, dopłaty do zaciągniętych kredytów przez zakłady pracy chronionej oraz wydatków związanych ze szkoleniem i przekwalifikowaniem osób niepełnosprawnych NARODOWY F. OCHRONY ŚRODOWISKA I ZASOBÓW WODNYCH . 40% Dochodów jest centralizowanych a 60 pozostaje na szczeblu wojewódzkim. Uzyskuje on dochody z opłat za korzystanie ze środowiska, z kar za nieprzestrzeganie przepisów , z odsetek od udzielonych pożyczek, oraz z papierów wartościowych, dywidend i udziałów w zyskach spółek. Nie jest dotowany z budżetu . środki przeznaczone na finansowanie przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska. F. OCHRONY GRUNTÓW ROLNYCH . Środki przeznaczone na poprawę jakości gleb ochronę i rekultywację, renowacje zbiorników wodnych, modernizacje dróg dojazdowych do gruntów rolnych. F. Nie jest dotowany . F. PROMOCJI TWÓRCZOŚCI. Dysponentem jest Minister Kultury dochody uzyskuje z wpłat wydawców i producentów płyt i kaset środki przeznaczone na dotacje do książek czasopism, na stypendia twórcze i zapomogi dla twórców. F. GWARANTOWANYCH ŚWIADCZEŃ PRACOWNICZYCH. Powstał w 93 roku. Składki zakładów pracy pokrywają z nadwyżką wydatki FGŚS. Z f. tego wypłaca się wynagrodzenia za prace oraz jednorazowe świadczenia dla osób uprawnionych w sytuacji gdy pracodawca ma kłopoty z wypłatą. F. KOMBATANCKI. Utworzony w 74 100% z dotacji przeznaczony na refundacje należnych kombatantom ulg i zwolnień (np.: z opłat RTV), zasiłki i pomoc okresową F. KOŚCIELNY f. nie państwowy zajmuje się konserwacją i renowacją zabytkowych obiektów sakralnych z funduszu pokrywane są wydatki na ubezpieczenie osób duchownych

W ostatnich latach nastąpił rozwój władz publicznych a aktualnie w Polsce jest 12 agencji część z nich na szeroką skale jest dotowana z budżetu państwa są to agencje : rynku rolnego utworzona w celu stabilizacji cen płodów rolnych, własności rolnej skarbu państwa, państwowa agencja radiokomunikacyjna, rozwoju przemysłu S.A., rozwoju gospodarczego S.A. państwowa a. węgla kamiennego, Państwowa a. instytucji zagranicznych, państwowa a. budowy autostrad, polska a rozwoju regionalnego, celna

ZADANIA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO I ŻRÓDŁA ICH FINANSOWANIA.

1. Istota samorządu terytorialnego.

III.1990 r - samorząd terytorialny (reaktywowanie).

Tego typu samorząd funkcjonuje w krajach zachodnich i występował w Polsce w okresie międzywojennym. Reaktywowanie tego samorządu poprzedzone było dyskusją nad jego koncepcją. Przedmiotem tej dyskusji były kwestie związane z ilością szczebli na których ma on funkcjonować oraz model samorządu terytorialnego jaki należałoby wybrać w Polsce. W kwestii liczby szczebli podjęto decyzję, że zostanie on reaktywowany najpierw na szczeblu podstawowym(miasta i gmin). Nierozstrzygnięta została kwestia wyższych szczebli, gdyż jest ona przedmiotem sporów politycznych.

Kwestia wyboru modelu samorządu terytorialnego rozważano 2 modele: tradycyjny i elastyczno-technokratyczny.

  1. Model tradycyjny (USA) - samorząd terytorialny charakteryzuje się dużą niezależnością od państwa i samodzielnością. W zależności od swoich dochodów zadania publiczne; zakres i skala tych zadań uzależniona jest od dochodów samorządu terytorialnego. Zakres i skala mogą być zróżnicowane w poszczególnych miastach i gminach (gminy bogate+zadania na szerszą skalę)

  2. Model elastyczno-technokratyczny -

........(ucięte ksero - jedna linijka)........

z mocy prawa mieszkańcy gminy tworzą wspólnotę samorządową. Ta wspólnota wybiera władze w drodze wyborów demokratycznych.

