POJĘCIA PODSTAWOWE

1. Lokalizacja

• podejście przedmiotowe: konkretne umiejscowienie w przestrzeni geograficznej pewnych obiektów

• podejście podmiotowe: związane z procesem poszukiwania właściwego miejsca, proces decyzyjny z odpowiednim przestrzenno-geograficznym miejscem odpowiedniej lokalizacji

2. Podział na sfery (Janusz Kornai - autor podziału na sfery)

• realna (podejście przedmiotowe)

• regulacyjna (podejście podmiotowe), związana z interpretacją podmiotową

3. Podział na aspekty

• rezultatowy aspekt - wynik zrealizowanych procedur decyzyjnych ze wskazaniem konkretnego miejsca

• czynnościowy aspekt - koresponduje ze sferą regulacyjną i podmiotową, przedmiotem analizy procedury rodzaju inwestycji i wyznaczane dla inwestycji miejsce

4. Podział ze względu na liczbę branych obiektów

• lokalizacja pojedynczych obiektów

• lokalizacja całych zbiorów obiektów (struktury lokalizacyjne), związane z relacjami o charakterze przestrzennym

5. Podział ze względu na cel analizy

• poznawczy - próba jego opisu, z jakich elementów się składa, jakie te elementy mają cechy, jakie jest ich natężenie, relacje miedzy nimi, natężenie z jakim te relacje są złożone, czynności wyjaśniające (wyeksplikowanie) (określenie przyczyn) oraz prognozujące (jak prawdopodobnie w przyszłości być może?)

• diagnostyczny - formułowanie oceny

• decyzyjny - jak być powinno?, postawa normatywna, planistyczna, stan przyszłościowy jaki uznalibyśmy za właściwy

6. Podział ze względu na kryterium przestrzenne

• ogólna - związana z analizowaniem na poziomie międzynarodowym zaczynając, na miejskim kończąc

• szczegółowa - rozpatrywana w kategorii konkretnej działki terenu

7. Podział ze względu na kryterium typu obiektów

• Przemysłowa, rolna, leśna, infrastruktura techniczna, infrastruktura społeczna, budownictwo mieszkaniowe, handlowe, usługowe, rekreacyjne

8. Podział ze względu na kryterium form przestrzennych lokalizacji inwestycji

• formy punktowe - porty morskie, lotniska, zakłady przemysłowe

• formy liniowe - granice państw, szlaki transportowe

• formy strefowe - obszary upraw rolnych, duże aglomeracje miejskie

CEL	PRZEDMIOT
		sfera realna		sfera decyzyjna
		(zagospodarowanie przestrzenne)		(proces podejmowania decyzji lokalizacyjnych)
		poj. lokalizacja	struktura lokalizacyjna	poj. lokalizacja	struktura lokalizacyjna
Problemy	przedmiotowe teorie lokalizacji		podmiotowe teorie lokalizacji
poznawcze
Problemy					metodologia diagnozy lokalizacyjnej		metodologia diagnozy procesów decyzyjnych
oceny
Problemy					planowanie lokalizacji		teoria planowania lokalizacji
decyzyjne

Typologia:

• atut - możliwość porządkowanie naszego myślenia w tej dziedzinie

• mankament - upraszcza myślenie (poprowadzone linie są sztuczne)

Tych 6 pól badawczych nie może być izolowanych, istnieją między nimi związki:

1. Przedmiotowa teoria lokalizacji - pyt. gdzie - w przeszłości

2. Podmiotowa teoria lokalizacji - pyt. gdzie - normatywnie, w przyszłości

3. Planowanie lokalizacji - pyt. jak - ex post - w przeszłości

4. Teoria planowania lokalizacji - pyt. jak - jak należałoby te decyzje lokalizacyjne prowadzić na racjonalnych podstawach

5. Nie wszystkie 6 obszarów są jednolicie rozwinięte. Zaawansowane: przedmiotowe teorie lokalizacji i teoria planowania lokalizacji.

6. Z nich jest najwięcej analiz głównie opisowych, materiał faktograficzny, jak w przeszłości lokalizowano jakikolwiek przemysł.

7. Literatura przedmiotu oferuje model pełny podejmując decyzje lokalizacyjne.

8. Zaniedbane: formułowanie problemów oceny, brak kwestii diagnozy - czyli brak listy zidentyfikowanych problemów do realizacji. Diagnoza jest łącznikiem pomiędzy teorią a decyzją, ale są słabo rozwinięte - połączenie pomostu zerwane.

9. Brak diagnozy powoduje, że wysiłki faktograficzne dryfują w innych kierunkach, przez to często powstają różne modele w nadmiarze.

Istota problematyki lokalizacyjnej (struktura)

Teoria

• Cel: budowa modeli objaśniających, opisowych, prognostycznych. W latach powojennych na wschód od Łaby uważano, że teorie lokalizacyjne należy dzielić na burżuazyjne i właściwe socjalistyczne. Nikt tego podziału już nie stosuje, konsekwencje do dziś. Ten podział objaśnił Bolding, że jest bez sensu. Ci na wschód od Łaby zadowalali się nie tylko opisem lokalizacji, ale i zasadami lokalizacji. To była wyższość teoretyków wschodnich. Przyczyny: zasady mają charakter podmiotowy i nie podlegają podważaniu. Dlatego zasady stały się tworem naukowości. Wynikało to też z pomysłowości metodycznej, ale to nie pozwalało na przejście do opinii jak być powinno. Zdania syntetyczne i empiryczne.

