FINANSE PUBLICZNE

prof. dr hab. Eugeniusz Ruśkowski

egzamin - test (kilka odpowiedzi prawidłowych)

15 zagadnień + dokończenie definicji itp.

bdb z ćwiczeń zwalnia z egzaminu

„0” - jeśli duża grupa - pisemny, jeśli do 10 osób - ustny.

Pytanie na egzamin: do jakiej grupy finansów zaliczamy finanse szkół wyższych (działających w B-stoku - zależy od tego kto jest organem założycielskim.

28.10.2001 r.

Najistotniejsze różnice między finansami publicznymi i niepublicznymi dotyczą:

1. Statusu podmiotów, w których dyspozycji są te finanse. Finanse publiczne są to finanse podmiotów publiczno-prawnych, a finanse niepubliczne, są to finanse podmiotów, które takiej osobowości nie posiadają.

2. Celów podstawowych tych finansów. Finanse publiczne służą zaspokajaniu potrzeb publicznych zwanych ogólnymi, a finanse niepubliczne zaspokajaniu potrzeb indywidualnych lub grupowych.

3. Sposobu zarządzania. Finanse publiczne zarządzane są z punktu widzenia całości w sposób o wiele bardziej zcentralizowany niż finanse niepubliczne.

4. sposobu organizacji związanego z ich własnością. Finanse publiczne są w znacznym stopniu skoncentrowane, tworząc niewiele dużej wielkości środków, natomiast finanse niepubliczne są bardzo rozdrobnione na wielką ilość z reguły niewielkich funduszy.

5. Znaczenia tych finansów dla równowagi finansowej w państwie. Finanse publiczne mimo, że stanowią wartościowo mniejszą część niż finanse niepubliczne, wpływają o wiele bardziej na równowagę finansową w państwie niż finanse niepubliczne, przede wszystkim z powodu cech, które zostały wymienione w punktach 3 i 4. Ponadto istotnym jest, iż podmioty publiczno-prawne, które dysponują finansami publicznymi posiadają własne uprawnienia do kształtowania finansów publicznych i niepublicznych.

Wysokość i struktura wydatków sektora finansów publicznych w Polsce w latach 1991-2000.

Wyszczególnienie	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Wydatki ogółem
W mld. zł. W %	36,6 100,0	57,5 100,0	77,8 100,0	106,2 100,0	142,1 100,0	178,7 100,0	213,6 100,0	241,6 100,0	272,8 100,0	297,6 100,0
W tym
Budżet państwa
W mld. zł. W %	16,1 44,0	24,5 42,6	32,3 41,5	43,4 40,9	62,0 43,6	72,8 40,7	83,6 39,1	94,4 39,1	76,5 28,0	81,7 27,5
Budżety samorządowe
W mld. zł. W %	3,5 9,6	4,8 8,3	7,2 9,3	11,4 10,7	15,3 10,8	24,7 13,8	32,2 15,1	37,7 15,6	56,2 20,8	66,7 22,4
Fundusze celowe
W mld. zł. W %	14,5 39,6	23,9 41,6	32,2 41,4	43,9 41,3	54,8 38,6	68,4 38,3	83,2 39,0	93,2 38,6	103,1 37,8	109,7 36,9
Kasy chorych
W mld. zł. W %	---	---	---	---	---	---	---	---	20,9 7,7	22,6 7,6
Państwowa gospodarka pozabudżetowa
W mld. zł. W %	1,3 3,6	1,5 2,6	2,1 2,7	2,6 2,4	3,4 2,4	4,7 2,6	4,8 2,2	5,2 2,2	3,6 1,3	4,0 1,3
Samorządowa gospodarka pozabudżetowa
W mld. zł. W %	1,2 3,3	2,8 4,9	4,0 5,1	4,9 4,6	6,6 4,6	8,1 4,5	9,8 4,6	11,1 4,6	12,5 4,6	12,9 4,3

Głównymi podmiotami wydatkującymi środki publiczne są aktualnie:

1. Fundusze celowe (ok. 37 %),

2. Budżet państwa (powyżej 27 %),

3. Budżety samorządowe (powyżej 22 %),

4. Kasy chorych (ok. 8 %0.

Wysokość i struktura dochodów sektora finansów publicznych w Polsce w latach 1991-2000.

