TOK PROCESU KARNEGO

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

Tok procesu to zespół powiązanych ze sobą faktów procesowych, które tworzą proces karny (powodują, że zostaje zawiązany, rozwija się i kończy). Chodzi tutaj o ogólny model procesu, którego realizacją jest proces konkretny.

Tok procesu można podzielić na etapy, które spełniają różne funkcje, a zakończenie jednego z nich warunkuje przejście do następnego:

1. Postępowanie przygotowawcze - w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu, niesądowe, prowadzi je prokurator (sprawuje też nadzór w zakresie, w jakim sam go nie prowadzi), Policja lub inny organ. Początek: akt ścigania; koniec: akt oskarżenia, chyba, że wcześniej nastąpi obumarcie.

1. śledztwo lub dochodzenie

- postępowanie in rem

- postępowanie in personam

*powyższe fazy rozgranicza postawienie zarzutów

2. Przygotowanie aktu oskarżenia (po zamknięciu, należy do fazy postępowania przygotowawczego sensu largo)

2. Postępowanie jurysdykcyjne

1. Główne (obligatoryjne)

- przygotowanie do rozprawy głównej

- rozprawa główna

- czynności końcowe

2. Odwoławcze (zależne od woli stron)

3. Postępowanie wykonawczo-likwidacyjne - zależy od treści rozstrzygnięcia i orzeczonej kary

1. Przygotowanie do wykonania kary

2. Rzeczywiste wykonanie kary

3. Zlikwidowanie konsekwencji związanych ze skazaniem

ZUBOŻENIE I WZBOGACENIE TOKU PROCESU

• Zubożenie toku procesu - polega na pominięciu niektórych etapów, jeżeli jest to przewidziane przepisami.

• W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego nie przeprowadza się postępowania przygotowawczego, chyba, że wcześniej się toczyło w przekonaniu, że czyn jest ścigany z oskarżenia publicznego

• Ominięcie rozprawy głównej - skazanie lub warunkowe umorzenie na posiedzeniu

• Ograniczenie postępowania dowodowego - niebudzące wątpliwości przyznanie się oskarżonego do winy, dobrowolne poddanie się karze

• Wzbogacenie toku procesu - polega na przeprowadzeniu dodatkowych etapów np.:

• Postępowania odwoławczego

• Postępowania w ramach nadzwyczajnej kontroli prawomocnych orzeczeń sądowych

• Cofnięciu procesu do stadium wcześniejszego

• Postępowania uzupełniającego

• Postępowania mediacyjnego

„OBUMARCIE” PROCESU KARNEGO

Następuje, gdy proces nie może się dalej rozwijać, zostaje zlikwidowany, bądź w wyniku zaistnienia przeszkody procesowej, bądź w wyniku bezwarunkowego umorzenia, bądź z innych przyczyn.

• Bezwarunkowe umorzenie procesu

• Przyczyny - z art. 17 KPK +:

- niewykrycie sprawcy przestępstwa (możliwe umorzenie rejestrowe z art. 325f)

- nie udowodnienie popełnienia przestępstwa - brak podstaw do sporządzenia aktu oskarżenia (art. 322 § 1)

- oczywisty brak faktycznych podstaw oskarżenia (art. 339 § 3)

- art. 11 § 1 KPK - umorzenie absorpcyjne

- prawomocne zakończenie postępowania przeciwko pozostałym sprawcom stanowi podstawę do umorzenia postępowania przeciwko świadkowi koronnemu

• Organy uprawnione do bezwarunkowego umorzenia procesu karnego

- w postępowaniu sądowym - sąd

- w postępowaniu przygotowawczym - organ prowadzący śledztwo lub dochodzenie, ale decyzja Policji podlega zatwierdzeniu przez prokuratora

• Decyzja

Bezwarunkowe umorzenie:

- przed rozpoczęciem przewodu sądowego oraz poza rozprawą, z powodu przeszkody procesowej - postanowienie

- po rozpoczęciu przewodu sądowego, z powodu przeszkody procesowej - wyrok

- z powodu przeszkód z art. 17 pkt 1 i 2 (czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia; czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa) po rozpoczęciu przewodu sądowego - wyrok uniewinniający, cchyba, żesprawca w chwili czynu był niepoczytalny

- z innych przyczyn - postanowienie

- postępowania przygotowawczego - postanowienie, które musi określać przyczynę umorzenia; obowiązek powiadomienia instytucji składającej zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa oraz uprawnionego pokrzywdzonego wraz z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach

Stronom przysługuje zażalenie oraz prawo do przejrzenia akt sprawy. Zażalenie kieruje się za pośrednictwem prokuratora, który wydał postanowienie. Jeżeli prokurator nadrzędny nie przychyli się do niego, kieruje je do sądu. Gdy sąd go nie uwzględni, postanowienie się uprawomocnia, a jeżeli uwzględni, ma zastosowanie art. 330 (ponowne skierowanie sprawy przez sąd do postępowania przygotowawczego -> skarga subsydiarna).