Doktryna

• Zwraca uwagę na wartości nadrzędne, które powinny być brane pod uwagę przy formułowaniu celów lokalizacji i zasad lokalizacyjnych.

Funkcje doktryny lokalizacyjnej:

• dostarczanie kryteriów przeprowadzania diagnozy lokalizacyjnej (doktryna - poprawność, teoria - efektywność)

• tworzenie warunków ograniczających w określaniu wariantów lokalizacyjnych

• ustalanie kryteriów oceny i selekcji rozwiązań lokalizacyjnych

• określenie sposobów użytkowania teorii lokalizacji

Kryteria płynące z doktryny: celowe i prawidłowe, poprawne rozwiązania

Kryteria płynące z teorii są tylko efektywne, nieracjonalne i nierozsądne

Doktryna stanowić może obszar badań. Są dwa kierunki badań:

1. Podejście ex post

• sposoby formułowania doktryny lokalizacyjnej w przeszłości

• język, w którym wyrażana była doktryna i stopień, w którym umożliwiała faktyczną ocenę projektów rozwiązań lokalizacyjnych

• poziom rozwiniętej spójności doktryny

• stopień praktycznego urzeczywistnienia doktryny

2. Podejście ex ante

• skąd czerpać zasoby składające się na doktrynę

• kto powinien tworzyć doktrynę

• jak formułować doktrynę

• w jaki sposób przeprowadzać operacjonalizację doktryny

Ad ex post.

Doktryny formułowane często są zbyt ogólnikowo i mało użyteczne w praktyce. Bada się wewnętrzną logikę doktryny. Wewnętrznie sprzeczna doktryna nie jest zdatna do realizacji. Werbalne deklarowanie i próba urzeczywistnienia doktryny często nie idzie w parze z praktyczną implementacją doktryny.

Ad ex ante

• potencjalnym źródłem jest strategia rozwoju. Jeśli podmiotem jest firma to źródłem jest strategia rozwoju tej firmy. Jeśli podmiotem jest miasto to strategie rozwoju są obligatoryjną podstawą tworzenia doktryny. Co to jest strategia? Zbiór decyzji zawierający: misję rozwoju organizacji, cele rozwoju i kierunki rozwoju.

• Czyli komu przypisać funkcję tworzenia strategii? Ekspert! To on oprócz wiedzy ma kompetencje. Politycy i managerowie miasta uważają, że ekspert to osoba która dostaje zlecenie i po czasie przynosi propozycję, którą należy tylko zastosować (mylne?). Ekspert ma 2 funkcje: metodologia -> użytek z wiedzy, wiedza jak uczynić użytek z wiedzy oraz spełnia funkcję instrumentalną - jakie działania uruchomić, by cele realizować. Czyli to nie ekspert powinien działać na strategię rozwoju. To może polityk? Nie. Chwali się, że wie a nie wie. Planista? Przygotowuje materiał służący podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych czyli nie. Społeczność obszaru? Często zbyt małe zainteresowanie ludzi, społeczności zbyt mało homogeniczne, różna hierarchizacja wartości wśród ludzi.

Struktura doktryny: jakość operacji -> czyli jak przechodzić od zasad lokalizacyjnych do kryteriów umożliwiających ocenę decyzji lokalizacyjnych.

Planowanie lokalizacyjne (pozycja pośrednia pomiędzy teorią i doktryną dla planisty)

Jakie funkcje spełnia planowanie - czyli jakie funkcje ma planista lokalizacyjny

1. dysponować umiejętnością odbioru zaleceń z doktryny lokalizacji

2. umiejętności operacjonalizacji - dedukcja kryteriów oceny i operacja procesu wyboru lokalizacji

3. umiejętność prawidłowego oceniania problemów decyzyjnych lokalizacyjnych, co jest rozbieżnością podmiotowymi celami i przedmiotowymi barierami realizacji

4. umieć dobierać właściwie modele rozwiązywania problemów decyzyjnych. Częstokroć wybór modeli to:

• metody, które znamy to stosujemy

• stosujemy te modele z wyższą matematyką (ale on jest iluzoryczny - rzadko daje rozwiązania poprawne)

• uleganie modzie w metodach np. na taksonomię czy kwantowanie - wszyscy je później stosują, nie ważne czy potrzebnie

• powinniśmy stosować modele bez rozbieżności z naszymi celami i kierunkami problemu

rozwiązywanie problemów decyzyjnych

funkcja kreowania popytu na nowe modele popytu - z uwzględnieniem praktyki. Np. ma popędzić teoretyków do tworzenia modeli, gdy widzi takie zapotrzebowanie

Model Webera

Restryktywne założenia, w wielu problemach dobrze zastosowany. Teraz uważany za zwietrzały i że prowadzi do skrajnych rozwiązań. Nie bierze pod uwagę ukształtowania powierzchni! W Szwajcarii nie ma sensu. Tam powinno się używać innego modelu. Głupota użytkowników modelu.

