R e f e r a t
Temat: Procesy prywatyzacji w gospodarce Polskiej.
Plan pracy:
Wstęp
1.Podstawy prawne prywatyzacji.
2. Prywatyzacja jako zjawisko ekonomiczne
3. Ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i ścieżki jej realizacji.
4 Prywatyzacja a rozwój rynku kapitałowego.
5. Społeczne skutki prywatyzacji majątku państwowego.
Wstęp
Doświadczenia 45 lat socjalizmu w Polsce wykazały, że jest to system nieefektywny. Nie przynosił on dużego postępu cywilizacyjnego i przyczyniał się do technicznego zacofania. Socjalizm nie zaspokajał potrzeb ludzi, gospodarowanie w nim wiązało się z dużym marnotrawstwem. Doprowadziło to do problemów ekonomicznych w latach osiemdziesiątych, w tym do niedoborów towarów. Podjęta reforma Balcerowicza urealniła wartości dóbr (inflacja), a ich celem było odejście od socjalizmu. Jedną z największych pozostałości po poprzednim ustroju są przedsiębiorstwa państwowe. W modelu kapitalistycznym państwo nie ingeruje w gospodarkę, a same przedsiębiorstwa państwowe nie są w stanie utrzymać się na rynku. Od początku polskich reform podstawowy wpływ na zmianę struktury własnościowej ma tworzenie nowych, prywatnych podmiotów gospodarczych. Decydującą rolę w tych procesach odgrywa prywatyzacja.
Za stan wyjściowy do wszystkich analiz procesów prywatyzacyjnych przyjmuje się liczbę 8453 przedsiębiorstw. Podawana jest ona przez GUS jako liczba przedsiębiorstw państwowych istniejących w dniu 31 grudnia 1990 roku.
Samo pojęcie „prywatyzacja” nie jest jednoznaczne. Używane jest zarówno w literaturze ekonomicznej, jak i w słownictwie potocznym w dwóch znaczeniach. W znaczeniu szerokim (strukturalnym) pojęciem tym określa się różnorodne działania mające na celu zmianę struktury własności w danym kraju na korzyść własności prywatnej przy jednoznacznej redukcji zaangażowania państwa w gospodarce co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia roli rynku i konkurencji. W warunkach kraju takiego jak Polska, przechodzącego głęboką i gwałtowną transformację własnościową.
Podstawy prawne prywatyzacji.
Transformacja jaka się dokonała oznaczała radykalną zmianę filozofii gospodarowania polegają na przejściu od systemu centralnego planowania do ekonomi opartej na mechanizmach rynkowych. Wiarygodność funkcjonowania tych mechanizmów została wzmocniona przez uznanie własności prywatnej za podstawę ustrojową gospodarki. Sprawne przeprowadzenie procesu transformacji wymagało stworzenie odpowiednich uregulowań prawnych, które umożliwiało by wykorzystanie zasobów przedsiębiorstw państwowych w gospodarce rynkowej. Potrzeba była stworzenia kompleksowego aktu prawnego, który szczegółowo regulowałby kwestie związane z przekształceniami własnościowymi i prywatyzacją państwowych podmiotów gospodarczych. Wymogi te spełniała przyjęta 13 lipca 1990r. ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (zwana dalej ustawą prywatyzacyjną). Ustawa ta miała charakter pionierski, stwarzała bowiem zasady i standardy polskiej prywatyzacji, które stały się przykładem dla innych krajów transformacji. Jednocześnie z ustawą o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych Sejm uchwalił też inne akty prawne przekazujące sprawy przekształceń własnościowych w ręce specjalnie powołanego organu administracji państwowej - Ministerstwa Przekształceń Własnościowych.
Swoim zakresem ustawa prywatyzacyjna obejmowała przedsiębiorstwa państwowe z wyjątkiem:
kopalni węgla kamiennego i przedsiębiorstw handlu hurtowego węglem kamiennym;
kopalni węgla brunatnego;
zakładów wytwarzania oraz przesyłu i zbytu energii elektrycznej i cieplnej;
przedsiębiorstw, dla których podstawowym przedmiotem działalności jest produkcja uzbrojenia lub sprzętu wojskowego.