Rada Gminy- jest organem stanowiącym i kontrolnym :

- uchwala m. in. status gminy i budżet gminy

- wybiera Zarząd, może go odwołać

- podejmuje uchwały w sprawach podatków i opłaty lokalnych w granicach określonych ustawami (stawki podatku od nieruchomości, środków transportu i posiadania psów)

Zarząd- organ wykonawczy - wykonuje uchwały Rady Gminy oraz zadania gmin określone ustawowo z pomocą urzędów gmin

Urząd Gminy- urzędnicy wykonujący zadania gmin z upoważnienia zarządu gmin; zapewnia obsługę techniczno-organizacyjną gmin

Samorządność gminy wyraża się w możliwości bezpośredniego udziału mieszkańców gminy w usprawnianiu władzy.

STRUKTURA WYDATKÓW GMIN WG RODZAJÓW UDZIAŁÓW GOSPODARKI

- największy udział - gospodarka komunalna 25,8% wydatków ogółem budżetu gmin

- oświata i wychowanie - 25,5%

- administracja samorządowa - 10,3%

- opieka społeczna - 9,9%

- ochrona zdrowia - 9,7%

- gospodarka mieszkaniowa - 6,7%

- kultura i sztuka - 3,3%

- rolnictwo - 2,3%

- transport - 1,9%

- kultura fizyczna - 1,3%

Żródła dochodów gmin:

Dochody gmin dzielą się na:

  1. Bezzwrotne (definitywne)

  2. Zwrotne (nadzwyczajne)

Ad. A. Bezzwrotne pochodzą z:

- podatków lokalnych (rolnych, leśnych, od nieruchomości, śr. Transportowych, od działalności gospodarczych osób fizycznych - opłacany w formie kwoty podatkowej od spadków i darowizn i od posiadania psów)

- największe znaczenie ma podatek od nieruchomości. Dochody z tytułu opłat publicznych - największe znaczenie ma opłata skarbowa, pobierana od różnych czynności administracyjnych

- dochody z opłaty administracyjnej za czynności urzędowe

- dochody z opłaty od osób czasowo przebywających w gminie o szczególnych walorach

- z opłaty targowej od osób dokonujących sprzedaży na targowiskach

- z opłaty parkingowej, itp.

- udział w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa

- dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe

- dochody z majątku (czynsz, dzierżawa, wieczyste użytkowanie)

- dochody z prywatyzacji majątku komunalnego

- subwencja ogólna z mocy prawa przysługuje wszystkim gminom z budżetu państwa

- dotacja z budżetu państwa na finansowanie zadań własnych

- dochody z samoopodatkowania mieszkańców gmin

- odsetki na rachunkach avista i długoterminowych

- odsetki od nieterminowo regulowanych należności

- dotacje z funduszy celowych

- dotacje z budżetu państwa na zadania zlecone gminom przez administracje państwa.

Ad. B. Zwrotne. Dochody te w formie kredytów i pożyczek oraz ze sprzedaży obligacji ..???...... ograniczenie w zadłużeniu się gmin. Wydatki związane z obsługą długu nie mogą przekraczać 15% wydatków.

Struktura dochodów budżetu gmin w 1994r:

Dochody własne - 40,4%

Podatek od nieruchomości 13,4%

Podatki i opłaty gosp. rolnych - 2,8%

Podatek od środków transportu - 2,8%

Opłata skarbowa - 4%

Kwota podatkowa - 1,9%

2. udziały w dochodach budżetu państwa - 23,1%

3. dotacje celowe na zadania własne - 3,2%

4. dotacje celowe na zadania zlecone - 18,4%

5. subwencje ogólne 14,9%

....????.....

