Pesach Stark

• ur 27.04.1905 w Stryju , zm 1996 w Warszawie

• ojciec - Cwi Rosenmann (nauczyciel w chederze)

• matka - Hanah Stark

• gimnazjum w Stryju (1925 - matura)

• po maturze zarabia korepetycjami i angażuje się w działalność organizacji syjonistycznych

• 1927 - wyjazd do Lwowa (studia polonistyczne)

• tłumacz z hebrajskiego na polski

• 1928 - debiut na łamach „Chwili” (opowiadanie Skrzyżowanie się dwóch pociągów)

• 1932 - doktorat pod kierunkiem Kleinera, nauczyciel polskiego w żydowskim gimnazjum w Płocku

• Sympatyk ideologii komunistycznej

• Praca w Agroidzie

• 1934 - wstępuje do nielegalnie działającej Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy

• Aresztowany (rok w więzieniu)

• 1937-1939 przebywa w Warszawie, pisze do żydowskiego „Naszego Przeglądu”

• Okres przedwojenny w historii twórczości Stryjkowskiego można nazwać czasem poszukiwań i odkryć. Poruszał się w światach, które nie tworzyły harmonijnej całości. Tradycyjne religijne wychowanie w domu żydowskim chciał przełamywać wcielaniem w życie nauk zdobytych na komunistycznych zebraniach. Szukał niezależności. Marzył o karierze pisarza, ale pisarstwu nie mógł poświęcić całego swojego czasu, musiał nieustannie szukać środków do życia, musiał na nie zarabiać

• Wybuch II wojny światowej stał się w życiu Stryjkowskiego momentem zwrotnym. W październiku 1939 rozpoczął pracę w redakcji lwowskiego dziennika "Czerwony Sztandar". W lutym 1941 pisarza usunięto z dziennika za popełnienie jakiegoś korektorskiego błędu.

• Stryjkowski przeszedł wtedy do radia i jako dziennikarz radiowy pracował w polskiej rozgłośni we Lwowie do czerwca 1941.

• Przez pewien czas przebywał w Uzbekistanie, pracując w zakładach pracy przymusowej.

• w połowie 1943 zamieszkał w Moskwie. Zaczął pracować w wydawanym przez prosowiecki Związek Patriotów Polskich tygodniku "Wolna Polska". Publikował na jego łamach reportaże i miał nawet swoją stałą rubrykę poświęconą najważniejszym wydarzeniom tygodnia. Podpisywał ją jako Łukasz Monastyrski

• W 1943 Stryjkowski wstąpił do Związku Patriotów Polskich i do PPR. Rozpoczął pracę nad wielką i ostatecznie ukończoną w 1946 powieścią Głosy w ciemności. Właśnie ta powieść stanowi część pierwszą, obok późniejszych: Echa, Austerii i Snu Azrila - tetralogii przedstawiającej rzeczywistość galicyjskich miasteczek i ich żydowskich mieszkańców tuż przed I wojną światową. Ten wielki cykl, zamknięty ostatecznie dopiero w końcu lat osiemdziesiątych, w którym objawił się epicki talent Stryjkowskiego, pokazuje rozpad tradycyjnego świata, obojętność młodych na religię, ich dążenia do asymilacji z wielonarodową i wielokulturową społecznością monarchii austro-węgierskiej.

• W 1946 Julian Stryjkowski wrócił ostatecznie ze Związku Sowieckiego do Polski i zaczął pracować w Polskiej Agencji Prasowej. Wiosną 1949 roku został kierownikiem jej oddziału w Rzymie.

• 1951 ogłosił powieść „Bieg do Fragala” , za nią w 1952 dostaje Nagrodę Państwową I stopnia

• Powrót do Warszawy i stała współpraca z miesięcznikiem „Twórczość” w latach 1954-1978 kieruje działem prozy

• 1966 - występuje z partii. Świeżo ukazana „AUSTERIA” zyskuje uznanie w Monachium

• 1969 wyjazd do Stanów Zjednoczonych (stypendium)

• Po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 Stryjkowski nie poparł posłusznego wobec władzy komunistycznej Związku Literatów Polskich i w 1989 wstąpił do powstającego Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

• Julian Stryjkowski otrzymał również w 1986 nagrodę im. S. Vincenza, a w roku 1993 nagrodę im. Jana Parandowskiego przyznawaną przez Polski PEN Club.

• Julian Stryjkowski zmarł 8 sierpnia 1996 w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Żydowskim w Warszawie.