Wyszczególnienie	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Wydatki ogółem
W mld. zł. W %	34,7 100,0	51,4 100,0	73,4 100,0	100,0 100,0	134,2 100,0	166,7 100,0	200,0 100,0	227,3 100,0	251,3 100,0	279,0 100,0
W tym
Budżet państwa
W mld. zł. W %	21,0 59,1	31,1 60,0	45,8 61,7	63,0 62,0	83,6 61,1	99,6 58,4	119,6 56,5	126,3 55,6	122,9 48,9	140,7 54,0
Budżety samorządowe
W mld. zł. W %	3,8 10,6	4,5 8,6	6,9 9,3	9,4 9,3	12,8 9,4	18,7 11,0	24,3 12,2	27,7 12,2	29,9 11,7	32,9 11,8
Fundusze celowe
W mld. zł. W %	8,4 23,8	12,5 24,1	16,4 22,1	22,7 22,3	31,6 23,1	40,8 23,9	49,4 24,7	58,8 25,9	68,1 26,8	72,0 25,8
Kasy chorych
W mld. zł. W %	---	---	---	---	---	---	---	---	17,0 6,7	19,6 7,0
Państwowa gospodarka pozabudżetowa
W mld. zł. W %	1,6 4,4	1,8 3,5	2,3 3,1	3,0 3,0	3,9 2,9	5,1 3,0	5,7 2,8	6,1 2,7	4,4 1,7	4,4 1,6
Samorządowa gospodarka pozabudżetowa
W mld. zł. W %	0,7 2,1	2,0 3,8	2,8 3,8	3,5 3,4	4,9 3,5	6,3 3,7	7,6 3,8	8,3 3,6	9,0 3,5	9,4 3,4

Dochody sektora finansów publicznych są gromadzone przede wszystkim przez:

1. Budżet państwa (ponad 50 %),

2. Fundusze celowe (ok. 26 %),

3. Budżety samorządowe (ok. 12 %),

4. Kasy chorych (7 %).

Udział wydatków budżetu państwa w wydatkach ogółem zmniejszył się z 44% na początku lat 90-tych do 27% w roku 2000, czyli aż o 17 punktów procentowych. Natomiast po stronie dochodów odpowiednia zmiana wyniosła zaledwie 9 punktów procentowych.

Wykład 3

11.11.2001 r.

c.d. uwag o zakresie i strukturze finansów publicznych.

Powyższe statystyki uwzględniają po stronie wydatków wydatki ostateczne, wg innych klasyfikacji zwane nabywczymi, pomijając wszelkie wydatki transferowe, a więc takie, które polegają na transferze środków między poszczególnymi elementami systemu finansów publicznych. Oznacza to, że np. dotacje i subwencje przekazywane przez budżet państwa na rzecz samorządu terytorialnego oraz dotacje budżetu na rzecz funduszów celowych nie są liczone jako wydatki budżetu państwa ale tez nie są liczone jako dochody samorządu ani dochody funduszy celowych. Po stronie dochodów bowiem, uwzględnia się tylko dochody pierwotne, które są kategorią zbliżoną do dochodów własnych samorządu terytorialnego. W związku z tym dochody z podatku VAT, podatku akcyzowego itd. Ujmowane są jako dochody budżetu państwa, bo one do budżetu wpływały pierwotnie. Natomiast wpływy z podatku od nieruchomości, podatku rolnego, leśnego, transportowego, itd. Wykazywane są w tych statystykach jako dochody samorządu terytorialnego.