Udział ten gwarantowany jest poprzez instytucje ..????.. globalnego, które może być przeprowadzone każdej istotnej sprawie w tym w sprawie samooopodatkowania. W Polsce zadania gmin mogą być własne lub zlecone, mogą być fakultatywne lub obligatoryjne:

- zadania obligatoryjne - przepisy prawa zobowiązujące gminy do ich realizacji

- obligatoryjny charakter mogą mieć zadania zlecone; przykładem może być ewidencja pojazdów i wydawanie dowodów rejestracyjnych

- fakultatywne zadania własne podejmowane są przez gminy, gdy społeczność lokalna zgłasza zapotrzebowanie na ich realizacje i gdy jest ona możliwa w świetle posiadanych przez gminy dochodów

- fakultatywne zadania zlecone są podejmowane przez gminy na zlecenie administracji rządowej gdy gmina jest zainteresowana ich realizacją.

- większość zadań gmin to zadania własne, obligatoryjne tych zadań jest około 200, a dotyczą następujących zagadnień:

- gminy zajmują się planowaniem przestrzennym i odpowiadają za realizację tych planów

- gminy zajmują się drogami gminnymi, ulicami, placami oraz organizacją ruchu drogowego

- sprawy wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacja, usuwanie śmieci komunalnych utrzymanie czystości i wysypisk, zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną.

- lokalny transport zbiorowy, ochrona zdrowia, pomoc społeczna w tym ośrodki i zakłady opiekuńcze.

Zadaniem obligatoryjnym gmin jest również:

- lokalne budownictwo mieszkaniowe

- oświata, w tym szkoły podstawowe, przedszkola i inne placówki oświatowo-wychowawcze

- kultura - biblioteki i inne

- turystyka

- targowiska i hale targowe

- zieleń komunalna i zadrzewienie

- cmentarze komunalne

Struktura wydatków w gminach Polskich:

75% - wydatki bieżące 3/4

25% - wydatki inwestycyjne 1/4

  1. W ramach sektora finansów publ. Wyróżniamy sektor rządowy i samorządowy.

Sektor samorządowy obejmuje jednostki samorządu teryt. I ich organy oraz podległe tym organom jednostki organizacyjne. Działalność jedn. Samorz. Teryt. usankcjonowana konstytucją stanowiącą, że samorz. Teryt. wykonuje zadania publ. nie zastrzeżone przez konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publ. Samorz. Teryt. na szczeblu gminy został reaktywowany w Polsce w 1990, a od 01.01.1999 reaktywowano w Polsce samorz. teryt. na szczeblu powiatów i województw. Lecz samodzielność finansowa ostatniego samorz. jest wyjątkowo mała. Dochody własne samorz. teryt. i wojew. pokrywają tylko 5% wydatków ogółem tych samorz. Podstawy finansowej samodzielności gmin są b. solidne. W sektorze samorz. nie występuje hierarchiczne podporządkowanie organów, a samodzielność samorz. teryt. podlega ochronie rządowej i samorz. te mają osobowość prawną. W Polsce obecnie obow. Skrajnie etatystyczne model samorz. teryt. na szczeblu powiatu i wojew.

2. Zakres zadań gmin:

Gmina jest podst. jedn. samorz. teryt. Stanowi ona wspólnotę tworzoną przez jej mieszkańców oraz odpowiednie terytorium. Wykonuje ona zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Samodzielność gmin podlega ochronie sądowej, a gminy mają osobowość prawną rada ministrów po konsultacji z mieszkańcami w drodze porozumienia tworzy, łączy, dzieli i likwiduje gminy, ustala granice, nazwy i siedziby władz. Do zakresu zadań gmin należą wszystkie sprawy publ. o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podm. Zadania publ. realizowane przez gminy dzielone są na własne i zlecone przez admin. rządową. Zarówno pierwsze jak i drugie mogą być obligatoryjne lub fakultatywne.

Zdania własne są realizowane przez gminę samodzielnie we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność.

Obejmują one m.in. sprawy dot. :

Zadania własne są finansowane z budżetu gminy, ale w wielu dziedzinach zadania te są w znacznym stopniu dofinansowywane przez organy admin. państwowej, np. przez subwencje lub dotacje celowe na zadania własne.