Podsumowanie

1. istotą teorii lokalizacyjnych jest rozwiązywanie problemów lokalizacji, formułowanie twierdzeń opisowych, objaśniających (budowa modeli dla pojedynczych lokalizacji) i prognostycznych

2. cel doktryny: formułowanie zasad lokalizacyjnych

3. planowanie lokalizacji - istotą jest rozwiązywanie problemów decyzyjnych

Problematyka lokalizacji, wg. 3 kryteriów

• analiza lokalizacyjna

• diagnoza lokalizacyjna

• rachunek lokalizacyjny

Analiza lokalizacyjna

Struktura analizy

Kryterium funkcji analizy

• opisowa

• objaśniająca

• prognostyczna

Najbardziej rozwinięte są opisowe metody struktur lokalizacyjnych, np. iloraz lokalizacji, krzywe lokalizacji, współczynniki lokalizacji. Te same narzędzia w specjalizacji, np. asocjacji przemysłu - sąsiedztwo przestrzenne

Dalej metody regionalne powiązać: input/output

Metody identyfikacji kompleksów przemysłowych

Kryterium przedmiotu (czym się interesujemy)

• pojedyncza lokalizacja

• grupa lokalizacji

obfitość podobna do objaśniania pojedynczych lokalizacji, głównie w dziełach czynników lokalizacyjnych, ich znaczenia. Jest to analiza dotycząca sfery realnej. Mniej sfera decyzyjna.

Rozwój w sferze decyzyjnej dorobek teoretyczny istnieje w objaśniającej analizie do pojedynczych lokalizacji i struktur lokalizacji

Diagnoza lokalizacyjna

Podstawowe funkcje, po co diagnoza jest, po co się nią zajmować?

• Gdyż można ją traktować jako łącznik pomiędzy analizą a rachunkiem, gdyż diagnoza to zespół czynności do rozwiązywania problemów i ich posiadania

• Umożliwia wartościowanie wyników z analizy, bo analiza dostarcza tylko suchych teorii

• Identyfikowanie rzeczywistych problemów decyzyjnych i rozwiązywanie później rachunku

Diagnoza jest to nierozwinięta część przyczyny - wszyscy wolą prognozować i teoretyzować niż diagnozować

• Często orientują się po fakcie. Co będziemy przenosić hutę? NIE

• Wskazania normatywne można realizować z pominięciem diagnozy? NIE

• (?) informacji z analizy wystarczają do prawidłowej lokalizacji? NIE

Konsekwencje tego (zmiana paradygmatu badawczego - głupota)

• Związane z dezorientacją jak użytkować wyniki z analizy opisowej

• Związane z ryzykiem zamknięcia rozważań o budowie modeli o lokalizacji

Analiza lokalizacyjna w sferze realnej

Przedmiot struktury lokalizacyjnej, funkcja opisu:

• Ilorazy, współczynniki i krzywe lokalizacji

• Ilorazy, współczynniki i krzywe specjalizacji

• Współczynniki asocjacji geograficznej aktywności przemysłowej

• Badania regionalne powiązań funkcjonalnych

• Problematyka kompleksów regionalnych

Objaśnianie w pojedynczych lokalizacjach to analiza czynników lokalizacyjnych

Przedmiot analizy

Funkcje analizy	Pojedyncza lokalizacja	Struktury lokalizacyjne
Opis, objaśnianie, prognozowanie	Modele behawioralne	Modele behawioralne

Kostka Rubika wg. Smitha w przedmiotach analizy lokalizacyjnej

Smith wyróżnia 2 rodzaje studiów lokalizacyjnych

• systemiczne - obiekt analityczny gł. to gałęzie w kontekście wszystkich obszarów

• obszarowe - wyselekcjonowanie zagadnień związanych z kształtowaniem struktur na obszarze

Diagnoza lokalizacyjna - funkcje

• diagnoza jako właściwy i konieczny łącznik między analizą lokalizacyjną a lokalizacyjnym rachunkiem

• wartościująca ocena wyników analizy opisowej, wyjaśniającej i prognostycznej

• zidentyfikowanie rzeczywistych problemów decyzyjnych rozwiązywanych następnie w ramach rachunku lokalizacyjnego

Zakres

	sfera realna	sfera decyzyjna
	struktury lokalizacji i pojedyncze lokalizacje	procedury podejmowania decyzji lokalizacyjnych
poznawcza	ocena ex post zlokalizowanych w przeszłości inwestycji
zaspokajania ciekawości
planistyczna	ocena obecnych i przyszłych warunków lokalizacji
decyzyjny użytek z wyników	w sposób umożliwiający określenie
osiągniętych z diagnozy	postaci problemów decyzyjnych wymagających rozwiązania

Stagnacja studiów diagnostycznych w sferze lokalizacji

Przyczyny:

• przekonanie o bezcelowości zajmowania się oceną lokalizacji już zrealizowanych inwestycji

• pogląd o możliwości formułowania wskazań normatywnych wyłącznie na podstawie teorii lokalizacji (z pominięciem diagnozy)

• nadmierne zaufanie związane z wynikami dostarczanymi przez opisowe studia analityczne (ich wartością planistyczną)

• fascynacja formalnymi modelami decyzyjnymi

Konsekwencje:

• ryzyko całkowitego rozminięcia się

Podstawowe przekroje diagnozy lokalizacyjnej (cele-warunki-horyzont)

		cele lokalizacji w okresie
				t-n	t	t+n
warunki	t-n	1	2	3
lokalizacji	t	4	5	6
w okresie	t+n	7	8	9

1, 2, 3 - ocena lokalizacji z punktu widzenia aktualnych w chwili podjęcia decyzji warunków oraz ówczesnych (t-n), aktualnych (t) i przyszłych celów (t+n).

4, 5, 6 - ocena lokalizacji z punktu widzenia obecnie występujących warunków oraz minionych, aktualnych i przyszłych celów.