- postępowania przygotowawczego na wniosek prokuratora o umorzenie i zastosowanie środka zabezpieczającego, gdy sprawca był niepoczytalny - postanowienie sądu

• Czynności dokonywane w związku z bezwarunkowym umorzeniem postępowania przygotowawczego

1. Wniosek prokuratora o orzeczenie przepadku tytułem środka zabezpieczającego

*przesłanki:

• Art. 99 § 1 KK - Jeżeli sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności

• Art. 100 KK - Jeżeli społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, a także w razie warunkowego umorzenia postępowania albo stwierdzenia, że zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego

• Art. 43 § 1 i 2 KKS - jeżeli: sprawca dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności; społeczna szkodliwość czynu jest znikoma; zastosowano warunkowe umorzenie postępowania karnego; zachodzi okoliczność wyłączająca ukaranie sprawcy czynu zabronionego; zastosowano art. 5 § 2 KKS (W stosunku do sprawcy, który popełnił przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary lub środka karnego stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają)

+ w razie niewykrycia sprawcy przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, jeżeli orzeczenie przepadku przewiduje przepis

Osoba roszcząca sobie prawo do korzyści lub przedmiotów, których przepadek orzeczono, może dochodzić swoich praw w postępowaniu cywilnym.

1. Zawiadomienie o prawomocnym umorzeniu podmioty, które powiadomiono o wszczęciu

2. Art. 18 § 2 KPK: Jeżeli sąd lub prokurator dopatruje się w czynie przewinienia dyscyplinarnego albo naruszenia obowiązków służbowych lub zasad współżycia społecznego, może odmawiając wszczęcia postępowania albo umarzając je, zwłaszcza z powodu znikomej szkodliwości społecznej czynu, przekazać sprawę innemu właściwemu organowi.

• Umorzenie postępowania przygotowawczego przez sąd i zastosowanie środków zabezpieczających

Art. 324 § 1 KPK Jeżeli zostanie ustalone, że podejrzany dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności, a istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających, prokurator po zamknięciu śledztwa kieruje sprawę do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających.

Jeżeli sąd nie znajduje podstaw dla orzeczenia środka zabezpieczającego, przekazuje sprawę prokuratorowi. Na takie postanowienie służy zażalenie.

Cofnięcie wniosku przez prokuratora wiąże sąd, chyba, że dotyczy tylko środka zabezpieczającego.

Sąd może orzec każdy środek, nie tylko wskazany we wniosku.

Wniosek rozpatruje się na rozprawie, chyba, że popełnienie czynu i niepoczytalność w jego chwili nie budzą wątpliwości, a prezes sądu uzna za celowe rozpatrzenie sprawy na posiedzeniu z udziałem obrońcy i podejrzanego. Jeżeli z opinii biegłych wynika, że jest to niewskazane, podejrzany nie bierze udziału w posiedzeniu, chyba, że sąd uzna to za konieczne.

Pokrzywdzony może brać udział w posiedzeniu.

Nie stosuje się przepisów o oskarżycielu posiłkowym i nie można wnieść powództwa cywilnego.

• Umorzenie absorpcyjne

Przesłanki:

1. Występek, zagrożony karę do 5 lat pozbawienia wolności

2. Jeżeli orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo

3. Interes pokrzywdzonego się temu nie sprzeciwia

*przejaw oportunizmu

O umorzeniu absorpcyjnym orzeka organ prowadzący postępowanie, ale jeżeli nie jest nim prokurator, wymaga zatwierdzenia przez niego.

Postępowanie można zawiesić, jeżeli kara za inne przestępstwo nie została jeszcze prawomocnie orzeczona, ale należy je podjąć lub umorzyć w ciągu 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia. (Kwestia zażalenia jest sporna)

Postępowanie można wznowić w razie uchylenia orzeczenia, z powodu którego miało miejsce jego umorzenie.

Umorzenie absorpcyjne może mieć miejsce w całym toku procesu.