Podmioty te, jako szczególnie istotne dla gospodarki miały być przekształcone w oparciu o zapisy ustawy z dnia 5 lutego 1993r o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa.
Prywatyzacja w szerszym znaczeniu sprowadza się do czterech podstawowych procesów:
prywatyzacja oddolna (założycielska), czyli powstanie nowych, prawnych podmiotów gospodarczych.
prywatyzacja ( odpłatnie bądź nieodpłatna) niegospodarczego mienia publicznego (państwowego i komunalnego) w tym prywatyzacja ziemi, przekazywanie w prywatne ręce budynków, budowli itp.;
prywatyzacja bezpośrednia, a więc sprzedawanie ( bądź rozdawanie) przez właściciela państwowego małych i średnich przedsiębiorstw konkretnym nabywcom, z reguły osobom fizycznym;
prywatyzacja kapitałowa, dotycząca sprzedaży również w ofercie publicznej, bądź rozdawnictwa akcji państwowych, jak i firm użyteczności publicznej oraz monopolów naturalnych.
2. Prywatyzacja jako zjawisko ekonomiczne.
Państwo , które chce zmienić strukturę własności swojej gospodarki (prywatyzacja strukturalna), można podejmować dwojakiego rodzaju działania:
Denacjonalizacja, która polega na sprzedaży własności publicznej prywatnym (odpłatnie lub nieodpłatnie). Zasadniczą część denacjonalizacji stanowi prywatyzacja właściwa, której przedmiotem są przedsiębiorstwa państwowe.
Deregulację (lub liberalizację w terminologii brytyjskiej), która jest rozumiana jako zbiór działań podejmowanych w celu usunięcia ograniczeń i barier dotyczących wejścia na rynek i wyjście z niego, co ma prowadzić do pobudzenia prywatyzacji założycielskiej oraz do rozwoju konkurencji.
Jest jeszcze trzecia możliwość, rzadko stosowana w praktyce, która polega na udzielaniu jednostkom prywatnym szczególnej pomocy np. w postaci prawa wytwarzania i dystrybucji określonych dóbr na zasadzie dzierżawy majątku państwowego lub franszyzy z jednoczesnym dofinansowaniem przez państwo tej działalności.
W ramach denacjonalizacji można wyróżnić wiele różnorodnych technik prywatyzacji. W obszarze prywatyzacji właściwej najważniejsze z nich to:
Sprzedaż akcji przez publiczną ofertę;
Sprzedaż akcji inwestorowi prywatnemu;
Sprzedaż przedsiębiorstwa państwowego bądź jego mienia ;
wykup przedsiębiorstwa przez menedżerów i/lub pracowników;
dzierżawa i /lub kontakty menadżerskie z opcją wykupu.
Wszystkie wymienione techniki mogą znaleźć i znajdują zastosowanie w Polsce.
Każda technika prywatyzacji może być realizowana przez konkretną ścieżkę.
Sprzedaż akcji przez publiczną ofertę.
Jest to technika często stosowana w Polsce, prowadzi do stosunkowo swobodnego dostępu różnych grup obywateli do akcji. Technikę tą można praktycznie zrealizować w trzech wariantach:
jako sprzedaż licytacyjną - każdy chętny składa pisemną ofertę zakupu określonej liczby akcji proponują określoną cenę, która musi być wyższa od ceny minimalnej ustalonej przez państwo. Ostatecznie prawa własności przekazywane są tym subskrybentom, którzy zaoferowali najwyższe ceny, aż do wyczerpania się puli oferowanych na sprzedaż akcji,
sprzedaż po cenie stałej z ewentualną redukcją - państwo ustala stałą cenę sprzedaży, a potencjalni nabywcy zapisują się na żądaną liczbę akcji. Po zakończeniu zapisów, o ile wielkość popytu przekracza wielkość oferty, dokonywana jest proporcjonalna redukcja liczby akcji ostatecznie sprzedanych poszczególnym inwestorom . Jeżeli wielkość popytu nie przekracza wielkość oferty, wszyscy subskrybenci otrzymują akcje w żądanym wymiarze,
jako sprzedaż po stałej cenie metodą „kto pierwszy ten lepszy” państwo ustala cenę oraz termin rozpoczęcia i miejsca sprzedaży akcji. Ewentualnie również ustalenia ograniczenia dotyczącego liczby akcji kupowanych przez jednego nabywcę bądź rodzaju nabywcy 9osoby fizyczne lub prywatne). Sprzedaż odbywa się do momentu wyczerpana się zasobu akcji.
