12 �ZŻUCHWOWCE I RYBY

BEZŻUCHWOWCE I RYBY

Cechy bezżuchwowców i ryb

zwierzęta pierwotnie wodne przez co wykształciły liczne przystosowania do życia w wodzie (kształt ciała, oddychanie skrzelami, ruch dzięki wygięciom ciała i ruchom płetw, linia naboczna, pęcherz pławny)
zmiennocieplne
skrzelodyszne

Budowa

bezżuchwowców

ogólna

walcowate ciało
gładka, bezłuska, pokryta śluzem skóra

układy

szkieletowy

szkielet chrzęstny
największą część czaszki stanowi szkielet skrzeli
szkieletem osiowym struna grzbietowa otoczona chrzęstnymi łukami kręgowymi
brak płetw parzystych, występują jedynie płetwy nieparzyste (ogonowa i grzbietowa)

oddechowy

0x08 graphic

narządem oddechowym skrzela w postaci pofałdowanych worków (u minoga 7 par, każde skrzela otwiera się na zewnątrz osobnym otworem, u śluzic po każdej stronie ciała wspólne ujście)

krążenia

zamknięty układ krążenia
jeden obieg
występuje serce jednoprzepływowe typu żylnego (unerwione przez autonomiczny układ nerwowy, który przesyła impulsy zwalniające rytm pracy serca - brak możliwości przyspieszenia pracy serca)
serce zbudowane z trzech pęcherzyków (zatoka żylna, przedsionek, komora)
do zatoki żylnej uchodzi żyła wątrobowa i dwa przewody Cuviera

pokarmowy

zewnętrzne pasożyty ryb
budowa typowa dla kręgowców (z modyfikacjami związanymi z rodzajem pobieranego pokarmu)
otwór gębowy bez szczęk, stale otwarty, u minogów otoczony przylgą (śluzice mają wokół niego wąsiki dotykowe)

nerwowy

niewielki mózg (jego części ułożone liniowo jedna po drugiej)
słabo wyróżniony podział mózgu na dwie półkule
budowa

kresomózgowie

duże
prymitywna kora nerwowa (niewielka koncentracja i stopień wyspecjalizowania neuronów)

śródmózgowie

słabo rozwinięte (przyczyną niewielka rola narządu wzroku)

móżdżek

słabo rozwinięty, w postaci małego fałdu ustawionego prostopadle do długiej osi (stąd niewielkie zdolności ruchowe)

rdzeń przedłużony

stanowi największą część (odpowiada za czucie skórne, znajdują się w nim ośrodki elementarnych funkcji życiowych)

0x08 graphic

10 par nerwów czaszkowych
duże opuszki węchowe, występuje jeden otwór węchowy
oczy ukryte pod skórą, kulista soczewka, słabe mechanizmy akomodacji

wydalniczy

składa się z prostych nerek (typu pranerczy), moczowodów oraz pęcherza moczowego

ryby

ogólna

opływowy kształt ciała
ciało pokryte wielowarstwowym naskórkiem i łuskami

0x08 graphic

gruczoły skórne wydzielają śluz chroniący przed zakażeniami ran i zmniejszający tarcie podczas pływania
niekiedy występują gruczoły jadowe
napęd zapewniają boczne wygięcia ciała
u ryb sprawnie pływających ciało ma wrzecionowaty kształt z przewężoną szypułą ogonową i zewnętrznie symetryczną, rozwidloną płetwą ogonową (najsprawniejsi pływacy mają ciało w kształcie kropli i dużą płetwę ogonową w kształcie półksiężyca np. tuńczyk, a ryby drapieżne atakujące z ukrycia większość płetw mają z tyłu wydłużonego ciała, co pozwala na gwałtowne przyspieszenie np. szczupak)

0x08 graphic

ciało pokryte skórą zawierającą komórki śluzowe i komórki barwnikowe

układy

szkieletowy

0x08 graphic

szkielet chrzęstny, częściowo skostniały lub kostny
występują dwie pary płetw parzystych (piersiowe i brzuszne) oraz płetwy nieparzyste (ogonowa, grzbietowa, odbytowa)
rekiny mają większy górny płat płetwy ogonowej, do którego wnika koniec kręgosłupa - powoduje on opadanie tylnej części ciała, a podnoszenie przodu, w połączeniu z szeroko rozstawionymi płetwami piersiowymi i kształtem głowy wytwarzającym siłę nośna zwiększa to siłę napędową i zwrotność; płaszczki mają biczowaty ogon, a pływają, falując rozrośniętymi płetwami piersiowymi

