Klasycyzm w sztuce, kierunek nawiązujący do grecko-rzymskich wzorów antycznych. Pojawiał się w sztuce europejskiej w różnych okresach, np. w postaci tendencji klasycznych stanowiących podstawę renesansu.

Klasycyzm występował też jako swoisty nurt w obrębie barokowej sztuki francuskiej (malarstwo N. Poussina, architektura F. Mansarta i C. Perrault). W węższym znaczeniu jako kierunek artystyczny wystąpił w połowie w. XVIII i określany jako neoklasycyzm objął prawie całą Europę i Amerykę Północną, stanowiąc reakcję na przesadę sztuki późnego baroku, inspirowany ideologią oświecenia odnoszącą się do starożytnych praw natury i rozumu, ujętych w zasady uniwersalnego racjonalizmu.

Silne impulsy płynęły z Włoch z odkrytego Herkulanum (1711) i Pompei (1748) oraz teorii renesansowych A. Palladia. Głównym teoretykiem klasycyzmu był niemiecki historyk sztuki i konserwator J.J. Winckelmann - twórca definicji klasycyzmu opartej na "szlachetnej prostocie i spokojnej wielkości".

Największe znaczenie dla upowszechnienia idei klasycyzmu miała grafika G.B. Piranesiego z widokami zabytków starożytnego Rzymu oraz fantazjami architektonicznymi, wydana w cyklach: Vedute di Roma (1746), Le Antichità Romane (1756). Pomimo włoskich korzeni głównym ośrodkiem klasycyzmu była Francja, gdzie styl ten objął fazy: stylu Ludwika XVI, dyrektoriatu, empire'u. W Anglii odpowiadał mu styl Gregorian i styl Adamów, w Polsce zaś styl Stanisława Augusta.

Architektura klasycyzmu

Architektura okresu klasycyzmu jest niejednolita, początkowo zachowuje delikatność i umiar rodem z rokoka, np. Mały Trianon z Wersalu zaprojektowany przez J.A. Gabriela. Kolejną odmianę stanowił kierunek akademicki (akademizm) z monumentalizmem palladiańskim oparty na najsłynniejszych budowlach Rzymu (np. Panteon), operujący planami centralnymi z kopułami, kolumnadami, np. Panteon w Paryżu (architekt J.G. Soufflot). Jeszcze jedną odmianę stanowi kierunek hellenistyczny (hellenizm) operujący wzorami ze starożytnej Grecji, np. kościół Św. Magdaleny i Giełda w Paryżu.

Późny klasycyzm swe najbardziej monumentalne oblicze osiągnął w czasach Napoleona I jako oficjalny styl cesarstwa i nosi nazwę empiru. Przykładem twórczość C. Perciera i P.F. Fontaine'a oraz Łuk Triumfalny w Paryżu na placu de Gaulle'a (architekt J.F. Chalgrin).

W pozostałych krajach do głównych przedstawicieli należeli: Niemcy - C.G. Langhans (Brama Brandenburska w Berlinie), K.F. Schinkel (Nowy Odwach i Stare Muzeum w Berlinie), L.von Klenze (Gliptoteka i Propyleje w Monachium), Anglia - J. Adam, J. Soane (Bank of England), R. Smirke (British Museum), Rosja - W. Bażenow, M. Kazakow (gmach Senatu na Kremlu w Moskwie), G. Quarenghi (Instytut Smolny w Petersburgu), A. Zacharow (gmach Admiralicji w Petersburgu), Polska - D. Merlini i J.Ch. Kamsetzer (Łazienki i wnętrza Zamku Królewskiego w Warszawie), S.B. Zug (kościół ewangelicki w Warszawie), W. Gucewicz (katedra w Wilnie), J. Kubicki (Belweder), P.Ch. Aigner (kościół Św. Aleksandra w Warszawie), A. Corazzi (Teatr Wielki w Warszawie).

---