Sprzedaż akcji inwestorowi prywatnemu.
Rezygnacja ze sprzedaży akcji w ofercie publicznej, ocenianej jako najbardziej zyskowna dla państwa forma przekazywania własności, występuje zwykle z dwóch powodów. Przedsiębiorstwo nie spełnia różnych szczegółowych wymagań rynku giełdowego, dotyczącym jego minimalnej wielkości bądź jego kondycji finansowej, albo właściciel(tj. państwo) uznaje, że korzystniejsze niż znalezienie od razu inwestora strategicznego. Zwykle inwestor z branży, który może zapewnić sprywatyzowanemu przedsiębiorstwu dostępu do nowych technologii, rynków zbytu itp. Poszukiwanie inwestorów odbywa się na podstawie publicznego lub zamkniętego zaproszenia, a sprzedaż prowadzona zwykle długotrwałymi negocjacjami. Rzadkością jest sprzedaż stuprocentowa pakietu akcji. Z reguły państwo pozbywa się 51-90% akcji, niekiedy zachowuje sobie tzw. „złotą akcję”, która daje prawo do określonych ważnych decyzji w trakcie walnego zgromadzenia akcjonariuszy.
Sprzedaż przedsiębiorstwa państwowego bądź jego mienia.
Mniejsze przedsiębiorstwa są prywatyzowane drogą sprzedaży w całości. Transakcja tego rodzaju poprzedzona jest wyceną dokonywaną przez wyspecjalizowaną firmę konsultingową. Cena sprzedaży wynika zasadniczo z dwóch czynników: wartości majątku przedsiębiorstwa (aktywa netto) oraz jego zdolności do generowania zysków. Poszukiwanie nabywcy odbywa się z reguły w drodze publicznego zaproszenia do składania ofert, a akt sprzedaży poprzedzony jest szczególnymi negocjacjami, w trakcie których dokonywany jest wybór najkorzystniejszych ofert. Technika ta może być realizowana poprzez sprzedaż licytacyjną ( przetargową)według aktualnej wartości rynkowej. W przypadku gdy przedsiębiorstwo jest nieefektywne i praktycznie nie ma szans dalszego istnienia jako samodzielny podmiot gospodarczy i sprzedawane jest zwykle na przetargach, a przedsiębiorstwo musi być wcześniej zlikwidowane.
Wykup przedsiębiorstwa.
Pojęcie wykupu dotyczy sytuacji nabywania przedsiębiorstwa przez jego kadrę zarządzającą i / lub załogę. W technice tej reguły część środków finansowych na transakcję wykupu uzyskiwana jest od zewnętrznych instytucji finansowych pod zastaw aktywów nabywanego. Mamy wtedy do czynienia z menadżerskim wykupem lewarowanym (LMBO) bądź pracowniczym wykupem lewarowanym(LEBO). Technika LMBO powstała w Stanach Zjednoczonych w latach siedemdziesiątych została zastosowana w kilku tysiącach przypadków, natomiast jako narzędzie prywatyzacji dość powszechne w Wielkiej Brytanii w latach osiemdziesiątych. W Polsce ta technika w czystej postaci - występuje rzadko, bowiem nie znalazła ona swojego miejsca ani w ustawie prywatyzacyjnej z 1990r., ani w ustawie w komercjalizacji i prywatyzacji z 1996r.
Dzierżawa i /lub kontakty menadżerskie z opcją wykupu.