Płetwa ogonowa jest zawsze pionowa, co wynika z bocznych wygięć ciała (u waleni płetwa ogonowa jest zawsze pozioma, gdyż kręgosłup ssaków pozwala jedynie na wygięcia w pionie).

drugi łuk skrzelowy tworzy zawieszenie szczęk

oddechowy

narządem oddechowym skrzela łukowate w postaci blaszkowatych wyrostków osadzonych na łukach skrzelowych
u ryb chrzęstnych pierwsza szczelina skrzelowa zmieniona w tzw. tryskawkę
u ryb kostnych skrzela okryte wieczkiem skrzelowym

0x08 graphic

niektóre ryby pobierają tlen z wody przez skórę, a także tlen atmosferyczny przez ściany przewodu pokarmowego
ryby kostne mają wypełniony gazem pęcherz pławny (zamknięty, rzadziej otwarty) pełniący funkcje narządu hydrostatycznego (regulacja głębokości), czasem funkcja oddechowa (u tzw. ryb dwudysznych, u których doszło do redukcji skrzeli), funkcja słuchu lub funkcja rezonatora głosowego

0x08 graphic

ryby chrzęstne nie mają pęcherza pławnego i są cięższe od otaczającej wody, więc muszą nieustannie pływać, gdyż opadną na dno np. płaszczka, rekin
niektóre ryby mają tzw. labirynt

krążenia

zamknięty układ krążenia
jeden obieg (krew płynie tętnicami skrzelowymi, dalej łukami naczyniowymi do naczyń włosowatych skrzeli, dalej do korzeni aorty i jest rozprowadzana po całym ciele)
występuje serce (jednoprzepływowe typu żylnego, unerwione przez autonomiczny układ nerwowy, który przesyła impulsy zwalniające rytm pracy serca - u ryb nie ma możliwości przyspieszenia pracy serca)

serce ryb chrzęstnych zbudowane z czterech pęcherzyków (zatoka żylna, przedsionek, komora, stożek tętniczy)
serce ryb kostnych zbudowane z trzech pęcherzyków (zatoka żylna, przedsionek, komora; występuje także opuszka tętnicza będąca zgrubieniem tętnicy tworzoną przez mięśnie gładkie)

do zatoki żylnej uchodzi żyła wątrobowa i dwa przewody Cuviera
sprawny system krążenia (niekiedy nawet wydajniejszy od płazów, mimo mniejszej liczby naczyń i mniejszej masy krwi)

pokarmowy

drapieżne lub planktonożerne (rzadziej roślinożerne)
budowa typowa dla kręgowców (z modyfikacjami związanymi z rodzajem pobieranego pokarmu)
uzębienie:

rekiny mają kilka rzędów zębów (wyrastają od wewnętrznej strony szczęk i stopniowo przesuwają się naprzód zastępując stare)
płaszczki mają tępe zęby służące do miażdżenia twardych muszli
ryby kostne mają zęby w postaci smukłych stożków, rozmieszczonych na wielu kościach szczęk i podniebienia
drapieżne ryby mają zęby większe i mocniejsze, a u ryb delikatnych zęby na podniebieniu lub wyrostki łuków skrzelowych tworzą sito do odcedzania planktonu

brak umięśnionego języka
brak gruczołów ślinowych

pysk → przełyk → żołądek → jelita

nerwowy

niewielki mózg (jego części ułożone liniowo jedna po drugiej)

RYBY CHRZĘSTNE	RYBY KOSTNE
pierwotna kora nerwowa i prymitywne ośrodki kojarzeniowe móżdżek większy u ryb aktywnych ruchowo móżdżek pokryty korą móżdżku (duże możliwości analityczne) duży rdzeń przedłużony (przyczyną rozwinięte czucie skórne) doskonały zmysł węchu i smaku oczy dostosowane do widzenia w wodzie - kulista soczewka, krótkowzroczność (u ryb żyjących w głębinach lub jaskiniach oczy zredukowane) często dobry zmysł słuchu niektóre potrafią wydawać dźwięki linia naboczna
rozwinięte węchomózgowie	słabo rozwinięte węchomózgowie
niewielkie śródmózgowie u ryb posługujących się węchem	większe śródmózgowie u ryb posługujących się wzrokiem
małe kresomózgowie podzielone na dwie półkule	większe kresomózgowie podzielone na dwie półkule
opuszki węchowe duże	opuszki węchowe małe