7, 8, 9 - ocena lokalizacji z punktu widzenia warunków prognozowanych oraz minionych, aktualnych i przyszłych celów.

Właściwa diagnoza musi być zdefiniowana w danym momencie, bo być mądrym po szkodzie nie sztuka. Ocena powinna uwzględnić cele i warunki dostępu do informacji.

Typ sądów diagnostycznych (trzy poziomy diagnozy lokalizacyjnej)

• ocena zgodności lokalizacji z doktryną lokalizacyjną, tj. badanie celowości lokalizacji (czy lokalizacja pozwoliła na realizację celów i w jakim stopniu)

• ocena efektywności lokalizacji, tj. badanie relacji nakładów i efektów związanych z lokalizacją (nadwyżka korzyści to jest efektywna decyzja)

• ocena optymalności lokalizacji, tj. badanie czy relacja nakłady/efekty jest najkorzystniejsza w zbiorze rozpatrywanych wariantów lokalizacyjnych (efektywność nie oznacza pozytywnego działania)

Z tego wynika typologia - (?)

Źródła błędów lokalizacyjnych

Doktryna lokalizacyjna

• brak

• mglistość (zbyt ogólnikowe)

• sprzeczność wewnętrzna (nie mogą cele być realizowane)

Teoria lokalizacji

• brak odpowiednich modeli decyzyjnych

• pomijanie sfery celów (planista)

• nieumiejętność operacjonalizacji doktryny

• niepełne (błędne) rozpoznanie warunków lokalizacyjnych

• zastosowanie niewłaściwej metody podejmowania decyzji (lub jej brak)

Decydent lokalizacyjny

np. lokalizacyjny woluntaryzm (liczy się jego miejsce zamieszkania - subiektywność)

Diagnoza mająca miejsce jako cel bezpośredni poddanie ocenie lokalizację inwestycji może zatem pośrednio prowadzić do oceny stanu teorii lokalizacji.

Rachunek lokalizacyjny, etapy:

• określenie wariantowych rozwiązań decyzyjnych problemów lokalizacyjnych (tj. rozwiązania)

• ocena wariantów lokalizacyjnych poprzez zestawienie korzyści i niekorzyści związanych z hipotetyczną realizacją każdego z wariantów

• końcowy wybór rekomendowanego wariantu lokalizacyjnego

Typologia decyzji lokalizacyjnych

• lokalizacja w regionie nowych zakładów w tym: lokalizacja zakładów całkiem nowych, lokalizacja filialnych zakładów przedsiębiorstw zlokalizowanych dotąd poza granicami regionu

• ekspansja przebiegająca poprzez uruchomienie nowych jednostek (w regionie lub poza nim) z zachowaniem dotychczasowej lokalizacji jednostek regionalnych

• relokalizacja zakładów (w obrębie regionu lub poza region macierzysty)

• lokalizacja inwestycji w zbiorze zakładów istniejących

• decyzja o utrzymaniu dotychczasowej lokalizacji

• decyzja o likwidacji zakładu

Instrumenty lokalizacji

Kształtowanie warunków w których przebiega podejmowanie decyzji lokalizacyjnych przez inne podmioty działające w przestrzeni

1. instrumenty bezpośrednie: wskazania lokalizacyjne, przeciwwskazania lokalizacyjne

2. instrumenty pośrednie: kształtowanie źródeł korzyści i niekorzyści uwzględniających w prowadzonym przez inwestorów w rachunku kalkulacyjnym

Główne kierunki doskonalenia rachunku lokalizacyjnego

• rozwój metodologii rachunku dostosowanego do poszczególnych typów decyzji

• wydłużanie listy uwzględnianych w rachunkach elementów tak po stronie korzyści jak niekorzyści lokalizacyjnych

• określenie sposobów kwantyfikacji poza ekonomicznych elementów rachunku lokalizacji

• uwzględnianie niepewności związanej z szacowaniem elementów rachunku lokalizacji dla okresów przyszłych

• szersze zastosowanie modeli wielokryteriowych w rachunku lokalizacji

• powiązanie rachunku lokalizacji z kategorią efektów zewnętrznych

Opcje badawcze modeli

Próba wykroczenia poza wąskie modele decyzji lokalizacyjnych, czyli wyznaczanie miejsca w przestrzeni geograficznej. Dostrzeżenie w problematyce lokalizacji wielokryteryjności (dotychczas uznawano 1 za determinujący):

• kryteria są konfliktowe - reprezentują inne rankingi kryteriowe

• kryteria są jednostronne

• kryteria są albo teoretyczne, albo ilościowe

Należy wybrać optymalny wariant. Efekty zewnętrzne są dodatnie albo ujemne, są one dostrzegane przez tego, który efekty odczuwa, nie tylko ten co podejmuje decyzje, ale również odbiorca.

Efekty zewnętrzne w rachunku lokalizacyjnym, problemy podstawowe. Trudności identyfikacji, pomiaru i agregacji:

• wielość

• heterogeniczność

• nieprzewidywalność tych efektów

Trudność ustalenia ekwiwalentu:

• ustalenie rozmiaru społecznej straty związanej z każdą jednostką emitowanych efektów zewnętrznych

• duża liczba podmiotów podlegających wpływowi efektów zewnętrznych

• sposób wyznaczania pieniężnego ekwiwalentu externalities

Jaka technika? Kto? Ten kto emituje? Tendencja do zaniżania rozmiaru powodowanych przez siebie strat. Ten kogo efekty dotykają? Tendencja do zawyżania efektów ujemnych.