Nadzór nad gosp. fin. gmin w zakresie zadań własnych sprawują regionalne izby obrachunkowe jedynie wg. Kryterium legalności. Źródłem finansowania zadań zleconych gminom są dotacje celowe z budżetu państwa. .

Regionalne izby obrachunkowe nadzorują gosp. Fin. gmin w zakresie zadań zleconych wg. Czterech kryteriów:

Zadania własne gmin w zakresie użyteczności publ. mogą być realizowane również za pośrednictwem jednostek i zakładów budżetowych lub spółek prawa handlowego. Gmina może też powierzyć wykonywanie zadań z zakresu gospodarki komunalnej tj. wywóz śmieci osobom fizycznym, prawnym lub jednostkom organizacyjnym nie mającym osobowości prawnej na podstawie umowy sporządzonej na zasadach ogólnych z zastosowaniem przepisów o zamówieniach publ. O wyborze sposobu wykonywania zadań z zakresu gospodarki komunalnej rozstrzyga rada gminy. Rada gminy decyduje tez on wysokości cen i opłat albo o sposobie ustalania cen i opłat za usługi komunalne o charakterze użyteczności publ.

Poza sferą użyteczności publ. gmina może prowadzić działalność jedynie poprzez tworzenie spółek prawa handlowego i przystępowanie do tych spółek jeśli spełnione są następujące warunki:

Tylko w tym przypadku gmina może zajmować się działalnością o charakterze komercyjnym w formie udziału w spółkach prawa handlowego. Zakres zadań gminy jest zróżnicowany i szeroki. Zadania te koncentrują się jednak w sferze lokalnych usług publ.i społecznych oraz zagospodarowywania przestrzennego.

3. Źródła dochodów gmin.

Gminy prowadzą samodzielnie gosp. finan. na podstawie uchwalonego przez rade gminy budżetu. Źródła dochodów budżetowych gmin dzielimy na 3 grupy:

Dochody własne przesądzają o rzeczywistej samodzielności finansowej i ekonomicznej gmin. Z ekonomicznego punktu widzenia dochody własne dzielimy na:

Dochody podatkowe gmin mają podst. ...............

Dochody te są uzyskiwane z dwóch grup podatków:

i udziały gmin w podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych.

Do podatków lokalnych w całości zasilających budżety gmin należą trzy podatki:

Podatek od nieruchomości jest najważniejszym i najbardziej wydajnym podatkiem lokalnym. Jest to podatek majątkowy o szerokim zakresie podm., jednolity dla osób fizycznych i prawnych. Przedmiotem opodatkowania w tym podatku są budynki, budowle, grunty przeznaczone na cele nierolnicze i nieleśne. Podatek ten można łatwo ustalić, bo podstawą opodatkowania jest powierzchnia użytkowa budynków w m2 i powierzchnia gruntów w m2 oraz wartość początkowa budowli ustalana w celu odpisów amortyzacyjnych. W rezultacie łatwo jest ustalić wysokość dochodów gminy z tego podatku przewidywaną dla najbliższego roku budżetowego. Podatek ten jest łatwy w poborze, gdyż trudno jest ukryć nieruchomość w szarej strefie. Podatnikami podatku od nieruchomości są osoby prawne, osoby fizyczne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, które są: właścicielami lub samodzielnymi posiadaczami nieruchomości albo obiektów budowlanych nie złączonych trwale z gruntami, posiadaczami nieruchomości lub obiektów budowlanych będących własnością skarbu państwa lub gminy ewentualnie zarządzającymi tymi obiektami, posiadaczami baz tytułu prawnego nieruchomości lub obiektów budowlanych należących do skarbu państwa lub gminy, użytkownikami wieczystymi nieruchomości lub ich części. Stawka podatku od budowli jest stała i wynosi 2%, natomiast budynki i grunty są opodatkowane stawką kwotową, przy czym wysokość tej stawki określa na następny rok kalendarzowy rada gminy. W gminach wyznaczonych maksymalnymi stawkami określonych przez min. finansów w trybie przewidzianych ustawą

Stawki podatkowe od nieruchomości są jednolite na terenie danej gminy, nie mogą być wyższe od stawek maksymalnych , nie mogą być niższe o ponad 50% od stawek maksymalnych.