wydalniczy

składa się z prostych nerek, moczowodów, pęcherza moczowego i kloaki
część produktów metabolizmu usuwana jest przez skrzela
u samców połączony z rozrodczym (plemniki dostają się do nerek, a dalej moczowodem na zewnątrz)
ryby mają problem z osmozą, gdyż przenikanie wody do bardziej stężonego roztworu groziłoby odwodnieniem (u ryb słonowodnych) z powodu większego stężenia roztworu na zewnątrz ciała lub napęcznieniem (u ryb słodkowodnych) z powodu większego stężenia roztworu wewnątrz ciała

ryby żyjące w wodach słonowodnych chronią się przed odwodnieniem pijąc wodę morską (powoduje to, że są narażone na nadmiar soli w organizmie, więc wydalają sól przez skrzela) i wydalając małe ilości silnie stężonego moczu
ryby żyjące w wodach słodkowodnych chronią się przed napęcznieniem nie pijąc wody i wydalając duże ilości silnie rozcieńczonego moczu (powoduje to, że są narażone na niedobór soli w organizmie, więc komórki solne znajdujące się w skrzelach zatrzymują sól)

ryby kostne wydalają amoniak
ryby chrzęstne wydalają mocznik

Rozmnażanie

zapłodnienie zewnętrzne lub wewnętrzne
występuje jajorodność lub żyworodność
jaja w ikrze
składają nawet kilkanaście milionów jaj
z ikry wylęgają się larwy - narybek, który początkowo korzysta z zapasów zgromadzonych w pęcherzyku żółtkowym
niekiedy opiekują się potomstwem (budują gniazda z roślin wodnych lub piany, niektóre trzymają ikrę i narybek w pysku, a koniki morskie mają na brzuchu specjalną kieszeń lęgową)
ryby odbywają tarło w tarliskach:

ryby, które wędrują na tarło z morza do rzeki nazywamy anadromicznymi
ryby, które wędrują na tarło z rzeki do morza nazywamy katadromicznymi

wiele ryb w porze godowej zmienia barwy na bardziej jaskrawą
ryby żyjące w mroku partnerów rozpoznają po fotoforach lub też napotykają się przypadkowo, aby pozostać nierozerwalne na zawsze (karłowate samce przyczepiają się do samicy, zrastając się zostają pasożytami zewnętrznymi)

żyły odprowadzające krew z prawej i lewej części ciała

umożliwia przyssanie się do ofiary

inaczej hydrodynamiczny; zmniejsza opory ruchu w wodzie

wytwór skóry; mogą mieć postać okrytych szkliwem kostnych ząbków, rombowych tarczek lub cienkich, zachodzących na siebie, elastycznych łusek zakończonych półokrągło bądź grzebykowato z widocznymi słojami przyrostowymi (pozwalają określić wiek ryby)

ich wydzielina zmniejsza opór wody

inaczej chromatofory; warunkują ubarwienie ciała (dzięki ich kurczeniu się lub rozszerzaniu niektóre ryby mogą zmieniać ubarwienie)

u ryb o szkielecie kostnym pomiędzy miomerami występują ości (pręcikowate, niekiedy rozwidlone skostnienia)

występuje po stronie grzbietowej; pozwala pobierać czystą wodę oddechową, gdy ryba spoczywa na dnie; pozostałe szpary skrzelowe, służące do wyrzucania wody, występują po stronie brzusznej

pęcherz pławny niepołączony z przełykiem

pęcherz pławny połączony z przełykiem

tzw. narząd Webera; układ wyrostków kręgów przenoszący drgania z pęcherza pławnego do ucha

inaczej błędnik (brak związku z błędnikiem w uchu!); narząd nadskrzelowy złożony z blaszek kostnych w sklepieniu gardzieli pokrytych cienkim nabłonkiem, który umożliwia oddychanie powietrzem np. bojownikowi

nie występuje u karpiowatych

w jelicie środkowym występuje spiralny fałd, który zwiększa powierzchnię trawienia i wchłaniania

inaczej ośrodki asocjacyjne

występują wówczas narządy kopulacyjne np. gonopodia. Zapłodnione w ciele matki jaja ryb chrzęstnych są otaczane mocną osłonką z długimi wypustkami i przyczepiane do roślin wodnych lub skał

galaretowata osłonka

masowe gody

charakterystyczny układ narządów świecących