Metody wyznaczania lokalizacji pojedynczych inwestycji

• listy czynników lokalizacyjnych (check lists) - kontrolna

• różne odmiany metody oceny punktowej - jakościowość

• formuły rachunku efektywności inwestycji

• techniki badań operacyjnych

• modele podejmowania decyzji w warunkach wielorakości kryteriów

Jak datować dziedzinę lokalizacji

Początkiem teorii lokalizacji był rok 1826 Thunena. Był Niemcem i obszarnikiem. Wtedy wydał dzieło „Das Isoliert Stadt”o strukturze użytkowania terenów rolnych. Badał w ujęciu przestrzennym i włączył ją do nauk ekonomii. Podjął rywalizację wyjaśniania zjawisk podejścia indukcyjnego i dedukcyjnego.

Indukcyjne - start teorii lokalizacyjnej to fakty z empirii. Zbiera się informacje o tendencjach, które wykazują korelację ze zjawiskiem i wtedy wyjaśnia się szczegóły. Zaleta indukcji: ścisły związek z rzeczywistością. Wady: zbieranie danych to ciułactwo empirycznych danych dotyczących często wynikowych dziedzin. Stąd pytanie jakich danych poszukiwać. Bardzo trudno przejść od szczegółu do generalizacji.

Dedukcyjne - od hipotez po fakty. Zalety: budowa modeli upraszczających rzeczywistość, dających zrozumienie trudnych sytuacji rzeczywistości, możliwość generalizacji. Wady: rozmijanie się z rzeczywistością. Reakcja filozofów: tym gorzej dla rzeczywistości. Nadmierny abstrakt, częstotliwość modeli dedukcyjnych bez ambicji wyjaśnienia wszystkiego, zbyt wiele czynników wpływa na problem, stosowanie formuły ceteris paribus. Model Thunena jest dedukcyjny. Dominacja tych ujęć w początkach teorii od 1826 do lat 70 XX w.

Hipotezy to czynione przez twórców modeli założenia o charakterze towarzyszącym warunkom lokalizacyjnym ex post i ex ante. Założenia podmiotowe o przeszłych, teraźniejszych i przyszłych warunkach lokalizacyjnych (?) podmiotowe do podmiotów podejmujących decyzje, wypowiadane twierdzenie dotyczące charakteru podmiotu w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.

Moduł Thunena w założeniach przedmiotowych i podmiotowych

Model kręgów koncentrycznych Thunena - założenia (hipotezy) wyjściowe:

• występowanie niezróżnicowanych obszarów rolniczych o jednorodnej żyzności gleb

• występowanie tylko 1 środka konsumpcji, korzystający z produktów rolnych i nie utrzymującego zewnętrznych relacji z innymi miastami czy obszarami (Isolierte Stadt)

• jednolite koszty transportu będące funkcją odległości maksymalnego dopuszczalnego wolumenu transportu i wartości przewozowych produktów

• jednolite ceny zbytu dla wszystkich produktów

• maksymalizacja renty tj. różnicy między dochodem brutto a kosztem transportu

Elementy formalizacji

Z układu hipotez podstawowych wynika formalny związek między rentą na jednostkę produkcji (rent per quantity produced) i odległością między producentem rolnym i ośrodkiem konsumpcji.

p - cena znana, jednolita cena zbytu danego produktu rolnego

q - nieznany rozmiar zbytu produktu rolnego

a - znana ilość energii na podwójną jednostkę odległości

q* - maksymalna dopuszczalna ładowność

d - odległość

t - koszty transportu

R - ???

Podejście Thunena można wyliczyć:

q = q* - ad

T = (beta q* + delta p) d

R = pq - T

Renta jednostkowa r = R/q* = p [ 1 - a+delta/q* + beta/p ] d )

Koncepcja Alfreda Webera

Dedukcjonista - przyjmował zbiór założeń:

• przedmiotowe (zdania orzekające, o charakterze teraźniejszym lub/i przyszłych)

• podmiotowe (formułowane zdania o istocie lokalizacyjnych podmiotów podejmowanych przez podmioty)

Założenia przedmiotowe

Uproszczenia:

• rozpatruje się jedną firmę produkującą jeden produkt

• jeden rynek zbytu traktowany w sposób punktowy

Surowce:

• ubikwitety - występują powszechnie (nie mają wpływu na lokalizację)

• zlokalizowane - nie występują równomiernie, tylko w niektórych punktach, różna cena i dostępność

Powierzchnia transportowa:

Pomijany czynnik rzeźby terenu (topografii)

Koszty transportu:

Wprost proporcjonalna do wagi i odległości, na jaką jest ten produkt/surowiec transportowany, nie wrażliwe na kierunek przemieszczania się

Konkurencja doskonała:

W tym modelu występuje duża liczba producentów małych tego samego produktu, cena jest wielkością przestrzennie stałą. Stałe są rozmiary produkcji i sprzedaży, niewrażliwa na lokalizację. Dochody są stałe. Max dochodów odpada przy tym założeniu.

Wpływ technologii na lokalizację:

Identyczność technicznych współczynników produkcji

X_ij - wielkość, nakład surowca i-tego konieczny, by wytworzyć produkt końcowy X_j

X_j - rozmiar produkcji globalnej dobra

Złożenia podmiotowe

Koncepcje homo economicus:

Istota skrajnie racjonalna, zachowanie optymalne, kryterium minimalnych kosztów (model minimalnych kosztów transportu - koncepcja Webera)

Triada czynników lokalizacyjnych:

• transportu

• kosztów siły roboczej

• korzyści i niekorzyści aglomeracji

Boki zakreślają granice, w których szukana będzie lokalizacja P (zakładu).