Stawki podatku od nieruchomości skoro są jednolite na terenie gminy nie uwzględniają atrakcyjności położenia danej nieruchomości, która ma wpływ na cenę rynkową nieruchomości i na wysokość czynszu. Różnice w cenach i czynszach mogą być duże.

W najbliższych latach podatek od nieruchomości i podatek rolny i leśny mają zostać zastąpione podatkiem katastralnym.

Wprowadzanie tego podatku we Polsce napotyka na przeszkody. W celu wprowadzenia tego podatku należałoby sporządzić rejestr wszystkich nieruchomości w Polsce. Wprowadzenie tego podatku wymagałoby określenia wartości rynkowej wszystkich nieruchomości. Poza tym właściciele nieruchomości położonych w atrakcyjnych miejscach nie są zainteresowani wprowadzeniem tego podatku bo będą płacić wyższe podatki.

Po wprowadzeniu podatku katastralnego właściciele i posiadacze atrakcyjnych nieruchomości zapłacą wyższy podatek, natomiast nieruchomości nieatrakcyjne - niższy.

Podatek katastralny przyczyni się do przestrzennej separacji bogatych i biednych.

Drugim podatkiem lokalnym w całości zasilającym budżety gmin podatek od śr. transportowych. Przedmiotem podatku jest własność lub posiadanie zarejestrowanych śr. transportowych tj.

Do końca 1997 roku omawianym podatkiem były opodatkowane wszelkiego rodzaju pojazdy wyposażone w silnik wraz z samochodami osobowymi. Wysokość stawek do 97 roku zależała od rodzaju pojazdu i wielkości skokowej silnika. Podatek ten miał poważne wady, bo nie uwzględniał częstotliwości korzystanie przez właścicieli i posiadaczy pojazdów z dróg publicznych. Wady poprzedniego podatku od środków transportowych spowodowały ograniczenie zakresu pojazdów opodatkowanych tym podatkiem. Od 01.01.98 z opodatkowania tym podatkiem zostały wyłączone samochody osobowe w zamian odpowiednio podniesiono stawki podatku akcyzowego dla paliw. Obecnie stawki w podatku od środków transp. zależą od rodzaju i ładowności śr. transportowego. Celowość utrzymywania tego podatku jest nadal kwestionowana.

Bardziej uzasadniona jest likwidacja tego podatku i podniesienie stawek podatku akcyzowego dla oleju napędowego. Przeciwstawiają się temu gminy, gdyż ich budżety są zasilane tym podatkiem, a podatek akcyzowy w całości wpływa do budżetu państwa.

Kolejny podatek lokalny zasilający gminy to podatek od psów. Podatnikami są osoby fizyczne posiadające psy. Przedmiotem podatku jest posiadanie psa, a podstawą - liczba posiadanych psów. Omawiana podatek jest przedmiotem wielu dyskusji, gdyż w niektórych gminach koszty jego poboru znacznie przewyższają wpływy z jego realizacji. Aktualna stawka podatku wynosi około 30,- w skali roku od jednego psa. Zgłaszana jest propozycja, aby podatek ten zastąpić opłatą sanitarną od psów zróżnicowaną od rasy psa, agresywności, liczby mieszkańców miejscowości. Opłata ta powinna być wysoka w dużym mieście, bowiem posiadanie psa w dużym mieście stwarza zagrożenie.

Do pozostałych podatków samorządowych regulowanych odrębnymi ustawami, w całości wpływającymi do budżetu gmin są:

  1. podatek rolny, którego podatnikami są os. fiz., os. prawne i jedn. org. nie posiadające prawnej, które są właścicielami lub samoistnymi posiadaczami gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego lub posiadają grunty wchodzące w skład tych gosp., a będące własnością skarbu państwa lub gminy. Stawka w podatku rolnym jest symboliczna i wynosi równowartość w skali roku 2,5 kwintala żyta z jednego ha przeliczeniowego.