Zakres finansów publicznych w Polsce w porównaniu z innymi krajami.

O zakresie finansów publicznych zarówno w Polsce jak i większości krajów na świecie decyduje poziom wydatków publicznych, z tego względu, że absolutna większość krajów odnotowuje deficyt finansów publicznych a więc poziom wydatków publicznych jest w nich wyższy niż poziom dochodów.

W ostatnich 10 latach w Polsce poziom wydatków publicznych w stosunku do PKB kształtował się następująco:

Wyszczególnienie	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Udział wydatków w PKB w Polsce	45,3	50,0	49,9	47,5	46,4	46,4	45,5	44,0	44,8	44,0
Średni udział wydatków sektora finansów publicznych w PKB krajów OECD	40,1	41,2	42,0	41,4	40,3	40,3	39,6	39,1	--	--

Z powyższej tabeli wynika, że w ostatnim dziesięcioleciu najwyższy udział wydatków publicznych w PKB miał miejsce w 1992 roku w Polsce i wynosił 50%. Od tej daty udział wydatków publicznych w PKB w Polsce powoli lecz systematycznie się obniża osiągając w 2000 roku 44%.

Z danych dotyczących OECD wynika, że w grupie krajów należących do tej organizacji, a są to kraje bardzo zróżnicowane i pod względem położenia geograficznego i koncepcji gospodarczych i wielkości dochodu narodowego, średni udział wydatków publicznych w stosunku do PKB był niższy niż w Polsce w poszczególnych latach o około 5 punktów, natomiast tendencja do zmniejszania się udziału wydatków publicznych w PKB jest bardziej wyraźna w Polsce niż średnia w OECD, gdzie w porównaniu z 1992 rokiem, pod koniec lat 90-tych ten poziom wydatków zmniejszył się o około 2 punkty.

Niewątpliwie dla oceny poziomu wydatków publicznych w Polsce dane dotyczące OECD są zdecydowanie mniej przydatne niż dane dotyczące krajów Unii Europejskiej. Poziom wydatków publicznych w krajach Unii Europejskiej w stosunku do PKB przedstawia poniższy schemat:

Odnosząc poziom wydatków publicznych w Polsce do krajów Unii europejskiej należy stwierdzić, że poziom ten (43,2%) jest znacznie niższy od większości krajów Unii i o ponad 3% niższy od średniej dla całej Unii Europejskiej. Polska aby spełnić standardy Unii musi liczyć się także z poziomem wydatków publicznych, które decydują o spełnieniu standardów w zakresie zabezpieczenia społecznego, oświaty, ochrony zdrowia itp., gdyż Polska musi szybko nadrobić znaczne zapóźnienia w tym zakresie, w stosunku do krajów Unii.

Należy też pamiętać, że większość krajów Unii ma dużo większy dochód narodowy (PKB) niż Polska, więc wydatki publiczne na tym samym poziomie w stosunku do PKB oznaczają znacznie większe wydatki w Unii w wielkościach bezwzględnych. W najbliższych latach niektóre wydatki w Polsce ze względu na członkostwo w NATO oraz z powodów dostosowania do wymogów Unii muszą wyraźnie wzrosnąć, nawet możliwość korzystania ze środków pomocowych uzależniona jest od angażowania własnych środków publicznych przez Polskę, które z reguły są na niskim poziomie lub ich nie ma.