• Bieg do Fragala, Warszawa 1951 ; Głosy w ciemności, Warszawa 1956 ; Austeria, Warszawa 1966 ; Na wierzbach... nasze skrzypce, opowiadania, Warszawa 1974 ; Sen Azrila, Warszawa 1975 ; Echo, Warszawa 1988 ; Milczenie, opowiadania, Warszawa 1993

• „PSUDONIMY” (Łukasz Monastyrski, Pesach Stark,)

O filmowej wersji "Austerii" głośno było jeszcze w trakcie produkcji. Ekranizacja jednej z najwybitniejszych powieści Juliana Stryjkowskiego wzbudzała zrozumiałe zainteresowanie. Potem przyszła premiera w Chicago, polska premiera w czasie "Konfrontacji", wreszcie: "Złote Lwy'84" - główna nagroda na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku - Gdyni. Już pierwsze sekwencje dzieła Kawalerowicza wprowadzają widza w świat dla wielu nie znany lub zapomniany, świat, który odszedł bezpowrotnie. Jest nim kultura Żydów polskich - oryginalnej i hermetycznej społeczności o własnej filozofii, obyczajowości, religijności i niepowtarzalnym humorze. "Zawsze wydawało mi się, że tylko w Polsce można nakręcić odpowiednio reprezentacyjny film, poświęcony tej tematyce. Żyją tu jeszcze ludzie, którzy pamiętają ten zaginiony świat, pracują artyści, którzy mają jeszcze w oczach kształt wizualny zamordowanej cywilizacji, którzy słyszą jeszcze dźwięki i melodie tamtych czasów" - mówił w jednym z wywiadów Jerzy Kawalerowicz. "Austerię" okrzyknięto jednym z najważniejszych filmów polskich i najważniejszym, oprócz "Matki Joanny od Aniołów" w dorobku Kawalerowicza. Znakomite recenzje zebrał Franciszek Pieczka jako odtwórca głównej roli Taga. Bardzo podobały się również sugestywne zdjęcia przedwcześnie zmarłego operatora Zygmunta Samosiuka. "Dzięki niemu "Austeria" jest najlepiej sfotografowanym - oprócz "Doliny Issy" - filmem polskim ostatnich lat" - pisał branżowy "Film". Pojawiły się nawet głosy, że dzieło Kawalerowicza przewyższa swój literacki pierwowzór. Rok 1914. Pierwszy dzień i pierwsza noc I wojny światowej. Przy drodze do małego galicyjskiego miasteczka stoi karczma, tytułowa austeria, prowadzona przez starego, mądrego Żyda Taga. Znajdują w niej schronienie pierwsi uciekinierzy zagrożeni kozackim pogromem. Są wśród nich bogaci, wyemancypowani Żydzi z miasteczka. Są chasydzi - mistycy i fanatycy religii, nie zdający sobie sprawy z tego, co się wokół dzieje. Na tle tej barwnej zbiorowości rysuje się wyrazista postać Taga, filozofa i wolnomyśliciela, mającego świadomość nadciągającej katastrofy. Pełen trzeźwego sceptycyzmu otacza wszakże ciepłem i serdecznością wszystkich, których jego austeria przygarnęła na tę noc. Przeczuwa, że z nadejściem dnia nadejdzie także zagłada.

Julian Stryjkowski Urodził się 27 kwietnia 1905 w Stryju jako syn nauczyciela Henryka (Cwi) i Anny (Hannah) z domu Monastyrskiej. Zmarł 8 sierpnia 1996 w Warszawie, gdzie został pochowany na cmentarzu żydowskim. Uczęszczał do polskiej szkoły czteroklasowej, a następnie do gimnazjum klasycznego w Stryju. Języka hebrajskiego nauczył się w syjonistycznej organizacji skautowej ha-Szomer ha-Cair, do której należał. W 1924 rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, które ukończył w 1932 obroną rozprawy doktorskiej pt. "Kobieta zbrodniarka w literaturze romantycznej", którą napisał pod kierunkiem prof. Juliusza Kleinera. Praca ta jednak nie ukazała się drukiem. W czasie studiów sympatyzował z ruchem komunistycznym, a w 1934 wstąpił do Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy, za co został zatrzymany i bez wyroku pozbawiony wolności od października 1935 do czerwca 1936. Po wyjściu z więzienia wyjechał do Warszawy. Pracował tam jako akwizytor w księgarni i zajął się tłumaczeniem francuskiej powieści L. F. Celine'a "Śmierć na kredyt", której przekład ukazał się w 1937. Po wybuchu II wojny światowej przyjechał do Lwowa. Tam, po wkroczeniu Armii Czerwonej i zajęciu ziem polskich przez sowietów, pracował jako korektor i reporter w redakcji "Czerwonego Sztandaru", a następnie jako lektor w polskiej rozgłośni lwowskiego radia. W 1941 uciekł w głąb Związku Radzieckiego - przez Tarnopol, Kijów i Stalingrad dotarł do Kujbyszewa. Po nieudanych próbach dołączenia do Armii gen. Andersa, wyjechał do Uzbekistanu, gdzie pracował jako robotnik portowy i rolny, następnie przeniesiono go do podmoskiewskiej fabryki broni. W wyniku interwencji Wandy Wasilewskiej w latach 1943-46 otrzymał pracę w moskiewskiej redakcji tygodnika "Wolna Polska", który był organem Związku Patriotów Polskich. W tygodniku tym przeszedł wszystkie szczeble awansu od korektora do zastępcy redaktora naczelnego, publikował pod pseudonimem Julian Stryjkowski, który po wojnie przyjął jako nazwisko. W tych latach powstały pierwsze fragmenty powieści "Głosy w ciemności", całość nie została jednak opublikowana na skutek interwencji cenzury. Do Polski wrócił w 1946 i kierował katowickim oddziałem PAP (Państwowej Agencji Prasowej). W latach 1949-52 kierował oddziałem PAP w Rzymie, publikował w tygodniku "Odrodzenie". W 1954 objął stanowisko kierownika działu prozy w miesięczniku "Twórczość", gdzie pracował do 1978, kiedy przeszedł na emeryturę. Kilkakrotnie odwiedzał Jugosławię, Izrael (1958 i 1978), spędził kilka miesięcy w USA (1969) w środowiskach żydowskich emigrantów z Europy Wschodniej. Został odznaczony (1955) Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1966 wystąpił z PZPR (Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej) wraz z wieloma znaczącymi postaciami polskiego życia intelektualnego i kulturalnego, m.in. Tadeuszem Konwickim i Kazimierzem Brandysem, na znak protestu wobec usunięcia z tejże partii prof. Leszka Kołakowskiego. Nad trumną pisarza padły z ust Andrzeja Brauna znamienne słowa: "jest się pisarzem w języku, w którym się tworzy", jednak określa się go również mianem "kronikarza żydowskiego losu" i obydwa te określenia dopełniają się wzajemnie. Początkowo pisał w języku jidysz i hebrajskim, jednak cała jego dojrzała twórczość powstała w języku polskim.