Są to techniki prywatyzacji w których przyszły nabywca przedsiębiorstwa w pierwszej kolejności obejmuje prawa zarządzania nad przedsiębiorstwem. Przeniesienie prawa własności następuje stopniowo i jest rozłożone na kilka lat. Dzierżawa pracownicza z opcją wykupu nazywana jest w Polsce prywatyzacją leasingową. Jest to prywatyzacja stosowana do małych i średnich przedsiębiorstw. Kontakty menadżerskie z opcją wykupu jest dopuszczalna prawnie, lecz występuje sporadycznie.
Ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i ścieżki jej realizacji.
W ustawie o prywatyzacji określone zostały zasady i tryb przekształcana przedsiębiorstw państwowych w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa(jsSP), zasady nabywania akcji i udziałów w tych spółkach oraz ścieżki prywatyzacji likwidacyjnej (bezpośredniej).
Ustawa z 13 lipca 1990r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych zwana ustawą prywatyzacyjną(Dz. U. Nr 51 poz. 298 z późn. zm.) była ponad 6 lat aktem normatywnym regulującym procesy zmian własnościowych w sferze przedsiębiorstw państwowych. Ustawa stworzyła zasady i standardy polskiej prywatyzacji była wzorem dla innych krajów, miała charakter pionierski. Obowiązywała do 8 kwietnia 1997r., kiedy to została zastąpiona uchwaloną 30 sierpnia 1996r. ustawą o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 118 poz. 561). W 1997r. ustawa została znowelizowana jeszcze sześciokrotnie, można ją traktować jako rozwinięcie i rozszerzenie ustawy z 1990r.
Ustawa zachowała dwa podstawowe rodzaje prywatyzacji występujące w starej ustawie (prywatyzacja kapitałowa zwana teraz pośrednią oraz prywatyzacja likwidacyjna, zwana teraz bezpośrednią) oraz trzy ścieżki prywatyzacyjne w ramach prywatyzacji bezpośredniej ( sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie przedsiębiorstwa do spółki, leasing pracowniczy). Ustawa wyeliminowała sporo błędów poprzedniej ustawy oraz wprowadziła kilka nowych rozwiązań. Zasadniczą nowością ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w porównaniu do poprzednio obowiązującą ustawą prywatyzacyjną jest oddanie Ministrowi Skarbu państwa incjatywy prywatyzacyjnej. O ile poprzednio prywatyzację mogły rozpoczynać jedynie same przedsiębiorstwa wraz organami założycielskimi, o tyle obecnie Minister może z własnej inicjatywy komercjalizować przedsiębiorstwa w celu prywatyzacji. Przepisy obecnej ustawy nie przewidują opiniowania wniosku o komercjalizację przez organy przedsiębiorstwa. Podobnie z własnej inicjatywy organ założycielski, za zgodą Ministra Skarbu Państwa może obecnie poddać przedsiębiorstwo państwowe prywatyzacji bezpośredniej. Ważną nowością jest powiększenie przywilejów pracowniczych przy prywatyzacji, które dotyczą obecnie pracowników przedsiębiorstw prywatyzowanych wszystkimi ścieżkami. Ustawa przyznała szerokie preferencje w bezpłatnym otrzymaniu akcji osobom, które pracowały w danym przedsiębiorstwie co najmniej 10 lat oraz w przypadku przedsiębiorstw przetwórstwa rolno - spożywczego, rolnikom lub rybakom którzy w okresie ostatnich 5 lat dostarczali do tego przedsiębiorstwa surowce o wartości co najmniej 100 q żyta według cen w ostatnim roku. W okresie od 1 stycznia do końca 1990r. do końca sierpnia 2001r. rozpoczęto procesy prywatyzacyjne w 5292 przedsiębiorstwach państwowych w trybie ustawy o p p p , ustawy o k i ppp oraz art. 19 ustawy o pp. W rejestrze przedsiębiorstw państwowych na dzień 30 czerwca 2001r. figuruje 2132 przedsiębiorstwa państwowe.
Prywatyzacja a rozwój rynku kapitałowego.