S₁, S₂ - surowiec 1 i 2 (miejsce pozyskiwania)

R - rynek zbytu

Każdy wierzchołek generuje inną siłę lokalizacyjnego przyciągania.

W₁, W₂, W₃ - waga zużywanego surowca 1 i 2 i produktu finalnego

R₁, R₂, R₃ - taryfy transportowe surowca 1 i 2 i produktu finalnego, zbywanego na rynku przez firmę

Poszukujemy współrzędnych punktu, dla którego wielkość kosztów transportu jest minimalna.

K - koszty transportu

Minimalizacja
.

D = nieznane, R i D mamy dane

P = nie znany punkt lokalizacji

Pi = znane punkty lokalizacji surowców Xi Yi

Tj. odległość rektilinearna

Ciężar idealny

a_i= w_i r_i

Metody rozwiązywania problemu Webera

• metody analityczne

• metody graficzne

• metody symulacyjne

• metody symulacji mechanicznej (analogia Variniona)

• metody symulacji numerycznej (metody Monte Carlo)

Indeks surowcowy

Relacja

W_s - waga surowców zużywanych w procesach produkcyjnych

W_f - waga produktu finalnego w trakcie procesów produkcyjnych

1. Is>1 utrata wagi surowca w trakcie procesów produkcyjnych - orientacja surowcowa

2. Is<1 - orientacja rynkowa (konsumpcyjna)

3. Is=1 - orientacja obojętna, swobodna

Izodapana

Technika w sposób obrazowy ukazuje kształtowanie się kosztów transportowych - linie jednakowego kosztu transportu

Izodapana - linia łącząca punkty o jednakowych łącznych kosztach transportu

Indeks kosztów siły roboczej

Relacja koszty siły roboczej / rozmiar wytwarzanej produkcji

Izodapana krytyczna - łączy punkty, dla których wzrost kosztów transportu jest kompensowany obniżeniem kosztów siły roboczej.

Czynnik korzyści aglomeracji

Izodapana krytyczna - wzrost kosztów transportu jest rekompensowany wzrostem korzyści aglomeracji

Metody rozwiązywania lokalizacyjnego problemu Webera

• Metoda analityczna

• Metoda stymulacyjna

• mechanicznej

• Stymulacji Stymulacji numerycznej

• Metody graficzne

Wyznaczanie lokalizacji optymalnej w modelu Webera

Analityczne rozwiązanie problemu Webera

Podejście Virgina-Rogersa

Rozwiązanie po znalezieniu x_i i y_i

Podejście Kuhna-Kunnego

Jednocześnie, a nie naprzemiennie określać wartości x i y.

Analityczne rozwiązanie problemu Webera wg. Virgina-Rogersa, im dalej tym koszty transportu mniejsze. Optymalna lokalizacja.

Wyznaczanie pierwszej aproksymacji współrzędnych lokalizacji optymalnej

C. Środek ciężkości

D. Formuła Goldstone'a

Bliźniaczo podobna z wyjątkiem by uwzględnić ciężary idealne do potęgi, ale pięciokrotnie - czyli wyznaczasz 5 par aproksymacji współrzędnych lokalizacji optymalnej. Idea - 5 (Xo, Yo) i każda para ma koszty transportu. Para o najniższych kosztach uwzględniamy do formuł Kuhna Kunnego. Opłaci się to wielokrotnie przy ograniczeniu iteracji.

p=1, 2, 3, 4, 5

ciężar idealny - iloczyn ciężaru fizycznego i kosztu transportu w przeliczeniu na jedn. odległości

Pionowy analog (stymulator) Varignona

Siła przyciągania lokalizacyjnego wprost proporcjonalna do wagi produktu finalnego i kosztu transportu. Miejsca znieruchomienia (???) wskaże punkt lokalizacji optymalnej. Po zmianie techniki wytwarzania i pojawią się nowe surowce. Zmieniają położenie bloczki. Pojawiają się nowe punkty surowcowe lub słabną niektóre lub całkowicie wypadają. Mogą się zmieniać taryfy transportowe. Zmieni się kształtowanie ciężarów idealnych. Są obszary gdzie nie da się transportować (zmieni się punkt optymalnej lokalizacji). Zmiana jakakolwiek powoduje konieczność uruchomienia iteracji i od nowa należy analitycznie dojść do nowej optymalnej lokalizacji. Stymulator Varignona - wertykalny symulator (są pionowe). Horyzontalne są poziome. Rozwiązując problem odnosimy się do zjawisk elektrycznych i hydraulicznych. Zastosowanie: do wyznaczania przebiegu chodników kopalnianych we Francji.

Zmiana uwarunkowań lokalizacyjnych w analogu Varignona

Graficzna metoda rozwiązania problemu Webera

Poszukiwanie wypadkowych lokalizacyjnego przyciągania dla przypadku 4 punktów

Próba węzła Varignona. Jest to kierunek wywierania siły przyciągania od punktu A wprost proporcjonalnie do ciężaru idealnego. Wyraża się poprzez zróżnicowaną długość wektorów. Wypadkowa tych sił - V1 i V2, potem V1 2 i V3 sumaryczny daje efekt łącznego oddziaływania na punkt A. Wraz ze zmianą punktu A zmieni się cała konfiguracja punktów.