• Warunkowe umorzenie - jego celem jest wychowawcze oddziaływanie na sprawców, może mieć miejsce na rozprawie lub w postępowaniu jurysdykcyjnym przed rozprawą

• Przesłanki

1. Wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne

2. Zagrożenie karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności lub rodzajowo łagodniejszą (W wypadku, gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności)

3. Niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne

4. Brak wątpliwości co do faktu i okoliczności popełnienia przestępstwa

5. Pozytywna prognoza względem sprawcy (jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa)

+ (przed rozprawą) brak sprzeciwu oskarżonego

• Postępowanie w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania

Jeżeli są spełnione przesłanki, prokurator może wnieść zamiast aktu oskarżenia wniosek o warunkowe umorzenie. Powinien on odpowiadać wymaganiom dla aktu oskarżenia i podlega takiej samej kontroli. Uzasadnienie może się ograniczyć do wskazania dowodów winy oskarżonego i okoliczności uzasadniających umorzenie postępowania. We wniosku można zawrzeć propozycje dot. okresu próby, nadzoru i obowiązków oskarżonego. Z wnioskiem przesyła się akta postępowania przygotowawczego i po 1 odpisie dla każdego oskarżonego oraz (do wiadomości sądu) listę ujawnionych pokrzywdzonych z adresami.

Prezes sądu kieruje wniosek na posiedzenie, w którym mogą wziąć udział strony, obrońcy i pełnomocnicy. Można je odroczyć, jeżeli istnieje możliwość porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym w sprawie naprawienia szkody lub zadośćuczynienia, które bierze później pod uwagę sąd.

Okres próby trwa 1 do 2 lat.

Sąd orzeka wyrokiem, który doręcza się też pokrzywdzonemu, który może żądać sporządzenia uzasadnienia oraz wnieść apelację.

Sąd nie orzeka o warunkowym umorzeniu na posiedzeniu i kieruje sprawę na rozprawę, gdy sprzeciwia się temu oskarżony albo sąd uznaje, że warunkowe umorzenie byłoby niezasadne.

Na rozprawie sąd orzeka wyrokiem o warunkowym umorzeniu postępowania z własnej inicjatywy lub na wniosek prokuratora, jeżeli są spełnione przesłanki. Zgoda oskarżonego nie jest wymagana.

• Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego

Orzeka o nim właściwy dla rozpoznania sprawy sąd na wniosek oskarżyciela, pokrzywdzonego, kuratora sądowego lub z urzędu, gdy:

• Sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany - obligatoryjnie

• Sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, gdy popełnił inne niż ww. przestępstwo, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody

• Sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności, gdy w tym czasie popełnił przestępstwo

Podjęcie może nastąpić nie później niż 6 miesięcy po upływie okresu próby.

W posiedzeniu mogą brać udział prokurator, oskarżony, obrońca, pokrzywdzony, pełnomocnik. Na postanowienie o pozostawieniu wniosku bez rozpoznania i w kwestii podjęcia postępowania przysługuje zażalenie.

O podjęciu postępowania powiadamia się poręczającego.

CZASOWE WSZTRZYMANIE BIEGU PROCESU KARNEGO

Polega na zahamowaniu biegu procesu karnego. Stan zawisłości sprawy nie ustaje. Może mieć miejsce w postępowaniu przygotowawczym (w zasadzie tylko w fazie in personam) i sądowym. Mamy z nim do czynienia np. w przypadku:

1. Zawieszenia postępowania

2. Okresowego pozostawienia sprawy bez biegu

3. Przerwy i odroczenia rozprawy

4. Odroczenia wydania wyroku

Przyczyny zawieszenia postępowania (natury faktycznej, nie chodzi tu o przeszkody procesowe):

• Niemożność ujęcia oskarżonego - gdy przebywa za granicą, albo w kraju, ale jest nieuchwytny

• Choroba psychiczna oskarżonego (może też spowodować umorzenie)

• Inna ciężka choroba oskarżonego

Powyższe przyczyny mają charakter długotrwały. Po ich ustaniu podejmuje się postępowanie. Zawieszenie postępowania nie zawiesza terminu przedawnienia.

Postanowienie o zawieszeniu postępowania przygotowawczego wydaje organ je prowadzący, a jeżeli nie jest nim prokurator, to jest wymagane zatwierdzenie przez niego, a w postępowaniu jurysdykcyjnym - sąd (o podjęciu przygotowawczego - prokurator, jurysdykcyjnego - sąd). Na postanowienie przysługuje zażalenie, rozpatruje je właściwy sąd lub sąd nadrzędny.

W czasie zawieszenia można dokonywać następujących czynności:

• W celu zabezpieczenia dowodów przed ich utratą lub zniekształceniem

• Orzekać co do środków zabezpieczających

©Missi - 1 - 2009-05-19

---