Prywatyzacja i rozwój rynku kapitałowego należą do najważniejszych elementów składających się na proces transformacji ustrojowej. Związki między prywatyzacją a rynkiem kapitałowym mogą być analizowane w różnych przekrojach. Najczęściej w literaturze teoretycznej oraz badaniach empirycznych, eksponowany związek pomiędzy
Prywatyzacja a rozwojem publicznego rynku akcji, zwłaszcza rynku giełdowego. Prywatyzacja traktowana jest jako podstawowe narzędzie transformacji gospodarczej a jej rola nie ogranicza się do zapewnienia dopływu akcji niezbędnych do uruchomienia i intensyfikacji obrotu giełdowego. W tym ujęciu prywatyzacja traktowana winna być przede wszystkim jako proces prowadzący do radykalnych zmian struktur ekonomicznych i społecznych, które tworzą i poszerzają potencjalny obszar gospodarki, który może stać się przedmiotem rynkowej regulacji, w tym także regulacji za pośrednictwem rynku kapitałowego. Realizowany od dziesięciulat proces transformacji ustrojowej w Polsce ma za zadanie doprowadzić do zbudowania sprawnej gospodarki rynkowej. Jednym z niezbędnych składników skutecznego mechanizmu rynkowego jest rynek kapitałowy. W wyniku prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych stworzona została liczna grupa przedsiębiorstw, które potencjalnie mogą być aktywnymi uczestnikami rynku kapitałowego. Na koniec 1999 roku w obrocie publicznym znajdowały się akcje 261 spółek. Z tej liczby 58 (łącznie z akcjami Narodowych Funduszy Inwestycyjnych) to spółki utworzone przez Skarb Państwa w drodze przekształcenia przedsiębiorstw państwowych.
5. Społeczne skutki prywatyzacji majątku państwowego.
Prywatyzacja jako zjawisko w którym aspekt ekonomiczny jest ściśle związany ze społecznym i politycznym. Stanowi nierozłączny element nowego ustroju zarówno w warstwie ideologiczno - symbolicznej jak i instytucjonalnej. Na postawy wobec prywatyzacji wpływają czynniki, które determinują stosunek do gospodarki rynkowej: zmienne społeczno - demograficzne (m. in. wiek, wykształcenie, zawód i miejsce zatrudnienia), interesy grupowe oraz uznawane wartości i poglądy polityczne. Rozwój sektora prywatnego w ciągu ostatnich dziesięciu lat spowodował, że prywatyzacja jako zjawisko dotychczas mało znane, stało się codziennym doświadczeniem wielu osób. W pierwszym okresie przemian i wprowadzenia gospodarki rynkowej można było zaobserwować istotny wzrost postaw egalitarnych. Spadek poziomu życia, zderzenie oczekiwań z rzeczywistością oraz różnorodne skutki zmian zaowocowały pesymizm i silnym poczuciem zagrożenia bezpieczeństwa. W okresie tym wzrosło poczucie dla polityki pełnego zatrudnienia, państwowej kontroli cen i centralnego kierowania, a spadło dla prywatyzacji co odnotowały badania CBOS.
Prywatyzacja ponadto jest traktowana jako element polityki rządowej i stosunek do niej uzależniony jest do pewnego stopnia od stosunku do rządu sprawujące w danym okresie władzy. Spadek poparcia dla prywatyzacji jest wynikiem splotu szeregu zjawisk politycznych i ekonomicznych, takich jak stan gospodarki, stosunek do rządu itp.