Graficzna metoda rozwiązania problemu Webera wypadkowe kolejne aproksymacji

Długość wektorów coraz mniejsza. W miarę przemieszczania coraz mniejszą jest siła przyciągania - czyli znajdujemy się coraz bliżej optymalnej lokalizacji. W optymalnej lokalizacji siłą wynosi 0!

Wariant Alonso

Metody rozwiązania lokalizacyjnego problemu Webera

Metody analityczne

1. Metoda Virgina-Rogersa

2. metoda Kuhna-Kunnego

• formuły Goldstone'a

Metody stymulacyjne

1. symulacji mechanicznej

• symulatory wertykalne (analog Varignona)

• horyzontalne

2. symulacji numerycznej

Metody graficzne

1. metoda Dorra

• wariant Alonso

Metody symulacji numerycznej (metody Monte Carlo)

Grundmann - wykorzystywanie generatora liczb losowych, analiza losowo dobranych punktów (koszty transportu = transport surowców + produktów finalnych). Im miejsze koszty transportu tym lepiej. Obliczanie kosztów transportu dla 20 punktów. Układamy ranking punktów i 4-6 punktów o najmniejszych kosztach transportu tworzą granicę nowego obszaru lokalizacyjnego.

Potem wybieramy kolejne 20 punktów, 4-6 punktów o najmniejszych kosztach transportu tworzą kolejną granicę nowego obszaru lokalizacyjnego (zawężamy pole).

Powtarzamy obserwację, aż wynik jest zadowalający, a dalszy perfekcjonizm jest zbyteczny.

Okres postweberowski

Kenneth Bording - modele są po to, by ułatwić uzyskać poprawną orientację w skomplikowanych procesach sfery badawczej. Modele często są upraszczane, ale to daje im użyteczność. Upraszczanie - tak, prostactwo - nie. Niezawodne rozumowanie - dedukcyjne - Modus Touers. Zastosuj metodę Webera, a uzyskasz lokalizację optymalną, jeśli nie ma lokalizacji optymalnej - to nie ma sensu stosować weberowskiego modelu.

Krytyka:

1. Krytyka założeń przedmiotowych - starano się model Webera urealnić, zmienić restryktywność założeń Webera, jest to nurt klasyczny w teorii lokalizacji

2. Nurt krytyki założeń podmiotowych - nurt behawioralny w teorii lokalizacyjnej. Relokacja wg odległością a kosztem transportowym powinna wyglądać tak

Trochę inaczej w komunikacji pociągiem - cena biletu nie rośnie proporcjonalnie do odległości, są taryfy, a koszty rosną schodkowo

W zależności od kraju i jego polityki transportowej przebieg tych schodków będzie różnoraki i nie będzie odpowiadał wyidealizowaną linią w modelu Webera.

3. Weber pomijał zróżnicowanie środków transportu. Jest to kolejny element uproszczenia, a więc i krytyki modelu Webera. W rzeczywistości nie istnieje jeden środek transportu.

4. Poza założeniem o kosztach transportu Weber przyjmował też założenie, że transport jest jednakowo skuteczny i nie zależy od rzeźby terenu. Krytykuje się to, ze względu na to, że rzeźba terenu ma silny wpływ na koszty transportu i lokalizację optymalną. Teoria grafów - uwzględniała rzeźbę terenu.

5. Najbardziej nierealistyczne założenie Webera to konkurencja doskonała - czyli niezmienność popytu w przestrzeni. Jak koszty transportu podnoszą cenę produktu to i maleje popyt - tak jest w rzeczywistości

6. Uwagi krytyczne wobec założenia rynków zbytów traktowanych punktowo. W modelu Webera tak było. W rzeczywistości rynek zbytu i popytu jest na większym obszarze (pytanie: omówienie roli czynnika popytu w modelu Webera - brak wpływu).

Losch

Zajął się optymalną strukturą rynkową (z uwzględnieniem popytu).

P - cena piwa, którą trzeba uiścić w punkcie p, jeśli chce się uzyskać kufel. Co będzie się działo z popytem - wraz z odległością popyt będzie malał.

Po obrocie otrzymamy stożek, który ma wierzchołek w punkcie F o podstawie okręgu.

Jest to obszar rynkowy obsługiwany z punktu p.

Tego samego produktu zaczęto produkować w sąsiednich obszarach rynkowych. Obszary nieobsługiwane - ekspansja obszarów rynkowych zwiększa się promień. Ale zawsze pozostaną obszary nie objęte sprzedażą.

Więc jaka powinna być optymalna struktura rynków? Taka by objęła cały obszar - heksagonalny - struktura państwa miodu. Takiej struktury heksagonalnej możemy się spodziewać wraz ze zmianami odległości. Ona różnicuje popyt.

Ewolucja obszarów rynkowych

Układ obszaru rynkowego wokół punktów (?)