  2. podatek leśny

  3. zryczałtowany podatek dochodowy w formie karty podatkowej. Podatnikami są os. fiz. prowadzące na niewielką skalę pozarolniczą działalność gospodarczą w takich dziedzinach jak:

    1. rzemiosło i usługi

    2. handel detaliczny art. spoż

    3. gastronomia

    4. usługi transportowe (taxi osobowe i bagażowe)

    5. opieka nad dziećmi i osobami chorymi

    6. usługi edukacyjne

Osoby fizyczne w/w działalności podlegają opodatkowaniu w formie karty podatkowej jeśli złożą wniosek do US o opodatkowanie w tej formie. We wniosku tym zgłoszą prowadzenie tej działalności i w trakcie działalności nie korzystają z usług osób, które nie są u niej zatrudnione na podstawie umowy o pracę. Podatnicy opodatkowani w formie karty podatkowej nie mogą prowadzić innej działalności, a ich małżonkowie wykonywać działalności gospodarczej w tym samym zakresie.

W karcie podatkowej obowiązują stawki miesięczne, których wysokość zależy od rodzaju prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników i liczby mieszkańców w danej miejscowości. Zróżnicowanie stawek w karcie w zależności od liczby mieszkańców jest przyczyną tego, że drobna działalność przenoszona jest z miast do okolicznych miejscowości. Gminy przylegające do dużych miast otrzymują wysokie dochody z karty podatkowej. Dochody z karty podatkowej są drugim pod względem znaczenia podatkiem samorządowym budżetu gmin po pod. od nieruchomości.

  1. podatek od spadków i darowizn. Podatnikami są os. fiz. będące obywatelami polskimi lub mające miejsce stałego pobytu w Polsce., które w sposób nieodpłatny w drodze spadku darowizny lub zasiedzenia nabyły własność rzeczy lub prawa majątkowe. Fiskalne znaczenie tego podatku dla gmin jest minimalne (zbliżone do podatku od psów). Niskie dochody gmin z tego podatku wynikają m. in. Z szerokiego zakresu zwolnień przedmiotowych z tego podatku. Drugą przyczyną niewielkiego znaczenia podatku w budżecie gminy są oszustwa podatkowe i omijanie tego podatku. Poza tym prawa majątkowe nie są regulowane przez dziesięciolecia.

W latach 1999 - 2000 gminy mają następujące udziały w podatkach dochodowych:

Szczególne znaczenie w dochodach gmin ma udział w wpływach z podatku dochodowego do osób fizycznych.

Gminy są z tego względu zainteresowane by na ich terenie zamieszkiwały os. fiz. uzyskujące wysokie dochody. W ostatnich latach w Polsce os. fiz. o wysokich dochodach przenoszą się z dużych miast do okolicznych miejscowości. Udział w wpływach z podatku od osób prawnych ma dla gmin niewielkie znaczenie. Gminy uzyskują też dochody z następujących opłat o charakterze publiczno prawnym:

  1. opłaty targowej pobieranej od os. fiz., os. prawnych, jednostek org. nie posiadającej osobowości prawnej, dokonujących sprzedaży na targowiskach

  2. opłaty miejscowej pobieranej od osób przebywających czasowa w celach wypoczynkowych, zdrowotnych lub turystycznych na terenach o korzystnych właściwościach klimatycznych i walorach krajobrazowych, o warunkach uzasadniających pobyt w tym celu. Oplata ta jest pobierana za każdy dzień pobytu w takich miejscach. Górną granicą dziennej stawki opłaty miejscowej określa się w ustawie. Natomiast faktycznie obowiązującą stawkę dla danej miejscowości i zasady poboru określa rada gminy w formie ustawy.

  3. opłata administracyjna, ma charakter fakultatywny, pobierana jest za czynności administracyjne organów gminy w tych przypadkach, za te czynności nie jest pobierana opłata skarbowa. Oplata administracyjna jest wprowadzona uchwałą gminy, która określa zasady ustalania poboru, terminy płatności i stawki.