Ponadto prognozy demograficzne na najbliższe lata wskazują, że będzie malała liczba czynnych zawodowo w stosunku do emerytów (w 2010 r. Ma wynosić 1,9, w stosunku do 2,2 w 1990 r.), co będzie powodowało stałe zwiększanie się wydatków na świadczenia socjalne, gdyż pomimo reformy systemu emerytalnego część emerytur ludności nierolniczej dofinansowywana jest z budżetu oraz przeważająca część emerytur ludności rolniczej. Oznacza to, że obecnie przeważająca część wydatków publicznych w Polsce ma charakter sztywny, część wydatków musi wzrastać ze względu na nasze zobowiązania międzynarodowe, a poziom tych wydatków na dzisiaj na tle krajów Unii Europejskiej jest w Polsce stosunkowo niski. Oznacza to, że nie ma możliwości w najbliższych latach znacznego obniżenia poziomu wydatków publicznych w Polsce, gdyż groziłoby to poważnymi perturbacjami gospodarczymi i wybuchem społecznym. Dlatego nawoływanie niektórych specjalistów i polityków do obniżenia w Polsce wydatków do poziomu 35% PKB należy uznać za niezrozumiałe a wręcz szkodliwe.

Wykład 4

25.11.2001 r.

Deficyt budżetowy i dług publiczny

Deficyt budżetowy (art.7 ufp) - ujemna różnica między dochodami publicznymi powiększonymi o środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, nie podlegające zwrotowi, a wydatkami publicznymi, ustalona dla okresu rozliczeniowego.

Sektor publiczny - sektor rządowy i samorządowy.

Sektor rządowy - administracja państwowa i jednostki podległe.

Sektor samorządowy - administracja samorządowa i jednostki podległe.

Do sektora finansów publicznych zalicza się:

1) organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki,

2) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,

3) fundusze celowe,

4) państwowe szkoły wyższe,

5) jednostki badawczo-rozwojowe,

6) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

7) państwowe lub samorządowe instytucje kultury,

8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze,

9) Kasy Chorych oraz Krajowy Związek Kas Chorych,

10) Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,

11) państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

1. Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa.

2. Deficyt budżetu państwa może być pokryty przychodami pochodzącymi z:

1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym,

2) kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych,

3) pożyczek,

4) prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

5) nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.

Przepisy Unii - deficyt nie może przekraczać 3% PKB.

Deficyt można podzielić pod względem ekonomicznym:

• strukturalny,

• koniunkturalny cykliczny,

• rzeczywisty.

Koniunkturalny - zależy od dynamiki rozwoju gospodarczego, od występującego aktualnie cyklu gospodarczego.

Strukturalny - pewne wydatki państwa są sztywne, jeśli się zwiększają może zwiększyć się deficyt.

Redystrybucja budżetowa

• przeznaczenie pieniędzy z budżetu na cele publiczne.

 Przez państwowy dług publiczny rozumie się nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

Dług publiczny - łączne finansowe zobowiązania sektora publicznego z tytułu finansowania nadwyżki wydatków publicznych ponad dochody publiczne skumulowane w poprzednich okresach z uwzględnieniem wzajemnych zobowiązań podmiotów należących do tego sektora.

W roku 2000 ogólne zadłużenie Polski wynosiło 297 mld zł.

Dług sektora instytucji rządowych - 280 mld zł, (zagraniczny - 134 mld zł, krajowy - 146 mld zł, samorządowy - 17 mld zł). Łączne dochody przewidziane na ten rok - 190 mld zł.

Inny podział długu publicznego:

• globalny,

• wewnętrzny,

• zewnętrzny.

Kolejny podział:

• centralny,

• lokalny.

Inny podział:

• długoterminowy,

• krótkoterminowy.

Co do sposobu liczenia:

• netto,

• brutto.

Źródła pokrycia nierównowagi budżetowej:

1. Kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych (jednostki samorządowe - tylko w bankach krajowych).

2. Pożyczki.

3. Sprzedaż papierów wartościowych wyemitowanych przez władze publiczne;

• krótkoterminowe (do 1 roku),

• średnioterminowe (1-5 lat),

• długoterminowe (ponad 5 lat).

2

Państwowy dług publiczny

Dług sektora instytucji rządowych

Dług sektora instytucji samorządowych

Dług Skarbu Państwa

Dług krajowy

Dług zagraniczny

Pozostały dług sektora instytucji rządowych

---