Układ (?) obszarów rynkowych z zaznaczonymi obszarami nieobsługiwanymi

Heksagony obrazujące najefektywniejszy kształt obszaru rynkowego

Model A. Predola

• pierwszy, który wprowadził zasadę substytucji przestrzennej

• rozwinął neoklasyczne podejście do kwestii lokalizacji

• dedukcjonista (założenia o charakterze przedmiotowym i podmiotowym)

Założenia

• rozpatruje się tylko pojedynczą firmę o danym rozmiarze (q) jednego tylko produktu

• przyjmuje się istnienie jednego ośrodka konsumpcji (p) i dwóch źródeł zaopatrzenia w surowce (p₁ i p₂)

• jednolite koszty transportu (km)

• dana jednolita cena zbytu (p) produktu finalnego

• dane cechy f.o.b.p_i (i = 1, 2) surowców

• neoklasyczna funkcja produkcji

• minimalizacja kosztów całkowitych

Homo oeconomicus

Niezależnie czy ostateczna lokalizacja to m₁ czy m₂ koszt całkowity będzie taki sam. Całkowity koszt:

C = P₁Z₁ + P₂Z₂

D₁ i D₂ - odległości dzielące m₁ i m₂ oraz p₁ i p₂.

P_i = P_i* + T_i D_{i (}cena fabryczna [P_i*] powiększona o koszt transportu z punktu i=1 lub i=2 do punktu m₁ czy m₂.

Ps - optymalna kombinacja czynników wytwórczych

Izokwanta - miejsce geometryczne punktów, gdzie każdy punkt wyraża kombinację czynników wytwórczych

Prodel nie rozwiązał problemu lokalizacyjnego w 100%, ale podjął wysiłek. Ogólnie teoria lokalizacji, analiza i wyjaśnienie struktur lokalizacyjnych, wpływ kanalizacyjny faktów związanych z różnorakimi środkami transportu.

Brak konkurencji doskonałej

Kwestie przestrzennej zmienności popytu

Teoria nie pokrywa się z praktyką

Kategoria homo economicus w klasycznej teorii lokalizacyjnej

Tradycyjna teoria lokalizacji

• założenia przedmiotowe (dotyczą warunków lokalizacyjnych)

• założenia podmiotowe (dotyczą podmiotów decyzyjnych; podmiotem tym homo economicus)

Cechy homo oeconomicus

• całkowita racjonalność

• realizowanie pojedynczego celu (zysk, koszt …)

• zachowanie optymalizacyjne (maksymalizacja zysków, minimalizacja kosztów)

• dysponowanie w sposób doskonały:

• percepcją

• umiejętnościami rozumowania

• umiejętnościami kalkulacji

• zdolnością przewidywania

Nurt behawioralny w teorii lokalizacji

Konstatacja - rozbieżność między teoretyczną i rzeczywistą strukturą lokalizacyjną

O czym to świadczy?

Założenie 1: porównanie teorii z rzeczywistością powinno służyć testowaniu rzeczywistości, a nie teorii (podejście normatywne)

Konkluzja: adaptować rzeczywistość do teorii

Założenie 2: porównanie teorii z rzeczywistością powinno służyć testowaniu teorii, a nie rzeczywistości (podejście eksplikacyjne)

Konkluzja: adaptować teorię do rzeczywistości

Założenia zachowań optymalizacyjnych są sprzeczne wewnętrznie i nieprawdziwe.

Krytyka logiczna:

• nieprecyzyjność stanu decyzyjnego

• p1 - podmiot decyzyjny musi dysponować doskonałą informacją, znać zachowanie konkurenta (p2) i pozostawać „black box” (enigmą) dla niego. P2 ma podobne zadanie. Oba wzajemnie się wykluczają, gdyż nie mogą wystąpić jednocześnie (sprzeczność)!

• maksymalizacja zysku (nieprecyzyjność - długi/krótki okres) - warunki ulegają zmianom - zmiany demograficzne, ekonomiczne, technologia, zmienność relacji, zbiór konkurentów, lokalizacja, rodzaj, typy stosowanych strategii - niemożliwe jest, by znaleźć rozwiązanie optymalne zarówno w krótkim jak i długim okresie

Krytyka wolicjonalna:

• sceptyczny motyw optymalizacji zysku (?)

• Simon, Cmert, March - satisficing principle

• oprócz monomotywu dostrzec można inne cele

• kryteria max. udziału rynkowego, bezpieczeństwo etc.

Krytyka kognitywna:

• otoczenie obiektywne - informacja pełna

• otoczenie behawioralne - niewielki fragment otoczenia obiektywnego (informacja fragmentaryczna, jest filtrowana przez otoczenie operacyjne

• otoczenie operacyjne - transformuje otoczenie obiektywne w behawioralne

Koncepcja przestrzennych granic zyskowności

Autorzy: Rostron, Smith

Między Ma i Mb występują zyski, zysk optymalny zaś w Mo

Krytyka: związana z operacją analizacji

• uproszczeniem jest, że przebieg kosztów/dochodów jest gładki, w rzeczywistości jest bardziej złożony

• nie charakteryzują się przestrzenną ciągłością

• przedsiębiorcy dostają coraz większy repertuar metod decyzji lokalizacyjnych

• sytuacja, gdzie koncepcja jest bezużyteczna: kiedy granice są większe niż całe terytorium

Koncepcja macierzy behawioralnej

Autor: Alan Pred

O podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych decydują:

• zasób informacyjny jakim decydent dysponuje

• umiejętności decyzyjne (przetwarzanie i uformowanie w decyzję optymalną)

A, B, C - lokalizacja abstrakcyjna

Decyzja lokalizacyjna przypomina sapera

A - poza granicami

B - wewnątrz granic

C - homo economicus (w sensie kognitywnym) - dysponuje informacją i umiejętnościami doskonałymi - decyzja optymalna

Pred próbował zrekonstruować otoczenie behawioralne

---