  4. gminy otrzymują dochody z opł. skarbowej regulowanej ust. o opłatach skarbowych i rozporządzeniem ministra finansów. Opłata ta jest pobierana za czynności urzędowe organów administracyjnych podejmowane na wniosek zainteresowanego. Z drugiej strony opłata skarbowa stanowi obciążenie…

PODMIOTY GOSP. BUDŻETOWEJ Podmiotami gosp. budż. są organy państwowe i ich aparat wykonawczy oraz inne jedn. org. czynnie i biernie uczest. w wykonywaniu budżetu. Podm. gosp. budż dzielimy na czynne i bierne. Czynnikami są organy władzy państwowej i administracji rządowej oraz inne jednostki org. gosp. państwowych, które mogą w określonym trybie stanowić o wielkości dochodów i wydatków budżetowych. Zarówno na etapie planowania jak i wykonywania budżetu. Podmioty czynne to: Sejm, Senat, Rząd, ministrowie, wojewodowie, izby i urzędy skarbowe. Bierne podmioty gosp. budż to podmioty sektora państwowego i prywatnego zobow. do świadczeń na rzecz budżetu państwa lub korzystające ze środków budżetu państwa: przeds. prywatne i państwowe, spółdzielnie, gosp. domowe.

  1. POJĘCIE FINANSÓW PUBLICZNYCH

  2. FINANSE PUBLICZNE A FINANSE PRYWATNE

  3. ZAKRES PRZEDMIOTOWY I PODMIOTOWY FINANSÓW PUBLICZNYCH

  4. FUNKCJE EKONOMICZNE FINANSÓW PUBLICZNYCH

  5. BUDŻET PAŃSTWA

  6. SKARB PAŃSTWA

  7. FUNKCJE EKONOMICZNE BUDŻETU PAŃSTWA

  8. FORMY DOCHODU BUDŻETU

  9. FORMY FINANSOWANIA DEFICYTU

  10. WYDATKI BUDŻETOWE

  11. ZJAWISKO WZROSTU WYDATKÓW PUBLICZNYCH, PRAWO WAGNERA

  12. PROCEDURA PLANOWANIA BUDŻETOWEGO

  13. POWIĄZANIE MIĘDZY BUDŻETEM PAŃSTWA A BILANSEM NALEŻNOŚCI I ZOBOWIĄZAŃ SKARBU PAŃSTWA

  14. ZASADY GOSPODARKI BUDŻETOWEJ

  15. KLASYFIKACJA DOCHODÓW I WYDATKÓW BUDŻETOWYCH

  16. FORMY ORGANIZACYJNE GOSPODARKI BUDŻETOWEJ

  17. FUNDUSZE CELOWE JAKO ŹRÓDŁO FINANSOWANIA ZADAŃ PUBLICZNYCH

  18. MOTYWY TWORZENIA FUNDUSZY CELOWYCH

  19. KLASYFIKACJA FUNDUSZY CELOWYCH

  20. TENDENCJE W ZAKRESIE TWORZENIA FUNDUSZY CELOWYCH

  21. REFORMOWANIE PUBLICZNYCH FUNDUSZY CELOWYCH W LATACH '90

  22. FUNDUSZE CELOWE W POLSCE

  23. ZADANIA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO I ŻRÓDŁA ICH FINANSOWANIA.

1

44


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
finanse publiczne Podatki (173 okna)
5a Finanse publiczne
finanse publiczne
Zagadnienia ogólne finansów publicznych i prawa finansowego
Wykład 4 Podstawy prawne finansów publicznych
finanse publiczne
finanse publiczne prezentacja
Wykład 5 Sektor finansów publicznych poprawiony
finanse publiczne Michnafp05
Finanse publiczne 1
Finanse Publiczne III
Finanse publiczne VI
finanse publiczne i rynki finansowe
Finanse publiczne cw 4 E S id 1 Nieznany
LISTA PYTAŃ NA EGZAMIN Z FINANSÓW PUBLICZNYCH
finanse publiczne II cz1
finanse publiczne wykłady
pyt. 18 - hody zasadnicze i uboczne...;, prawo finansów publicznych
E Fundusze motywacyjne, Finanse Publiczne, Wykład VI

więcej podobnych podstron