Istotna część społeczeństwa postrzega bowiem prywatyzację jako rozwiązanie korzystne dla grupy osób uprzywilejowanych: właścicieli, biznesmenów oraz osób sprawujących władzę. W wyniku przemian prywatyzacyjnych traci ich zdaniem, pracownicy przedsiębiorstw , robotnicy, rolnicy i nauczyciele a więc przeciętni obywatele. Prywatyzację akceptują bardziej niż inni osoby wykształcone, zamożne, mieszkańcy dużych miast, kadra kierownicza. Najsilniej przekonani o jej negatywnych skutkach są rolnicy, robotnicy niewykwalifikowani, osoby o niskim wykształceniu i dochodach, a więc grupy które sądzą, że stracą w wyniku przemian. Ekonomiczne konsekwencje prywatyzacji są oceniane ze względu na ich skuteczność i przyczynianie się do wzrostu efektywności, natomiast skutki społeczne rozpatrywane są w kategoriach sprawiedliwości i krzywdy. Według polityków prawicowych państwo zachowuje się „jako sutener sprzedający nie swój majątek kapitałowi zagranicznemu”. Majątek „państwowy” stworzony przez społeczeństwo został uznany za własność rządu i sprzedawany kapitałowi zagranicznemu znacznie poniżej jego wartości. Pozostaje nie rozwiązany problem z czego bowiem będziemy pokrywać deficyt budżetowy, w tym „systemie” po sprzedaniu ostatnich firm państwowych? Dochody z prywatyzacji winny być reinwestowane w sektor państwowy w celu jego restrukturyzacji a następnie sprzedaży firm mających już zdolność do generowana zysków. To zaniechanie restrukturyzacji firm kosztowało nasz kraj wiele milionów dolarów, gdyż sprzedaż firm przed restrukturyzacją jest nieopłacalna. Dochody z prywatyzacji winny być również przeznaczone na pośrednie uwłaszczenie społeczeństwa np. przez dokapitalizowanie ZUS- u i odtworzenie indywidualnego kapitału początkowego każdego polskiego obywatela płacącego składki na ubezpieczenia społeczne.
Całkowite fiasko przyniosła koncepcja zagranicznych inwestorów strategicznych. Według oczekiwań liberałów mieli oni jako aktywni inwestorzy wnieść do polskich firm nie tylko know-how w zakresie zarządzania ale przede wszystkim kapitał i know-how w zakresie nowych technologii produkcji i nowych produktów, a tym samym umożliwić polskim towarom wejście na zagraniczne rynki zbytu.
Na podstawie przeprowadzonej analizy można sformułować wnioski syntetyczne dotyczące przebiegu procesów prywatyzacji i ich skutków społeczno - gospodarczych:
prywatyzacja w Polsce nie wpłynęła na podniesienie konkurencyjności polskiej gospodarki
w wyniku przyjętego modelu prywatyzacji polska gospodarka została zdominowana przez kapitał zagraniczny, który nie jest zainteresowany jej rozwojem lecz przejęciem rynków zbytu dla swoich towarów,
następuje prywatyzacja polskiej gospodarki i jej zależność od decyzji strategicznych koncernów międzynarodowych
prywatyzacja przyczyniła się do narastania bezrobocia z uwagi na redukcje nie tylko przyrostów zatrudnienia, ale przede wszystkim w wyniku zmniejszania skali działalności gospodarczej przejmowanych przez kapitał zagraniczny polskich firm,
prywatyzacja nie spowodowała pozytywnych przekształceń gospodarczych lecz przyczyniła się do uwstecznienia strukturalnego polskiej gospodarki, a rezultacie jej eksportu,
rezultatem przyjętego modelu prywatyzacji jest tendencja do zwiększenia się deficytu handlowego i płatniczego Polski, a więc dalsze jej zadłużenie się,
prywatyzacja nie spowodowała uwłaszczenia społeczeństwa lecz jego wywłaszczenie a tym samym obniżyła jego poparcie dla reform rynkowych,
dochody z prywatyzacji wykorzystuje się jako źródło pokrycia deficytu budżetowego oraz nieudolności ekonomicznej i koncepcyjnej rządów opcji tzw. liberalnej,
w procesie transformacji systemowej popełniliśmy wiele fundamentalnych błędów, wynikających głównie z niskiego poziomu naszych elit politycznych oraz wiary w nieomylność i obiektywność ekspertów jak również instytucji finansowych Zachodu.
Bibliografia
Maciej Bałtowski - Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych PWN 1998
Prof. dr hab. Andrzej Prusek - Artykuły naukowe - Prywatyzacja a komercjalizacja polskiej gospodarki. http://www.wsgiz.edu.ptc.pl/artnauk.html
Referat o przekształceniach własnościowych w 1999r.
1