Problematyka prozy Stryjkowskiego oscyluje wokół kilku zasadniczych dylematów żydowskiego losu w XX wieku: asymilacji i poczucia niejasnej tożsamości wykorzenionego Żyda, osobliwości "sztetł" stanowiącego swoiste "Jeruzalem czasu wygnania", motyw Ahaswera - Żyda Wiecznego Tułacza, który przez autora przefiltrowany został przez osobistą perspektywę błądzenia pomiędzy ideologiami; wreszcie ostatnim wielkim tematem jego twórczości pozostaje Holocaust. Powieści pt. "Bieg do Fragala" opublikowanej w 1951, z powodu której musiał opuścić Włochy, a za którą otrzymał nagrodę państwową, nie wypierał się, jednak świadom był jej ułomności jako zaangażowanego ideowo prokomunistycznego produkcyjniaka. Swoją fascynację komunizmem tłumaczył po latach jako nadzieję na zmieszanie się z wielonarodową masą komunistów i pozbycie się w ten sposób napiętnowania społecznego, jakie napotykało Żydów. Akcentując eskapistyczny charakter swych związków z komunizmem wypierał ze świadomości wszystkie niekorzystne dla siebie fakty, określając swoją winę jako pewnego rodzaju kalectwo, utratę kontroli nad swoim życiem. Napisał "Tetralogię galicyjską" - "Głosy w ciemności" (powstawały w latach 1943-46; drukowane w odcinkach w "Twórczości" 1955; wydane w formie książkowej w 1956), "Austeria" (1966), "Sen Azrila" (1975) i "Echo" (1988). Zrekonstruował w niej zapamiętany z dzieciństwa obraz życia kresowych Żydów z początku XX wieku, by jak się wyraził w rozmowach z Piotrem Szewcem, postawić "nagrobek narodowi w miarę swoich sił". Nie jest to jednakże proza sentymentalnego powrotu do kraju lat dziecinnych, ale przede wszystkim rozrachunek z własnym dzieciństwem i młodością, poszukiwanie przyczyn rozpadu żydowskiego świata nie tylko w brutalności historii, ale w rozpadzie tradycji i rodziny, co Stryjkowski postrzegał jako główny powód dezintegracji środowiska żydowskiego. Wydał ponadto powieść historyczną pt. "Przybysz z Narbony"(1973;1983), której akcja toczy się u schyłku wieku XV w Hiszpanii opatrzoną mottem: "Powstańcom Getta Warszawskiego poświęcam", które stanowi sygnał dla czytelnika, że kostium historyczny to parabola pozwalająca pogłębić literacki opis Holocaustu. Opublikował także tom wspomnień "Czarna róża" (1962), powieści o charakterze autobiograficznym "Wielki strach" (1980) i "Wielki strach. To samo, ale inaczej" (1990). Ukazały się również tomy opowiadań: "Imię własne" (1961), "Syriusz: wybór opowiadań" (1984), oraz "Milczenie" (1993), a także utwory inspirowane genologią i tematyką biblijną jak "Na wierzbach nasze skrzypce" (1974), czy "Sodoma". Osobnym zjawiskiem jest tzw. "Tryptyk biblijny" "Odpowiedź" (1982), "Król Dawid żyje!" (1984) i "Juda Makabi" (1986) stanowiący przykład twórczości o charakterze apokryficznym, w takim rozumieniu, że apokryf programowo zostaje pozbawiony jakichkolwiek elementów herezji, jednak wartość artystyczna tych utworów broni się tylko wówczas, kiedy czytane są one w kontekście biografii

Julian Stryjkowski - 3 strony

3

---